نگرانی‌های عمیق بروکسل از توافقات آلاسکا
آیا اوکراین و اروپا قربانی می‌شوند؟
حنیف غفاری
بیانیه اخیر اتحادیه اروپا در مورد نشست آلاسکا، فریاد بلند نارضایتی آن‌ها از پیامدهای احتمالی این دیدار برای اوکراین و اروپا است. پیش‌ازاین نشست، اروپایی‌ها نگرانی‌های استراتژیک خود را در مذاکرات فشرده با مارک روبیو، وزیر خارجه آمریکا به‌روشنی بیان کرده بودند. حالا، بیم آن‌ها از یک توافق دوجانبه بین واشنگتن و مسکو، که منافع آن‌ها را نادیده می‌گیرد، بیش‌ازپیش به واقعیت نزدیک شده است.اروپائیان از ابتدای حضور ترامپ در رأس معادلات سیاسی و اجرایی واشنگتن بارها نسبت به رویکرد یکجانبه گرایانه رئیس‌جمهور جدید آمریکا نسبت به جنگ اوکراین نگران بوده و این مسئله را در مواضع آشکار و پنهان خود نیز ابراز نموده‌اند. بااین‌حال چنین نگرانی و دغدغه‌ای اکنون تبدیل به یک کابوس واقعی برای اروپا شده است. اروپائیان که خود در خلق جنگ اوکراین و تقویت ابعاد میدانی آن نقش گسترده‌ای ایفا نموده‌اند، به‌وضوح می‌دانند که دغدغه‌های حداقلی آن‌ها در معادله‌ای که ترامپ و پوتین در حال شکل دادن آن هستند موردتوجه قرار نمی‌گیرد.
رمزگشایی از بیانیه اخیر اروپائیان
پس از دیدار پوتین و ترامپ در آلاسکا، رهبران اروپایی بیانیه‌ای صادر کردند که در آن بر لزوم تأمین امنیت قوی اوکراین برای حفاظت از استقلال و تمامیت ارضی‌اش تأکید شد. این بیانیه شامل سه نکته محوری است:
«روسیه حق مخالفت با پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا و ناتو را ندارد.»
«تغییر مرزهای بین‌المللی با زور غیرقابل‌قبول است.»
«نباید هیچ محدودیتی بر توان نظامی اوکراین یا همکاری‌هایش با سایر کشورها اعمال شود.»
این سه جمله به‌وضوح نشان می‌دهد که اروپا با نتایج احتمالی نشست آلاسکا مخالف است. جمله اول به‌طور ضمنی، طرح واگذاری بخشی از دونباس و کریمه به روسیه در ازای آتش‌بس را به چالش می‌کشد. بااین‌حال، به نظر می‌رسد ترامپ و پوتین مدت‌هاست بر سر این فرمول به توافق رسیده‌اند و احتمالا این موضوع یکی از نقاط تفاهم آن‌ها در آلاسکا بوده است. اگر پایان جنگ اوکراین فقط به همین گزینه محدود شود، اروپائیان خود را بازنده میدان خواهند دید. گسترش نفوذ ژئواستراتژیک روسیه در قلب اروپا، کابوسی برای ۲۸ عضو اروپایی ناتو است. این در حالی است که آمریکا، کانادا و ترکیه، سه عضو دیگر ناتو، نسبت به این موضوع بی‌تفاوت‌تر به نظر می‌رسند. به عبارت بهتر، اروپا در این معادله نقش یک بازیگر منزوی را ایفا می‌کند. هراندازه اروپائیان می‌خواهند خود را وارد معادله کنند، با بن‌بستی به نام کاخ سفید مواجه می‌شوند. حتی استقبال اروپائیان نسبت به برگزاری نشست سه‌جانبه پوتین، زلنسکی و ترامپ ( نشست احتمالی آینده ) نیز از روی نوعی اجبار دیپلماتیک و ظاهرسازانه بوده است.
