ویپینگ می‌تواند به‌عنوان دروازه‌ای برای ورود به دنیای دخانیات عمل کند
ویپ در کمین نوجوانان
سیگارهای الکترونیک عمداً از طریق رسانه‌ها اجتماعی و اینفلوئنسرها تبلیغ می‌شوند، سیگارهایی که با طراحی شیک، نورهای رنگی و طعم‌های متنوع، همان سیگارهای قدیمی هستند اما در لباس مبدل و به‌قصد فروش مداوم و ایجاد اعتیاد ساخته‌شده‌اند و آسیب‌های جدیدی هم به آن‌ها اضافه‌شده است.
سال‌هاست این سیگارها در دستان کودکان و نوجوانان جا خوش کرده است و مطابق هشدار پزشکان، مصرف آن‌ها به‌زودی تبدیل به یک اپیدمی خواهد شد.
سازمان بهداشت جهانی می‌گوید سیگارهای الکترونیک با بسته‌بندی‌های رنگارنگ خود، در حال حاضر با ۱۶ هزار طعم و مزه در دسترس هستند و میزان مصرف آن‌ها در میان کودکان و نوجوانان در بسیاری از کشورها، از تعداد مصرف‌کنندگان بزرگ‌سال آن‌ها بیشتر است. این درحالی است که کشیدن سیگارهای الکترونیک می‌تواند آسیب طولانی‌مدت به ریه‌ها، قلب و مغز بزند و آن‌طور که بعضی از متخصصان پزشکی گفته‌اند، ویپ‌ها می‌توانند راهی مؤثر باهدف ترک سیگار برای بزرگ‌سالان باشند اما کودکان و بزرگ‌سالان غیر سیگاری نباید از آن‌ها استفاده کنند.
مطابق گزارش‌ها، استفاده از ویپ در میان افراد بالاتر از ۱۶ سال افزایش یافته و در سال ۲۰۲۳، ۵/۱ میلیون نفر از ویپ و یا سیگار الکترونیک استفاده کرده‌اند. در ایران هم اگرچه واردات، توزیع و فروش سیگارهای الکترونیک غیرقانونی است اما نوجوانان و جوانان به ویپ‌هایی که از طریق شبکه قاچاق به کشور وارد می‌شوند، دسترسی دارند.
دکتر محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در این زمینه می‌گوید: روند رو به افزایش مصرف سیگار الکترونیک در کشور به‌ویژه میان نوجوانان، بسیار نگران‌کننده است، بسیاری از این محصولات غیراستاندارد هستند و نقطه آغاز اعتیاد محسوب می‌شوند.
آرمین رضایی در قامت پزشک قلب هم تأکید می‌کند: «افزایش مصرف سیگار الکترونیک بین کودکان و جوانان به شکل عجیبی رو به افزایش است و میزان آن حتی از مصرف بزرگ‌سالان هم بیشتر شده است. من در مطبم جوانان ۱۶ تا ۲۴ ساله بیشتری می‌بینم که از این سیگارها مصرف می‌کنند و میزان نیکوتین خونشان برابر با کشیدن ۲۰ سیگار در روز است.»
او می‌گوید قبلاً سیگار کشیدن در میان برخی از نوجوانان و جوانان محبوب نبود اما با ظهور سیگارهای الکترونیک شرایط فرق کرده است و تصور می‌کنم مصرف آن‌ها به‌زودی تبدیل به یک اپیدمی خواهد شد.
این پزشک ادامه می‌دهد: « ویپ‌ها درواقع همان سیگارهای قدیمی هستند و متاسفانه مطالعات سازمان بهداشت جهانی به‌طور پیوسته بر این نتیجه تأکید دارد که نوجوانان و جوانانی که از سیگارهای الکترونیک استفاده می‌کنند سه برابر بیشتر احتمال دارد در سنین بالاتر سیگار بکشند.»
هر پاد سیگار الکترونیکی معادل ۲۰ سیگار معمولی نیکوتین دارد
علیرضا ناجی، کارشناس ترک اعتیاد با تأیید موارد پیش‌گفته، عنوان می‌کند: «بیشتر سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین هستند؛ مادۀ اعتیادآوری که در سیگارهای تنباکویی معمولی وجود دارد. هر پاد سیگار الکترونیکی معادل ۲۰ سیگار معمولی (یک پاکت) نیکوتین دارد. نیکوتین بسیار اعتیادآور است و مغز را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهد که فرد مدام به‌فکر استفاده از سیگار می‌افتد. متأسفانه مصرف‌کنندگان نوجوان سیگار الکترونیکی در مقایسه با افرادی که سیگار مصرف نمی‌کنند، درخطر بیشتر مصرف سیگار تنباکویی قرار دارند. بیش از
۳۰ درصد از مصرف‌کنندگان نوجوان سیگار الکترونیکی، پس از ۶ ماه مصرف این نوع سیگار، به سیگار تنباکویی معمولی روی می‌آورند و این خطرناک است.»
