یکی از بیشترین کالاهایی که به ایران قاچاق می‌شود، لوازم‌آرایشی تقلبی و بی‌کیفیت است و پیشترها نیز سازمان غذا و دارو اعلام کرده بوده که بازار لوازم‌آرایشی در کشور یک بازار بزرگ میلیارد دلاری است که حجم قابل‌توجهی از آن را لوازم تقلبی و آلوده به مواد سمی، سرطان‌زا و تاریخ گذشته تشکیل می‌دهد. رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی با تأیید این موضوع می‌گوید: «تمام محصولات خارجی موجود در بازار یا قاچاق است یا فیک و یکی از بارزترین راه‌های تشخیص، قیمت بسیار پایین کالاهای فیک در بازار است.» ازاین‌رو کارشناسان توصیه می‌کنند: اگر قیمت کالای آرایشی موردنظر به طرز مشکوکی ارزان است یا به‌صورت عمده فروخته می‌شود، اگر بسته‌بندی تغییر رنگ داده است یا بارکدی بر آن وجود ندارد، یا قوام یا بافت محصول با اصل آن متفاوت باشد، به‌احتمال‌زیاد با یک محصول تقلبی مواجه هستید!
اهمیت این مسئله آنجا پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم مواد بهداشتی و آرایشی پس از دارو بیشترین اثرگذاری را دارند. رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی در گفت‌وگو با «ایسنا» هشدار می‌دهد که آنچه به لحاظ فیزیولوژیک از بدن ما در برابر همه آسیب‌ها و مشکلات محیطی حفاظت می‌کند پوست است و نباید کاری کنیم که پوست آزرده شود و از طرفی بر اساس گزارش‌هایی که سازمان مبارزه با کالای قاچاق در کشور جمع‌آوری و منتشر کرده، برخی افراد به دلیل استفاده از محصولات فیک و قاچاق مرتبط با چشم نابینا شدند که جای نگرانی دارد.
یک فروشنده محصولات آرایشی و بهداشتی به «ما» می‌گوید: «اجناس اصل گران است و برای من به شکل چمدانی از آمریکا و فرانسه می‌آید، اغلب توسط اقوامم می‌رسند اما نمونه‌های تقلبی هم در بازار موجود است. من همیشه نمونه‌ها را با اصل جنس مقایسه می‌کنم. معمولا کسانی که بدل جنس را می‌زنند به جزئیات توجهی ندارند و در کلیات شبیه‌سازی می‌کنند. من همیشه اشکالات را پیدا می‌کنم و با خریدارانم هم صادقانه برخورد می‌کنم. برایشان توضیح می‌دهم این ریمل تقلبی است اما اصلش را هم دارم. گاهی هم اصلش را ندارم، دو نوع تقلبی دارم اما کیفیت یکی بهتر است، همه را توضیح می‌دهم. معمولا هر چه پول بدهی آش می‌خوری من هم فکر می‌کنم هر چه بیشتر پول بدهی و لوازم‌آرایشی بهتر یعنی با مارک معتبرتری بخری کمتر هم ازنظر جانی ضرر می‌کنی. اما برای خانم‌ها بیشتر از کیفیت و اصالت محصول این مهم است که کارآیی لوازم‌آرایشی خوب باشد. ریمیل پخش نشود، پنکک ماندگار باشد و غیره.»
بسیاری از مصرف‌کنندگان، توان خرید محصولات اصل و باکیفیت را ندارند
این فروشنده که اطلاعات کاملی از تبعات مصرف لوازم‌آرایشی تقلبی دارد، عنوان می‌کند: «لوازم‌آرایشی فیک و غیراصل حاوی مواد سمی مانند سیانید، آرسنیک، سرب، جیوه و در برخی موارد حتی مدفوع موش صحرایی است. این مواد مضر، باعث تحریک پوست، بثورات یا عفونت می‌شوند و بسیاری از آن‌ها با مشکلات جدی‌تری همچون ابتلا به انواع سرطان، در ارتباط هستند. به این موارد باید این را هم افزود که بسیاری از مارک‌های معتبر جهانی یا به‌طور کامل از بازار ایران خارج‌شده‌اند یا فعالیتشان را محدود کرده‌اند. همه این‌ها در کنار هم به افزایش قیمت کالاهای موجود دامن زده و سبب شده است که بسیاری از مصرف‌کنندگان، به‌ویژه از طبقه متوسط و کم‌درآمد، توان خرید محصولات اصل و باکیفیت را از دست بدهند.»
