طی سه دهه گذشته میزان ابتلای افراد زیر ۵۰ سال به بیماری سرطان حدود ۸۰ درصد افزایش داشته است
وضع وخیم سرطان در جهان
براساس برآوردهای جدید سازمان بهداشت جهانی، ابتلا به سرطان در جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۳۵ میلیون نفر می‌رسد که در مقایسه با ۲۰ میلیون نفری که در سال ۲۰۲۲ تشخیص داده شده‌اند، ۷۷ درصد افزایش را نشان میدهد.
محققان اعلام کرده‌اند در سال ۲۰۲۲ سرطان ریه شایع‌ترین نوع این بیماری در سراسر جهان بوده و ۲/۵ میلیون ابتلا (۱۲/۴ درصد) به ثبت رسیده است. پس‌ازآن سرطان‌های پستان، روده بزرگ، پروستات و معده قرار دارند. در میان آمار مرگ‌ومیر براثر ابتلا به سرطان نیز سرطان ریه بیشترین میزان مرگ با رقم ۱/۸ میلیون یا حدود ۱۹ درصد را ثبت کرده است.
سرطان عنوان وضعیتی است که در آن سلول‌ها در بخش خاصی از بدن رشد کرده و به شکل غیرقابل‌کنترلی بازتولید می‌شوند. سلول‌های سرطانی این توانایی را دارند که به بافت‌های سالم اطراف و اعضای بدن حمله کرده و آن‌ها را نابود کنند. نتایج یک مطالعه آشکار کرده است طی سه دهه گذشته در جهان میزان ابتلای افراد زیر ۵۰ سال به بیماری سرطان حدود ۸۰ درصد افزایش داشته و پیش‌بینی می‌شود که این روند تا سال ۲۰۳۰، رشد ۲۱ درصدی دیگری را هم تجربه کند.
نتایج مطالعه مذکور که در هفته‌نامه معروف بی‌ام‌جی منتشر شده، نشان‌دهنده افزایش هشداردهنده ابتلا به سرطان زودرس میان شهروندان ملل مختلف است و بر نیاز به انجام تحقیقات بیشتر و اقدامات پیشگیرانه تأکید می‌کند.
به گزارش الجزیره، داده‌های این مطالعه از ۲۰۴ کشور جهان و ۲۹ نوع سرطان جمع‌آوری شده که موارد جدید مرگ‌ومیر و تهدیدهای سلامتی و عوامل خطرناک برای افراد ۱۴ تا ۴۹ ساله را بررسی کرده است و میزان تغییرات داده‌ها در بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ را اندازه‌گیری می‌کند. در این مطالعه آمده است که بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ بروز جهانی سرطان زودرس از ۱/۸۲ میلیون مورد، به ۳/۲۶ میلیون مورد افزایش یافته است و اکنون بیش از یک‌میلیون بیمار زیر ۵۰ سال، سالانه تسلیم سرطان می‌شوند.
گزارش انجمن سرطان آمریکا نیز نشان میدهد که بیماران سرطانی در حال جوان‌تر شدن‌اند. برای نمونه، سهم تشخیص سرطان روده بزرگ در بزرگسالان زیر ۵۵ سال از ۱۱ درصد در سال ۱۹۹۵، به ۲۰ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است.
مطابق گزارش دیگری که در سی‌بی‌اس نیوز منتشر شده، میزان ابتلا به سرطان در افراد زیر ۵۰ سال به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است.
محققان داده‌های ۲۰۴ کشور را بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ بررسی کردند و دریافتند که در سال ۲۰۱۹، بیش از ۳/۲۶ میلیون مورد سرطان زودرس در این کشورها گزارش شده که نسبت به ۱/۸۲ میلیون مورد ابتلا در سال ۱۹۹۰، به میزان ۷۹/۱ درصدی افزایش داشته است.
علت ابتلا به سرطان
دانشمندان بر روی این نکته که ریسک ابتلا به سرطان مخلوطی از عوامل ژنتیکی، شیوه زندگی و محیط‌زیست و تا حدی شانس است اتفاق‌نظر دارند. اما اینکه هرکدام تا چه حد مهم هستند، مورد اختلاف است.
