فهرست
آرشیو
انتخاب نشریه
جستجو بر اساس تاریخ
پس از بارش های خوب حوزه آبریز هامون
رهاسازی آب سد کمالخان به سوی ایران
محسن موسوی خوانساری- عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان
دشت سیستان هم مرز با کشور افغانستان با مساحتی بالغ بر 350 هزار هکتار در نزدیکی رودخانه هیرمند و تالاب هامون بوده و یکی از حاصلخیزترین دشت های کشور محسوب می شود. این دشت از گذشته های دور و از برکت وجود رودخانه هیرمند عنوان انبار غله ایران را بدوش می کشید تا اینکه پس از تحولات چند دهه اخیر در حوزه آبریز هامون به گونه ای شد که امروز وضعیت آب کشاورزی ، آب شرب و حق آبه محیط زیستی آن با چالش های جدی روبه رو شده است.
شواهد موجود نشان می دهد که رواناب وارد شده به تالاب هامون طی چهل سال گذشته همواره دارای یک روند کاهشی بوده به این ترتیب که بین سال های 1360 تا 1365 هر سال حدود 5 میلیارد مترمکعب و بین سال های 1366 تا 1370 هر سال حدود 3 میلیارد متر مکعب و از سال 1371 تا کنون به طور متناوب هر سال حدود 2 میلیارد متر مکعب آب از طریق این رودخانه به دشت سیستان و تالاب هامون وارد شده است. یکی از بهترین سال های تالاب هامون سال 1378 بود که در آن سال تالاب حدود 8 میلیارد مترمکعب آب ذخیره سازی کرد ولی از آن به بعد حجم آب رو به کاهش گذاشت تا اینکه طی چند سال اخیر، تالاب نسبتا خشک بوده است.
بر اساس معاهده سال 1351 بین دو کشور ایران و افغانستان یک حقابه 820 میلیون مترمکعبی ( 26 متر مکعب بر ثانیه ) از طریق رود هیرمند برای مصارف شرب و کشاورزی تخصیص داده شده و در این معاهده تاکید شده که سیلاب های طبیعی تا انتهای حوضه که تالاب هامون قرار گرفته است باید ادامه یابد. در زمان انعقاد پروتکل یعنی دهه 50 شمسی ، به دلیل ورود سیلاب هایی که به داخل هامون جریان داشت، در معاهده مذکور توجهی به ارزش های اکوسیستمی و حقآبه تالاب به عمل نیامد چون در واقع موانع خاصی برای جلوگیری از ورود سیلاب در خاک افغانستان وجود نداشت. در واقع انعقاد چنین قراردادی که دولت افغانستان را ملزم به ورود چنین حجم آبی به داخل خاک ایران می کرد وجود سد کجکی در حوزه هیرمند با حجم 8/2 میلیارد متر مکعب بود که حدود 20 سال قبل از انعقاد این معاهده یعنی در سال 1952 به بهره برداری رسیده بود و متن این قرارداد تضمینی بود برای جاری شدن مداوم 26 مترمکعب بر ثانیه آب به طرف اراضی کشاورزی دشت سیستان و احتمالا سیلاب های میان حوزه هیرمند و خصوصا شاخه فراه رود در آن دوران برای حقآبه
زیست محیطی تالاب هامون در نظر گرفته شده بود که در معاهده دو کشور این موضوع ذکر نگردیده است.
امید می رود که رها سازی آب از سد کمالخان تداوم داشته باشد....