او می‌گوید: «باوجود افزایش سخت‌گیری‌ها و جلوگیری از تولید و تجارت محصولات تقلبی آرایشی در سال‌های اخیر، تجارت لوازم‌آرایشی تقلبی همچنان در حال افزایش است. حتی خاطرم هست سالیان پیش مشخص شد فروشگاه بزرگ اینترنتی آمازون و فلیپ‌کارت، بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی هند نیز در وب‌سایت‌های خود محصولات آرایشی «تقلبی» و «غیرقانونی» را به فروش می‌رسانند. برخی لوازم‌آرایشی و بهداشتی در این وب سایتها، بدون ارزیابی ایمنی و کیفیت آن‌ها، برای فروش عرضه‌شده‌اند.»
عرضه محصولات تاریخ گذشته و تقلبی در سایتها و صفحات اینستاگرامی
مسئله‌ای که فروش محصولات تقلبی و حتی تاریخ گذشته را بیشتر کرده، فروش آنلاین است که بسیار از سوی مردم مورد استقبال واقع‌شده است. حال اینکه اغلب محصولاتی که در سایت‌‌های فروش اینترنتی یا صفحات اینستاگرامی به فروش می‌رسند، تاریخ گذشته و تقلبی هستند و می‌توانند به پوست آسیب جدی وارد کنند. دکتر بابک کریمی از متخصصان پوست با اشاره به این موضوع می‌گوید: «رشد فزاینده و گسترده در صنعت لوازم‌آرایشی، تا حد زیادی به دلیل افزایش تجارت الکترونیکی و خرید آنلاین است که خریداران را به فروشندگان ثالث در کشوری دیگر وصل می‌کند. راحتی خرید آنلاین هم یکی از عمده دلایل افزایش محصولات آرایشی تقلبی در سراسر جهان به شمار می‌رود. متأسفانه بعضی از مصرف‌کنندگان محصولات آرایشی و بهداشتی، فریب تبلیغات اینترنتی را می‌خورند و می‌خواهند این محصولات را ارزان‌تر بخرند. درصورتی‌که نمی‌توان به‌سلامت این قبیل محصولات آرایشی و بهداشتی که در فضای مجازی تبلیغ و به‌صورت چمدانی وارد می‌شود، اطمینان کرد.»
این پزشک در ادامه تأکید می‌کند: «عدم نظارت روی ورود برندهای مثلا خارجی که مشخص نیست چطور مثل قارچ در بازار ایران سبز می‌شوند باعث شده به‌صرف یک برچسب و بسته‌بندی خارجی هر محصول غیراستانداردی به نام برند لوازم‌آرایشی در ایران فروخته شود. از سوی دیگر تبلیغات غلط صداوسیما در راستای هشدار دادن بابت این محصولات بیش از آنکه مردم را آگاه کند به آن‌ها حس اطمینان بیشتری نسبت به استفاده از چنین محصولاتی می‌دهد. از سوی دیگر برنامه‌های پزشکی صداوسیما معمولا بر روی ضرورت استفاده از کالاهای استاندارد و معرفی برندهای تقبلی تمرکزی ندارند.»
این متخصص پوست عنوان می‌کند: «اغلب محصولات آرایشی که در فضای مجازی تبلیغ می‌شود، تقلبی است. متأسفانه افرادی هم که برای تبلیغ این محصولات در اینستاگرام فعال هستند، بدون داشتن وجدان و انصاف و اخلاق هر جنسی را به نام محصول استاندارد به مردم معرفی می‌کنند. در مغازه‌های لوازم‌آرایشی هم وضعیت به همین ترتیب است و روزانه دختران جوانی را می‌بینیم که برای خریدی که به‌طور مستقیم به‌سلامت آن‌ها ارتباط دارد، به‌جای کنجکاوی پیرامون استاندارد کالا، دغدغه قیمت و میزان مطرح بودن نام آن را دارند. برای این دختران نمایش اقلام آرایشی که روی آن‌ها نام شرکت‌های مشهور جهانی ثبت‌شده بیش از اصالت و استاندارد این اقلام اعتبار دارد و البته مسئله تحریم‌ها و جدا افتادن ایران از بازارهای رسمی جهانی نیز سبب شده، بازار قاچاق کالاهای تقلبی سودآور و پُررونق باشند. بازاری که به نظر می‌رسد مثل بسیاری از اقلام قاچاق دیگر در اختیار افراد خاص و یا نهادهای ویژه‌ای قرار دارند که هیچ برخوردی با آن‌ها صورت نمی‌گیرد.»
حامد عبدی، رئیس اداره پیشگیری و مقابله با قاچاق سازمان غذا و دارو، پیش‌تر گفته بود که محصولات آرایشی خارجی موجود در ایران یا جزء کالاهای قاچاق‌اند یا اصلا در زمره کالاهای تقلبی قرار می‌گیرند.