این کارشناس در ادامه توضیح می‌دهد: «وابستگی به نیکوتین یکی از مهم‌ترین خطرات ویپ نیکوتین‌دار است. در یک بررسی در سال ۲۰۱۵ مشخص شد که افرادی که سیگار الکترونیکی نیکوتین‌دار مصرف می‌کنند، بیش از کسانی که از نوع بدون نیکوتینِ آن استفاده می‌کنند، درخطر وابسته شدن به نیکوتین قرار دارند. این نوع سیگار به‌ویژه برای جوانان خطرناک است. احتمال اینکه آن‌ها به‌سمت مصرف سیگار معمولی متمایل شوند، بسیار زیادتر است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که سیگار الکترونیکی بدون نیکوتین هم عوارض نامطلوبی روی بدن می‌گذارد. مایعات بدون نیکوتین سیگار الکترونیکی حاوی مواد شیمیایی سمی‌ای مانند مایعات اصلی سیگار و طعم‌دهنده‌های آن هستند. بررسی‌ها نشان داده است که این مایعات می‌توانند به دستگاه تنفسی بدن صدمه بزنند و باعث مرگ سلولی، التهاب و صدمه به رگ‌های خونی شوند. البته برای درک کامل عوارض جانبی و مضرات ویپ بدون نیکوتین، بررسی‌های بیشتری لازم است.»
این کارشناس با اشاره به اینکه همیشه سیگار معمولی از سیگار الکترونیکی مضرتر شمرده می‌شود، عنوان می‌کند: «اثرات طولانی‌مدت سیگارهای معمولی کاملا شناخته‌شده و مستند هستند. از این عوارض می‌توان به سکتهٔ مغزی، بیماری‌های قلبی و سرطان ریه اشاره کرد. تردیدی نیست که ویپ ممکن است انتخاب بسیار کم‌خطری برای کسانی باشد که می‌خواهند سیگار را ترک کنند؛ اما این بدین معنا نیست که هیچ خطری ندارد؛ حتی اگر مایع بخار آن فاقد نیکوتین باشد. بنابراین اگر نوجوان یا جوانی پیش‌تر سیگار نمی‌کشیدند، و حالا به مصرف ویپ روی آورده‌اند باید تأکید کرد که خطر تأثیرات منفی ویپ می‌تواند با مصرفش افزایش یابد.»
ترک ویپینگ دشوار است
سعید صفاتیان، مدیرکل پیشین درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر هم دراین‌باره هشدار می‌دهد: «غیرقابل‌تصور است که بگوییم استفاده از ویپ بی‌خطر است. اکنون بسیاری از نوجوانانی که پیش‌تر سیگار استعمال نمی‌کردند از طریق گروه همسالان به مصرف ویپ ترغیب شده‌اند، این دیوانگی است که شروع به استفاده از ویپ کنند. بسیاری از نوجوانان مجذوب رنگ‌ها و طعم ویپ‌ها شده‌اند و به قول خودشان می‌توانند رنگ ویپ‌هایشان را با رنگ لباس‌های مهمانی‌شان ست کنند. گروهی از نوجوانان هم که قبلا سیگار می‌کشیدند، به نظرشان ویپ کشیدن بسیار راحت‌تر است و یک ویپ کامل را در یک‌شب که بیرون می‌روند، تمام می‌کنند.»
صفاتیان تأکید می‌کند: «والدین باید نسبت به خطرات مربوط به ویپ آگاه باشند و به فرزندان خود در این مورد هشدار بدهند. متأسفانه، تصورات نادرستی در مورد ایمنی ویپ فراگیر شده و به‌این‌علت نوجوانان در سالیان اخیر به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند. ممکن است پدر و مادرها با استناد به این فرض که ویپینگ راه‌حلی برای ترک سیگار است، مصرف آن را نگران‌کننده ندانند. درحالی‌که این‌گونه نیست. فرض کنید یک مصرف‌کنندۀ تریاک برای ترک آن، متادون مصرف کند، اگر این فرد بتواند تریاک را کنار بگذارد، ترک خود متادون بسیار دشوار است. خود متادون برای سلامتی فرد، مخصوصاً هرچه سن بالاتر برود، مشکلات متعددی ایجاد می‌کند. ترک ویپینگ آسان نیست. به‌هیچ‌وجه تصور نکنید که اگر نوجوان شما سیگارهای الکترونیکی استعمال می‌کند، بهتر از سیگارهای دیگر است. تأکید می‌کنم که پدر و مادرها اصلاً نباید این‌گونه مقایسه کنند؛ چراکه ترک خود ویپینگ قطعاً فرآیند دشواری است.»