تالاب هامون در لیست 22 گانه تالاب های کنوانسیون رامسر قرار دارد و به عنوان ذخیره گاه زیست کره مورد تایید یونسکو واقع شده ولی تحولات چند دهه اخیر در حوزه آبریز هامون و بهره برداری از شبکه آبیاری 180 هزار هکتاری سد کجکی افغانستان ، بهره برداری از سد دهله در منطقه شاه کوت قندهار در سال 1352 یعنی یک سال بعد از انعقاد معاهده با حجم 480 میلیون متر مکعب و بهره برداری از شبکه آبیاری ارغنداب از یک طرف و رشد تکنولوژی و طبعا استفاده مردم و دولت افغانستان از ایستگاه های پمپاژ در مسیر رودخانه هیرمند از طرف دیگر همه باعث شد که مصرف آب افزایش یافته و از جریانات رواناب پایه و سیلابی هیرمند کاسته شده و تالاب را هم اکنون در وضعیتی بحرانی و در لیست تالاب های در معرض خطر قرار داده است. همچنین سال گذشته و پس از بهره برداری از سد کمالخان در نزدیکی مرز ایران و بر روی رودخانه هیرمند آخرین امید ها نسبت به برقراری ورود سیلاب به داخل سیستان نیز از دست رفته است. در این خصوص هم اینک تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که سد کمالخان با حجم 50 میلیون متر مکعبی پر شده و با توجه به سیلاب هایی که پس از بارش های اواخر دی ماه در حوزه آبریز سد کجکی افغانستان رخ داده ، خبرها از بازگشایی دریچه های این سد و جاری شدن آب به سمت خاک ایران حکایت دارد. اینکه آیا رهاسازی آب در حد دریچه های سد کمالخان باقی می ماند و یا سیلاب هیرمند مستقیما به سمت گود زره منحرف شده و تالاب هامون از این جریانات سیلابی بی بهره می ماند یا خیر هنوز مشخص نیست ولی با توجه به اظهارات مثبت مقامات دولت طالبان و خصوصا وزیر امور خارجه آن دولت که در سفر اخیر خود به تهران قول همکاری و رها سازی آب از سد کمالخان به سمت هامون را داده و مذاکرات نمایندگان دولت ایران در چند ماه اخیر با دولت افغانستان برای اجرای پروتکل فی مابین ، امید می رود که رها سازی آب از سد کمالخان تداوم داشته و هم چنین حجم سیلاب ها به گونه ای افزایش یابد که بهره برداران سد کمالخان نیز اجازه ورود سیلاب به سمت هامون را عملیاتی نموده و از انحراف آب به سمت گود زره که هیچ گونه مصرف شرب و یا کشاورزی برای منطقه ندارد جلوگیری به عمل آورند.
چه برنامه ای برای ورود آب رهاسازی شده از سد کمالخان به سیستان پیش بینی شده؟
در این سوی مرز یعنی ایران هم اکنون دو مصرف کننده اصلی در انتظار جریانات سیلابی و حقآبه 820 میلیون متر مکعبی مندرج در پروتکل هستند؛ اول چاه نیمه های 1 ، 2 ، 3 و 4 با حجم تقریبی 5/1 میلیارد متر مکعب که پس از آبگیری باید ابتدا نیاز شرب 5 شهر و
700 روستای سیستان و قسمتی از آب شرب زاهدان را تامین کرده و سپس نیاز 400 میلیون مترمکعبی شبکه آبیاری موسوم به 46000 هکتاری را برآورده نماید و دوم تالاب هامون برای احیای نسبی خود ، حداقل به 2 میلیارد متر مکعب آب نیازمند است. در حال حاضر سوال های اصلی به این شکل مطرح است که اولا برای ورود مقدار آب رهاسازی شده از سد کمالخان به سیستان چه برنامه مشخصی پیش بینی شده و ثانیا چنانچه سیلاب هایی با حجم زیاد به مقدار آب رها سازی شده از سد کمالخان افزوده شود برنامه عملیاتی در این حالت چیست. آبگیری چاه نیمه ها تا چه مقداری در اولویت است و تا چه میزان نیاز سالانه آب شرب با توجه به تبخیر سالیانه باید ذخیره سازی شود و اینکه تا چه سطحی از طرح 46 هزار هکتاری با توجه به محدودیت منابع آب امسال آب اندازی می شود و اگرچه تالاب هامون با وسعت 5500 کیلومترمربع و با حجم آب رها شده از سد کمالخان فقط قادر به مرطوب کردن کف تالاب خواهد بود، اما آیا بهتر نیست برای جلوگیری از گسترش گرد و غبار که اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی را تهدید می کند همین مقدار آب را به تالاب و شرب اختصاص داده و از تخصیص آب به بخش کشاورزی صرف نظر کرد و یا تامین آب شرب و کشاورزی را در اولویت قرار داد و از حقآبه تالاب فعلا صرف نظر نمود؟ اینها سوالاتی است که امید می رود مسئولین مرتبط برای آنها پاسخی ارائه داده و هرچه سریعتر تصمیم گیری نموده و برنامه ای عملیاتی برای نیاز مصارف مختلف تدوین نمایند تا پس از ورود سیلاب به منطقه سیستان ، اهداف از پیش مشخص شده باشد. این نکته را نیز به یاد داشته باشیم که از نظر عرف بین الملل کماکان تامین حقآبه تالاب هامون بوسیله سیلاب های فصلی رودخانه هیرمند و همچنین رودخانه فراه جاری است و دولت افغانستان باید حداقل زمینه تامین حقآبه زیست محیطی تالاب هامون که این تالاب بین المللی را در حالت پایدار نگه می دارد و در حدود 2 میلیارد متر مکعب است را فراهم نماید.