به گزارش سایت فرارو نیز بخش قابل‌توجهی از محصولات آرایشی بهداشتی با مارک‌های خارجی معروف در کشور‌های همسایه به‌صورت «زیرپله‌ای» تولید و بعد از قاچاق به ایران، معادل همان قیمت اصلی کارخانه، به مصرف‌کننده فروخته می‌شوند.
اوایل مردادماه، نیما الهی، عضو اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، خبر داد که۳۰ درصد بازار داخلی لوازم‌آرایشی را «محصولات قاچاق و ارزان‌قیمت» تشکیل می‌دهند. پیش‌تر نیز برخی فعالان سهم محصولات قاچاق و تقلبی بازار لوازم‌آرایشی و بهداشتی ایران را۶۰ درصد اعلام کرده بودند.
سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز از کشف ۵۳۰ میلیارد تومان لوازم‌آرایشی قاچاق در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴ خبر داد که نشان‌دهنده حجم بالای قاچاق در این حوزه است.
محمدرضا بحیرایی، رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی درباره خلأهای قانونی که باعث رشد عرضه و تقاضای کالای قاچاق در جامعه شده به «ایسنا» می‌گوید: «اعتقاد دارم قوانین باید بازدارنده و مشوق باشند و کنترل قاچاق با مرزبانی، نظارت‌های فیزیکی و مسائلی ازاین‌دست دشوار است؛ یا دستکم چنان‌که باید اثربخش نیست. قوانین درجایی اشکال‌دارند و نظارت و برنامه‌ریزی مجلس می‌تواند کارگشا باشد، با توجه به اینکه امروز این مسئله به یک معضل تبدیل‌شده، دستگاه‌های حاکمیتی ذینفع باید به حل مسئله بیندیشند. اگر جلوی قاچاق کالای فیک بایستیم به ارتقاء صنعت داخلی کمک کرده‌ایم، برندهای فیک پس از ورود به بازار به حدی قیمت‌شان پایین است که تولیدکننده داخلی برای تولید در رقابتی سخت با محصولی قرار دارد که به دلیل قیمت پایین، بیشتر موردتوجه مصرف‌کننده است.»
تمام محصولات خارجی موجود در بازار یا قاچاق است یا فیک
رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی ایران درباره چگونگی تشخیص کالای اصل و غیر اصل می‌گوید: «تمام محصولات خارجی موجود در بازار یا قاچاق است یا فیک، به همین سادگی! یکی از بارزترین راه‌های تشخیص، قیمت بسیار پایین کالاهای فیک در بازار است، ما طی ۵ سال گذشته واردات قانونی نداشتیم، بنابراین محصولات موجود در بازار تاریخ‌مصرف گذشته‌اند.»
بحیرایی برای افزایش آگاهی درباره خرید فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی معتبر و رشد سلامت در جامعه توصیه می‌کند: «میزان عوارض کالای فیک قابل‌پیش‌بینی نیست اما قطعا هر کالای غیراستانداردی عوارض خود را خواهد داشت. گستردگی و عمق این عوارض به ژنتیک افراد بستگی دارد، ممکن است برای کسی عوارض حاد بوده و برای دیگری سطحی باشد. بهتر است کالایی که به آن شک داریم را نخریم و بهترین مرجع برای خرید محصولات بهداشت و سلامت ابتدا داروخانه‌ها هستند که تحت نظارت سازمان غذا و دارو فعالیت می‌کنند و صد درصد با استانداردهای این سازمان هماهنگ هستند، پس‌ازآن فروشگاه‌های معتبر می‌توانند مرجع مناسب خرید محصولات بهداشتی و آرایشی باشند.»
فریبا نظری از کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه محصولات آرایشی و بهداشتی می‌گوید: «لوازم‌آرایشی تقلبی بدون اخذ مجوز و در شرایط نامناسب وارد کشور می‌شوند و به همین دلیل هیچ اطلاعاتی از مواد اولیه به‌کاررفته، شرایط تولید، نگهداری و حمل‌ونقل آن‌ها در دسترس نیست و معمولا کیفیت مناسبی هم ندارند.با توجه به نوع محصول و موضع استفاده، عوارضی از قبیل عفونت پوست، کچلی، زخم‌های پوستی، قرمزی و تورم پوست، آکنه و جوش‌های پوستی، شکنندگی و ریزش مو، تغییر رنگ و صدمه به مو، تغییر رنگ و صدمه ناخن، احساس سوزش در محل مصرف، پف آلودگی پلک‌ها، سوزش چشم و حساسیت پوستی در بدن مصرف‌کننده ایجاد می‌کنند. البته این عوارض ممکن است بعد از چند بار مصرف یا چندین سال مصرف و حتی برای بار اول خودشان را نشان دهند.»