عضویت اوکراین در ناتو: یک خط قرمز برای مسکو
تلاش اوکراین برای پیوستن به ناتو یکی از دلایل اصلی آغاز جنگ بود و روسیه آن را خط قرمز خود می‌دانست. در مذاکرات آلاسکا نیز این مسئله به‌وضوح مطرح شده و روسیه حتی در ازای الحاق بخشی از خاک اوکراین، حاضر به کوتاه آمدن از این خط قرمز نیست. علاوه بر این، برخی اعضای اروپایی ناتو اساسا با عضویت دائم اوکراین در این پیمان مخالفند. مثلا فرانسه معتقد است اوکراین در بهترین حالت می‌تواند یک «شریک با اولویت» برای ناتو باشد. کشورهایی مانند مجارستان، اسپانیا، اسلوونی و یونان نیز نگرانی‌هایی دارند. آن‌ها معتقدند عضویت اوکراین در ناتو به معنای فعال شدن خودکار بند ۵ اساسنامه ناتو (دفاع جمعی) است و قطعا نمی‌خواهند ریسک درگیری مستقیم با روسیه را، آن هم به خاطر کشوری که قرار است حداقل ۲۰ درصد از خاکش را واگذار کند، بپذیرند! همین منطق در مورد عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا نیز صدق می‌کند. بسیاری از دولت‌های اروپایی باوجود حمایت از روند پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا، نسبت به پذیرش کامل آن احتیاط دارند. پذیرش یک کشور بحران‌زده که هرلحظه ممکن است دوباره درگیر جنگ شود، پیامدهای مثبتی برای اروپا نخواهد داشت. نباید فراموش کرد که اکثر اعضای اتحادیه اروپا هم‌زمان عضو ناتو نیز هستند، و این همپوشانی، شانس عضویت اوکراین در هر دو نهاد را به‌شدت کاهش می‌دهد.
ترس اروپا از اعمال محدودیت‌های تسلیحاتی علیه اوکراین
مهم‌ترین بخش بیانیه اروپا مربوط به نگرانی از اعمال محدودیت‌های تسلیحاتی علیه اوکراین پس از آتش‌بس است. اروپائیان بدون وارد شدن به جزئیات، می‌گویند:«نباید هیچ محدودیتی بر نیروهای مسلح اوکراین یا همکاری آن با کشورهای ثالث اعمال شود!» این جمله چه معنایی دارد؟ آیا قرار است واشنگتن و مسکو بر سر جلوگیری از تجهیز نظامی اوکراین در آینده معامله‌ای انجام دهند؟ پاسخ تا حدودی مثبت است! اروپایی‌ها به‌طور غیرمستقیم نگران اعمال تحریم‌های ثانویه آمریکا بر شرکت‌های واردکننده تسلیحات نظامی پیشرفته (سلاح‌های سنگین) به اوکراین هستند. به‌عبارت‌دیگر، کشورهای اروپایی عضو ناتو می‌ترسند که آمریکا از قدرت خود در اعمال تحریم‌های ثانویه برای تضمین دادن به روسیه در دوران پس از جنگ اوکراین استفاده کند. نباید فراموش کرد که آمریکا به‌عنوان عضو ناتو و با تسلطی که بر سایر اعضا دارد، می‌تواند ابزارهای تهدیدآمیزی را برای کنترل مناسبات تسلیحاتی اروپا و کی‌یف به کار گیرد.
آینده‌ای نگران‌کننده برای اروپا
شاید در بهترین حالت، اروپایی‌ها باید امیدوار به روی کار آمدن یک دولت دموکرات در آمریکا باشند که تعهدات ترامپ را در مورد پایان دادن به جنگ اوکراین نقض کند، اما در این صورت نیز روسیه بهانه لازم برای مواجهه مجدد با اوکراین را پیدا خواهد کرد. بنابراین، قاره سبز نگران یک بن‌بست استراتژیک دشوار است که به‌واسطه پیمان آتش‌بس احتمالی باید آن را بپذیرد. لحن بیانیه اروپائیان نشان می‌دهد که تقریبا هیچ‌یک از نگرانی‌های آن‌ها در نشست آلاسکا در نظر گرفته نشده و به‌نوعی مارک روبیو، وزیر خارجه آمریکا، به اروپائیان بلوف زده است! بدون شک، اعضای اروپایی ناتو پس از نشست آلاسکا، با نگرانی بیشتری تحولات میدانی و محیطی جنگ اوکراین را دنبال می‌کنند. ترامپ از اینکه اروپائیان به بازنده اصلی جنگ اوکراین تبدیل شوند، ابایی ندارد و بارها این نبرد را خطایی بزرگ و جبران‌ناپذیر از سوی دولت بایدن و دموکرات‌ها قلمداد کرده است. پیام نشست آلاسکا روشن است: روزهای خوشی در انتظار قاره سبز نیست.