حدود ۷ سال پیش تیمی از دانشمندان دانشگاه جانز هاپکینز مقاله‌ای را در مجله ساینس منتشر کردند که «شانس بد» را عامل عمده ابتلا به سرطان معرفی و این فرضیه را مطرح می‌کرد که بدشانسی سبب می‌شود سلول‌های عادی سرطانی شوند. محققان در این مقاله بد شانسی را عامل ۶۵ درصد سرطان‌ها عنوان کرده بودند. اما همه دانشمندان با این نظریه موافق نبودند و کمی بعد تیمی از پژوهشگران در استونی بروک با چاپ مقاله‌ای در نشریه نیچر محیط اطرف، شیوه زندگی و رفتارهای ما را عامل ۸۰ درصد سرطان‌ها معرفی کردند و نظریه شانس بد کمرنگ‌تر شد.
در هر حال امروز توصیه متخصصین بهداشت این است که فارغ از اینکه ازنظر ژنتیکی مستعد سرطان هستید و «بدشانسی» سراغتان خواهد آمد یا نه، اصلاح شیوه زندگی بهترین راه برای کم کردن خطر ابتلا به سرطان‌ها است. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید بین ۳۰ تا ۵۰ درصد سرطان‌ها از طریق اجتناب از ریسک فاکتورها قابل‌پیشگیری هستند. احتمال کاهش رنج و گرفتاری‌های ناشی از سرطان با ردیابی و تشخیص به‌موقع بیشتر است.
مبتنی بر نتایج یک مطالعه که در ایندیپندنت بازنشر شده، در تأیید این باور قدیمی که «سبک زندگی تا حد زیادی بر احتمال ابتلا به سرطان‌های خاص مؤثر است»، شواهد بیشتری به دست آمده است. به‌طوری‌که نتایج آخرین مطالعه انجمن سرطان آمریکا تخمین می‌زند ۴۰ درصد موارد جدید سرطان و ۴۰ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان در افراد ۳۰ سال به بالا با اجتناب از سبک زندگی و عادات پرخطر مانند سیگار کشیدن قابل پیشگیری‌اند.
طبق مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۹ انجام شد ۴۰ درصد از ۱/۸ میلیون مورد سرطان افراد ۳۰ سال به بالا، ناشی از «عوامل خطر بالقوه قابل
تغییر» است. محققان مبتلایان به حدود ۳۰ نوع سرطان، منهای سرطان پوست غیرملانوما، را بررسی کردند. طبق این پژوهش، از میان عوامل خطر کلیدی، سیگار کشیدن بیشترین تأثیر را داشت و سرطان ریه جزء مواردی بود که با تغییر سبک زندگی، بیشتر از هر سرطان دیگری می‌شد از بروز آن جلوگیری کرد.
فرهاد اسلامی، مدیر ارشد بخش تحقیقات نابرابری سرطان در انجمن سرطان آمریکا و نویسنده اصلی این مطالعه، به یو‌اس‌ای توودی گفت: «با وجود کاهش قابل‌توجه مصرف سیگار طی چند دهه گذشته در ایالات‌متحده، تعداد موارد مرگ‌ومیر ناشی از سرطان ریه که به مصرف سیگار مربوط می‌شود، همچنان نگران‌کننده است.»
محققان سایر عوامل بالقوه خطرناک شامل اضافه‌وزن، مصرف الکل، نداشتن تحرک، رژیم غذایی و عفونت‌هایی مانند اچ‌پی‌وی (زگیل تناسلی) را هم بررسی و ۱۸ فاکتور خطر در ۳۰ نوع سرطان را که ازلحاظ منطقی قابل‌کنترل‌اند، تجزیه‌وتحلیل کردند. طبق این مطالعه، این عوامل خطر در ۷۰۰ هزار مورد جدید سرطان و بیش از ۲۶۲ هزار مورد مرگ نقش داشتند.
دکتر عارف کمال، مدیر ارشد بخش بیماران در انجمن سرطان آمریکا، به سی‌ان‌ان گفت: «با در نظر گرفتن این موارد، مردم می‌توانند با تغییر سبک زندگی روزانه، خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند.»
برای مثال، این پژوهش به ۱۰ نوع سرطان اشاره داشت که کنترل «عوامل خطر اجتناب‌پذیر» به پیشگیری ۸۰ درصدی موارد جدید آن‌ها منجر شد. ازجمله ۹۰ درصد موارد سرطان پوست ملانوما که ناشی از اثر اشعه ماوراءبنفش خورشید بود و تقریبا تمام موارد ابتلا به سرطان رحم که به عفونت اچ‌پی‌وی مربوط می‌شد. از مورد اول با حفاظت بهتر پوست از نور خورشید مانند استفاده از ضد آفتاب و از مورد دوم با تزریق واکسن می‌توان پیشگیری کرد.
