ده ها کشته و زخمی در انفجار معدن طبس
الماس‌ها در معدن جا ماندند
ساعت ۲۱ شنبه، خبری تمام ما را در بهت فرو برد؛ «تصاعد آنی گاز متان در یکی از تونل‌های معدن زغال سنگ شرکت «معدنجو» در حومه طبس به وقوع انفجار و مسدود شدن راه‌های خروجی این معدن انجامید» این خبر اگرچه تازگی ندارد اما تکرار حوادث این چنینی که به از دست دادن جانِ شریف کارگران منجر می‌شود، به غایت رقت بار
است. سال گذشته انفجار در معدن رزمجاه طرزه در شمال شهر شاهرود سبب فروریختن این معدن شد و جان حداقل 6 کارگر این معدن را گرفت. نگاهی به آمار سال‌های گذشته نیز این واقعیت را آشکار می‌کند که حادثه در معادن ایران اتفاقی پرتکرار است؛ از انفجار معدن زمستان یورت که سال ۱۳۹۶ جان ۴۳ کارگر را گرفت و بزرگترین فاجعۀ معدنی در ایران بود، تا حوادث مشابه در معادن کرمان و طبس با ده‌ها کشته و زخمی.
حالا در جدیدترین فقره، رکورد مرگبارترین حادثه انفجار معادن کشور که مربوط به معدن یورت در سال ۱۳۹۶ بود شکسته و تعداد جان‌باختگان معدن زغال‌سنگ طبس ۵۱ نفر و تعداد مصدومان 22 نفر اعلام شده است و تا لحظه نگارش این متن به گفته رئیس جمعیت هلال‌احمر، ١٧ کارگر دیگر همچنان زیر آوارها محبوس‌اند. به این ترتیب به نظر می‌رسد افزایش تعداد جان‌باختگان محتمل است و جست‌وجو برای یافتن باقی کارگران در این معدن همچنان ادامه دارد.
این آمارها به وضوح نشان می‌دهد «حادثه در معادن زغال‌سنگ ایران به فراوانی رخ می دهد.» سـروش گدازگری، مسئول نظارت بازرسی و ایمنی سازمان نظام مهندسی معدن هم بر این موضوع صحه می‌گذارد و زنگ خطر جدی را برای امنیت جانی کارگران شاغل در معادن زغال‌سنگ به صدا در می‌آورد.
مطابق آماری که از زبان او در رسانه‌ها درج شده، از ابتدای فروردین تا انتهای تیرماه امسال، 9 حادثه در معادن کشور به وقوع پیوسته و با احتساب رخداد اخیر به ۱۰ مورد افزایش یافته که ۶ حادثه مربوط به معادن زغال‌ســنگ در اســتان‌های خراسان جنوبی و کرمان بـوده است، با این حال همچنان استانداردهای پایین کار، عدم توجه به مسائل ایمنی، کمبود امکانات و ضعف در زیرساخت‌ها از جمله عواملی است که باعث می‌شود چنین حوادث مرگباری در کشور پرتکرار باشند. محمدعلی آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران استان خراسان‌جنوبی در تشریح جزئیات حادثه طبس اعلام کرده، «این رخداد در حدود ساعت ۲۱ یک شنبه در دو بلوک بی و سی معدن رخ داد و میزان انتشار گاز متان در این دو بلوک بسیار گسترده بود و تعدادی از نیروها را دچار خفگی کرد. میزان فشردگی و انتشار گاز در این تونل‌ها به اندازه‌ای بود که عملیات امداد و نجات را هم با پیچیدگی رو به رو کرد و گروه های امداد و نجات ابتدا با ایجاد مسیرهایی نسبت به تخلیه گاز اقدام و سپس برای کمک به کسانی که در معدن گیر کرده بودند وارد تونل شدند.»
