گروه اجتماعی
باوجود مخالفت‌های گسترده فعالان محیط‌زیست و مقامات عالی‌رتبه کشور، ساخت 22 برج 38 طبقه در حریم باغ گیاه‌شناسی که دو بار به‌عنوان اثر طبیعی و تاریخی به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده، ادامه دارد، آن‌هم در شرایطی که نیمی از چاه‌های تأمین‌کننده آب باغ هم‌اکنون خشک‌شده و کمترین پیامد این بلندمرتبه‌سازی‌ها، خشکیدگی درختان یا سرشاخه‌ها و سرانجام زوال تدریجی باغ خواهد بود.
انتظار می‌رفت که با تشدید مخالفت‌ها، در سیاست احداث برج‌های مسکونی تغییری ایجاد شود که چنین نشد. اگرچه محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور، در نامه‌ای خطاب به علیرضا زاکان، شهردار تهران خواسته تا زمان تعیین تکلیف قانونی، جلوی ساخت‌وساز را بگیرد اما به گفته زاکانی «این کار از مسئولیت شهرداری خارج است و برای ممانعت به رأی دستگاه قضائی یا تفاهم بین وزارت جهاد، میراث فرهنگی و مجموعه سازنده برج‌ها نیاز است.» مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران نیز با ورود به این ماجرا گزارشی در خصوص «ساخت‌وساز در اراضی فوقانی باغ گیاه‌شناسی تهران» تهیه‌کرده که در آن تأکید شده این ساخت‌وسازها غیرقانونی است. در این مسئله هیچ‌کس تردیدی ندارد و زاکانی هم با اذعان بر آن یادآوری کرده، بخشی از مجوزها به قبل مربوط می‌شود و میراث دوران گذشته است. به همین علت دادستانی کل کشور به رئیس باغ گیاه‌شناسی ملی پیشنهاد داده تا از طریق یک سازمان مردم‌نهاد شکایت خود را در دیوان عدالت اداری ثبت کنند که تصمیم و حکم نهایی هنوز مشخص نشده است.
عملیات طراحی و احداث این باغ از سال ۱۳۴۸ آغاز و نقشه جامع باغ طراحی گردید. آن‌وقت‌ها باغ گیاه‌شناسی خارج از تهران بود و امروز دریکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین نقاط کلانشهر تهران قرارگرفته و ساخت این برج‌های بلند نه‌تنها بر باغ گیاه‌شناسی، که تأثیر مخربی بر محیط‌زیست منطقه‌ای وسیع دارد و بر آب‌وهوای تهران اثری منفی خواهد داشت. اولین نتیجه برج‌سازی در حریم باغ گیاه‌شناسی ملی ایران این است که باغ را دچار کمبود آب کرده و درختان ارزشمند باغ را خشک خواهد کرد. در باغ گیاه‌شناسی، گیاهانی از پنج قاره جمع‌آوری‌شده است. در حال حاضر که هنوز ساخت‌وساز تکمیل‌نشده، به‌دلیل کمبود بارش‌ها، دبی چاه‌های باغ گیاه‌شناسی به‌شدت افت کرده و افزودن بار جدید، موجودی آب باغ را محدودتر خواهد کرد.
رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور تأکید می‌کند که نوع خاک این منطقه ازلحاظ فیزیکی و عناصر غذایی، سبک و فقیر است و محدودیت‌های آبی نیز باعث شده نگهداری و توسعه این باغ چه در زمان شروع احداث و چه در حال حاضر، دشوار و پرهزینه باشد. توصیفی که علی علیزاده علی‌آبادی از وضعیت آب‌وخاک منطقه ارائه می‌دهد، نشان‌دهنده شدت تخریب افزایش جمعیت در منطقه است که به افزایش مصرف آب منجر خواهد شد.
