افزایش سهم کشاورزی در اقتصاد در گرو حمایت مالی هدفمند و فناورانه است
بهره‌وری مستلزم مکانیزه‌سازی کشاورزی
گروه اقتصادی
بخش کشاورزی به عنوان یکی از ارکان اصلی تأمین امنیت غذایی، اشتغال‌زایی، صادرات غیرنفتی و پایداری جمعیتی در روستاها، همواره جایگاه ویژه‌ای در ساختار اقتصادی کشور داشته است. بر اساس آمارهای رسمی، این بخش سهمی حدود ۱۴ تا ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده؛ سهمی که اگرچه قابل توجه است اما ظرفیت بالاتری برای رشد و ارتقاء دارد؛ به‌ویژه در شرایطی که کشور درگیر چالش‌های اقلیمی، محدودیت‌های آبی و ناترازی در منابع انرژی و تأمین مالی است. شایان ذکر است تا بگوییم که یکی از مؤثرترین و بنیادی‌ترین راهکارها برای افزایش سهم کشاورزی در اقتصاد، توسعه مکانیزاسیون و بهره‌مندی از ابزارها و تکنولوژی‌های نوین کشاورزی است؛ مقوله‌ای که نه تنها به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود، بلکه امکان تولید هوشمند و پایدار را فراهم می‌آورد.
متاسفانه اینک واقعیت میدانی نشان می‌دهد که توسعه مکانیزاسیون با موانعی از جمله نرخ بالای سود تسهیلات بانکی، ضعف در تأمین اعتبارات و فاصله قابل توجه میان نیاز کشاورزان و پشتیبانی‌های دولت در قالب سیاست‌های حمایتی مواجه است. آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند، در حالی‌که سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی حدود ۱۵ درصد است اما سهم این بخش از اعتبارات دولتی به ۵ درصد هم نمی‌رسد و همین عدم تناسب موجب شده تا نه تنها ظرفیت‌های این بخش بالفعل نشود، بلکه در برخی مناطق کشور، روند تولید نیز دچار فرسایش شود. بنابراین اکنون زمان آن فرا رسیده که نگاه به کشاورزی به بخش سرمایه‌گذار تغییر یابد و به‌مثابه پیشران رشد، محور برنامه‌ریزی‌های اقتصادی قرار گیرد. در ادامه این گزارش به بررسی ظرفیت‌های موجود، موانع فعلی و راهکارهای پیشنهادی برای ارتقاء سهم کشاورزی در اقتصاد ملی از مسیر توسعه مکانیزاسیون و افزایش اعتبارات تخصیصی می‌پردازیم که در ادامه می‌خوانید. همانطور که پیش‌تر نیز عنوان گشت اکنون شکاف میان سهم بخش کشاورزی از تولیدناخالص داخلی و اعتبارات تخصیصی این حوزه موجب عدم تقویت زیرساخت‌های تولید، عقب‌ماندگی در بهره‌وری و در برخی موارد وابستگی به واردات برخی محصولات کشاورزی شده است. این در حالی است اگر بخش کشاورزی متناسب با نقش خود در اقتصاد، از حمایت‌های مالی و نهادی بهره‌مند شود، ظرفیت‌های این حوزه بیش از پیش بالفعل می‌شوند. متاسفانه کشاورزی در سال‌های گذشته به‌رغم جایگاه بنیادین و بسیارحائزاهمیت خود، در اولویت اعتباری و تسهیلاتی چندانی قرار نداشته و همین مسئله، مکانیزاسیون را که مهم‌ترین ابزار رشد بهره‌وری است، با مانع مواجه کرده است. دراین خصوص نیز به تازگی عضو شورای هماهنگی تشکل‌های بخش کشاورزی گفته است: با توسعه مکانیزاسیون کشاورزی، بهره وری تولید ۲۴ تا ۲۵ درصد در بخش افزایش می‌یابد. هاشمی عضو شورای هماهنگی تشکل های بخش کشاورزی گفت: اکنون در ارتباط با مکانیزاسیون تسهیلات به سهولت با نرخ ۱۸ درصد پرداخت نمی شود و با وجود مشکلات متعدد سود آن به ۲۴ درصد
می رسد که براین اساس کشاورزان توان توسعه مکانیزاسیون را ندارند. وی با بیان اینکه وضعیت مکانیزاسیون کشاورزی مساعد نیست، افزود: توسعه مکانیزاسیون یکی از عوامل افزایش بهره وری است که به طور جامع باید پرداخت شود. هاشمی ادامه داد: با بالارفتن ضریب واقعی مکانیزاسیون، بهره وری تولید افزایش می یابد، حال اجرای مکانیزاسیون به طور جامع و کامل ۲۴ تا
۲5 درصد بهره وری را افزایش می دهد. عضو شورای هماهنگی تشکل های بخش کشاورزی سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی را ۱۴ تا ۱۵ درصد اعلام کرد و گفت: اکنون سهم اعتبارات تخصیصی به ۵ درصد نمی رسد که براین اساس میزان اعتبارات به یک سوم سهم آن در تولید ناخالص داخلی نمی رسد، درحالی که اگر به میزان سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی، اعتبارات تخصیص یابد، شاهد توسعه مکانیزاسیون در این بخش خواهیم بود.