آخوندی، با بیان اینکه انفجار در معدن به صورت آتش‌سوزی یا تخریب دیواره‌های شدید نبوده، به «رسانه‌ها» گفته است: «غلظت گاز در تونل‌ها موجب انفجار در عمق ۲۵۰ متری به صورت ارتفاعی و ۷۰۰ متری به صورت مورب در معدن شده است. در زمان حادثه انفجار ۶۹ کارگر در بلوک سی و بی این معدن مشغول کار بودند. که جسد 20 کارگر از بلوک بی خارج شده و تمام 30 کارگر محبوس در بلوک سی جان باخته‌اند. این معادن حدود 2 کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند، اما ازآنجایی که کارگاه‌ها برای تأمین نیرو و امکانات با یکدیگر ارتباط دارند خروجی گاز به هر دو مسیر منتشر شده است.»
گزارش کامل کارشناسی ابعاد حادثه به مردم ارائه می شود
ساعاتی پس از وقوع این حادثه، مسعود پزشکیان پیش از سفر به نیویورک به وزیر کشور دستور داد فورا این ماجرا رسیدگی و شرایط مورد بررسی قرار گیرد. رئیس مجلس شورای اسلامی نیز به کمیسیون صنایع و معادن مجلس ماموریت داد تا با فوریت نسبت به بررسی دقیق علل وقوع حادثه انفجار معدن طبس و شناسایی متخلفان احتمالی اقدام کرده و گزارش آن را به مجلس ارائه دهد. همچنین محمد اتابک ،وزیر صمت برای رسیدگی به موضوع راهی محل حادثه شد. اتابک به رسانه‌های گروهی گفت: «گزارش کامل کارشناسی ابعاد حادثه به مردم ارائه می‌شود و در شرایط پیش آمده نیاز است یک گروه، کارشناسی کامل این حادثه را مورد بررسی قرار دهند.»
اتابک در ادامه تاکید کرد: «پیش از هرگونه اظهارنظری باید کارشناسان نحوه وقوع این حادثه و مسائلی که باعث انفجار در معدن زغال سنگ شرکت معدنجو طبس شده را بررسی کرده و نظر خود را اعلام کنند. ایمنی این معدن هم توسط وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و یک گزارش کامل کارشناسی خدمت مردم ارائه و اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.»
آمار بالای تلفات انسانی در این بخش و چالش‌هایی که به طور مداوم بر کیفیت زندگی معدنچیان تاثیر می‌گذارد، از خطرات بالای کار در معدن حکایت دارد. این موضوع چه در ایران و چه در اغلب کشورهای در حال توسعه وضعیت یکسانی دارد اما ایران در طول چند سال اخیر حوادثی در مقیاس بزرگ را در حوزه معادن پشت سر گذاشته و به دلیل عدم اشاعه استانداردهای کار معدنی، تن به مرگ‌ومیر بالای کارگران این حوزه داده است. برپایه بررسی‌های وزارت کار یازده عامل اصلی در بروز حوادث کار نقش دارد که از جمله آنها می‌توان کار با ادوات و وسایل بدون حفاظ، بی‌احتیاطی، نور ناقص، تهویه نامطلوب، استفاده نکردن از لباس ایمنی، فقدان اطلاعات، آموزش و عدم رعایت مقررات ایمنی اشاره کرد. این عوامل گرچه هر یک می‌توانند به تنهایی زمینه مرگ کارگران را پدید آورند اما به گفته بسیاری از کارشناسان در محیط معدن همگی با هم تلفیق شده و محیطی خطرآفرین را برای کارگران و معدنچیان به وجود می‌آورند. این درحالی است که به روایت فعالان این حوزه، کشور چین توانسته میزان حوادث مرتبط با معادن زغال‌سنگ را با اتخاذ برنامه‌های مناسب، تا حدود زیادی کاهش دهد. به‌طورکلی می‌توان گفت دستیابی به سطح ایمنی مطلوب در معادن، تحقق‌پذیر است. باتوجه‌به گستردگی معادن کشور و خطرپذیری فعالیت در این معادن، باید ضمن تأسیس مرکز ایمنی معادن کشور، بستری فراهم شود تا با ایجاد سازوکار نظارتی و جمع‌آوری اطلاعات مناسب حسب نیاز، اقدامات زیربنایی ضروری در سطح معادن کشور انجام گیرد.
