آیا تحقق عدالت مالیاتی درگرو هوشمندسازی و شفافیت است؟
جهش شفاف در مالیات
گروه اقتصادی
در مسیر رونق اقتصادی و تحقق عدالت مالیاتی، یکی از دستاوردهای بزرگ و کمتر دیده‌شده در سال‌های اخیر، تحول ساختاری در نظام مالیاتی و حرکت به سمت شفافیت، عدالت و مشارکت داوطلبانه مؤدیان هرچه بیش‌تر بوده است. این تغییر، نه در سایه سیاست‌های موقتی، بلکه با تکیه‌بر نوسازی زیرساخت‌ها، هوشمندسازی فرآیندها و ارتقای اعتماد عمومی به‌دست‌آمده است. براساس آمارهای رسمی، مالیات ابرازی مشاغل از حدود ۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰، به ۵۷ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳ رسیده است؛ افزایشی حدود ۱۹ برابر در کمتر از سه سال که بدون تردید، نشانگر تعامل مردم با نظام مالیاتی کشور و افزایش شفافیت مالیاتی است.
این دستاورد چشمگیر، ثمره اجرای گام‌به‌گام راه‌اندازی سامانه‌های نوین مالیاتی است که امکان رصد دقیق فعالیت‌ها و تشخیص عادلانه درآمدها را فراهم ساخته است. خوشبختانه باید بگوییم که شفافیت مالیاتی و مشارکت داوطلبانه مؤدیان تاکنون آثار مثبت متعددی را برای اقتصاد به همراه داشته است. ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به افزایش درآمدهای پایدار دولت بدون نیاز به استقراض یا فشار تورمی، کاهش فرار مالیاتی و تقویت فضای رقابتی سالم در میان کسب‌وکارها و تقویت سرمایه اجتماعی اشاره کرد. همچنین با افزایش مشارکت داوطلبانه، شاهد تغییر نگاه فعالان اقتصادی نیز به مقوله مالیات هستیم. در شرایطی که اقتصاد کشور نیازمند منابع مطمئن و درون‌زا برای توسعه زیرساخت‌ها، حمایت از تولید داخلی و تأمین هرچه بیش‌تر عدالت اقتصادی است، تقویت پایه‌های مالیاتی با رویکرد شفاف، هوشمند و مردمی، می‌تواند ستون فقرات اقتصاد مقاومتی را شکل دهد. این رویکرد، نه‌تنها مانع از فرار سرمایه می‌شود، بلکه انگیزه رقابت سالم و شفافیت مالیاتی را نیز در میان فعالان اقتصادی تقویت می‌کند. دراین خصوص به تازگی موحدی، سخنگوی سازمان مالیاتی کشور گفته است: مالیات ابرازی مشاغل در سال ۱۴۰۰ حدود ۳ هزار میلیاردتومان بوده است اما این مالیات ابرازی در سال ۱۴۰۳ به ۵۷ هزار میلیارد تومان رسیده است.
موحدی بک نظر با اشاره به رشد قابل‌توجه مالیات ابرازی مشاغل با اتکا به شفاف‌سازی مالیاتی، گفت: سیستم جدید مالیاتی باعث شده است که پرداخت داوطلبانه مالیات یا همان مالیات ابرازی از ۳ همت (در سال ۱۴۰۰ مربوط به عملکرد سال ۱۳۹۹) به ۵۷ هزار میلیارد تومان افزایش یابد.بر این اساس، شفافیت مالیاتی باعث افزایش ۱۹ برابری مشارکت مؤدیان مالیاتی طرف مدت محدود سه سال شده است. این رشد درآمدهای مالیاتی ناشی از ابراز مؤدیان یک رکود قابل‌توجه محسوب می‌شود. کارشناسان و آگاهان این حوزه می‌گویند که افزایش
۱۹ برابری مالیات ابرازی مشاغل در مدت کمتر از سه سال، گواهی روشن بر موفقیت سیستم مالیاتی در مسیر افزایش شفافیت، عدالت مالیاتی و افزایش مشارکت عمومی است. این دستاورد که از طریق تقویت زیرساخت‌های الکترونیک، هوشمندسازی فرآیندها و فرهنگ‌سازی صحیح حاصل شده، نویدبخش آینده‌ای روشن برای نظام درآمدی و مالیاتی است. بدون تردید، مشارکت داوطلبانه مردم در پرداخت مالیات زمانی محقق می‌شود که احساس عدالت و شفافیت بیش از پیش وجود بدارد و امروز می‌توان گفت که گام‌های مؤثری در این مسیر برداشته شده است. در بررسی بیش‌تر این موضوع و عوامل افزایش ابراز به گفت‌وگو با سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی و آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی:
فرار مالیاتی رو به کاهش است
آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» به تشریح علل افزایش مالیات ابرازی مشاغل پرداخت و درخصوص اثرات این روند با تأکید بر ضرورت شناسایی منابع مالیاتی بیان کرد: در واکاوی علل افزایش مالیات ابرازی نخست می‌بایست منبع را مشخص کرد. گاه این منبع پایه مالیاتی است که جدید معرفی شده، گاه به موجب نرخ است و گاه به سبب تلاش مالیاتی است که بیش‌تر شده و سبب شده تا افزایش مالیات ابرازی صورت گیرد و مالیات‌ها زودتر از موعد تعیین شده جمع‌آوری شوند.
