چگونه انرژی پاک به اشتغال و رونق اقتصادی منجر میشود؟
عبور ظرفیت تجدیدپذیرها از ۲۳۰۰ مگاوات
گروه اقتصادی
جمهوری اسلامی ایران بهعنوان کشوری با منابع عظیم نفت و گاز، همواره در حوزه انرژی شناختهشده است اما واقعیتهای جهانی و داخلی نشان میدهد که دیگر نمیتوان تنها به انرژیهای فسیلی اتکا کرد. رشد مصرف داخلی برق، ناترازی انرژی در تابستان و زمستان و همزمان فشارهای محیطزیستی، کشور را ناگزیر ساخته تا به سمت انرژیهای پاک و تجدیدپذیر حرکت کند. در سالهای اخیر، وزارت نیرو با همراهی سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری برق (ساتبا) گامهای قابلتوجهی در این مسیر برداشته است و افتتاح و آغاز عملیات اجرایی صدها مگاوات نیروگاه خورشیدی در سراسر کشور نیز نشانهای روشن از عزم جدی دولت چهاردهم برای ارتقای سهم انرژیهای نو در سبد تولید برق کشور است. در حقیقت باید بگوییم که این مسیر نهتنها به امنیت انرژی و کاهش آلایندههای زیستمحیطی کمک میکند، بلکه با فعالسازی بخش خصوصی و هدایت سرمایهها به پروژههای مولد، میتواند اشتغالآفرینی و رشد اقتصادی را به همراه داشته باشد. بر اساس آخرین آمارها، بهتازگی ۲۰۵ مگاوات نیروگاه خورشیدی در کشور به بهرهبرداری رسیده و عملیات اجرایی ۷۵ مگاوات دیگر در سه استان کلید خورده است. ارزش سرمایهگذاری این پروژهها بالغ بر ۸۴۰۰ میلیارد تومان برآورد میشود. شایانذکر است تا بگوییم که بخش عمدهای از این ظرفیت (۱۶۵ مگاوات) از سوی بخش خصوصی احداثشده و ۴۰ مگاوات دیگر با سرمایه صندوق توسعه ملی به ثمر نشسته است. همزمان، در قالب پویش ملی ایران آباد، شاهد بهرهبرداری از ۱۰۵ مگاوات نیروگاه مقیاس بزرگ و ۱۰۰ مگاوات نیروگاه مقیاس کوچک نیز بودهایم. همچنین پروژههای جدیدی در استانهای سیستان و بلوچستان، یزد و خراسان رضوی کلید خورده که نشان میدهد دولت به دنبال توزیع جغرافیایی متوازن انرژیهای نو است. این تحولات باعث شده ظرفیت نصبشده نیروگاههای تجدیدپذیر کشور از مرز ۲۳۰۰ مگاوات عبور کند؛ ظرفیتی که در مقایسه با سالهای گذشته رشد چشمگیری داشته و به گفته مسئولان، در یک سال گذشته افزایش صددرصدی را تجربه کرده است.
