این روزها بهواسطه تجاوزات رژیم صهیونیستی به خاک ایران، آن چه بیش از هر چیز لازم و ضروری به نظر میرسد ایجاد همدلی و همراهی بین اقشار مختلف جامعه است. هرچند مردم ایران همواره در این مسیر ثابتقدم بودهاند و در هنگام بروز اتفاقات و مشکلات مختلف نشان دادهاند که دستبهدست هم برای عبور از مشکلات و مخاطرات از یکدیگر پشتیبانی میکنند.
مردم درکنار هم ایستادهاند تا روزهای آتش و جنگ راحتتر سپری شود؛ یک همدلی ملی که اردشیر گراوند آن را مسبوق به سابقه دانسته و درعینحال بر اهمیت جریان عادی زندگی تأکید میکند. این پژوهشگر مسائل اجتماعی میگوید: «در تمام روزهای جنگ تحمیلی زندگی جریان داشت و مردم آن را فراموش نکرده بودند، هنگامیکه عراق به میهن ما حمله کرد، سه گونه زیستی شکل گرفت. برخی از مردم که شهرشان اشغال شد، مجبور به ترک زادگاه خود شدند و در شهرهای دیگر ساکن شدند. عدهای هم در شهرهایی که خط مقدم بهحساب میآمدند ماندند و برخی هم در شهرهایی که درگیر مستقیم با جنگ نبودند سکونت داشتند و تمامی مردم باهم متحد شده و همصدا بودند و علاوه بر پشتیبانی از رزمندگان به مردم شهرهای دیگر هم توجه داشتند. مردم به مهاجرین و جنگزدهها یا آوارگان جنگ پناه دادند و با یکدیگر گاهی در یکخانه سکونت داشتند. اگرچه خانه و کاشانه آنها توسط دشمن آسیب اساسی دیده و تخریب کامل شده بود، اما پس از مدتی با شرایط کنار آمدند و زندگی طبیعی خود را از سر گرفتند.»
جنگ پیوندهای اجتماعی را مستحکمتر کرد
او عنوان میکند: «اگرچه جوانان شهید میشدند یا برخی رزمندگان به اسارت در میآمدند و خانهها توسط موشکهای دشمن تخریب میشد، اما مردم به مسائلی مانند ازدواج و کسب و علم و دانش هم میپرداختند. آنچه که در آن شرایط بیشتر از گذشته شکل گرفت احساس مسئولیت اجتماعی آحاد جامعه نسبت به یکدیگر بود. جنگ پیوندهای اجتماعی را مستحکمتر کرد. وقتی خانوادهای دچار مشکل میشد سایر اعضای جامعه به حمایت و کمک از او میپرداختند. ما در زادگاه خودمان دامغان شاهد حضور مردم جنگزده بودیم و باوجوداینکه تا پیش از آن هیچ نسبتی باهم نداشتیم، اما پس از قوت یافتن همان پیوند اجتماعی باوجود تغییر نسل همچنان با آن خانوادهها که از استان خوزستان آمده بودند در ارتباطیم. بنابراین در حال حاضر هم که شاهد تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک کشورمان هستیم، باید همین رویه تداوم یابد. در این چند روز پس از آغاز جنگ و با خروج بسیاری از شهروندان از شهرهای بزرگ، بعضی از پزشکان، پرستاران و دامپزشکان، با انتشار ویدئوهایی در شبکههای اجتماعی، گفتهاند که در تهران ماندهاند و برای درمان رایگان بیماران اعلام آمادگی کردهاند. حتی گزارش شده بعضی از خانوادههایی که در سایه جنگ ناچار به ترک خانههایشان شدند، در میان راه یا در شهرهای مقصد با غذا و نوشیدنی از شهروندان میزبان پذیرایی یا با پیشنهاد اسکان رایگان، روبهرو شدند و واقعا این موج همدلی کمنظیر است.»