نظری در ادامه هشدار می‌دهد: «خطرات مصرف لوازم‌آرایش تقلبی و تاریخ گذشته بسیار جدی است و تنها به جوش زدن پوست یا حتی لکه‌‌ها محدود نمی‌شود. فلزات سنگینی مانند سرب که در بعضی فرآورده‌های آرایشی به‌خصوص رژلب استفاده می‌شوند به بافت‌های نرم مانند مغز و کلیه وارد و باعث جانشینی کلسیم در مغز استخوان و عدم تولید هموگلوبین و افزایش فشارخون در بزرگ‌سالان می‌شوند. از طرفی سم آفلاتوکسین موجود در مواد آرایشی غیرمجاز مسمومیت‌‌های کبدی و کلیوی ایجاد می‌کند. کم‌کاری غده فوق کلیوی، اثرات مضر بر جنین، حساسیت‌‌های تنفسی و ایجاد سرطان هم از عوارض استفاده از این محصولات است که شاید باورش هم نکنیم.»
فقط داشتن برچسب وزارت بهداشت کافی نیست
او در پاسخ به این پرسش که چگونه لوازم‌آرایش فاسد را تشخیص دهیم، می‌گوید: «هنگام خرید لوازم‌آرایشی به دنبال تاریخ‌مصرف آن باشید. محصولات معتبر حتما دارای تاریخ تولید و تاریخ انقضا هستند. ممکن است شما به جعبه یک ریمل نگاه کنید و ببینید برچسب کنترل کیفیت وزارت بهداشت را دارد و با خیال راحت آن را بخرید، ولی بد نیست بدانید فقط داشتن برچسب وزارت بهداشت کافی نیست. گاهی مواد آرایشی و بهداشتی که حتی از کانال‌های رسمی و با مجوز وزارت بهداشت و درمان وارد کشور می‌شوند، بسته‌بندی پلمب شده ندارند و به‌راحتی به‌وسیله افراد سودجو تخلیه و با مواد دیگری پر می‌شوند که ممکن است عوارض بدی روی سلامت پوست شما بر جای بگذارند. برای اینکه دچار چنین مشکلاتی نشوید، اول لوازم‌آرایشی معتبر را انتخاب کنید و سپس از برچسب وزارت بهداشت و پلمب بودن آن محصول مطمئن شوید.»
پیشترها سرب موجود در رژلب‌ها به اخبار پربیننده سایتها و شبکه‌های مجازی تبدیل‌شده بود، موضوعی که هنوز هم از سوی کارشناسان مطرح است. آنان می‌گویند، تقریبا به‌طور متوسط حدود دو کیلوگرم رژ لب از طریق لب وارد دستگاه گوارش بانوان ایرانی می‌شود که اغلب دارای میزان سرب غیراستاندارد و سرطان‌زا هستند.
بسیاری از بانوان می‌گویند، درباره سرب موجود در رژلب‌ها چیزهایی شنیده‌اند بااین‌حال معتقدند، سرب توی هوا خیلی بیشتر از سرب داخل رژلب‌ها است!
اما یک متخصص پوست در این زمینه توضیح می‌دهد: «درست است که مقداری از دود اتومبیل و غذا و... وارد بدن انسان می‌شود اما افزایش سرب در بدن اثرات ناگواری دارد.» به گفته او میزان سرب موجود در لوازم‌آرایشی اگر از حد مجاز بیشتر باشد، می‌تواند موجب بیماری‌های کلیوی، نقرس و حتی صدمات مغزی شود: «تماس طولانی‌مدت با سرب باعث اختلالات کلیه، نقرس، تشنج، کوری، ضعف عضلانی و ... می‌شود، ضمن اینکه در زنان باردار موجب سقط‌جنین هم می‌شود.»
به گفته این متخصص، سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرده هیچ‌کدام از لوازم‌آرایشی نباید ١٠ پی‌پی‌ام باشد. پی‌پی‌ام واحد سنجش غلظت مواد است و منظور از ١٠ پی‌پی‌ام یعنی ١٠ میلی‌گرم از ماده حل شونده در یک کیلوگرم از حلال حل‌شده باشد.
