تقویت صنایع دانش‌بنیان دفاعی و امنیتی و سرمایه‌گذاری در تربیت نخبگان علمی و فناور، نه‌تنها نیازهای بخش توسعه کشور را پاسخ می‌دهند، بلکه بنیان‌گذار قدرت نرم و سخت ملی خواهد بود
سرمایه‌گذاری دشمن در حوزه تحقیق و توسعه
تحقیق و توسعه (R&D) یکی از مهم‌ترین محرک‌های نوآوری، رقابت‌پذیری اقتصادی و توان راهبردی کشورها در حوزه‌های حیاتی همچون امنیت، فناوری، انرژی و سلامت به شمار می‌رود. این حوزه نه تنها بستری برای تولید دانش و توسعه فناوری‌های نوین فراهم می‌کند، بلکه ابزار اصلی کشورها برای تحقق استقلال فناورانه، افزایش بهره‌وری، توسعه پایدار و قدرت ژئوپلیتیکی محسوب می‌شود. داده‌های منتشرشده توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در مارس ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری جهانی در تحقیق و توسعه در سال ۲۰۲۳ به مبلغ بی‌سابقه ۲/۸ تریلیون دلار رسیده است؛ رقمی که نسبت به سال ۲۰۰۰ تقریباً سه برابر شده و رشد آن، پس از تعدیل با نرخ تورم، روندی پیوسته و شتابان را نشان می‌دهد.
به گزارش زاویه این رشد چشمگیر تنها ناشی از رقابت‌های فناورانه میان قدرت‌های اقتصادی نیست، بلکه بازتابی از درک عمیق دولت‌ها از نقش راهبردی تحقیق و توسعه در ارتقای جایگاه ملی در زنجیره ارزش جهانی و همچنین پاسخ به چالش‌های نوظهوری مانند بحران انرژی، تغییرات اقلیمی، تهدیدات سایبری و رقابت تسلیحاتی در عصر دیجیتال است. حوزه‌هایی چون هوش مصنوعی، صنایع دفاعی، نیمه‌هادی‌ها، فناوری‌های زیستی و انرژی‌های نو، اکنون در کانون این تحولات قرار دارند و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه به شاخصی برای سنجش قدرت نرم و سخت کشورها بدل شده است.
تحلیل داده‌های جهانی تحقیق و توسعه
بر اساس آمار ارائه شده از سوی وبگاه Visual Capitalist، کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD)، در سال ۲۰۲۳، به طور میانگین حدود ۲/۷ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده‌اند. در این میان، آسیا با سهم ۴۶ درصد از کل سرمایه‌گذاری جهانی در صدر قرار دارد، در حالی که آمریکای شمالی با ۲۹ درصد و اروپا با ۲۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس داده‌های آماری منتشر شده، رژیم صهیونیستی با اختصاص ۶/۳ درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه، در صدر فهرست قرار دارد. پس از آن کره جنوبی با ۵ درصد، تایوان با ۴ درصد، سوئد با ۳/۶ درصد و ایالات متحده و ژاپن هر دو با ۳/۴ درصد در رده‌های بعدی جای می‌گیرند.
پیشتازی رژیم صهیونیستی در سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه
گزارش‌های حاکی از آن است که رژیم صهیونیستی با صرف ۲۸/۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ در حوزه تحقیق و توسعه، نه تنها بالاترین نسبت تخصیص سرمایه این بخش به تولید ناخالص داخلی را دارد، بلکه بالاترین نرخ شرکت‌های نوآور و استارت‌آپ‌های فناورانه به نسبت جمعیت را نیز در اختیار دارد. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، ۹۲ درصد از این سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی تأمین شده که بیانگر پویایی و نقش فعال صنایع امنیتی، فناورانه و نظامی این رژیم در حوزه نوآوری است.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از هزینه‌های تحقیق و توسعه در سرزمین‌های اشغالی مستقیماً در خدمت تقویت فناوری‌های امنیتی و اطلاعاتی، سیستم‌های جنگ الکترونیک، پهپادها، سامانه‌های رهگیری هوشمند و نظارتی است و شرکت‌هایی از جمله «Elbit Systems» و «Rafael» در زنجیره تأمین فناوری‌های نظامی-امنیتی این رژیم نقش کلیدی ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، نقش برخی بنیادهای پژوهشی نظامی مانند «Technion» و «مؤسسه وایزمن» نیز در تربیت نیروی انسانی و تولید دانش پیشرفته نظامی انکارناپذیر است.
