چگونه مکانیزاسیون کشاورزی می‌تواند جهش تولید را محقق سازد؟
ضرورت نوسازی ناوگان کشاورزی
گروه اقتصادی
کشاورزی امروز با چالش‌هایی روبه‌روست که نیازمند برنامه‌ریزی مدون و نگرشی بلندمدت می‌باشد؛ از تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع آبی گرفته تا افت کیفیت خاک و افزایش هزینه‌های تولید. در چنین شرایطی، استفاده از ابزارهای سنتی و ماشین‌آلات فرسوده نیز دیگر پاسخگوی نیاز بخش کشاورزی نیست و به همین خاطر ضروری است که به سمت توسعه بخش کشاورزی و رشد سرمایه‌گذاری به‌منظور ابزارآلات مدرن در این بخش حرکت کرد. شایان‌ذکر است تا بگوییم که درحال حاضر یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزی‌مان، پایین بودن بهره‌وری در مقایسه با ظرفیت‌های موجود است؛ موضوعی که بخش قابل‌توجهی از آن به ضعف در نوسازی ناوگان و کمبود ماشین‌آلات مدرن بازمی‌گردد. درحالی‌که بسیاری از کشورها با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین توانسته‌اند تولیدات خود را با حداقل هزینه و حداکثر بهره‌وری افزایش دهند، کشاورزان داخلی همچنان با تراکتورهایی کار می‌کنند که بعضاً دهه‌ها از عمر آن‌ها گذشته و نه‌تنها کارایی لازم را ندارند، بلکه خود به یکی از عوامل اتلاف انرژی و منابع بدل شده‌اند. بنابراین به طورکل می‌توان عنوان داشت که فرسودگی ناوگان موجب افزایش هزینه نگهداری، مصرف بالای سوخت، کاهش کیفیت عملیات کشاورزی و درنهایت کاهش سودآوری می‌شود و به همین خاطر نوسازی ناوگان کشاورزی تنها یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. درحقیقت استفاده از ماشین‌آلات مدرن، علاوه برافزایش سرعت عملیات کاشت، داشت و برداشت، موجب کاهش ضایعات، بهبود کیفیت محصول، صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی و نیز کاهش وابستگی کشاورزان به نیروی انسانی پرهزینه خواهد شد. مکانیزاسیون همچنین زمینه را برای ورود فناوری‌های نوینی چون کشاورزی دقیق، استفاده از حسگرها و سیستم‌های هوشمند فراهم می‌کند که می‌تواند کشاورزی داخلی را وارد مرحله‌ای تازه از توسعه پایدار کند. با چنین نگاهی، سرمایه‌گذاری در نوسازی ماشین‌آلات کشاورزی به معنای سرمایه‌گذاری در آینده تولید غذا و امنیت غذایی پایدار است و اگر امروز در این حوزه اقدام جدی صورت نگیرد، فردا با کاهش تولید و نیاز به افزایش واردات مواجه خواهیم شد چراکه کاهش تولید خواه‌ناخواه کشاورزی داخلی را در برابر فشارها و نوسانات آسیب‌پذیر خواهد کرد. گفتنی است که تجربه سال‌های اخیر به‌روشنی نشان داده است که واردات محصولات کشاورزی نه‌تنها پرهزینه است بلکه زمینه وابستگی را فراهم می‌سازد. بر همین اساس، تقویت تولید داخلی، افزایش بهره‌وری و حرکت به سمت کشاورزی مکانیزه یک ضرورت راهبردی است و می‌بایست به جد موردتوجه قرار گیرد.
ناوگان فرسوده، مانع بهره‌وری
همانطور که پیش‌تر نیز عنوان گشت؛ یکی از چالش‌های حال‌حاضر کشاورزی، فرسودگی ماشین‌آلات و ابزارهایی است که دهه‌ها در مزارع به کار گرفته شده‌اند. بسیاری از این ادوات، توان پاسخگویی به نیازهای امروز را ندارند و همین امر باعث شده هزینه تولید افزایش یابد و بهره‌وری کاهش پیدا کند. در شرایطی که کشورهای پیشرفته با بهره‌گیری از ماشین‌آلات مدرن، ظرفیت تولید خود را چندین برابر کرده‌اند، ادامه استفاده از ناوگان فرسوده نه‌تنها کشاورزی را عقب نگاه می‌دارد بلکه روند تولید را نیز به خطر می‌اندازد. فرسودگی ماشین‌آلات همچنین موجب اتلاف منابع ارزشمند آب‌وخاک نیز می‌شود؛ درحقیقت باید گفت که کشاورزی سنتی به‌طور طبیعی با مصرف بالای آب همراه است، درحالی‌که ماشین‌آلات مدرن می‌توانند این مصرف را مدیریت کرده و با روش‌های نوین، از هدر رفت سرمایه‌های طبیعی جلوگیری نمایند.
سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات مدرن و گامی برای جهش تولید
سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات مدرن کشاورزی نه‌تنها هزینه نیست بلکه نوعی پس‌انداز بلندمدت محسوب می‌شود. هر دستگاه جدیدی که وارد عرصه کشاورزی می‌شود، امکان کاهش هزینه تولید، افزایش سرعت عملیات و بهبود کیفیت محصول را فراهم می‌آورد. علاوه بر آن، استفاده از فناوری‌های نوین موجب کاهش نیاز به نیروی انسانی در مراحل سخت و طاقت‌فرسای کشاورزی شده و زمینه‌ساز اشتغال در بخش‌های جدیدی همچون خدمات فنی، تعمیرات و فناوری اطلاعات خواهد شد. دولت و مجلس به‌درستی در سال‌های اخیر بارها بر لزوم حمایت از مکانیزاسیون کشاورزی تأکید کرده‌اند. اما آنچه اهمیت دارد، تحقق عملی این سیاست‌ها و فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای نوسازی ناوگان کشاورزی است. این امر نیازمند عزم جدی، برنامه‌ریزی دقیق و همراهی همه دستگاه‌ها از وزارتخانه‌های تخصصی گرفته تا بانک‌ها و نهادهای حمایتی است.