عوارض ویپینگ کمتر از سیگار نیست
سیدامیر دادخواهی، فوق‌تخصص بیماری‌های ریه نیز در این زمینه خطاب به پدر و مادرها می‌گوید: «والدین باید بدانند که مصرف هر ماده‌ای دروازۀ ورود به ماده‌ای دیگر است. ممکن است یک نوجوان با ویپینگ شروع کند و پس از مدتی نیکوتین آن برایش کافی نباشد و سمت سیگار برود. فردی که سیگار استعمال می‌کند، ممکن است پس از مدتی سمت یک مادۀ مخدر شدیدتر و بعد دوباره سمت مواد قوی‌تری برود. ممکن است فرد به‌جایی برسد که نتواند آن‌ها را کنار بگذارد و با انواع عوارض و مسائل درگیر شود.»
دادخواهی در گفتگو با «ایسنا» یادآور می‌شود که هیچ‌گونه ماده مخدر یا غیرمخدری را که وابستگی ایجاد می‌کند، نباید مصرف کرد. مواد مخدر هرچه از سنین کمتر مصرف شوند، عوارض و وابستگی به آن‌ها نیز قطعاً بیشتر خواهد بود. درواقع، استعمال آن‌ها در سنین پایین‌تر، ترکشان را دشوارتر می‌کند. طبیعتا سن نوجوانی یا بلوغ حساسیت‌های بیشتری دارد، اگر وابستگی‌ای در این سن ایجاد شود، ازنظر روانی و فیزیکی فرد بسیار آسیب می‌بیند و بعدها در تمام سطوح زندگی‌اش تأثیرات منفی می‌گذارد. به‌شدت توصیه می‌کنم که پدر و مادرها در این مسئله دقت‌نظر داشته باشند و با این ذهنیت که ویپینگ آسیب کمتری دارد، اجازۀ استعمال به نوجوانشان ندهند.
این پزشک در جمع‌بندی سخنانش خاطرنشان می‌کند: «نوجوانان از مسیر گروه دوستان و همسالان خود یا حتی یک الگو در خانواده، ممکن است به‌راحتی جذب سیگارهای الکترونیکی یا ویپینگ شوند. حتی ممکن است پدر و مادر نوجوان بر اساس این باور غلط که ویپینگ مضرات چندانی ندارد و بهتر از سیگار یا قلیان است، به او چراغ سبز نشان دهند. بااین‌همه، از منظر بهداشت محیط، عرضه و تبلیغ ویپینگ بین نوجوانان غیرقانونی است و استعمال آن نیز در اماکن عمومی که بین گروهی از نوجوانان مشاهده می‌شود، جرم است. از منظر پزشکی نیز باید گفت که زیان ویپینگ اگر بیشتر از سیگارهای دیگر نباشد، کمتر نیست. درنهایت آنکه ویپینگ می‌تواند مسیری هموار برای ورود به دنیای تاریک و شوم دیگر مواد اعتیادآور و مخدرها باشد.»
یک پزشک متخصص هم که تمایلی به ذکر نامش ندارد، به «ما» می‌گوید: «والدین باید از این مسئله آگاه باشند که ویپ‌ها با تصاویر جذاب و طعم‌های وسوسه‌کننده‌ای مثل آدامس به بازار عرضه می‌شوند. هدف از این بازاریابی نه‌تنها جذب نوجوانان، بلکه در برخی موارد، کودکان کم‌سن‌وسال است. حتی ویپ‌هایی که برچسب «بدون نیکوتین» دارند یا نیکوتین در فهرست مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها ذکر نشده، به‌احتمال‌زیاد حاوی نیکوتین هستند. کشورهای تولیدکننده این محصول از این روش برای دور زدن قوانینی استفاده می‌کنند که واردات و فروش ویپ‌های نیکوتین‌دار را بدون نسخه ممنوع کرده است.»
