با وجود برخورداری ایران از ذخایر عظیم گازی، وابستگی بیش از حد به نیروگاههای حرارتی، پایداری شبکه برق را در شرایط جنگی و بحرانی با تهدید جدی مواجه کرده است. حمله اخیر رژیم صهیونیستی به فاز ۱۴ پارس جنوبی نشان داد که تکیه صرف بر سوختهای فسیلی، یک آسیبپذیری راهبردی است. در چنین شرایطی، توسعه نیروگاههای خورشیدی خانگی نهتنها به صرفهترین راهکار اقتصادی، بلکه ایمنترین راهبرد برای کاهش ناترازی برق و تأمین پایدار انرژی محسوب میشود.ناترازی برق در ایران به یک بحران جدی تبدیل شده که ابعاد اقتصادی، امنیتی و اجتماعی گستردهای دارد. کارشناسان معتقدند برای حل این بحران، تنوعبخشی به سبد تولید برق کشور باید در اولویت قرار گیرد و تولید پراکنده، مانند نیروگاههای خورشیدی خانگی، میتواند نقش کلیدی در افزایش تابآوری شبکه برق و حرکت به سمت انرژی پاک ایفا کند. تاکنون بیش از ۳۵۰۰ نیروگاه خانگی در کشور نصب شده که تعداد بسیار کمی محسوب میشود. سهم کلی انرژیهای تجدیدپذیر در سبد تولید برق کشور همچنان در حدود یک درصد است؛ در حالی که ایران با بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال، ظرفیت عظیمی برای رشد در این حوزه دارد. همزمان با چالشهای تأمین برق، گزارشهایی از نصب ۸۰۰ نیروگاه خورشیدی ۵ کیلوواتی خانگی ویژه مددجویان در استان گلستان منتشر شده که
علاوه بر کاهش ناترازی انرژی، نقطه امیدی در توانمندسازی اقتصادی اقشار آسیبپذیر است. توسعه این نیروگاهها موجب تنوعبخشی به سبد تولید برق کشور میشود و فشار بر شبکه سراسری را کاهش میدهد. در مواجهه با بحرانهای مکرر برق، وزارت نیرو طرحهایی پشتیبانیکننده ارائه داده است؛ از جمله پیشبینی خرید تضمینی برق تولیدی به قیمت تقریبی ۳۷۰۰ تومان برای هر کیلوواتساعت. همچنین، جزئیاتی درباره امکان نصب نیروگاه خورشیدی خانگی در کمتر از ۷ روز و فرآیند سادهسازیشده با انعقاد قراردادهای ۲۰ ساله خرید تضمینی برق منتشر شده است. جنگ و بحرانهای بینالمللی، همچون حمله به فازهای نفتی یا گازی، بارها ثابت کردهاند که شبکه برق متمرکز، آسیبپذیریهایی دارد که با گسترش نیروگاههای کوچکمقیاس قابل کاهش است. توسعه خورشیدی در قالب خانگی تنها یک اقدام فنی نیست، بلکه راهکاری راهبردی برای سرمایهگذاری عمومی، پدافند غیرعامل و اقتصاد مردمی است.مزیت اصلی طرح نیروگاههای خورشیدی خانگی، مشارکت مستقیم مردم در تولید انرژی است. هر خانوار میتواند با تجهیز سقف خانه خود به یک نیروگاه خورشیدی پنج کیلوواتی، هم برق مورد نیازش را تأمین کند و هم درآمدزایی داشته باشد. دولت متعهد است تا ۲۰ سال برق تولیدی خانوارها را با نرخ تضمینی و بالاتر از تعرفه مصرفی خریداری کند. بازگشت سرمایه این طرح حدود
چهار سال برآورد شده است؛ پس از آن، خانوار سالهای سال سود خالص دریافت خواهد کرد. اجرای گسترده نیروگاههای خورشیدی خانگی فقط به تولید برق محدود نمیشود؛ این طرح میتواند بستر اشتغالزایی وسیعی ایجاد کند. کمیته امداد و سازمان بهزیستی در حال تجهیز خانوارهای تحت پوشش خود به صفحات خورشیدی هستند تا منبع درآمدی پایدار برای اقشار آسیبپذیر فراهم کنند. همچنین نصب، تعمیر و نگهداری این نیروگاهها فرصتی برای رونق کسبوکارهای کوچک و شرکتهای خصوصی خواهد بود و زمینه را برای خودکفایی در تولید تجهیزات در بلندمدت فراهم میکند.یکی از چالشهای جدی توسعه نیروگاههای خورشیدی، تأمین تجهیزات و صفحات خورشیدی است. دولت برای رفع این مانع، قراردادی با چین منعقد کرده که طبق وعده ساتبا ۷۰۰۰ مگاوات برق خورشیدی تا ابتدای تابستان ۱۴۰۵ وارد مدار خواهد شد. محل تأمین مالی این طرح نیز صندوق توسعه ملی تعیین شده است. علاوه بر این، ۷۰۰۰ مگاوات دیگر برای پروژههای بخش خصوصی در نظر گرفته شده که باید تا پایان سال جاری به بهرهبرداری برسد. این اقدامات در صورت تحقق، میتواند نقطه عطفی در تحول انرژی کشور باشد. صندوق توسعه ملی ۱.۳ میلیارد دلار برای توسعه و احداث هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی اختصاص داده که اگر به درستی مدیریت شود و به بخش خصوصی متخصص این صنعت هدایت شود، مشوق خوبی خواهد بود. توسعه نیروگاههای خورشیدی خانگی علاوه بر مسائل امنیتی، ابعاد اقتصادی مهمی نیز دارد. با اجرای این طرح، وابستگی کشور به سوختهای فسیلی برای تولید برق کاهش مییابد. این یعنی کاهش فشار بر منابع گاز و نفت در بلند مدت، امکان صادرات بیشتر سوختهای فسیلی، امکان صادرات مازاد برق تولیدی و در نتیجه افزایش درآمد ارزی و استفاده از گاز در صنایع پتروشیمی برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر.ایران در حدود ۸۰ درصد انرژی خود را از گاز طبیعی تأمین میکند، در حالی که این عدد در ترکیه ۲۶ درصد و در کانادا ۳۱ درصد است. این وابستگی بالا باعث شده با کوچکترین کاهش تولید گاز یا افزایش مصرف داخلی، کشور دچار کمبود برق شود.
در مقابل، کشورهای پیشرفته مانند ترکیه و کانادا با توسعه انرژیهای خورشیدی و بادی، سبد متنوع و ایمنی از منابع انرژی ساختهاند. ایران امروز نیازمند تغییر رویکرد جدی در سیاست انرژی است. اتکای صرف به نیروگاههای حرارتی و مصرف گسترده گاز طبیعی، امنیت انرژی و اقتصاد کشور را تهدید میکند. در مقابل، نیروگاههای خورشیدی خانگی ایمن، اقتصادی و پایدارند. این طرح میتواند همزمان به رفع ناترازی برق، ایجاد درآمد پایدار برای خانوارها، اشتغالزایی گسترده، افزایش درآمد ارزی و صیانت از منابع ملی کمک کند. آینده برق ایران، بر پشتبام خانهها رقم خواهد خورد.