وی با اشاره به زمان وصول مالیات‌ها و اثرات افزایش ابراز مالیاتی از محلی که پیش‌تر فرارمالیاتی وجود داشت، افزود: نکته مهم در فرآیند اخذ مالیات آن است که به طورکل مالیات‌ها از زمانی که تشخیص و اعلام می‌شوند تا فرآیند واریز و وصولشان ۴ الی ۵ ماه به طول می‌انجامد. مادامی که افزایش مالیات ابرازی از محلی که پیش‌تر فرارمالیاتی وجود داشت، صورت گیرد می‌توان عنوان داشت که شفافیت مالیاتی صورت گرفته است.
کارشناس مسائل اقتصادی همچنین تصریح کرد که کاهش فرارهای مالیاتی و افزایش ابراز به موجب این روند می‌تواند بهبود مالیاتی را رقم بزند و سپس ادامه داد: گاه افزایش ابراز به موجب تشخیص مالیات صورت می‌گیرد و به موجب این روند مالیات از یک منبع مشخص و پیش‌بینی شده، بیش‌تر می‌شود و این روند افزایش مالیات ابرازی را رقم می‌زند.
وی در پایان این گفت‌وگو با تأکید بر اینکه افزایش ابراز از مسیر کاهش فرارهای مالیاتی، شفافیت و عدالت مالیاتی را رقم می‌زند، متذکر شد: چنانچه افزایش ابراز به موجب تشخیص مالیات صورت گیرد و به موجب این روند مالیات از یک منبع مشخص و پیش‌بینی شده، بیش‌تر شود نمی‌توان آن‌را در زمره موفقیت مالیاتی دانست چراکه منبع از پیش مشخص شده و تنها بیش‌تر شده است.
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی:
کیفیت ابراز درآمد مشاغل افزایش یافته است
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» به تشریح علل افزایش مالیات ابرازی مشاغل پرداخت و درخصوص اثرات این روند بیان کرد: در اجرای ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم، مشاغل سه‌گانه آخرین مهلت قانونی‌شان تا پایان خرداد سال جاری برای سال ۱۴۰۳ بود که خوشبختانه به موجب تصمیم هیئت دولت این وقت تا پایان شهریورماه تمدید گشته و سازمان مالیاتی نیز درحال بخشنامه کردن این روند است. وی افزود: به موجب آنکه مهلت ابراز تا پایان شهریورماه وجود دارد، می‌توان عنوان داشت که آمارهای حال حاضر نیز تغییر پیدا خواهد کرد و بدین جهت می‌بایست همچنان منتظر ماند تا آمارهای دقیقتر منتشر گردد اما به طورکل می‌توان علل افزایش ابراز حال‌حاضر را بررسی و واکاوی داشت. درتشریح این موضوع می‌توان عنوان کرد؛ جمعیتی که به عنوان مالیات‌دهنده مشمول خود اظهاری شده‌اند، در مدت سه سال اخیر افزایش چشم‌گیری داشته‌اند و حدود ۵ میلیون نفر از شاغلان اظهارنامه ثبت می‌کنند. بنابراین یکی از دلایل اصلی، افزایش تعداد اظهارنامه‌ها و اتصال پرونده‌های دستگاه کارتخوان‌های بانکی به پرونده‌های مالیاتی است. غیبی‌پور تصریح کرد: اگرچه به لحاظ آماری جمعیتی که به عنوان مالیات‌دهنده مشمول خود اظهاری شده‌اند، دو برابر شده‌اند اما کیفیت افزایش بیش‌تری داشته است و ابرازها نیز دقیقتر شده است. دلیل این امر فروش به وسیله دستگاه کارتخوان در فروشگاه‌ها، مراکز خدماتی، مطب و سایر محل‌ها است. براین اساس، دیگر کتمان صورت نمی‌گیرد و فضای مالی نیز شفاف است. درحقیقت درچنین شرایطی اگر فرد مشمول ابراز ندارد، اعمال ضریب سود می‌گیرد و نسبت سود بر اساس کارکرد دستگاه محاسبه می‌شود. کارشناس مسائل مالیاتی با بیان اینکه آمارهای حال حاضر شفاف و دقیقتر شده‌اند، همچنین خاطرنشان کرد: سازمان مالیاتی در دو سال اخیر، دو فرآیند ایجاد کرده است؛ نخست اظهارنامه پیشفرض است. براساس اظهارنامه پیشفرض جریمه و افزایشی دیگر وجود نخواهد داشت و فردی که اظهارنامه پیشفرض را ثبت کرده است، با عنایت به اینکه جریمه‌ای وجود ندارد، رغبت و شفافیت بیش‌تری خواهد داشت. وی متذکر شد: در تبصره ۱۰۰ هنگامی‌که فرد مشمول درصدد اعلام ابراز خود است، می‌تواند محل هزینه‌کرد مالیات خود را انتخاب کند. بنابراین این روند برای فرد مالیات‌دهنده ایجاد انگیزه خواهد داشت چراکه می‌تواند مالیات خود را صرف توسعه و آبادانی یک شهر، رونق زادگاه خود یا تکمیل یک مدرسه سازد.
وی در پایان این گفت‌وگو یادآور شد: یکی دیگر از دلایل افزایش ابراز، دسترسی به حساب‌های افراد است. درحقیقت فردی که وارد پرونده مالیاتی خود می‌شود، می‌تواند حساب‌های بانکی خود را نیز مشاهده بدارد و یکایک کارکردها را بررسی کند. این کنترل افراد و مشمولان را بر آن می‌دارد که نزدیک به واقعیت‌ها ابراز بدارند. با وجود افزایش ابرازها ضرورت دارد تا بگوییم که همواره تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم. نقطه مطلوب آن است که فرار درآمدهای جزئی ساده انجام نشود، همچنین حساب‌های بانکی می‌بایست رصد و امکان فعال و غیرفعال برایشان تعریف شود و دامنه حساب شخصی و تجاری مشخص گردد.