نیروگاههای کوچکمقیاس و پایداری منابع آب و برق کشاورزان
یکی از ابعاد مهم توسعه تجدیدپذیرها، توجه به نیروگاههای کوچکمقیاس و پراکنده است. در قالب طرحهای اخیر، ۶۸۸۱ نیروگاه کوچک با ظرفیت ۱۰۱ مگاوات افتتاحشده که شامل نیروگاههای انفرادی حمایتی، انشعابی، کشاورزی، صنعتی و اداری میشود. برای مثال، ۲۵۴ حلقه چاه کشاورزی در مناطق گرمسیری کشور به انرژی خورشیدی مجهز شدهاند. این اقدام علاوه بر کاهش مصرف سوخت فسیلی، به پایداری منابع آب و برق کشاورزان کمک میکند. همچنین هزاران نیروگاه انفرادی کوچک در خانهها و ادارات نصبشده که نمونهای از مشارکت مستقیم مردم در تولید انرژی است. این مدل پراکنده، دو مزیت کلیدی دارد. نخست کاهش فشار بر شبکه انتقال و توزیع است و سپس مشارکت عمومی در فرآیند تولید انرژی و افزایش حس مالکیت اجتماعی میباشد. محسن طرزطلب، معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق (ساتبا) در آیین بهرهبرداری و آغاز عملیات اجرایی ۲۸۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی در سراسر کشور در تشریح بیشتراین موضوع عنوان داشته است: این پروژهها شامل ۲۵۴ حلقه چاه کشاورزی برقدار باانرژی خورشیدی، ۶۲۷ نیروگاه انشعابی، ۵۹۴۵ نیروگاه حمایتی انفرادی، ۱۶ نیروگاه حمایتی تجمیعی، ۳۹ نیروگاه در شهرکهای صنعتی و ۲۶۹۱ نیروگاه اداری است که ۲۰ مگاوات از نیروگاههای انشعابی در استان سیستان و بلوچستان احداثشده است. رئیس ساتبا با اشاره به آمار کنونی ظرفیتهای نصبشده نیروگاههای تجدیدپذیر، بیان کرد: در یک سال گذشته شاهد رشد صددرصدی ظرفیت نصبشده تجدیدپذیرها بودیم، اما به دلیل تأمین نشدن مناب مالی بهموقع، نتوانستیم به هدفگذاری ۵۰۰۰ مگاواتی دست یابیم. وی تصریح کرد: چنانچه منابع بهموقع در اختیار ساتبا قرار میگرفت، بهطورحتم ظرفیت تجمعی تجدیدپذیرها از مرز پنج هزار مگاوات عبور میکرد.
ضرورت توسعه سرمایهگذاری بخش خصوصی
یکی از نکات مهم در سخنان مسئولان ساتبا، اعتمادسازی میان سرمایهگذاران است. در شرایطی که محدودیتهای مالی دولت و بانکها جدی است، مشارکت بخش خصوصی نقشی کلیدی در توسعه انرژیهای نو ایفا میکند. برآوردها نشان میدهد که در پروژههای اخیر، بخش خصوصی توانسته بیش از دو برابر اعتبارات تخصیصیافته رسمی سرمایهگذاری کند. این روند بیانگر آن است که اگر دولت زمینهسازی و تضمینهای لازم را فراهم آورد، سرمایهگذاران داخلی و چهبسا خارجی آماده ورود به این عرصه هستند. بااینحال، مسئولان تأکیددارند که تحقق کامل برنامهها منوط به تأمین منابع مالی در زمانبندی مناسب است. در غیر این صورت، بخشی از ظرفیتهای بالقوه معطل خواهد ماند.
تأثیرات زیستمحیطی و اقتصادی
توسعه انرژیهای تجدیدپذیر تنها به معنای افزایش تولید برق نیست، بلکه ابعاد گستردهای در حوزه اقتصاد و محیط زیست دارد که در ادامه بررسی خواهیم کرد.
کاهش آلایندهها: برق تولیدی از نیروگاههای خورشیدی فاقد آلایندههای ناشی از سوختهای فسیلی است. با توجه به بحران آلودگی هوا در کلانشهرها، هر مگاوات برق تجدیدپذیر معادل صرفهجویی در صدها هزار لیتر سوخت و کاهش چندین تُن گازهای گلخانهای است.
کاهش نیاز به زیرساختهای پرهزینه: به گفته مسئولان، توسعه تجدیدپذیرها و بهرهوری موجب میشود نیاز کمتری به سرمایهگذاریهای سنگین در شبکه انتقال و نیروگاههای بزرگ فسیلی داشته باشیم. این امر به کاهش هزینههای داخلی کمک میکند.
