در بررسی پیامدهای فرارمالیاتی و راهکارهای مقابله با آن عنوان شد:
فناوری‌های نوین در خدمت عدالت مالیاتی
گروه اقتصادی
در نظام‌های اقتصادی پیشرفته، مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد پایدار دولت‌ها به شمار می‌رود؛ منبعی که به‌جای تکیه بر درآمدهای ناپایدار و پرنوسان همچون صادرات نفت و مواد خام، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت و هدفمند را برای دولت‌ها فراهم می‌سازد. در جمهوری اسلامی ایران نیز شفاف‌سازی اقتصادی به ویژه در حوزه مالیات‌ها و مقابله با فرار مالیاتی از جمله اهداف مهم در برنامه‌های توسعه‌ای کشور محسوب می‌شود. با این حال فرار مالیاتی همچنان یکی از چالش‌های مزمن و هزینه‌زای اقتصاد است که به صورت سالانه بخشی از منابع عمومی را هدر می‌دهد و موجب اخلال در عدالت مالیاتی سالم می‌شود.
فرار مالیاتی علاوه بر کاهش منابع عمومی باعث می‌شود بار مالیاتی بیشتری بر دوش مؤدیان شفاف و قانون‌مدار قرار گیرد و در نهایت اعتماد عمومی به نظام مالیاتی نیز تضعیف شود. از همین‌رو در کنار تدوین قوانین، ابزارهای هوشمند، فناورانه و دیجیتالی برای نظارت، رصد و جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی گامی ضروری و حائزاهمیت است. در همین مسیر، سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی به عنوان ابزاری کلیدی در تحقق عدالت مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی در دستور کار قرار گرفته‌است. سامانه مؤدیان، با هدف ایجاد یک پایگاه یکپارچه و شفاف از اطلاعات اقتصادی فعالان حقیقی و حقوقی به دولت کمک می‌کند تا بر اساس تراکنش‌های واقعی، درآمد افراد و بنگاه‌ها را محاسبه و مالیات متناسب را تعیین کند.
در کنار آن، پایانه‌های فروشگاهی نیز حلقه اتصال کسب‌وکارها به این سامانه محسوب می‌شوند و بستر ثبت برخط تراکنش‌ها را فراهم می‌سازند. این ابزارها در صورت تکمیل هرچه‌تمام‌تر و پیاده‌سازی دقیق، علاوه بر مقابله مؤثر با فرار مالیاتی، زمینه را برای افزایش درآمدهای پایدار، ایجاد عدالت اقتصادی و شفاف‌سازی چرخه مالی فراهم می‌کنند. در این گزارش، ضمن بررسی پیامدهای اقتصادی فرار مالیاتی، به تبیین نقش و ظرفیت سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی در اصلاح این روند طی گفت‌وگو با سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی و آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی وعضو هیئت علمی دانشگاه تهران پرداخته می‌شود که در ادامه می‌خوانید.
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی بیان داشت:
یکپارچه‌سازی سامانهها؛ لازمه مقابله با فرار مالیاتی
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی در گفت‌وگو با خبرنگار«رسالت» در پاسخ به اینکه پیامدهای فرارمالیاتی چیست و سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی در کاهش این روند تا چه اندازه نقش دارند، بیان کرد: در قانون بودجه ۱۴۰۴ و برنامه هفتم توسعه، نسبت مالیات به تولیدناخالص داخلی بیشتر شده و کوشش شده تا روند فرارمالیاتی کاهشی باشد. وی افزود: موضوع کارت به کارت اصناف، مشاغل و خرید و فروش با دستگاه کارتخوان فراگیر شده است و به موجب آنکه در چنین فرآیند فراگیری، تمامی افراد اظهارنامه ندارد، برخی از افراد ثالث که درآمد از محل کارتخوان و انتقال حساب دارند، اظهار نمی‌دارند و بدین‌ترتیب به فرآیند مالیاتی‌شان نیز رسیدگی نمی‌شود. شایان ذکر است تا بگوییم بسیاری از اعدادی که در مقیاس جا به جا می‌گردد، فرار مالیاتی است. غیبی‌پور تصریح کرد: سامانه‌های مالیاتی اگرچه گام‌های بلندی داشته و بسیار موفقیت آمیز ارزیابی می‌گردد اما بخشی از نظام متعارف ارسال اظهارنامه و تکالیف قانونی مودیان را برهم ریخته است. به عنوان مثال مودیان مالیاتی به طورسنتی تا پایان خردادماه اظهارنامه شغلی خود را انجام می‌دادند اما متاسفانه طی سه سال اخیر و تمدید ارسال‌هایی که سازمان مالیاتی ایجاد کرده است، آشفتگی ایجاد کرده است. درحقیقت اینک که به صورت تقریبی در میانه خردادماه قرار داریم، سامانه تبصره ماده ۱۰۰ و اظهارنامه مشاغل در سامانه مالیاتی آما‌ده نشده است و بدین‌ترتیب فرصت لازم ارسال اظهارنامه برای مودیان نیز از دست خواهد