طبق گزارش مرکز آمار ایران جمعیت شاغل در معادن کشور اندکی بیش از ۱۳۰ هزار نفر است و بر اساس اطلاعات مرکز سالنامه آماری وزارت کار، سهم معادن از میزان حوادث شغلی کشور، ۳ درصد است که نسبت به سهم شاغلان این بخش در سطح کشور، سهم بسیار بالایی دارد. افزون بر این، ایمنی معادن زغال‌سنگ، از کمبود دانش و منابع آموزشی رنج می‌برد و با بازنشسته شدن نیروهای متخصص فعلی، دانش مرتبط، به نیروهای جوان کمتر منتقل می‌شود و این مسئله، یکی از مشکلات اساسی حوزه ایمنی معادن زغال‌سنگ است. در مجموع کارگران معادن همواره در شرایط طاقت‌فرسا، فاقد استاندارد و بدون بهره‌مندی از امکانات لازم فعالیت می‌کنند. نبود بازرسی‌های دقیق و نظارت بر شرایط معادن و عقب‌ماندگی صنایع از نظر فناوری‌های روز، موارد ریزش معادن مختلف بر اثر انفجار جان باختن کارگران را افزایش داده است و علیرغم سود چشمگیر فروش محصولات معدنی، صاحبان و مدیران معادن، از خرید تجهیزات ایمنی و دستگاه‌های حفاری پیشرفته که مانع به خطر افتادن جان کارگران می‌شوند، خودداری می‌کنند.
علت حادثه، تصاعد آنی گاز بوده است؟
بر اساس گفته‌های کارگرانی که از انفجار و ریزش معدن زغال‌سنگ طبس جان سالم به در برده‌اند، «سیستم تهویه هوای کارگاه‌ها مشکل داشته، تجهیزات داخل معدن ضدانفجار نبوده، سیستم هشداردهنده وجود نداشته، گازسنجی درست انجام نشده، سیستم زهکشی در این معدن نصب نشده و برای خروج گازهایی که هر لحظه می‌توانند موجب انفجار در اعماق زمین شوند، مسیری استاندارد وجود نداشته است.»
با این حال به روایت دبیر انجمن زغال‌سنگ، « معدن طبس» یکی از بهترین معادن از نظر رعایت مسائل فنی و ایمنی بود که در 20 سال اخیر حتی یک اخطار ایمنی هم نداشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد صاحب این معدن یک شخص نیست بلکه تعدادی متخصص معدن سهامدار آن هستند و بهترین تجهیزات را وارد کرده‌اند.
صمدی در گفت و گو با «تسنیم» عنوان کرده، «قضاوت در مورد حادثه خیلی زود است اما تجربه 30ساله من می‌گوید دلیل این حادثه با این ابعاد وسیع ناشی از تصاعد آنی گاز بوده است. ممکن است معدن‌کار 30 سال کار کند و تجمع گازها در دیواره‌های معدن وجود داشته باشد و اتفاق خاصی نیفتد اما گویا حادثه معدن طبس در یکی از کارگاه‌ها بالای سر کارگران به وجود آمده و انفجار به‌حدی وسیع بوده است که کشته‌ها و آسیب‌دیدگان آمار بالایی دارند، حتی مدیر ایمنی این معدن هم در این حادثه فوت کرده است. اگرچه معادن زغال‌سنگ با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما در مورد این معدن نمی‌توان نبود تجهیزات را علت حادثه بیان کرد، ولی نکته مهم اینجاست دولت باید فکر اساسی برای معادن زغال‌سنگ کند، از یک طرف زغال‌سنگ منبع بزرگ انرژی است و نمی‌توان از خیر آن گذشت و از طرف دیگر باید فکری به حال ایمنی معادن کرد.» معمولا در نبود نهادهای نظارتی کارآمد، مالکان و پیمانکاران، ایمن‌سازی معادن را نادیده می‌گیرند و تجهیزات ایمنی و کنترل مداوم شرایط ایمنی معادن با سهل‌انگاری روبه روست و به این دلیل غالب حوادث رخ داده در معادن طی سال‌های گذشته بر اثر فقدان ایمنی در محل کار رخ داده و جان کارگران را گرفته است.