مکانیزاسیون؛ کلید ارتقای بهره‌وری و رشد پایدار کشاورزی
امروزه توسعه کشاورزی بدون اتکا به فناوری‌های نوین و ابزارهای مکانیزه نه ممکن است و نه مقرون به صرفه خواهد بود. در کشورهای پیشرفته، مکانیزاسیون کشاورزی نه‌تنها از منظر اقتصادی بلکه از منظر زیست‌محیطی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. استفاده از تجهیزات مدرن در فرآیند کاشت، داشت و برداشت، علاوه بر افزایش سرعت عملیات، منجر به کاهش تلفات محصول، صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش هزینه‌های تولید می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش واقعی ضریب مکانیزاسیون در کشور می‌تواند تا حدود ۲۵ درصد بهره‌وری تولید را ارتقاء دهد. با این حال، در شرایط فعلی، به دلیل نرخ بالای سود تسهیلات بانکی، نبود حمایت عملیاتی از زنجیره تأمین ماشین‌آلات کشاورزی و ضعف در سیاست‌گذاری میان‌مدت، کشاورزان امکان به‌روزرسانی تجهیزات خود را ندارند و تسهیلاتی که برای توسعه مکانیزاسیون تعریف شده، اغلب با نرخ‌های ۱۸ تا ۲۴ درصد ارائه می‌شود؛ این در حالی است که تولیدکننده کوچک و متوسط کشاورزی توان تأمین چنین اقساطی را ندارد. به‌ویژه در شرایط کنونی که هزینه‌های نهاده‌های کشاورزی، آب و برق، حمل‌ونقل و نیروی کار افزایش چشمگیری داشته است.
افق پیش‌رو؛ حمایت هدفمند، اعتبارات متوازن، بهره‌وری حداکثری
کارشناسان و آگاهان عرصه تولیدات کشاورزی می‌گویند که برای افزایش سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی، چند اقدام راهبردی باید در دستور کار دولت قرارگیرد؛ نخست افزایش سهم اعتبارات بخش کشاورزی متناسب با جایگاه آن در تولید ناخالص داخلی است. بدین معنا که سهم بیش‌تری از منابع بانکی و بودجه‌های حمایتی کشور به این بخش تخصیص یابد تا این مهم، به تحریک سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی منجر شود. همچنین باید تخصیص تسهیلات مکانیزاسیون با نرخ ترجیحی و بازپرداخت بلندمدت نیز اولویت قرارگیرد. تجربه کشورهای موفق نشان داده است که با حمایت هوشمندانه، می‌توان چه‌بسا با منابع محدود، مسیر مکانیزاسیون را هموار کرد و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را نیز در این حوزه فعال نمود. از سوی دیگر ایجاد زنجیره تأمین داخلی برای ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی؛ حمایت از تولید داخل تجهیزات و ارائه یارانه به خرید ادوات نوین، می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی، روند مکانیزاسیون را تسهیل کند و به استقلال فناوری در حوزه کشاورزی منجر شود. علاوه براین موارد هم‌افزایی میان بانک مرکزی، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه‌وبودجه برای اجرای یک بسته جامع حمایت از مکانیزاسیون نیز می‌تواند نقش پیشران برای این حوزه داشته باشد.
سخن پایانی
مرور وضعیت به‌ویژه در حوزه مکانیزاسیون و اعتبارات نشان می‌دهد که اگرچه بخش کشاورزی سهمی تعیین‌کننده در تولید ناخالص داخلی دارد، اما متأسفانه آن‌گونه که باید و شاید، مورد حمایت مؤثر و هدفمند قرار نگرفته است. در شرایطی که کشاورزی نقش اساسی در تأمین امنیت غذایی دارد، حمایت از این بخش نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی انکارناپذیر است. همانطور که اشاره شد، توسعه مکانیزاسیون کشاورزی به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات، صرفه‌جویی در مصرف آب و ارتقاء کیفی تولیدات، می‌تواند سهم کشاورزی در اقتصاد ملی را بیش از پیش تقویت کند اما این مهم، بدون حمایت عملی و تخصیص اعتبارات متناسب، امکان‌پذیر نیست. بنابراین انتظار می‌رود سهم اعتبارات تخصیصی به بخش کشاورزی متناسب با سهم آن در تولید ناخالص داخلی ارتقاء یابد و بیش از گذشته موردتوجه قرارگیرد. همچنین نرخ سود تسهیلات مکانیزاسیون باید به صورت هدفمند بازبینی شده و در چارچوب بسته‌های حمایتی، نرخ‌های ترجیحی برای کشاورزان فعال در طرح‌های مکانیزه در نظر گرفته شود. در کنار این موارد، فرهنگ‌سازی برای استفاده از تکنولوژی‌های نوین، تسهیل واردات تجهیزات مورد نیاز و حمایت از تولیدکنندگان داخلی ماشین‌آلات کشاورزی، می‌تواند مسیری مطمئن برای توانمندسازی بخش کشاورزی و حرکت به سوی کشاورزی پایدار و دانش‌بنیان باشد. بی‌تردید، کشاورزی مکانیزه نه‌تنها به رونق روستاها و افزایش درآمد خانوارهای روستایی می‌انجامد، بلکه از بُعد کلان، اقتصاد کشور را نیز در مسیر ثبات و تاب‌آوری بیشتر قرار می‌دهد.