رفت. کارشناس مسائل مالیاتی همچنین خاطرنشان کرد: اگرچه که سامانهها درحال ارتقاء و به‌روز رسانی هستند اما آشفتگی‌های مطرح برای بسیاری از افراد نابه‌سامانی ایجاد می‌کنند و سبب می‌گردد تا نظام داده‌ها منظم نباشد. او متذکر شد: یکی دیگر از عوامل فرارمالیاتی، عدم تکمیل و توسعه دقیق سامانه‌هاست. درحقیقت مادامی که اظهارنامه‌ها برای سه ماه از هرفصل ارسال می‌گردد، اظهارنامه‌های خرید و فروش در سامانه یک بخش است و اظهارنامه‌های خرید و فروش خارج از سامانه با عنوان خارج از سامانه درج می‌گردد و گمان عدم شفافیت اطلاعات را به وجود می‌آورد. بی‌شک چنین روندی نیز به عدم وصول مالیات کمک می‌کند. اگرچه که نمی‌توان نام تمامی موارد مذکور را فرارمالیاتی گذاشت اما به طورکل در وصول مالیات نقش دارند. وی یادآور شد: معافیت‌های ایجاد شده و افزایش آن‌ها در حوزه دستمزد، تولید، مناطق آزاد، مناطق محروم و کالاها به ویژه در بخش ارزش افزوده به موجب آنکه تحریک تولید نمی‌کنند و سبب ایجاد تبعیض در برخی موارد می‌شوند، عاملی اثرگذار در عدم وصول مالیات‌ها و فرارمالیاتی‌اند اگرچه شنیده‌ها حاکی‌از بررسی این روند و قانون‌مندسازی معافیت‌هاست. او در پایان این گفت‌وگو بیان کرد: به طورحتم باید فرآیندهای مالیاتی به‌روز و یکپارچه شوند و به‌گونه‌ای نباشد که یک‌بار اسناد به مامور مالیاتی و بار دیگر به سامانه داده شود. دوگانگی در حوزه مالیاتی، مودیان را سرگردان خواهد کرد و برهمین اساس یکپارچگی ضرورت دارد.
آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی مطرح کرد:
هوش مصنوعی، ابزار نوین در کشف تخلفات مالیاتی
آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی وعضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» بیان کرد: در بررسی پیامدهای فرارمالیاتی نخست می‌بایست به تعریف فرارمالیاتی و ویژگی‌های اولیه آن اشاره داشت؛ دراین خصوص مطلوب است تا عنوان بداریم که فرارمالیاتی به منزله آن است که شرکت‌ها سود خود را انکار و به صورت حقیقی بیان نمی‌دارند بلکه هزینه‌ها را بالا و درآمدها را نیز پایین نشان می‌دهند. متاسفانه در برخی موارد عدم صداقت حسابرس موجب عدم تشخیص یا چشم‌پوشی می‌شود و این شیوه نوعی فرارمالیاتی است زیرا همانطورکه اظهار شد؛ حسابرس مالیاتی این فرآیند را رسیدگی می‌دارد. بنابراین نظارت و پایش بر شرکت‌های حسابرسی گامی مهم و مثمرثمر در جلوگیری از فرارمالیاتی است. وی افزود که خوشبختانه امروزه در بستر فناوری‌های به‌روز همچون هوش‌مصنوعی امکان پایش دقیق فراهم است و میتوان به سهولت به عدم صحت داده‌ها پی برد و سپس تصریح کرد: در‌برخی موارد فرارمالیاتی به موجب آن است که فرد سود خود را پایین نشان می‌دهد. درحقیقت این نوع از فرارمالیاتی به موجب عدم اظهار دقیق است. بغزیان تصریح کرد: نوع دیگری از فرارمالیاتی آن است که فرد دارای شغل و فعالیت می‌باشد اما‌به صورت رسمی بیان نمی‌دارد. به عنوان مثال پوشاک تولید شده در فروشگاه‌ها را درنظربگیرید که تولید داخلی است اما از خیاط آن اطلاعاتی در دست نیست چراکه به صورت غیررسمی به فعالیت مشغول است و درنهایت جنس خود را به فروشگاه‌ها می‌فر‌وشد و فاکتور نهایی نیز نمی‌دهد تا میزان سود مشخص نباشد و مالیات نیز تعلق نمی گیرد و بی‌شک کشف چنین موضوعاتی از بستر رصد تراکنش‌ها ممکن خواهد بود. کارشناس مسائل اقتصادی همچنین خاطرنشان کرد: اگر فردی خرید و فروش ماشین می‌کند یا در بازار‌مسکن مشغول است و سود می‌برد، می‌بایست مشمول پرداخت مالیات شود و همانطور که پیش‌تر نیز عنوان گشت؛ کشف این روند از طریق حساب‌های بانکی و رصد تراکنش ممکن خواهد بود. در حقیقت با تکنولوژی‌های روز میتوان این روند را به خوبی شناسایی کرد و دریافت که جا‌به‌جایی پول در برخی حساب‌ها به صورت نامتعارف است. او متذکر‌شد: برخی افراد پول‌های خود را وارد بازارهای غیررسمی اعم از‌بازار طلا، سکه، مسکن و … می‌کنند که چنین روندی نوع دیگری از فرارمالیاتی است و برهمین اساس به تازگی عنوان گشته وکالت‌نامه‌ها دیگر اعتبار ندارد تا یکی از این کانال‌های فرارمالیاتی بسته شود. وی در پایان این گفت‌وگو یادآور شد: بدیهی است که میتوان از طریق پایش تراکنش‌های بانکی با فرار مالیاتی مقابله داشت و از پیامدهای آن جلوگیری کرد.