پس از سیگار کشیدن، اضافه وزن شدید، دومین عامل اصلی خطر قابل‌پیشگیری در ارتباط با سرطان بود. تقریبا پنج درصد موارد جدید سرطان در مردان و ۱۱ درصد موارد در زنان از اضافه‌وزن شدید ناشی می‌شود. بیش از یک‌سوم مرگ‌های ناشی از سرطان آندومتر، کیسه صفرا، مری، کبد و کلیه هم در اضافه‌وزن شدید ریشه دارد.
بدین ترتیب با توجه به شواهد مربوطی که نشان میدهد کنار گذاشتن عادت‌هایی مثل سیگار کشیدن و سبک زندگی بی‌تحرک یا کم‌تحرک، سلامتی را تا حد بسیار زیادی بهبود می‌بخشد، آمار‌های مربوط به سرطان هم میتواند تغییر کند.
بیماران سرطانی در کدام کشورها شانس بیشتری برای زنده ماندن دارند؟
باوجود پیشرفت‌های علمی و تلاش برای بهبود درمان و تشخیص زودهنگام، همچنان احتمال زنده ماندن بیماران بسته به نوع سرطان و کشور محل زندگی آن‌ها تفاوت چشمگیری دارد. نرخ زنده ماندن به درصد افرادی اطلاق می‌شود که پس از تشخیص سرطان، در یک بازه زمانی مشخص زنده مانده‌اند. این بازه زمانی معمولا بین یک الی پنج‌سال در نظر گرفته می‌شود.
به گزارش یورونیوز، آمارها نشان میدهد که شانس زنده ماندن بیماران مبتلا به سرطان در اروپا به‌طور قابل‌توجهی میان کشورهای مختلف متفاوت است. این تفاوت‌ها به عواملی مانند شرایط اقتصادی، کیفیت سیستم درمانی و دسترسی به خدمات بهداشتی مرتبط است. یک گزارش علمی که در سال ۲۰۱۸ در مجله تخصصی لنست منتشر شده نشان میدهد، میانگین زنده ماندن بیماران مبتلا به سرطان ریه در اتحادیه اروپا تنها ۱۵ درصد است. بلغارستان با ۷/۷ درصد کمترین و سوئیس و لتونی با ۲۰/۴ درصد بیشترین آمار زنده ماندن را ثبت کرده‌اند. آلمان با ۱۸/۳ درصد بهترین عملکرد را در میان اقتصادهای بزرگ داشته، در حالی که بریتانیا با ۱۳/۳ درصد همچنان زیر میانگین اتحادیه اروپا قرار دارد.
در مورد سرطان روده بزرگ نیز میانگین زنده ماندن در اتحادیه اروپا ۶۰ درصد گزارش‌شده است. قبرس با ۷۲/۱ درصد در صدر جدول و کرواسی با ۵۱/۱ درصد در پایین‌ترین جایگاه قرار دارد. در میان اقتصادهای بزرگ اروپا، آلمان با ۶۴/۸ درصد بهترین و بریتانیا با ۶۰ درصد ضعیف‌ترین عملکرد را داشته است.
سرطان پروستات یکی از انواع سرطان‌هایی است که بالاترین میزان زنده ماندن را دارد. میانگین زنده ماندن در اتحادیه اروپا ۸۷ درصد است و قبرس با ۹۹/۲ درصد در صدر جدول قرار دارد. در مقابل، بلغارستان با ۶۸/۳ درصد پایین‌ترین آمار را ثبت کرده است.
در مورد سرطان پستان نیز آمارها نشان میدهد که میانگین زنده ماندن بیماران در اتحادیه اروپا ۸۲ درصد است. قبرس با ۹۲/۸ درصد بهترین عملکرد را دارد، درحالی‌که لیتوانی و رومانی با آمار کمتر از ۷۵ درصد در پایین‌ترین جایگاه‌ها قرار دارند.