این پژوهشگر مسائل اجتماعی با تأکید براینکه علیرغم پیامدهای غیرقابلانکار جنگ، اما همراهی مردم روزبهروز در حال گسترش است، خاطرنشان میکند: «یکی از پیامدهای مهم جنگ، جابهجایی و مهاجرت و کمبود شدید امکانات اقتصادی، بهداشتی و رفاهی است و تأثیرات سوءاجتماعی همچون فقر و بیکاری را به دنبال خواهد داشت. از طرفی مهاجرت اجباری بهعنوان یک پدیده جدید زمینهساز ایجاد دوگانگی فرهنگی و گسترش حاشیهنشینی در شهرهای مهاجرپذیر خواهد بود. این افراد با اسکان در مناطق مختلف، معمولا با محیطی جدید و نامانوس روبهرو شده که آنان را در معرض آسیبهای روانی نیز قرار میدهد و یا معضل ناهماهنگی فرهنگی میان مهاجران و بومیان شهرها هم یکی از مشکلات عمدهای است که جامعه با آن مواجه خواهد شد. نکته جالبتوجه این است که بخش قابلتوجهی از مهاجران جنگی بهدلیل آشنایی با محیطهای جدید، دیگر تمایلی به بازگشت به شهر اولیه خود ندارند. این امر منجر به تمرکز جمعیت در یک نقطه از شهر و درنتیجه افزایش بیکاری خواهد شد که ازنظر فرهنگی زمینهساز بروز مشکلات متعدد ازجمله ناهنجاریهای فرهنگی، برخوردهای فرهنگی، آشفتگی فرهنگی، عدم تجانس فرهنگی، ناسازگاری فرهنگی و تضاد فرهنگی است، اما صرفنظر از این پیامدهای ناگوار، با شروع جنگ اسرائیل و ایران، بسیاری از مردم با روشهای مختلف با یکدیگر همدلی و همراهی کردهاند. از سادهترین راه که توزیع نوشیدنی خنک بین مردم است تا اختصاص دادن خانه و سقفی برای ماندن.»
لزوم راهاندازی پویش صاحبخانه خوب
آرش کاظمیپور، جامعهشناس نیز دراینباره میگوید: «معمولا مدیریت اتفاقاتی ازایندست در سطح کلان و خرد صورت میگیرد. در سطح کلان مسئولیت متوجه بخش مدیریت جامعه است و در سطح خرد این مردم هستند که باید به یکدیگر کمک کنند. به اعتقاد من در سطح خرد باید همدلی بین آحاد مختلف جامعه وجود داشته باشد. درست است که احتمالا در این شرایط هر کس به فکر خودش خواهد بود و منافع شخصی خود را بر منافع جمعی ترجیح میدهد اما در این شرایط باید در سطوح مختلف، افراد جامعه در کنار یکدیگر قرار بگیرند. آن دسته که از تمکن مالی بیشتری برخوردار هستند، ازنظر مالی به دیگران کمک کنند. سایر گروههای جامعه نیز باید در یاریرسانی به یکدیگر پیشقدم شوند. در این شرایط افرادی که حقوق روزمزد دارند و بهواسطه حملات رژیم صهیونیستی از تهران خارج شدهاند، نیاز به کمک دارند. این کمکها میتواند بهصورت نقدی، عاطفی و حتی دلجویی از گروههایی باشد که عزیز خود را ازدستدادهاند. برخی گمان میکنند در این امر، مسئولیت بر عهده بخش مدیریتی جامعه است اما واقعیت این است که مردم نباید از حال یکدیگر غافل باشند. چقدر خوب است که این روزها همزمان با فرارسیدن فصل نقلوانتقال مستأجران، پویش صاحبخانه خوب به راه بیفتد. در سالهای اخیر اجارهبها به کابوس مستأجران بدل شده و امسال به دلیل تجاوز رژیم صهیونیستی، به خاک عزیزمان نباید در دریافت اجارهبها سختگیری کرد؛ در شرایط عادی هم پرداخت اجارههای ۱۵ تا ۲۰ میلیونی برای مستأجران دشوار است، چه رسد به این روزها که کشور درگیر جنگ و بحران است. البته دراین شرایط بداقتصادی که صاحبخانه و مستأجر هرکدام هزار مشکل دارند، صاحبخانهها نیز لزوما بیغم و مضیقه نیستند، اما بهتر است تا جای ممکن مردم به هم رحم کنند و فرهنگ رفتار منصفانه که گاهی در بعضی جاها به موییبند میشود، بازسازی شود.»
