چگونه روستاها می‌توانند با رویدادهای محلی، مقصد گردشگری شوند؟
اقتصاد محلی در گرو رویدادهای فرهنگی
گروه اقتصادی
در جهانی که تحولات اقتصادی و فرهنگی با شتاب در حال گسترش است، توجه به مدل‌های نوین توسعه محلی و شهری، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. یکی از مدل‌هایی که توانسته طی سال‌های اخیر جایگاه مهمی در تقویت اقتصاد شهری و روستایی به خود اختصاص دهد، گردشگری رویدادمحور است. این نوع گردشگری، که به بهانه برگزاری رویدادهای فرهنگی، هنری، آیینی، مذهبی و چه‌بسا ورزشی شکل می‌گیرد، ضمن افزایش تعاملات فرهنگی، باعث رونق بازارهای محلی، ارتقای برند شهری، توسعه اشتغال و حرکت به‌سوی اقتصاد پایدار می‌شود. گردشگری رویدادمحور تنها محدود به کلان‌شهرها و مراکز بزرگ نیست؛ روستاها، شهرهای کوچک، مناطق کمتر شناخته‌شده و نواحی مرزی نیز می‌توانند با برنامه‌ریزی هدفمند و بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های بومی، به کانون‌هایی پویا در عرصه جذب گردشگر و توسعه اقتصادی بدل شوند.درحقیقت باید گفت که گردشگری رویدادمحور به عنوان یکی از شاخه‌های نوین و پربازده صنعت گردشگری، در سال‌های اخیر توانسته جایگاه ویژه‌ای در توسعه اقتصاد شهری و روستایی پیدا کند. این نوع گردشگری همانطور که‌پیش‌تر نیز اشاره گشت، حول محور رویدادهای فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی یا فصلی شکل می‌گیرد و ضمن جذب گردشگران داخلی و خارجی، زمینه‌ساز تحرک اقتصادی، پویایی اجتماعی و افزایش اشتغال در مقیاس محلی را نیزرقم می‌زند.بنابراین رویدادهایی نظیر جشنواره‌های محلی، نمایشگاه‌های صنایع دستی، مراسم آیینی، مسابقات ورزشی یا برداشت محصولات کشاورزی، می‌توانند به‌عنوان پیشران توسعه گردشگری عمل کنند.
خوشبختانه بسیاری از شهرها و به‌ویژه روستاهای کشور، دارای پیشینه فرهنگی و تاریخی غنی و قابلیت‌های طبیعی منحصر به فرد هستند که با برنامه‌ریزی هدفمند می‌توانند به مقاصد گردشگری رویدادمحور بدل شوند. از نمونه‌های موفق داخلی می‌توان به جشنواره‌های گلاب‌گیری در کاشان، برداشت زعفران در خراسان جنوبی، نوروزگاه‌های مناطق ترکمن‌صحرا یا جشنواره‌های موسیقی محلی در جنوب کشور اشاره کرد که ضمن احیای فرهنگ بومی، توانسته‌اند به مقصد گردشگری فصلی تبدیل شوند. گردشگری رویدادمحور برخلاف گردشگری سنتی، به طورمعمول هزینه‌بر نیست و نیازی به زیرساخت‌های پیچیده ندارد. جوامع محلی می‌توانند با تکیه بر دانش بومی، صنایع دستی، خوراک محلی و آیین‌های خود، پذیرای گردشگران باشند. همین حضور گردشگران موجب افزایش فروش محصولات محلی، ایجاد اشتغال فصلی، حمایت از مشاغل خانگی و در نهایت تقویت اقتصاد محلی می‌شود. از سوی دیگر، این نوع گردشگری می‌تواند مانع از مهاجرت روستائیان به شهرها شود و باعث تقویت حس تعلق اجتماعی و خودباوری در جوامع محلی شود چراکه افراد احساس می‌کنند در روند توسعه اقتصادی منطقه خود نقش دارند. شایان ذکر است تا بگوییم که موفقیت در این زمینه اما نیازمند همکاری چندجانبه است و ضرورت دارد تا شهرداری‌ها، دهیاری‌ها، بخش‌های اجرایی مرتبط با حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و سایر نهادهای فرهنگی و بخش خصوصی باید در کنار یکدیگر زمینه را برای برگزاری منظم، هدفمند و استاندارد رویدادهای محلی فراهم کنند. طراحی تقویم گردشگری رویدادی، معرفی روستاها و مناطق مستعد، آموزش جوامع محلی و تبلیغات هوشمند از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند.علاوه بر آن، حمایت از استارتاپ‌های گردشگری، توسعه حمل‌ونقل منطقه‌ای، اعطای تسهیلات به کسب‌وکارهای روستایی و تشویق سرمایه‌گذاران برای ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز می‌تواند زیرساخت‌های این مسیر را تقویت کند.
