آیا فروشگاه‌های سنتی می‌توانند با تجارت آنلاین هم‌زیستی کنند؟
سنت و نوگرایی تجارت
گروه اقتصادی
در سال‌های اخیر، فضای کسب‌وکارهای خرد و خرده‌فروشی در کشور با تحولات شگرفی مواجه شده است؛ به‌گونه‌ای که فروشگاه‌های اینترنتی و پلتفرم‌های آنلاین به‌سرعت جایگاه خود را در بازار مصرف باز کرده‌اند و بخش قابل‌توجهی از تقاضای مشتریان را به سمت خود هدایت نموده‌اند. این تحول، هرچند فرصتی برای رشد اقتصادی دیجیتال و افزایش دسترسی مردم به کالاها و خدمات متنوع فراهم کرده است اما چالشی جدی برای فروشگاه‌های سنتی و مغازه‌های محلی ایجاد کرده است که سال‌ها ستون اقتصاد خرد در مناطق شهری و محلی بوده‌اند. فروشگاه‌های سنتی که تا دیروز با مشتریان ثابت و تعامل مستقیم توانسته بودند بازار خود را حفظ کنند، اکنون با فشار رقابت از سوی فروشگاه‌های آنلاین روبه رو شده‌اند. افزون بر این، رکود یا حباب در اجاره‌بهای مغازه‌ها و واحدهای تجاری، شرایط سخت‌تری برای فعالان این حوزه رقم زده است؛ بسیاری از کسبه و صاحبان فروشگاه‌ها با کاهش قدرت خرید مشتریان و افزایش هزینه‌های ثابت روبه رو شده‌اند و ناگزیرند راهکارهایی برای بقا و هم‌زیستی با تجارت الکترونیک بیابند. گفتنی است که شناخت این چالش‌ها و بررسی راهکارهای ممکن برای فروشگاه‌های سنتی، نه تنها به حفظ اشتغال و درآمد در سطح محلی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند حلقه‌ای مؤثر در تقویت اقتصاد مقاومتی و جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد بازار در دستان فروشگاه‌های بزرگ آنلاین باشد. این گزارش تلاش دارد تا ضمن بررسی دلایل عقب‌نشینی فروشگاه‌های سنتی و اثرات اجاره‌بهای تجاری بر کسب‌وکارها، راهکارهای عملی برای هم‌زیستی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیجیتال را نیز روشن سازد. درتشریح بیشتر این موضوع و درگام نخست ضرورت دارد تا عنوان بداریم که هیچ‌گاه نمی‌توان از فروشگاه‌های سنتی به‌عنوان بخش کوچک و کم‌اهمیت اقتصاد سخن گفت. این بخش، ریشه در فرهنگ و روزگاران گذشته دارد؛ جایی که بازار و حجره همواره مرکز دادوستد، اعتماد اجتماعی و تحول فضای اقتصادی بوده است. همچنین تجربه نشان داده که در زمان چالش‌های اقتصادی، این بازار سنتی بوده که تاب‌آوری بیشتری از خود نشان داده و مانع از کندی چرخه توزیع کالا شده است. بااین‌حال، امروز این بخش با فشارهای متعددی مواجه است؛ از یک‌سو، هجوم فروشگاه‌های اینترنتی که گاه بدون نظارت کافی فعالیت می‌کنند و از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های سربار و رکود بازار که قدرت ادامه فعالیت را تضعیف کرده است.
اجاره‌بهای تجاری؛ معضل یا حباب؟
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اصناف، اجاره‌های سنگین واحدهای تجاری است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در برخی نقاط کلان‌شهرها، اجاره‌ها هیچ تناسبی با ظرفیت اقتصادی مغازه‌ها ندارند. درواقع، نوعی حباب قیمتی شکل گرفته که بیشتر به سود مالکان بزرگ و شرکت‌های سرمایه‌گذاری است تا اصناف و کسب‌وکارهای خرد. این وضعیت به‌ویژه در پاساژها و مراکز خرید تازه تأسیس به چشم می‌خورد؛ جایی که بسیاری از واحدها خالی مانده و صاحبان مشاغل قادر به ادامه فعالیت نیستند. کارشناسان معتقدند اگر سیاست‌گذاری در این حوزه اصلاح نشود، تعطیلی مغازه‌ها به چالشی برای اشتغال جوانان و معیشت خانوارها تبدیل خواهد شد. واقعیت آن است که فروشگاه‌های اینترنتی در کنار تهدیدهایی که برای اصناف دارند، می‌توانند فرصتی هم باشند. این فرصت اما تنها در صورتی محقق می‌شود که دولت و نهادهای نظارتی اجازه ندهند پلتفرم‌ها با انحصارطلبی و فشار بر تولید داخلی وضعیت اقتصادی به‌ویژه در حوزه کسب‌وکارهای خرد و سنتی را به خطر اندازند. راه‌حل اصولی، ترکیب ظرفیت فروشگاه‌های سنتی با امکانات فضای مجازی است. یعنی همان بازاری که سال‌ها اعتماد مردم را به خود جلب کرده، باید با استفاده از ابزارهای دیجیتال خدمات جدیدی ارائه دهد. در این میان، دولت وظیفه دارد زمینه‌های قانونی و مالی این تحول را فراهم کند و از اصناف در برابر رقابت‌ها حمایت نماید.
راهکارهای هم‌زیستی دراین فضا چیست؟
کارشناسان حوزه اقتصاد مقاومتی چند راهکار اصلی برای هم‌زیستی فروشگاه‌های سنتی و اینترنتی پیشنهاد می‌کنند که در ادامه به مواردی‌شان خواهیم پرداخت.