*نقش بخش خصوصی و تعاونی‌ها در توسعه بخش کشاورزی
بی‌تردید دولت به‌تنهایی قادر به تأمین تمام نیازهای این حوزه نخواهد بود. بخش خصوصی و تعاونی‌های کشاورزی می‌توانند بازوی اصلی این تحول باشند. تجربه نشان داده است هرجا که بخش خصوصی میدان‌دار بوده، روند توسعه سرعت بیشتری به خود گرفته است. بنابراین باید با سیاست‌های تشویقی، زمینه حضور فعال‌تر این بخش در نوسازی ناوگان کشاورزی را فراهم آورد. تعریف الگوهای مشارکتی میان دولت و بخش خصوصی، ارائه تسهیلات هدفمند، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان داخلی ماشین‌آلات می‌تواند مسیر نوسازی را هموار سازد. خوشبختانه کشورمان ظرفیت‌های بالایی در حوزه ساخت ماشین‌آلات دارد و اگر حمایت‌های لازم انجام گیرد، می‌توانیم ضمن بی‌نیازی از واردات، چه‌بسا به صادرکننده این تجهیزات در منطقه تبدیل شویم.
تأثیر این روند بر کیفیت زندگی روستائیان چیست؟
نوسازی ناوگان کشاورزی تنها به معنای افزایش تولید و درآمد نیست؛ بلکه تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان خواهد داشت. کاهش سختی کار، صرفه‌جویی در زمان، افزایش درآمد و ایجاد امنیت شغلی ازجمله پیامدهای مثبت این تحول است. این امر درنهایت موجب کاهش مهاجرت روستائیان به شهرها و تقویت ساختار جمعیتی مناطق روستایی خواهد شد. اگر امروز شاهد خالی شدن بسیاری از روستاها هستیم، بخشی از آن به دلیل نبود امکانات و سختی فعالیت‌های کشاورزی است. نوسازی ماشین‌آلات می‌تواند این روند را معکوس کرده و جوانان روستایی را به ماندن در زادگاه خود و فعالیت در بخش کشاورزی ترغیب کند.
پیوند کشاورزی و فناوری‌های نوین
دنیای امروز به‌سرعت در حال حرکت به سمت کشاورزی هوشمند است. استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، پهپادها و سامانه‌های هوشمند آبیاری دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. ماشین‌آلات مدرن کشاورزی می‌توانند بستر ورود این فناوری‌ها به مزارع باشند. با چنین تحولی همچنین امکان رصد دقیق محصولات، مدیریت بهینه منابع، کاهش ضایعات و افزایش رقابت‌پذیری نیز فراهم می‌شود.
استقلال اقتصادی در پرتو خودکفایی کشاورزی
رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر ضرورت خودکفایی در بخش کشاورزی تأکید کرده‌اند. تحقق این مطالبه بدون نوسازی ناوگان و بهره‌گیری از ماشین‌آلات روز جهان ممکن نخواهد بود. خودکفایی غذایی به معنای کاهش وابستگی به خارج، تقویت اقتصادی و افزایش قدرت در بخش تولیدی است و در شرایط تحریم و فشار اقتصادی، این موضوع بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. مطلوب است تا عنوان بداریم که نوسازی ناوگان کشاورزی، گامی عملی در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی است و همان‌گونه که در بخش‌های دیگر، تکیه‌بر توان داخلی توانسته گره‌های بزرگی را بگشاید، در بخش کشاورزی نیز می‌توان باهمت ملی و مدیریت صحیح، تحول بزرگی را رقم زد.
ضرورت برنامه‌ریزی بلندمدت برای توسعه‌ای پایدار
نوسازی ناوگان کشاورزی نباید به‌عنوان طرحی مقطعی یا شعاری تبلیغاتی مطرح شود. این پروژه باید در قالب یک برنامه ملی و بلندمدت پیگیری شود. هدف‌گذاری دقیق، تدوین نقشه راه، اولویت‌بندی مناطق و محصولات و همچنین تأمین منابع مالی پایدار از الزامات این مسیر است. اگر این موارد رعایت شود، طی چند سال آینده می‌توانیم شاهد جهشی بزرگ در تولیدات کشاورزی باشیم.
سخن پایانی
امروز کشاورزی در نقطه‌ای حساس ایستاده است. از یک‌سو نیازهای روزافزون جامعه و از سوی دیگر نوسانات و چالش‌های بین‌المللی، ضرورت تقویت این بخش را دوچندان کرده است. فرسودگی ناوگان کشاورزی دیگر جای تردید باقی نمی‌گذارد که باید هرچه سریع‌تر برای نوسازی و تجهیز مزارع اقدام کرد و سرمایه‌گذاری مطلوب داشت. درحقیقت می‌توان گفت که رونق سرمایه‌گذاری به‌منظور ورود و توسعه ماشین‌آلات مدرن، نه‌فقط برای امروز، بلکه برای آینده کشاورزی نیز یک ضرورت راهبردی است. با تحقق این مهم، خواهیم توانست که در مسیر خودکفایی غذایی، جهش تولید و تحقق اقتصاد مقاومتی گام‌های استوارتری برداریم و بی‌شک این همان مسیری است که می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر از پیش را برای کشاورزی به‌ویژه در بخش امنیت غذایی رقم بزند.