برهمین اساس تشکل‌های محیط زیستی اخیرا با نگارش نامه‌ای خطاب به مقام معظم رهبری ضمن تأکید براین موضوع نوشته‌اند: بلندمرتبه‌سازی‌های صورت گرفته در اراضی بالادست باغ گیاه‌شناسی (پهنه وسیع شیب جنوبی البرز مرکزی در شمال این باغ)، موجب کاهش آب چاه‌های این باغ از 220 لیتر در ثانیه به 80 لیتر در ثانیه شده و این کاهش چشمگیر آب چالش‌های فراوانی را برای نگهداری علمی باغ ایجاد کرده و درصورتی‌که این پروژه بلندمرتبه‌سازی در حریم باغ به اجرا درآید، عوارض فراوانی همچون کاهش قابل‌ملاحظه منابع آب با قطع شیب هیدرولیک؛ عدم ورود نزولات آسمانی به منابع آب‌های زیرزمینی؛ جلوگیری از وزش باد غالب منطقه (از شمال به جنوب)؛ افزایش دما، افزایش آلودگی‌های صوتی و هوایی، کوچ و نابودی جانوران موجود در این اکوسیستم و ورود پساب به منابع آبی زیرزمینی را به همراه دارد. ازاین‌رو تمام ارگان‌ها و نهادهای مسئول و ذی‌ربط بر توقف این پروژه در اسرع وقت تأکید کرده‌اند. ازجمله این نهادها می‌توان به شورای امنیت ملی، معاونت اول ریاست‌جمهوری، وزارت میراث‌فرهنگی، سازمان حفاظت محیط‌زیست، دادستانی کل کشور و همچنین نهادها و انجمن‌های مردم‌نهاد و پشتیبان محیط‌زیست و اساتید و محققان رشته‌های مختلف منابع طبیعی و کشاورزی شاغل در دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور اشاره کرد.
باغ گیاه‌شناسی دست به دامان دیوان عدالت اداری
علی علیزاده علی‌آبادی، رئیس باغ ملی گیاه‌شناسی و رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به «رسالت» می‌گوید: «تقریبا همه نهادهایی که به نحوی با این موضوع ارتباط دارند، مخالفت صریح خود را با ساخت ۲۲ برج ۳۸ طبقه در جوار ضلع شمالی این باغ اعلام کرده‌اند. اما ظاهرا هیچ‌یک از دستگاه‌های مورداشاره توان جلوگیری از این مسئله را ندارند. دادستانی علی‌رغم اینکه به‌صورت صددرصدی مخالفتش را ابراز کرده و این اقدام را مغایر با قوانین و ضوابط می‌داند، به ما گفت سازوکاری برای توقف کار نداریم و بهتر است از طریق یک سازمان مردم‌نهاد شکایت خود را در دیوان عدالت اداری ثبت کنیم و همین کار را کردیم، متأسفانه متشاکی که بنیاد تعاون ارتش است، در دفاعیات خودش به دستور کلی مقام معظم رهبری در سال 1387 «برای خانه‌سازی در اراضی چیتگر با تأکید بر ضوابط و مقررات» استناد کرده و درصدد استفاده ناصحیح از آن دستور برای ساخت‌وساز در حریم پهنه شمالی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران است، حال اینکه سخن مقام معظم رهبری، به معنای نقض قوانین و ضوابط نیست. ایشان توصیه کرده‌اند که ساخت‌وساز برابر ضوابط و مقررات باشد. حرف ما همین است که ساخت‌وساز در حریم شمالی باغ گیاه‌شناسی برابر قانون نیست. مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور سعی کرده از راه‌های قانونی تمامی مراجع و مسئولانی که در قوای سه‌گانه کشور تأثیرگذارند را در جریان قرار دهد تا برای توقف این امر خلاف قانون و خلاف اهداف کلان محیط زیستی کشور اقدام کنند و حتی رئیس‌جمهور نیز گفته‌اند که «ما از خانه‌سازی حمایت می‌کنیم، اما نه در هرجایی» که متأسفانه هنوز نتیجه مطلوب حاصل نشده است.»
برداشت ناصحیح از سخن مقام معظم رهبری
علیزاده با اشاره به رأی دیوان عدالت اداری توضیح می‌دهد: «تا آنجایی که اطلاع دارم دیوان عدالت اداری به علت برداشت ناصحیح از نقل‌قول مقام معظم رهبری در صدور حکم دچار تردید شده است و ازآنجایی‌که دیوان شکایات بین دستگاه‌های دولتی را بررسی می‌کند، خود را در ورود به مواردی که به نحوی با دفتر مقام معظم رهبری ارتباط پیدا می‌کند، محق و شایسته نمی‌داند. حال اینکه ادله و مستندات ما نشان می‌دهد صدور پروانه برای ساخت برج‌های مسکونی خلاف مقررات است و به تبعیت از همین فرمایش مقام معظم رهبری اعتقادداریم قوانین در این مسئله رعایت نشده است. آخرین سنگر امید ما دیوان عدالت اداری است تا در مواضع خود تجدیدنظر کرده و برای صدور رأی نهایی بدون توجه به حواشی، حقوق تاریخی باغ گیاه‌شناسی را در نظر بگیرد و ادله شاکی را باحوصله و دقت بیشتری ملاحظه کند، چراکه طبق قانون تنها می‌توان بافاصله‌ای مشخص و دور، پروانه احداث ساختمان‌هایی را داد که درنهایت سه‌طبقه داشته باشند.»