گردشگری، اشتغال و توانمندسازی جوامع محلی
یکی از ویژگی‌های برجسته گردشگری رویدادمحور، تأثیر مستقیم آن بر افزایش اشتغال محلی است. با حضور گردشگران، نیاز به خدمات اقامتی، پذیرایی، صنایع‌دستی، راهنمایان محلی، حمل‌ونقل درون‌شهری و چه‌بسا تولید محتواهای محلی افزایش می‌یابد. این فرآیند به شکل مستقیم و غیرمستقیم اشتغال‌زا بوده و موجب ایجاد انگیزه در میان جوانان برای ماندن در روستاها و مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی می‌شود.
در این مسیر، توانمندسازی جوامع محلی از اهمیت بالایی برخوردار است. آموزش در حوزه بازاریابی، تولید صنایع‌دستی، راهنمایی گردشگری، ارتقای خدمات اقامتی و توانمندسازی زنان روستایی می‌تواند نقش مهمی در پایداری این روند ایفا کند. یکی از مزایای برجسته این نوع گردشگری، ارتباط مستقیم آن با توسعه پایدار است. برخلاف پروژه‌های بزرگ گردشگری که گاه موجب تخریب محیط‌زیست می‌شوند، گردشگری رویدادمحور بیشتر بر توان بومی و زیرساخت‌های موجود تکیه دارد. اگر این فرآیند همراه با آموزش جامعه محلی، حفاظت از منابع طبیعی و تقویت هویت فرهنگی انجام شود، می‌تواند الگویی از توسعه پایدار فرهنگی و اقتصادی باشد. در چنین شرایطی، روستاها و مناطق کم‌برخوردار دیگر نه‌تنها از چرخه مهاجرت خارج می‌شوند، بلکه به نقاط جذاب سرمایه‌گذاری فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نیز بدل خواهند شد.
نقش هم‌افزایی در رونق گردشگری رویدادمحور
برای رسیدن به اهداف کلان در حوزه گردشگری رویدادمحور، هم‌افزایی نهادهای ذی‌ربط یک ضرورت است. درحقیقت ضرورت دارد تا یکایک بخش‌ها با همکاری یکدیگر، زمینه را برای برگزاری رویدادهای بومی با کیفیت، ایمن، استاندارد و متناسب با فرهنگ هر منطقه فراهم کنند. همانطور که پیش‌تر بیان شد؛ دراین مسیر ایجاد تقویم منظم رویدادهای محلی، حمایت از استارتاپ‌های گردشگری، تبلیغات دیجیتال هدفمند، ارائه تسهیلات به فعالان بوم‌گردی و بهره‌برداری از ظرفیت رسانه‌های ملی و منطقه‌ای بسیار ضروری و از جمله اقداماتی است که می‌تواند در رونق این مسیر سهم مؤثری داشته باشد.