در سایت سازمان غذا و داروی آمریکا، میزان سرب موجود در لوازم‌آرایشی و بهداشتی برندهای مختلف درج‌شده است: «هر چه برند معتبرتر است، میزان سرب مصرفی‌اش کمتر است. اما در شرایطی که مقدار زیادی از لوازم‌آرایشی که در ایران تهیه می‌شود، تقلبی هستند خریداران چطور می‌توانند از میزان سرب موجود مطمئن شوند؟»
وجود سرب زیاد در لوازم‌آرایشی تقلبی تنها بخش خطرناک ماجرا نیست. صفورا محبی از کارشناسان این حوزه از وجود آفلاتوکسین و پارابن در مواد آرایشی و بهداشتی تقلبی خبر داده و می‌گوید: «آزمایش‌های انجام‌شده بر روی مواد آرایشی غیرمجاز و تقلبی نشان داده در اغلب آن‌ها از مواد سمی و یا تاریخ گذشته استفاده‌شده و میزان ماده سمی «آفلاتوکسین بی» در آن‌ها بسیار بالا‌تر از حد مجاز است.»
محبی در بخش دیگری از حرف‌هایش بابیان اینکه مواد شیمیایی متعدد به‌ویژه فلزات سنگین به‌کاررفته در ساخت مواد آرایشی در بلندمدت باعث آسیب جدی به پوست می‌شود، می‌گوید: «مصرف‌کنندگان در هنگام انتخاب کرم‌های آرایشی باید به ترکیبات تشکیل‌دهنده آنکه بر روی آن‌ها درج‌شده دقت کنند و کرمی را برگزینند که فاقد «پارابن» باشد.» پارابن، مواد نگهدارنده‌ای است که با خواص آنتی بیوتیکی
در لوازم‌آرایش، مواد غذایی و دارو از آن‌ها استفاده می‌شود.»
در این میان آزاد عبدالهی، کارشناس صنعت آرایشی و بهداشتی، درباره راهکارهای تشخیص محصولات تقلبی در گفت‌وگو با مستند سرنخ توصیه می‌کند که «حتما محصول را روی بخشی از بدن که پوست نازکی دارد، مانند نبض، تست کنید و یک شب صبر کنید تا ببینید آیا حساسیتی ایجاد می‌شود یا خیر. همچنین، بررسی کنید که آیا محصول به‌راحتی پاک می‌شود و سازگاری آن با شوینده‌های معمولی چگونه است.»
چه باید کرد؟
بدون تردید افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان نقش مهمی در کاهش مصرف محصولات قاچاق و تقلبی دارد. برندهای معتبر باید با استفاده از استراتژی‌های بازاریابی مناسب، مصرف‌کنندگان را راهنمایی کنند تا محصولات خود را از مراکز معتبر خریداری کنند.
اما گروهی از صاحب‌نظران در گفت‌وگو با «ایرنا» راه‌حل این مسئله را ورود برندهای خارجی می‌دانند. به زعم آن‌ها با این اقدام، برندهای خارجی در داخل تحت نظارت سازمان غذا و دارو تولید و روانه بازار می‌شود. جدا از مسائل اقتصادی و رقابتی که در بازار وجود دارد سازمان غذا و دارو باید اولویت را به‌سلامت مردم بدهد، به‌هرحال برند‌ها و محصولات خارجی در ایران مشتری دارند و این حق مردم است که محصول سالم و بدون عارضه‌ای را در اختیار داشته باشند اما ممنوعیت واردات این حق را از مردم می‌گیرد. البته این گروه از صاحب‌نظران می‌گویند، این مشکل هم وجود دارد که در صورت آزاد شدن واردات برندهای معروف لوازم‌آرایشی، برخی شرکت‌ها باز هم همین مسیر فعلی را ادامه بدهند و نوع تقلبی یا غیر اصل این محصولات را از چین یا پاکستان با قیمت ارزان‌تر وارد کنند، چون حاشیه سود بسیار بیشتری دارد به‌خصوص اینکه روی این محصولات درج نمی‌شود که ساخت چین یا جای دیگری است و نام کشور سازنده اصلی قید می‌شود.
این گروه از صاحب‌نظران هشدار می‌دهند که بسیاری از رژلب‌ها حاوی مقادیر زیاد و خطرناک سرب هستند که برای زنان و مصرف‌کنندگان آن‌ها بسیار خطرناک است. تنها راه‌حل اساسی این است که سازمان غذا و دارو همانند داروخانه‌ها بر گالری‌ها و فروشگاه‌های لوازم‌آرایشی سطح شهرها هم نظارت داشته باشد. اگر قرار است محصولات و لوازم‌آرایشی اصل از برندهای معروف وارد شود، باز هم اگر در سطح بازار نظارت نباشد، تقلب ادامه می‌یابد.