دشت سیستان هم مرز با کشور افغانستان با مساحتی بالغ بر 350 هزار هکتار در نزدیکی رودخانه هیرمند و تالاب هامون بوده و یکی از حاصلخیزترین دشت های کشور محسوب می شود. این دشت از گذشته های دور و از برکت وجود رودخانه هیرمند عنوان انبار غله ایران را بدوش می کشید تا اینکه پس از تحولات چند دهه اخیر در حوزه آبریز هامون به گونه ای شد که امروز وضعیت آب کشاورزی ، آب شرب و حق آبه محیط زیستی آن با چالش های جدی روبه رو شده است.
شواهد موجود نشان می دهد که رواناب وارد شده به تالاب هامون طی چهل سال گذشته همواره دارای یک روند کاهشی بوده به این ترتیب که بین سال های 1360 تا 1365 هر سال حدود 5 میلیارد مترمکعب و بین سال های 1366 تا 1370 هر سال حدود 3 میلیارد متر مکعب و از سال 1371 تا کنون به طور متناوب هر سال حدود 2 میلیارد متر مکعب آب از طریق این رودخانه به دشت سیستان و تالاب هامون وارد شده است. یکی از بهترین سال های تالاب هامون سال 1378 بود که در آن سال تالاب حدود 8 میلیارد مترمکعب آب ذخیره سازی کرد ولی از آن به بعد حجم آب رو به کاهش گذاشت تا اینکه طی چند سال اخیر، تالاب نسبتا خشک بوده است.
بر اساس معاهده سال 1351 بین دو کشور ایران و افغانستان یک حقابه 820 میلیون مترمکعبی ( 26 متر مکعب بر ثانیه ) از طریق رود هیرمند برای مصارف شرب و کشاورزی تخصیص داده شده و در این معاهده تاکید شده که سیلاب های طبیعی تا انتهای حوضه که تالاب هامون قرار گرفته است باید ادامه یابد. در زمان انعقاد پروتکل یعنی دهه 50 شمسی ، به دلیل ورود سیلاب هایی که به داخل هامون جریان داشت، در معاهده مذکور توجهی به ارزش های اکوسیستمی و حقآبه تالاب به عمل نیامد چون در واقع موانع خاصی برای جلوگیری از ورود سیلاب در خاک افغانستان وجود نداشت. در واقع انعقاد چنین قراردادی که دولت افغانستان را ملزم به ورود چنین حجم آبی به داخل خاک ایران می کرد وجود سد کجکی در حوزه هیرمند با حجم 8/2 میلیارد متر مکعب بود که حدود 20 سال قبل از انعقاد این معاهده یعنی در سال 1952 به بهره برداری رسیده بود و متن این قرارداد تضمینی بود برای جاری شدن مداوم 26 مترمکعب بر ثانیه آب به طرف اراضی کشاورزی دشت سیستان و احتمالا سیلاب های میان حوزه هیرمند و خصوصا شاخه فراه رود در آن دوران برای حقآبه
زیست محیطی تالاب هامون در نظر گرفته شده بود که در معاهده دو کشور این موضوع ذکر نگردیده است.
امید می رود که رها سازی آب از سد کمالخان تداوم داشته باشد....