اشتغالآفرینی: پروژههای خورشیدی، چه در مقیاس بزرگ و چه کوچک، فرصتهای شغلی گستردهای در حوزه ساخت تجهیزات، نصب، بهرهبرداری و نگهداری ایجاد میکنند. بهویژه در مناطق کمتر توسعهیافته مثل سیستان و بلوچستان، این پروژهها میتوانند نقش مهمی در توسعه محلی ایفا کنند.
بهرهوری؛ رکن فراموششده مدیریت انرژی
مسئولان وزارت نیرو بارها تأکید کردهاند که صرف توسعه نیروگاهها کافی نیست. اگر مصرف کنترل نشود، هر میزان تولید هم پاسخگو نخواهد بود. به همین دلیل، در کنار توسعه تجدیدپذیرها، ۳۱ طرح بهرهوری در بخشهای مختلف صنعت، کولرهای آبی و گازی، روشنایی معابر و ساختمانها در حال اجراست. ظرفیت کاهش مصرف برق این طرحها به حدود ۶۷۹ مگاوات میرسد که معادل ظرفیت چند نیروگاه بزرگ است.این رویکرد نشان میدهد که مدیریت انرژی، ترکیبی از تولید پایدار و مصرف بهینه است و هر دو باید همزمان پیش برود.
موانع چیست و چالشها کدامند؟
با وجود پیشرفتهای اخیر، مسیر توسعه انرژیهای تجدیدپذیر خالی از مانع نیست. برخی از این چالشها را در ادامه بررسی خواهیم کرد که میخوانید.
تأمین مالی ناکافی: مهمترین مانع، عدم تخصیص بهموقع منابع مالی است که باعث میشود برخی پروژهها معطل بمانند.
انتظارات غیرواقعی: مسئولان تأکیددارند که نباید تصور شود تجدیدپذیرها بهتنهایی قادر به رفع کامل ناترازی انرژی هستند؛ بلکه باید سهم متناسبی از سبد انرژی را پوشش دهند.
زیرساختهای فنی: اتصال گسترده نیروگاههای پراکنده به شبکه سراسری نیازمند زیرساختهای هوشمند است.
قیمتگذاری و تعرفهها: تداوم حمایت از بخش خصوصی مستلزم سیاستهای روشن در خرید تضمینی برق است.
نگاهی به آینده
بر اساس برنامهریزیها، هدفگذاری شده بود که ظرفیت تجدیدپذیرها تا پایان شهریور به ۵۰۰۰ مگاوات برسد. هرچند به دلیل کمبود منابع این هدف محقق نشد، اما رشد صددرصدی سال گذشته نویدبخش آن است که کشور در مسیر درستی حرکت میکند. از سوی دیگر، پویش ملی ایران آباد نشان میدهد که دولت چهاردهم نگاه راهبردی به انرژیهای نو دارد و آن را بخشی از سیاستهای کلان امنیت انرژی و عدالت توسعهای میداند.
سخن پایانی
توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در کشور از یک انتخاب فراتر رفته و به یک ضرورت تبدیلشده است. امروز، بهرهبرداری از صدها مگاوات نیروگاه خورشیدی و آغاز عملیات اجرایی دهها پروژه جدید، گواهی روشن بر اراده ملی در این مسیر است. اگرچه چالشهایی همچون تأمین مالی و هماهنگی نهادی وجود دارد، اما فرصتهای پیشرو از کاهش آلایندهها و صرفهجویی اقتصادی گرفته تا اشتغالآفرینی و افزایش امنیت انرژی بسیار ارزشمندتر است. بدون تردید، با استمرار حمایت دولت، مشارکت فعال بخش خصوصی و تداوم پویشهای ملی، میتوان کشور را در زمره کشورهای پیشرو منطقه در عرصه انرژیهای پاک قرار داد؛ مسیری که هم با سیاستهای کلان اقتصادی سازگار است و هم نیازهای نسلهای آینده را پاسخ خواهد داد.