پیشنهاد زمین معوض پذیرفته نشد!
رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در ادامه عنوان می‌کند: «جهاد کشاورزی حاضر به دادن زمین معوض برای ساخت این برج‌ها شده است اما به‌رغم قوانین مشخص و ممنوعیت ساخت‌وسازهایی که خارج از توان اکولوژیک پایتخت است، این پیشنهاد پذیرفته‌نشده. مذاکرات متعددی با بنیاد تعاون ارتش داشتیم، مبنی براینکه در صورت توقف این پروژه، وزارت جهاد کشاورزی زمین معوضی را اختصاص می‌دهد و معاون وزیر راه و شهرسازی برای هرگونه کمکی اعلام آمادگی کرده است، بااین‌حال بنیاد تعاون ارتش مصر است به بلندمرتبه‌سازی در جوار باغ گیاه‌شناسی ادامه دهد.»
علیزاده کمترین عوارض فاجعه‌بار این بلندمرتبه‌سازی‌ها را زوال تدریجی باغ دانسته و بیان می‌کند: «ساخت‌وساز باعث می‌شود این باغ به سمت زوال برود. اگرچه این اتفاق یک‌شبه رخ نمی‌دهد ولی به دلیل بلندمرتبه‌سازی؛ جریان هوا و تهویه آن مختل شده و به‌مرور جزایر حرارتی در داخل باغ ایجاد و باعث خزان زودرس و خشکیدگی سرشاخه‌ها می‌شود و درختان روزبه‌روز نحیف‌تر شده و از بین می‌روند.»
عباس محمدی، فعال محیط‌زیست نیز مهم‌ترین تبعات زیست‌محیطی این مسئله را در گفت‌وگو با «رسالت» شرح داده است. او می‌گوید: «برای ساخت 22 برج 38 طبقه باید 10 تا 15 متر گودبرداری انجام شود و با این اقدام، جریان آب که از کوه به‌سوی باغ جاری می‌شود مختل خواهد شد. باغ ملی گیاه‌شناسی در نزدیکی کوه‌های شمال غرب تهران قرار دارد و برف و بارانی که در کوه‌ها نفوذ می‌کند تا حدی در زیر باغ به ریشه گیاهان می‌رسد و این رطوبت به حفظ باغ کمک می‌کند. صدور غیرقانونی مجوز برای احداث 22 برج در جوار ضلع شمالی این باغ به معنای زیرپا نهادن تمامی طرح‌های تفصیلی مصوب قبلی است و مسیری بسیار خطرناک و فاجعه‌بار خواهد بود که اگر جلوی آن گرفته نشود، این میراث طبیعی و فرهنگی نابود می‌شود. هم‌اکنون نیمی از چاه‌های تأمین‌کننده آب باغ خشک‌شده و آن نیم دیگر مجبور به کف‌شکنی در اعماق بیش از ۲۲۰ متر شده! درحالی‌که زمانی این چاه‌ها در عمق ۸۰ متری به آب می‌رسید.»
محمدی عنوان می‌کند: «اغلب دستگاه‌های ذی‌ربط و تشکیلات ناظر بر کار شهرسازی مخالفتشان را با این پروژه ابراز داشته‌اند و حتی شخص رئیس‌جمهور بر توقف این پروژه تأکید کرده است، ولی همچنان عملیات ساخت‌وساز پروژه با ادعای موافقت مقام معظم رهبری به‌عنوان فرمانده کل قوا ادامه دارد درحالی‌که سخنان رهبری را به شکل وارونه مطرح کرده‌اند. ایشان نوشته‌اند، ارتش می‌تواند در زمین‌های میدان تیر چیتگر با رعایت قانون ساخت‌وساز انجام دهد.