سرطان معده اما همچنان یکی از سرطان‌هایی است که شانس زنده ماندن در آن پایین است. میانگین زنده ماندن بیماران در اتحادیه اروپا تنها ۲۷ درصد است. بلژیک با ۳۷/۵ درصد بهترین و بلغارستان با ۱۶ درصد پایین‌ترین آمار را ثبت کرده‌اند. در مورد سرطان تخمدان، میانگین زنده ماندن بیماران در اتحادیه اروپا ۳۹/۲ درصد است. سوئد با ۴۶/۵ درصد در صدر جدول قرار گرفته و مالت و ایرلند با آماری کمتر از یک‌سوم، پایین‌ترین میزان زنده ماندن را دارند.
چرا میزان زنده ماندن در انواع مختلف سرطان متفاوت است؟
متخصصان اپیدمیولوژی، دلایل تفاوت در میزان زنده ماندن بیماران سرطانی را به ماهیت گوناگون سرطان‌ها و محل بروز آن‌ها در بدن مربوط می‌دانند. این متخصصان می‌گویند: میزان مرگبار بودن سرطان‌ها بسته به اینکه در کدام بخش بدن ایجاد شوند و چه اندام‌هایی در نزدیکی آن قرار داشته باشند، متفاوت است. برای مثال، یک تومور در مغز خطر جانی بیشتری برای بیمار ایجاد می‌کند تا توموری که در پا شکل گرفته باشد. البته این تفاوت‌ها تنها به ویژگی‌های خود بیماری محدود نمی‌شود. عوامل دیگری مانند دسترسی به درمان‌های مؤثر و مرحله‌ای که سرطان در آن تشخیص داده می‌شود نیز تأثیر زیادی دارند. اگر سرطان در مراحل اولیه شناسایی شود، شانس زنده ماندن بیماران بیشتر است. اما تشخیص در مراحل پیشرفته معمولا شانس زنده ماندن کاهش می‌یابد.
متخصصان اپیدمیولوژی در گفت‌وگو با «یورونیوز» در پاسخ به این پرسش که چرا میزان زنده ماندن سرطان در کشورهای مختلف تفاوت چشمگیری دارد، به دو دلیل کلیدی اشاره می‌کنند، اولین دلیل، تفاوت در مرحله تشخیص سرطان است. مرحله‌ای که سرطان در آن تشخیص داده می‌شود، تأثیر بسیار زیادی بر احتمال زنده ماندن دارد و مرحله‌ای که سرطان در آن تشخیص داده می‌شود از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. دومین عامل، دسترسی به روش‌های درمانی پیشرفته است. برای مثال، پرتودرمانی که برای نیمی از انواع سرطان به‌عنوان یک درمان مؤثر استفاده می‌شود، در کشورهای ثروتمندتر اروپای غربی و شمالی به‌مراتب در دسترس‌تر است. اما در کشورهای کمتر توسعه‌یافته در شرق و جنوب اروپا، این امکانات محدودتر است.
روند رو به رشد ابتلا به سرطان در ایران
علیرغم اینکه آمارها نشان میدهد در ایران ابتلا به انواع سرطان در یک دهه گذشته، روندی صعودی داشته است. هزینه‌های بالای درمان در حوزه آزمایش‌های تخصصی برای شناسایی مراحل ابتدایی سرطان، از اصلی‌ترین دلایل رجوع نکردن افرادی است که یا علائم خفیف ابتدایی در آنان بروز کرده است، یا به گفته پزشکان، به دلیل سابقه بروز سرطان در میان نزدیکان خود، درخطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
مبتنی بر گزارش‌هایی که در رسانه‌ها درج شده، نقش توانایی مالی در مبارزه با سرطان، محدود به تشخیص زودهنگام ابتلا به آن نیست. درمان سرطان در ایران از گران‌ترین درمان‌های پزشکی است و بر این مبنا، دسترسی به آن برای تمام افراد مبتلا ممکن نیست. برخوردار نبودن همه بیماران از پوشش بیمه تکمیلی و محدود بودن تجهیزات آزمایشگاهی و درمانی در مراکزی که با بیمه‌های فراگیر قرارداد دارند، سبب شده است که بیماران مدتی طولانی در انتظار دریافت خدماتی مانند جراحی پیش از رشد و گسترش توده‌های سرطانی باشند. این موضوع، به‌ویژه در بیماری‌ای که عامل زمان در درمان آن نقش کلیدی دارد، میتواند جان بیماران را به خطر اندازد. نکته دیگری نیز که در سه سال گذشته به چالش اصلی بیماران سرطانی بدل شده، بحران دارویی است که گاه تهیه داروهای حیاتی را برای برخی ناممکن کرده است.