این پزشک بیان می‌کند: «علاوه بر تأثیرات فوری و کوتاه‌مدت نیکوتین مثل تحریک گلو، افزایش فشارخون، ضربان قلب و سرفه، باید از بابت پیامدهای بلندمدت اعتیاد به نیکوتین در کودکان و نوجوانان نگران بود. به این دلیل که مغز کودکان تا بیست‌وپنج‌سالگی همچنان در مرحله رشد قرار دارد. نیکوتین عوارض جانبی قلبی-عروقی مثل فشارخون بالا، عوارض عصبی-شناختی و همچنین اثراتی بر خلق‌وخوی افراد دارد. علاوه بر این‌ها ما نمی‌دانیم دیگر چه مواد شیمیایی از طریق ویپ به بدن کودکان و نوجوانان مصرف کننده وارد می‌شود. ترس ما این است که مثل تنباکو، این محصولات هم در درازمدت با بروز سرطان دهان و ریه ارتباط داشته باشند، اما ازآنجاکه پدیده جدیدی هستند و درباره آن‌ها به‌اندازه تنباکو اطلاعات وجود ندارد، داده‌های بیشتری در دست نیست.»
این متخصص خاطرنشان می‌کند: «اعتیاد به ویپ منجر به مشکلات یادگیری و رفتاری در بعضی کودکان می‌شود؛ چراکه اگر به فرض مثال نتوانند به ویپ دسترسی داشته باشند، آشفته می‌شوند. این مسئله می‌تواند به مشکل توجه و ارتباط با دیگران، در خانه و در مدرسه، منتهی شود. به‌شخصه در سالیان اخیر با نوجوانانی مواجه شده‌ام که کشیدن ویپ مشکل آسم آن‌ها را تشدید کرده است. همین‌طور نوجوانانی که تنها بعد از شروع مصرف، علائمی مثل سرفه و درد در قفسه سینه را تجربه کرده‌اند. متأسفانه بعضی والدین فکر می‌کنند که ویپ کشیدن موضوع چندان مهمی نیست و یا حداقل به بدی سیگار نیست. بنابراین واقعاً نیاز داریم که در مورد اعتیاد فرزندان به ویپ به والدین اطلاعات بیشتری بدهیم و آنان را در این زمینه آگاه کنیم.»
یک پژوهشگر حوزه مواد مخدر هم بر این باور است که ویپینگ می‌تواند به‌عنوان دروازه‌ای برای ورود به دنیای دخانیات عمل کند.
اصغر سماواتی عنوان می‌کند: «نوجوانان به دلیل اینکه مغز و بدنشان هنوز در حال رشد است، نسبت به اثرات نیکوتین و مواد شیمیایی موجود در ویپ حساس‌تر هستند. نیکوتین می‌تواند گیرنده‌های مغزی مرتبط با یادگیری و حافظه را تحت تأثیر قرار دهد و حتی در مقادیر کم، خطر اعتیاد به مواد دیگر مثل الکل یا ماری‌جوآنا را افزایش دهد. همچنین، این ماده می‌تواند رفتارهای پرخطر را در نوجوانان تقویت کند و آن‌ها را به سمت انتخاب‌های ناسالم سوق دهد.»
این پژوهشگر در ادامه بیان می‌کند: «علاوه بر این، ویپینگ می‌تواند به‌عنوان یک عادت اجتماعی در میان نوجوانان رواج پیدا کند، زیرا این دستگاه‌ها به‌راحتی از دید والدین و معلمان پنهان می‌مانند. برخلاف سیگار سنتی، ویپ بوی قوی تولید نمی‌کند و گاهی شبیه وسایلی مثل فلش USB طراحی می‌شود، که باعث می‌شود تشخیص آن سخت‌تر باشد. این موضوع خطر استفاده پنهانی را افزایش می‌دهد و می‌تواند به وابستگی طولانی‌مدت منجر شود.»
سماواتی بهترین راه برای جلوگیری از خطرات ویپینگ را برای نوجوانانی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، پرهیز کامل از مصرف آن عنوان و خاطرنشان می‌کند: «والدین می‌توانند با کمک روان‌شناسان یا مشاوران، راه‌های ترک ویپ را به فرزند خود آموزش دهند. روش‌هایی مثل درمان شناختی-رفتاری (CBT)، کاهش تدریجی مصرف یا استفاده از ابزارهای کمکی مثل آدامس نیکوتین می‌توانند در این مسیر مؤثر باشند. علاوه بر این، آموزش به نوجوانان درباره خطرات واقعی ویپینگ و اصلاح تصورات نادرست آن‌ها درباره بی‌خطر بودن این ابزار، نقش مهمی در پیشگیری دارد. مدارس می‌توانند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، آگاهی نوجوانان را درباره تأثیرات مخرب ویپ بر سلامت جسم و روان افزایش دهند.»