نقش رسانه و شبکه‌های اجتماعی در رونق گردشگری
در دنیای امروز، بخش عمده‌ای از معرفی ظرفیت‌های گردشگری به کمک فضای مجازی و رسانه‌ها رقم می‌خورد. شبکه‌های اجتماعی با قابلیت انتشار سریع، می‌توانند سکوی پرتابی برای معرفی رویدادهای محلی باشند. مستندسازی، معرفی چهره‌های بومی، روایت تجربه گردشگران و ارائه محتوای تصویری خلاقانه، ابزارهایی مؤثر در جذب مخاطب و گردشگر است. توسعه گردشگری رویدادمحور به شرطی که با نگاه پایدار و مسئولانه همراه باشد، می‌تواند ضمن تقویت اقتصاد محلی، موجب حفظ محیط‌زیست، احیای میراث فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی جوامع بومی شود. در این مسیر، بهره‌گیری از فناوری‌های نو، داده‌محوری، آموزش نیروی انسانی و نگاه منطقه‌ای در اولویت قرار دارد.
سخن پایانی
گردشگری رویدادمحور تنها یک صنعت گردشگری نیست، بلکه یک ابزار فرهنگی و اقتصادی برای تعامل، شناخت، توسعه و تقویت هویت بومی است. اگر این ظرفیت به‌درستی شناخته و به‌کار گرفته شود، می‌تواند مناطق کمتر شناخته‌شده کشور را به مقاصد پربازده اقتصادی بدل کند. آنچه در این میان اهمیت دارد، هم‌افزایی نهادهای مسئول، آموزش جامعه محلی و بهره‌برداری هدفمند از ظرفیت‌های فرهنگی و طبیعی است. در نهایت، گردشگری رویدادمحور می‌تواند پلی میان توسعه فرهنگی و توسعه اقتصادی باشد و در قالب یک مدل موفق، اشتغال پایدار و اقتصاد بومی را ارتقاء دهد. به بیان دیگر باید گفت که در عصر حال‌حاضر دیگرگردشگری به جاذبه‌های طبیعی یا تاریخی محدود نمی‌شود؛ بلکه هویت فرهنگی، آیین‌های بومی و رویدادهای محلی، نقش مهمی در جذب گردشگر ایفا می‌کنند. گردشگری رویدادمحور الگویی نوین برای پیوند میان اقتصاد محلی، فرهنگ بومی و توسعه پایدار است و روستاها نیز به‌عنوان گنجینه‌های فرهنگی و طبیعی، ظرفیت‌های بی‌شماری برای میزبانی از گردشگران دارند اما شکوفایی این ظرفیت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی منسجم، سرمایه‌گذاری هوشمند، آموزش جوامع محلی و حمایت نهادهای است. اگر این رویکرد به‌درستی تقویت شود، می‌توان امیدوار بود که در سال‌های آینده، بسیاری از روستاها با تکیه بر میراث فرهنگی خود، نه‌تنها از مهاجرت در امان بمانند، بلکه به پیشگامان توسعه فرهنگی و اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای بدل شوند. در مجموع، گردشگری رویدادمحور نه‌تنها به احیای اقتصاد شهری کمک می‌کند بلکه می‌تواند موتور محرک توسعه متوازن در سطح ملی باشد. این نوع گردشگری با فعال‌سازی ظرفیت‌های مغفول در روستاها، به ایجاد فرصت‌های شغلی، رونق کسب‌وکارهای کوچک، ترویج صنایع‌دستی و تقویت هویت فرهنگی مناطق کمک می‌کند. بنابراین اگر این رویدادها با برنامه‌ریزی دقیق، چشم‌انداز بلندمدت و مشارکت همه‌جانبه محلی همراه شوند، می‌توانند به مزیت رقابتی پایدار برای هر منطقه تبدیل شوند. درپایان مطلوب است تا عنوان بداریم که آینده گردشگری در گرو نگاه هوشمندانه به ظرفیت‌های بومی است؛ نگاهی که توسعه اقتصادی را با اصالت فرهنگی پیوند می‌زند.