مروری بر وضعیت سایر کشورها
پس از رژیم اشغالگر قدس، کره جنوبی با اختصاص ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به بخش تحقیق و توسعه، جایگاه دوم این رتبه‌بندی را در اختیار دارد. بر اساس گزارش‌ها، بخش قابل توجهی از این سرمایه‌گذاری نیز توسط شرکت‌های بزرگ خصوصی مانند سامسونگ و ال‌جی در حوزه نیمه‌هادی‌ها، هوش مصنوعی و فناوری‌های ۵G صورت می‌گیرد. ایالات متحده آمریکا، علی‌رغم اینکه ۳/۴ درصد از تولید ناخالص داخلی را به این حوزه اختصاص داده، با ۸۲۳/۴ میلیارد دلار، بیشترین میزان مطلق سرمایه‌گذاری تحقیقاتی در جهان را دارد و حدود ۷۷ درصد از این سرمایه‌گذاری نیز توسط بخش خصوصی تأمین شده است.
چین با صرف ۷۲۳ میلیارد دلار، دومین سرمایه‌گذار جهانی در زمینه تحقیق و توسعه به شمار می‌رود. همچنین به زعم بسیاری از کارشناسان، رشد هجده‌برابری هزینه‌های تحقیق و توسعه این کشور از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ نشانگر عزم راهبردی این کشور برای دستیابی به خودکفایی فناوری و پیشتازی در حوزه‌های کلیدی مانند هوش مصنوعی و انرژی‌های نو است. از سوی دیگر، در منطقه اروپا، کشورهای سوئد با ۳/۶ درصد، آلمان با ۳/۱ درصد، فنلاند با ۳/۱ درصد، سوئیس با ۳/۳ درصد و اتریش با ۳/۳ درصد در رتبه‌های بالاتری نسبت به سایرین قرار دارند. برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه را عمدتاً در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، سلامت و فناوری‌های صنعتی متمرکز کرده‌اند.
پیامدهای راهبردی و لزوم افزایش تمرکز بر تحقیق و توسعه
داده‌ها و شواهد نشان می‌دهد که تحقیق و توسعه در عصر حاضر به یکی از مؤلفه‌های کلیدی قدرت ملی تبدیل شده و کشورهایی که با رویکرد راهبردی در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، از مزیت‌های فناورانه، نظامی، اقتصادی و حتی دیپلماتیک قابل‌توجهی برخوردار می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این بخش موجب شکل‌گیری زیست‌بوم‌های نوآوری، رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتقای توان صنعتی، افزایش استقلال فناورانه و تقویت قدرت بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی می‌شود. در این میان، رژیم صهیونیستی با اختصاص بالاترین درصد تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه و تمرکز راهبردی بر توسعه فناوری‌های نظامی، اطلاعاتی و امنیتی، عملاً در پی ایجاد نوعی «برتری فناورانه پایدار» است. این رژیم با بهره‌گیری از ترکیب قدرت بخش خصوصی نوآور، زیرساخت‌های دانشگاهی پیشرفته و حمایت‌های امنیتی، به دنبال تحقق شبکه‌ای از فناوری‌های هوشمند برای رصد، پیش‌بینی و کنترل در سطوح مختلف است.
این الگو می‌تواند برای کشورهای منطقه به‌ویژه ایران به عنوان یک هشدار راهبردی تلقی شود. در شرایطی که تهدیدات ترکیبی و جنگ‌های شناختی به سرعت در حال گسترش هستند، توسعه زیرساخت‌های تحقیق و توسعه، تقویت صنایع دانش‌بنیان دفاعی و امنیتی و سرمایه‌گذاری در تربیت نخبگان علمی و فناور، نه‌تنها نیازهای بخش توسعه کشور را پاسخ می‌دهند، بلکه بنیان‌گذار قدرت نرم و سخت ملی خواهد بود. در نهایت، رشد فزاینده سرمایه‌گذاری جهانی در تحقیق و توسعه نشان می‌دهد که آینده رقابت‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی دیگر تنها به منابع طبیعی یا توان نظامی وابسته نیست، بلکه میدان دانش، نوآوری و فناوری نیز نقشی تعیین کننده در این زمینه یافته‌اند.