طبق ضوابط و مقرراتی هم که شورای عالی شهرسازی تعیین کرده، در یک قسمت‌هایی نمی‌توان ساختمانی احداث کرد و در قسمت‌های دیگر نیز حداکثر تا سه‌طبقه امکان ساخت‌وساز وجود دارد. از همه مهم‌تر اینکه برای باغ گیاه‌شناسی حریم تعیین‌شده، در داخل حریم نباید منظر باغ به هم بخورد و چشم‌انداز بیرونی به‌جای ساختمان باید طبیعت و کوه باشد. فلسفه باغ گیاه‌شناسی همین است که یک قطعه از طبیعت را در مقیاس کوچک ایجاد کرده و بازدیدکنندگان از هوای خوب و تماشای گوشه‌ای از جنگل‌های هیرکانی و زاگرسی و نمونه‌ای از باغ‌های ژاپنی لذت ببرند. همه‌کس این امکان را ندارند که به ژاپن سفر کنند و یا به جنگل‌های هیرکانی و زاگرسی بروند و مجذوب این مناظر شوند. این امکان در باغ گیاه‌شناسی فراهم‌شده و نباید با ساخت‌وساز چشم‌انداز این طبیعت را مخدوش کرد. در این صورت کارکرد خودش را از دست می‌دهد و باغ گیاه‌شناسی به یک پارک شهری تبدیل‌شده و دیگر باغ نخواهد بود. موضوع دیگر، برهم خوردن جریان هواست، با احداث برج جریانات هوایی تغییر می‌کند، در حال حاضر بادی که از سمت کوه (شمال) به‌طرف باغ می‌آید، فضا را خنک نگه می‌دارد و این مسئله به رشد گیاهان و شکل‌گیری جریانات زیستی کمک می‌کند و با احداث برج، گیاهان نمی‌توانند خود را با محیط تطبیق بدهند. انتخاب این مکان برای احداث باغ گیاه‌شناسی تصادفی نبوده است. روز اولی که اینجا را انتخاب کردند، تغییرات انسان‌ساخت در حداقل ممکن بوده است. اما در حال حاضر احداث برج‌های 38 طبقه بر باغ سایه می‌افکند و ضمن برهم زدن اکوسیستم؛ دستکم بخش بزرگی از باغ را از حالت ایده‌آل خودش خارج می‌سازد. در باغ‌های گیاه‌شناسی جهان به این مسائل توجه می‌شود؛ در نیویورک که زمین گران است، تمام ساختمان‌های اطراف باغ گیاه‌شناسی کوتاه است و اجازه برج‌سازی نمی‌دهند تا وضعیت طبیعی و چشم‌انداز باغ از بین نرود. متأسفانه در کشور ما به این مسئله توجهی نشده است.»
زمین متعلق به مردم است
این فعال محیط‌زیست در خاتمه به عدم پذیرش زمین معوض از سوی بنیاد تعاون ارتش اشاره‌کرده و خاطرنشان می‌کند: «اصطلاحی در میان بسازوبفروش‌ها بانام چشم‌انداز یا ویو مطرح است و بنیاد تعاون ارتش به همین علت از پذیرش زمین معوض خودداری کرده و تمایل دارد 22 برج 38 طبقه را در جوار ضلع شمالی این باغ بسازد تا باقیمت بالاتری بفروشد، همانند احداث بوستان چیتگر که عرصه‌های حاشیه آن باارزش شد و مردم تمایل زیادی برای سکونت در اطراف بوستان چیتگر پیدا کردند. این تمایل باعث افزایش بارگذاری در غرب تهران و ساخت‌وساز در آنجا شده و درنتیجه راه ورود هوا به تهران مسدود شد. خیلی واضح است که ما در کشور کمبود زمین نداریم ولی زمینی که روبه روی آن فضای سبز باشد، کم است. سوای این مسائل، زمینی که بنیاد تعاون ادعای مالکیت آن را دارد، میدان تیر بوده و متعلق به ارتش نیست، بلکه متعلق به مردم ایران است. به‌عنوان‌مثال، اگر من در چیتگر مرتعی داشته باشم، قانون اجازه نمی‌دهد در آن ساختمانی بسازم و چنانچه ارتش میدان تیر نمی‌خواهد، باید آن را به سازمان جنگل‌ها و مراتع برگرداند و نمی‌تواند ساخت‌وساز انجام دهد. به‌شخصه امیدوارم دیوان عدالت اداری رأی به توقف کامل این پروژه بدهد.»