آیا قطارهای گردشگری می‌توانند موتور رونق مناطق کمتر شناخته‌شده شوند؟
رونق بوم‌گردی با ریل گردشگری
گروه اقتصادی
جمهوری اسلامی ایران با تنوع بی‌نظیر اقلیمی، فرهنگی و تاریخی همچون گنجینه‌ای ارزشمند در میان کشورهای جهان قرار دارد. از سواحل جنوب و جنگل‌های شمال گرفته تا کویرهای پهناور و کوهستان‌های غرب، هر گوشه این سرزمین حرفی برای گفتن و فرصتی برای توسعه گردشگری دارد. با این حال، بخش قابل‌توجهی از این ظرفیت‌ها همچنان ناشناخته باقی مانده و تنها مناطق محدود و پررفت‌وآمد توانسته‌اند جایگاهی ویژه در برنامه‌های سفر گردشگران بیابند. این در حالی است که توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌ویژه گسترش خطوط ریلی و قطارهای گردشگری، می‌تواند به‌عنوان پلی مطمئن برای پیوند مناطق کمتر شناخته‌شده با جریان اصلی گردشگری کشور عمل کند. قطارهای گردشگری برخلاف سفرهای عادی، نه تنها وسیله‌ای برای جابه‌جایی مسافر، بلکه بخشی از تجربه سفر محسوب می‌شوند. این قطارها با عبور از مسیرهایی که از مناظر بکر و طبیعی عبور می‌کند، فرصت طلایی برای معرفی زیبایی‌های پنهان کشور را فراهم می‌سازند. بنابراین مادامی که زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه، اعم از ایستگاه‌های مجهز، مسیرهای امن و خدمات رفاهی مناسب تکمیل شود، انگیزه سفر به مناطق کمتر شناخته‌شده به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد و این خود به معنای آغاز چرخه‌ای مثبت در رشد اقتصادی، اشتغال و سرمایه‌گذاری محلی است. همچنین در شرایطی که دولت به‌دنبال توزیع عادلانه فرصت‌های توسعه و کاهش تمرکز اقتصادی در چند شهر بزرگ است، توجه به ظرفیت‌های گردشگری ریلی می‌تواند گامی اساسی در این مسیر باشد چرا که این شیوه حمل‌ونقل، علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه و زمان، امکان معرفی فرهنگ بومی، آداب‌ورسوم و تولیدات محلی را فراهم می‌کند. در نتیجه، نه تنها گردشگران از تجربه‌ای غنی‌تر برخوردار می‌شوند، بلکه جوامع محلی نیز با فرصت‌های تازه‌ای برای رشد و پیشرفت مواجه خواهند شد. در حقیقت قطارهای گردشگری نه تنها وسیله‌ای برای جابه‌جایی مسافر، بلکه بخشی از تجربه سفر محسوب می‌شوند. مسیری که قطار طی می‌کند، می‌تواند به پنجره‌ای رو به مناظر بکر، زندگی روستایی و جلوه‌های ناب طبیعت و فرهنگ کشور تبدیل شود. درنهایت نیز می‌توان عنوان داشت که نگاه راهبردی به گردشگری ریلی می‌تواند تحولی پایدار به ویژه در بخش اقتصادی ایجاد کند. این شیوه، علاوه بر ایجاد رونق اقتصادی همچنین باعث افزایش انگیزه ماندگاری جمعیت در مناطق محروم، احیای مشاغل سنتی و حفظ میراث فرهنگی می‌شود. از سوی دیگر با توسعه این مناطق رونق سرمایه‌گذاری نیز عملیاتی می‌گردد و سرمایه‌گذاری در این بخش، در واقع سرمایه‌گذاری برای رونق آینده و توسعه هرچه‌تمام‌تر است.
ریل‌ها، شاهراه گردشگری پایدار
شایان ذکر است تا بگوییم که تجربه کشورهای موفق در عرصه گردشگری نشان داده است که حمل‌ونقل ریلی به‌ویژه در قالب قطارهای گردشگری، نقش کلیدی در شکوفایی مناطق کمتر شناخته‌شده دارد. درحقیقت مسیرهای ریلی این امکان را فراهم می‌آورد که گردشگر بدون دغدغه ترافیک یا خستگی سفر جاده‌ای، در طول مسیر از مناظر دیدنی بهره‌مند شود و چه‌بسا برنامه‌های فرهنگی، موسیقی محلی و نمایشگاه‌های کوچک در طول سفر برگزار گردد. این مدل گردشگری نه تنها ظرفیت‌های طبیعی را معرفی می‌کند، بلکه دروازه‌ای برای آشنایی با سبک زندگی، صنایع‌دستی و خوراک‌های محلی نیز می‌گشاید. گردشگران پس از بازدید از این مناطق، به سفیرانی برای معرفی جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده تبدیل می‌شوند و همین امر، موج تازه‌ای از مسافران را به این نقاط می‌کشاند و این روند خود در توسعه اقتصادی منطقه و رونق اشتغال اثرگذار است.
زیرساخت‌ها؛ زیربنای رونق اقتصادی
همانطور که پیش‌تر عنوان گشت توسعه خطوط ریلی به منظور رونق گردشگری و تقویت اقتصادی در مناطق کمتربرخوردار گامی مهم و مثمرثمر است اما این مؤلفه تنها بخشی از ماجراست و برای کسب موفقیت بیشتر در این حوزه، ایستگاه‌ها باید به مراکز خدماتی و رفاهی تبدیل شوند که ضمن پاسخگویی به نیازهای مسافران، بستری برای عرضه محصولات محلی نیز فراهم کنند. به بیان دیگر فروشگاه‌های صنایع‌دستی، غرفه‌های عرضه غذاهای بومی و نمایشگاه‌های کوچک می‌توانند بخشی از ایستگاه‌های گردشگری باشند و این امر باعث می‌شود تا اقتصاد محلی به صورت مستقیم از حضور گردشگران منتفع شود. افزون براین به موجب این امر کسب‌وکارهای کوچک، هنرمندان محلی و تولیدکنندگان محصولات سنتی، بازار جدیدی برای عرضه تولیدات خود پیدا می‌کنند و در نتیجه، درآمد و اشتغال در این مناطق رشد می‌کند.
ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار
ورود قطارهای گردشگری به یک منطقه، علاوه بر رونق بخش خدمات، زمینه ایجاد شغل در حوزه‌های مرتبط مانند هتل‌داری، راهنمای گردشگری، حمل‌ونقل محلی، و چه‌بسا کشاورزی و صنایع غذایی را نیز فراهم می‌سازد. درحقیقت باید گفت که این مشاغل، به دلیل پیوستگی با جریان دائمی گردشگران، ماهیتی پایدار پیدا می‌کنند و به تثبیت جمعیت در مناطق کمتر توسعه‌یافته و رشد اقتصادی بیش از پیش کمک می‌نمایند.
توسعه گردشگری و دیپلماسی فرهنگی
همانگونه که در مقدمه گزارش نیز اشاره شد؛ گردشگری ریلی فرصتی بی‌بدیل برای معرفی فرهنگ‌های متنوع کشور است. از موسیقی محلی گرفته تا لباس‌های سنتی، غذاهای بومی و جشنواره‌های فصلی، همه می‌توانند بخشی از بسته سفر با قطار باشند. این امر نه تنها موجب تقویت حس افتخار و تعلق در جوامع محلی می‌شود، بلکه از خطر فراموشی سنت‌ها و آیین‌های کهن نیز جلوگیری می‌کند. با ارتقای کیفیت خدمات و ایجاد زیرساخت‌های مناسب، قطارهای گردشگری می‌توانند به جذب گردشگران خارجی نیز کمک کنند. این مسیر، به‌ویژه در مناطق مرزی یا شهرهای دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی خاص، بستری برای توسعه بیشتر دیپلماسی فرهنگی خواهد بود. معرفی فرهنگ کشور از نزدیک، ایجاد تجربه‌ای مثبت برای مسافران خارجی و شکل‌گیری تعاملات بین‌فرهنگی، همگی از دستاوردهای این رویکرد هستند.
سخن پایانی
در پایان ضرورت دارد تا بگوییم که توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و راه‌اندازی قطارهای گردشگری، فراتر از یک پروژه عمرانی یا خدماتی، مسیری برای تحقق توسعه متوازن و پایدار در کشور است. این مسیر، نه تنها مناطق کمتر شناخته‌شده را به نقشه گردشگری ملی و بین‌المللی می‌افزاید، بلکه به تحقق اهداف کلان اقتصادی، اشتغال‌زایی و رونق دیپلماسی فرهنگی نیز کمک می‌کند. مادامی که گردشگر با سهولت و امکانات موردنیاز بتواند به قلب مناطق بکر و کمتر شناخته‌شده سفر کند، تعامل مستقیم میان او و جامعه محلی شکل می‌گیرد و این تعامل، علاوه بر رونق اقتصادی، زمینه‌ساز رونق هرچه‌تمام‌تر پیوندهای اجتماعی و فرهنگی میان اقوام مختلف کشور می‌شود. از سوی دیگر بسترسازی برای این مهم رونق سرمایه‌گذاری را نیز رقم می‌زند و افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه به معنای بهره‌برداری از یک ظرفیت پایدار و کم‌هزینه است. به بیان دیگر؛ خطوط ریلی و ایستگاه‌های مجهز، یک بار ساخته می‌شوند اما سال‌ها و چه‌بسا دهه‌ها، جریان درآمد و فرصت ایجاد می‌کنند. به‌علاوه، این شیوه حمل‌ونقل به دلیل مصرف انرژی کمتر و کاهش آلاینده‌ها، همسو با اهداف زیست‌محیطی و توسعه پایدار است. در نهایت باید بگوییم که توسعه قطارهای گردشگری می‌توانند به نمادی از همگرایی و هم‌افزایی و همچنین نمایش توانمندی‌های بومی تبدیل شوند. با برنامه‌ریزی دقیق، آموزش نیروی انسانی متخصص و توجه به استانداردهای بین‌المللی خدمات، این حوزه ظرفیتی بی‌پایان برای توسعه گردشگری کشور و معرفی جاذبه‌های مطرح خواهد داشت. اکنون زمان آن فرا رسیده است که با نگاه راهبردی و آینده‌نگر، ریل را به محور گردشگری و توسعه اقتصادی کشور تبدیل کنیم چراکه قطارهای گردشگری می‌توانند پیوند میان توسعه اقتصادی، حفظ محیط‌زیست و ارتقای سرمایه‌های اقتصادی و اجتماعی را محکم سازند. از سوی دیگر همانطوری که اشاره گشت: استفاده از حمل‌ونقل پاک، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و گسترش تعاملات فرهنگی، همگی با ماهیت این شیوه سفر هم‌راستا است و قدمی بسیار مثبت ارزیابی می‌گردد. اکنون که دنیا درحال حرکت به سوی رویکردهای خلاقانه برای رشد اقتصادی و گسترش عدالت منطقه‌ای است، می‌توان حرکت به سوی توسعه گردشگری ریلی را نه به عنوان یک انتخاب، بلکه به عنوان یک ضرورت اقتصادی در دستورکار قرارداد تا آینده‌ای روشن‌تر از پیش برای تمامی نقاط به ویژه مناطق کمتربرخوردار رقم بخورد.