تصاویر صف‌های طولانی برابر مراکز توزیع داروی دولتی و جان‌هایی که به دلیل کمبود دارو یا ناتوانی در تأمین هزینه‌های درمان از دست می‌روند، در جامعه‌ای که سن ابتلا به سرطان در آن کاهش یافته، نشان‌دهنده رنج مضاعف بیماران مبتلا به سرطان و خانواده‌های آن‌ها است.
مهرماه سال گذشته، علی شهریاری احمدی، دبیر دومین «سمینار سالانه سرطان» هشدار داد که در مقایسه با دیگر کشورها، سن ابتلا به سرطان در ایران پایین‌تر از میانگین جهانی است. شهریاری احمدی برای نمونه گفت: «سن ابتلا به سرطان پستان در ایران بین ۱۰ تا ۱۵ سال جوان‌تر از میانگین جهانی است.»
آمار ابتلا به سرطان در کودکان هم نگران‌کننده است. بر اساس اطلاعات رسمی، سالانه سه هزار کودک در ایران به سرطان مبتلا می‌شوند. سرطان خون و مغزاستخوان، شایع‌ترین سرطان‌های کودکان است که درمان آن‌ها از گران‌ترین درمان‌های سرطان به‌شمار می‌رود.
بخت بالای درمان کودکان مبتلا به سرطان در صورت تشخیص بهنگام، ضرورت شناسایی سریع بیماری و اهمیت مهیا بودن شرایط آسان درمان و تأمین داروهای ضروری را در این بخش افزایش میدهد. اما وضع نامساعد کنونی بیماران سرطانی در سایه ناتوانی دولت و فقدان راهکار روشن برای حل مشکلات، به مرحله‌ای رسیده است که تشکیل نهادهای مردمی مستقل از دولت و خیریه‌های تخصصی بیماران سرطانی برای کمک‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه، پناهگاهی برای این بیماران و خانواده‌های آنان است. درحالی‌که این نهادها به دلیل محدود بودن امکانات و توانایی مالی، نمی‌توانند پاسخگوی تمامی بیماران سرطانی باشند.
ازاین‌رو بهبود برنامه‌های غربالگری سرطان برای شناسایی به‌موقع و دریافت درمان مناسب و بهینه از تأکیدات دکتر کاظم زنده‌دل؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون پژوهشی پژوهشکده سرطان است که در گفت‌وگو با «تسنیم» عنوان کرده: «تقریبا علت نیمی از سرطان‌ها مشخص است و درصورتی‌که این عوامل خطرساز به‌طور کامل حذف شوند نیمی از سرطان‌ها قابل‌پیشگیری خواهند بود. بااین‌حال در مورد بسیاری از سرطان‌ها، چون علت دقیق آن‌ها مشخص نیست، نمی‌توانیم جلوی بروزشان را بگیریم. هرچند نمی‌شود از ایجاد همه سرطان‌ها جلوگیری کرد، اما می‌توانیم آن‌ها را زود تشخیص دهیم و با درمان به‌موقع جلوی عوارض و مرگ‌ومیر سرطان‌ها را بگیریم. هدف این است که سرطان‌ها را در مراحل ابتدایی تشخیص دهیم تا بتوانیم آن‌ها را به‌موقع درمان کنیم و عوارضشان را کاهش دهیم و از مرگ‌ومیر جلوگیری کنیم.»
او با اعلام اینکه روزانه ۲۰۰ مرگ ناشی از سرطان در کشور داریم، هشدار داده است، «زمانی که بیماری کرونا روزانه ۲۰۰ مرگ رقم می‌زد بسیاری نگران می‌شدند، اما به نظر می‌رسد آمار مرگ روزانه ۲۰۰ نفر در کشور که معادل سقوط روزانه یک فروند هواپیما در کشور است، برای کسی نگرانی ایجاد نکرده، این درحالی است که پیش‌بینی ما این است که در ۱۵ سال آینده، آمار سرطان در کشور دو برابر خواهد شد.»
او پیشنهاد کرده است: یک فرماندهی یا ستاد بسیار قوی برای مقابله با دومین علت مرگ در کشور، یعنی سرطان، وجود داشته باشد. این ستاد باید موضوعات مرتبط با سرطان را حل‌وفصل کند و برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای بیماران انجام دهد؛ و مراقبت کند که تمام برنامه‌های سرطان مطابق با وضعیت این بیماری در کشور اجرا شود.