تالاب هامون در لیست 22 گانه تالاب های کنوانسیون رامسر قرار دارد و به عنوان ذخیره گاه زیست کره مورد تایید یونسکو واقع شده ولی تحولات چند دهه اخیر در حوزه آبریز هامون و بهره برداری از شبکه آبیاری 180 هزار هکتاری سد کجکی افغانستان ، بهره برداری از سد دهله در منطقه شاه کوت قندهار در سال 1352 یعنی یک سال بعد از انعقاد معاهده با حجم 480 میلیون متر مکعب و بهره برداری از شبکه آبیاری ارغنداب از یک طرف و رشد تکنولوژی و طبعا استفاده مردم و دولت افغانستان از ایستگاه های پمپاژ در مسیر رودخانه هیرمند از طرف دیگر همه باعث شد که مصرف آب افزایش یافته و از جریانات رواناب پایه و سیلابی هیرمند کاسته شده و تالاب را هم اکنون در وضعیتی بحرانی و در لیست تالاب های در معرض خطر قرار داده است. همچنین سال گذشته و پس از بهره برداری از سد کمالخان در نزدیکی مرز ایران و بر روی رودخانه هیرمند آخرین امید ها نسبت به برقراری ورود سیلاب به داخل سیستان نیز از دست رفته است. در این خصوص هم اینک تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که سد کمالخان با حجم 50 میلیون متر مکعبی پر شده و با توجه به سیلاب هایی که پس از بارش های اواخر دی ماه در حوزه آبریز سد کجکی افغانستان رخ داده ، خبرها از بازگشایی دریچه های این سد و جاری شدن آب به سمت خاک ایران حکایت دارد. اینکه آیا رهاسازی آب در حد دریچه های سد کمالخان باقی می ماند و یا سیلاب هیرمند مستقیما به سمت گود زره منحرف شده و تالاب هامون از این جریانات سیلابی بی بهره می ماند یا خیر هنوز مشخص نیست ولی با توجه به اظهارات مثبت مقامات دولت طالبان و خصوصا وزیر امور خارجه آن دولت که در سفر اخیر خود به تهران قول همکاری و رها سازی آب از سد کمالخان به سمت هامون را داده و مذاکرات نمایندگان دولت ایران در چند ماه اخیر با دولت افغانستان برای اجرای پروتکل فی مابین ، امید می رود که رها سازی آب از سد کمالخان تداوم داشته و هم چنین حجم سیلاب ها به گونه ای افزایش یابد که بهره برداران سد کمالخان نیز اجازه ورود سیلاب به سمت هامون را عملیاتی نموده و از انحراف آب به سمت گود زره که هیچ گونه مصرف شرب و یا کشاورزی برای منطقه ندارد جلوگیری به عمل آورند.
چه برنامه ای برای ورود آب رهاسازی شده از سد کمالخان به سیستان پیش بینی شده؟
در این سوی مرز یعنی ایران هم اکنون دو مصرف کننده اصلی در انتظار جریانات سیلابی و حقآبه 820 میلیون متر مکعبی مندرج در پروتکل هستند؛ اول چاه نیمه های 1 ، 2 ، 3 و 4 با حجم تقریبی 5/1 میلیارد متر مکعب که پس از آبگیری باید ابتدا نیاز شرب 5 شهر و
700 روستای سیستان و قسمتی از آب شرب زاهدان را تامین کرده و سپس نیاز 400 میلیون مترمکعبی شبکه آبیاری موسوم به 46000 هکتاری را برآورده نماید و دوم تالاب هامون برای احیای نسبی خود ، حداقل به 2 میلیارد متر مکعب آب نیازمند است. در حال حاضر سوال های اصلی به این شکل مطرح است که اولا برای ورود مقدار آب رهاسازی شده از سد کمالخان به سیستان چه برنامه مشخصی پیش بینی شده و ثانیا چنانچه سیلاب هایی با حجم زیاد به مقدار آب رها سازی شده از سد کمالخان افزوده شود برنامه عملیاتی در این حالت چیست. آبگیری چاه نیمه ها تا چه مقداری در اولویت است و تا چه میزان نیاز سالانه آب شرب با توجه به تبخیر سالیانه باید ذخیره سازی شود و اینکه تا چه سطحی از طرح 46 هزار هکتاری با توجه به محدودیت منابع آب امسال آب اندازی می شود و اگرچه تالاب هامون با وسعت 5500 کیلومترمربع و با حجم آب رها شده از سد کمالخان فقط قادر به مرطوب کردن کف تالاب خواهد بود، اما آیا بهتر نیست برای جلوگیری از گسترش گرد و غبار که اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی را تهدید می کند همین مقدار آب را به تالاب و شرب اختصاص داده و از تخصیص آب به بخش کشاورزی صرف نظر کرد و یا تامین آب شرب و کشاورزی را در اولویت قرار داد و از حقآبه تالاب فعلا صرف نظر نمود؟ اینها سوالاتی است که امید می رود مسئولین مرتبط برای آنها پاسخی ارائه داده و هرچه سریعتر تصمیم گیری نموده و برنامه ای عملیاتی برای نیاز مصارف مختلف تدوین نمایند تا پس از ورود سیلاب به منطقه سیستان ، اهداف از پیش مشخص شده باشد. این نکته را نیز به یاد داشته باشیم که از نظر عرف بین الملل کماکان تامین حقآبه تالاب هامون بوسیله سیلاب های فصلی رودخانه هیرمند و همچنین رودخانه فراه جاری است و دولت افغانستان باید حداقل زمینه تامین حقآبه زیست محیطی تالاب هامون که این تالاب بین المللی را در حالت پایدار نگه می دارد و در حدود 2 میلیارد متر مکعب است را فراهم نماید.
آدرس مطلب
http://paper.resalat-news.com/newspaper/page/10234/6/123568/0
ارسال دیدگاه
ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