عدم هجوم هیجانی برای تشکیل صفهای خرید
این جامعهشناس عنوان میکند: «خدا کند که صاحبخانههای منصف در کشور زیاد و زیادتر شوند. اینروزها خبرهایی میشنویم مبنی براینکه صاحبخانهای به دلیل وضعیت جنگی، نهتنها سر سال مبلغ اجارهبها را بالا نبرده بلکه از مستأجر خواسته درعوض این اضافه نشدن، هر ماه ١٤ صلوات بفرستد. نمونههایی ازایندست فراوان است. بهدنبال حمله رژیم صهیونیستی به کشورمان شاهد تغییر در الگوی سکونت مردم بهویژه در سطح شهر تهران به دلیل شدت گرفتن درگیری در این منطقه و جابهجایی بخش بزرگی از مردم به شهرهای اطراف هستیم. اگرچه در روزهای نخست پس از درگیری، مشکلاتی پدید آمد. ازجمله آنکه در برخی مناطق شاهد برقراری صفهای طولانی برای خرید کالاهای اساسی بودیم، بااینحال، طی روزهای اخیر با موج همدلی مردم و عدم هجوم هیجانی برای تشکیل صفهای خرید و مدیریت مناسب فرآیند تأمین کالاهای اساسی، آرامش بهسرعت به بازارهای مصرف بازگشته است. اکنون به گفته مسئولان تمامی اقلام موردنیاز ازجمله گوشت قرمز، گوشت مرغ، تخممرغ، برنج، آرد و روغن بهاندازه کافی در سطح بازار موجود است و هیچ خللی در دسترسی مردم به کالاهای ضروری وجود ندارد.
این روزها مردم کمک میکنند فروشگاهها غارت نشود و برخی فروشندهها از مشتریان خود خواهش میکنند، هر شخص تنها یک عدد کنسرو خریداری کند تا آذوقه به همه مردم برسد. بهاینترتیب در سایه همدلی مردم، قرار نیست خاطره سالهای جنگ هشتساله ایران و عراق و دورههای کمبود پسازآن که در خاطره جمعی ما ثبت شده، تکرار شود. البته در این زمینه ویدئوهای مختلفی منتشر شده است. بهعنوانمثال فروشندهای که اجناسش را برای مسافرانی که به شهرش پناه آوردهاند، بدون سود محاسبه میکند و دیگری از صف نانوایی و تقسیم تنور آخر نانوایی برای همه آنهایی که در صف ایستادهاند.»
اسکان رایگان هموطنانِ جنگزده
کاظمیپور یادآوری میکند که «مردم زیادی وادار به ترک خانه و کاشانه خود شدهاند اما برخی شهروندان مراکز اقامتی رایگان برای آنهایی که درخطر موشک و بمب بودهاند و توان اجاره هتل و خانه در شهر دیگری ندارند، در نظر گرفتهاند. برخی مسیرشان را اعلام میکنند تا آنهایی را که وسیله ندارند، به مقصد برسانند و از محل خطر دور کنند و دیگرانی عهدهدار خرید و رسیدگی به شهروندان سالمند میشوند. بنابراین همدلی و مهربانی مردم در بحبوحه جنگ و آغوشهای باز میان گلوله و آتش واقعا مثالزدنی است. از روز چهارم جنگ، نخستین هشدارهای رسمی برای تخلیه تهران منتشر شده، اما پر واضح است که تخلیه شهری با حدود 10 میلیون نفر جمعیت سخت و حتی محال است. بسیاری از شهروندان، بهدلیل نداشتن امکان اقتصادی شهر را ترک نکرده و در خانههای خود ماندهاند. بااینوجود شماری از شهروندان با انتشار اطلاعیههایی در صفحات شخصی خود در شبکههای اجتماعی، آمادگی خود را برای اسکان رایگان خانوادههای پناهجو اعلام کردند. همزمان، تصاویری منتشر شده که نشان میدهد در برخی از شهرهای شمال کشور، ساکنان بومی با در دست داشتن پلاکاردهایی در کنار جادهها و مبادی ورودی شهر، به یاری مسافران سردرگم آمده و آنان را برای اسکان رایگان راهنمایی میکنند.»