ایجاد پلتفرم‌های بومی صنفی: به‌جای آنکه فروشگاه‌ها تنها زیر چتر چند پلتفرم بزرگ فعالیت کنند، می‌توان سامانه‌های اختصاصی اصناف را با حمایت اتحادیه‌ها راه‌اندازی کرد.
اصلاح نظام اجاره‌بهای تجاری: دولت باید با ابزارهای مالیاتی و نظارتی، از حباب اجاره جلوگیری کند و امکان فعالیت واحدهای کوچک را حفظ نماید.
تشویق به برندسازی داخلی: فروشگاه‌های سنتی با هویت و اصالت فرهنگی خود می‌توانند در کنار فروش اینترنتی، برندهای ایرانی را تقویت کنند.
افزایش شفافیت و نظارت: نظارت بر فروشگاه‌های اینترنتی برای جلوگیری از قاچاق و فروش کالای بی‌کیفیت باید تشدید شود تا رقابت عادلانه شکل گیرد.
تسهیل دسترسی به تسهیلات بانکی: کسب‌وکارهای سنتی نیازمند حمایت مالی هستند تا بتوانند فناوری‌های نوین را در کسب‌وکار خود به‌کار گیرند.
اثرات فرهنگی و اجتماعی
نباید فراموش کرد که فروشگاه‌های سنتی تنها محلی برای خریدوفروش کالا نیستند. این فروشگاه‌ها محل شکل‌گیری روابط انسانی، تبادل تجربه و چه‌بسا تقویت هویت محلی‌اند. بنابراین تعطیلی یا تضعیف‌شان می‌تواند چالش‌های متعددی را به همراه داشته باشد. از همین رو باید برنامه‌ریزی جدی داشت و کوشید که در بستر سیاست‌گذاری صحیح، این هم‌زیستی به شکل مطلوب محقق شود.
سخن پایانی
درمجموع، واضح است که فروشگاه‌های سنتی در برابر موج گسترده فروشگاه‌های اینترنتی و تجارت الکترونیک، با چالش‌های جدی روبه رو هستند. این تغییرات نه‌تنها فضای رقابت را در بازار فیزیکی تحت تأثیر قرار داده، بلکه ساختار اقتصادی کسب‌وکارهای خرد و متوسط را نیز دچار فشار کرده است. رکود یا حباب در اجاره‌بهای مغازه‌ها، فشار مضاعفی بر صاحبان فروشگاه‌ها وارد کرده و بسیاری را مجبور به تجدیدنظر در استراتژی‌های خود نموده است. درواقع، هزینه‌های ثابت و اجاره‌های سنگین، ترکیب شده با کاهش تردد مشتریان به فروشگاه‌های فیزیکی، شرایطی را ایجاد کرده که ادامه فعالیت سنتی بدون هم‌راستایی با روندهای دیجیتال، دشوار و چه‌بسا ناممکن شده است اما باوجوداین تهدیدها، ظرفیت‌های بالقوه‌ای نیز برای هم‌زیستی و توسعه وجود دارد. فروشگاه‌های سنتی می‌توانند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، ایجاد فروش آنلاین مکمل، خدمات مشتریان شخصی‌سازی‌شده، بسته‌بندی جذاب و برنامه‌های مدون، نه‌تنها جایگاه خود را حفظ کنند، بلکه سهم بازار خود را افزایش دهند. افزون بر این، حمایت سیاست‌گذاران به‌منظور کاهش موانع موجود، تسهیل اجاره‌ها، ارائه مشوق‌های مالی و هدایت نقدینگی به سمت کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در پایداری این فروشگاه‌ها داشته باشد. نکته مهم آن است که حفظ و تقویت فروشگاه‌های سنتی تنها مسئله اقتصادی نیست؛ بلکه ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. فروشگاه‌های محلی، علاوه بر ایجاد اشتغال، حلقه اتصال اجتماعی و اقتصادی محله‌ها هستند و با ارائه خدمات مستقیم به مشتریان، تجربه‌ای انسانی و اعتمادآفرین در خرید ایجاد می‌کنند که فروشگاه‌های اینترنتی به‌تنهایی قادر به جایگزینی آن نیستند. به‌بیان‌دیگر، راهبرد موفق در آینده، نه حذف فروشگاه‌های سنتی و تمرکز کامل بر تجارت آنلاین، بلکه ایجاد یک اکوسیستم هم‌زیستی هوشمند میان فروشگاه‌های فیزیکی و آنلاین است. چنین رویکردی، ضمن حفظ مشاغل و جلوگیری از تعطیلی کسب‌وکارهای کوچک، فرصت بهره‌برداری از بازار دیجیتال و افزایش درآمد را نیز فراهم می‌کند. به‌این‌ترتیب، فروشگاه‌های سنتی می‌توانند به‌جای رقابت صرف با فروشگاه‌های اینترنتی، از این فرصت‌ها به‌عنوان ابزاری برای رشد و توسعه اقتصادی استفاده کنند و هم‌زمان اقتصاد محلی و ملی را تقویت نمایند. درنهایت مطلوب است تا عنوان بداریم که تصمیمات هوشمندانه در سیاست‌گذاری، حمایت از شبکه توزیع و ارائه مشوق‌های مالی، همراه با نوآوری و بازنگری در مدل‌های کسب‌وکار، می‌تواند فروشگاه‌های سنتی را از چالش و رکود حفظ کرده و مسیر توسعه پایدار آن‌ها را هموار سازد؛ امری که نه‌تنها به نفع فعالان اقتصادی، بلکه به سود کل جامعه خواهد بود و اقتصاد مقاومتی را نیزعملیاتی خواهد ساخت.