گشتی ساده در شبکههای اجتماعی نشان میدهد که مردم چگونه برای کمک رساندن به همدیگر پیشتاز شدهاند. در پی افزایش ورود شهروندان تهرانی و ساکنان سایر مناطق کشور به شمال ایران، برخی کاربران فضای مجازی با انتشار پیامی در اینستاگرام اعلام کردهاند: «سلام ما از گیلان هستیم و اینجا فعلا وضعیت خوبه، اگر شرایط به صورتی شد که نتونستید تو شهر خودتون بمونید، ما اینجا میزبان شما هستیم و درب خونه ما به روی همه هموطنهامون بازه.»
پیشتر و قبل از آنکه ابعاد جنگ برای عموم مردم ملموس شود، یکی از شهروندان عادی در حساب کاربری اینستاگرام خود پیامی با این مضمون منتشر کرد: «برای مردم عادی و کسانی که خانه و زندگیشان را از دست دادهاند: من یک هال و پذیرایی نسبتا بزرگ دارم و آماده میزبانی از شما هستم.»
این اقدام، سرآغازی شد بر شکلگیری پویشی مردمی. بهتدریج، شهروندان بیشتری به این حرکت پیوستند و آمادگی خود را برای اسکان هموطنانِ جنگزده اعلام کردند.
کاربری از لاهیجان، برای در اختیار قرار دادن منزل خود و یکی از دوستانش برای اسکان پنج روزه مسافران اعلام آمادگی کرده است.
فردی که خود را معمار و راهنمای رسمی اکوتوریسم معرفی کرده، در حساب کاربریاش فهرستی از مراکز اقامتی رایگان در شمال ایران و کل کشور منتشر و اعلام کرده است که این فهرست بهصورت مداوم بهروزرسانی خواهد شد. اسامی اقامتگاههای مختلف با نشانی حساب کاربری آنها به تفکیک استان و شهر ذکرشده است. اقامتگاههایی هم که میخواهند در این فهرست باشند زیر همین مطلب نام و نشانی اقامتگاه خود را ثبت میکنند.
مالکان یک واحد تولیدی پوشاک در قائمشهر مازندران نیز در نوشتهای اینستاگرامی، با انتشار ویدئویی اعلام کردهاند که فضای محل تولید و فروش خود را برای اسکان شهروندان جنگزده و در معرض خطر اختصاص دادهاند.
در این ویدئو گفته میشود: «این فضا را آماده کردهایم تا در این شرایط سخت، پناهی برای هموطنانمان باشد. برای تهرانیهایی که واقعا توان مالی ندارند.»
زیر این مطلب، برخی شهروندان نیز، اعلام کردهاند که منازل خود را برای اسکان مسافران تهرانی در اختیار قرار میدهند.
مراقبت از سالمندان
در جریان پویشهای مردمی برای کمک به هموطنان، که با عناوین مختلف در فضای مجازی به اشتراک گذاشته میشود، برخی کاربران نیز آمادگی خود را برای رسیدگی به امور و انجام خریدهای روزمره والدین سالمند که در تهران و سایر شهرها بهتنهایی زندگی میکنند، اعلام کردهاند. کاربری به نام «پیام یزدانی» در حساب «ایکس» خود نوشته: «اگر خارج از کشورید و پدر و مادر مسن ساکن تهران دارید که نیاز به خرید وسایل روزمره یا سر زدن دارند، دایرکت بدین. میشه براشون بخریم و برسونیم بهشون یا بهشون سر بزنیم.»
برنامه افشین لیاقت، روزنامهنگار و فیلمساز هم این است که جمعی از سالمندان و بیمارانی را پیدا کند که نیازمند حمایت هستند و کسی را در تهران ندارند. او در یک استوری اینستاگرام نوشته: «همه ما اطرافمان کسی را داریم که مهاجرت کرده و برای آنها که تکفرزند هستند، وضعیت دشوارتر است، به همین دلیل اگر پدر و مادر ساکن تهران دارید که نیاز به خرید وسایل روزمره یا سرزدن دارند دایرکت بدین.»