اجرای صورت‌حساب الکترونیکی چه تغییری در نظام مالیاتی ایجاد می‌کند؟
آغاز عصر جدید مالیات‌ستانی هوشمند
گروه اقتصادی
با نزدیک شدن به موعد اجرای طرح صورت‌حساب الکترونیکی از ابتدای دی‌ماه، نظام مالیاتی کشور در آستانه یکی از مهم‌ترین تحولات ساختاری خود قرار گرفته است. این طرح که به‌عنوان یکی از ارکان اصلی سامانه مؤدیان مالیاتی شناخته می‌شود، قرار است جایگزین کامل فاکتورهای دستی و کاغذی شود و به گفته کارشناسان، می‌تواند نقطه پایانی بر بسیاری از چالش‌های دیرینه در نظام حسابرسی و مالیات‌ستانی کشور باشد. در سال‌های گذشته، فرآیند سنتی صدور و نگهداری فاکتورها، همواره با مشکلات متعددی همراه بوده است. جعل فاکتورها، استفاده از اسناد غیرواقعی، خریدوفروش فاکتور به نام اشخاص ثالث، حساب‌های اجاره‌ای و کارت‌های بازرگانی جعلی ازجمله معضلاتی بوده‌اند که فضای مالی و اقتصادی کشور را با بی‌نظمی و ابهام روبه‌رو کرده‌اند. همین نارسایی‌ها نه‌تنها به گسترش فرار مالیاتی انجامیده، بلکه بار سنگینی را بر دوش مؤدیان سالم و شفاف نیز تحمیل کرده است. صورت‌حساب الکترونیکی پاسخی هوشمندانه به این چالش‌ها محسوب می‌شود. در این طرح، هر معامله در قالب یک فاکتور دیجیتال ثبت می‌شود و اعتبار آن تنها با تأیید دو طرف معامله رسمیت می‌یابد. به‌این‌ترتیب، امکان جعل، حذف یا تغییر اطلاعات از میان می‌رود و ردیابی تمامی تراکنش‌ها برای سازمان امور مالیاتی و حسابرسان تسهیل می‌شود. از این منظر، اجرای طرح جدید نه تنها ابزاری برای مقابله با تخلفات مالیاتی است، بلکه به‌عنوان سازوکاری مؤثر در جهت صیانت از حقوق مؤدیان سالم نیز شناخته می‌شود. از سوی دیگر، استقرار کامل صورت‌حساب الکترونیکی را می‌توان گامی بلند در مسیر تحقق دولت الکترونیک دانست. این روند با حذف فرآیندهای فیزیکی و کاغذی، موجب تسهیل امور، کاهش مراجعه حضوری، صرفه‌جویی در زمان و هزینه و همچنین کاهش مصرف کاغذ و حفاظت از منابع زیستی کشور خواهد شد. در واقع، حرکت از نظام دستی و غیرسیستمی به ساختار دیجیتال، نوعی تحول فرهنگی و مدیریتی است که می‌تواند شفافیت، سرعت و دقت را در تعاملات اقتصادی افزایش دهد. از منظر مدیریتی نیز، ثبت سیستمی فاکتورها ابزار کارآمدی برای برنامه‌ریزی و کنترل دقیق‌تر مالی شرکت‌ها فراهم می‌کند. در روش‌های سنتی، مدیران تنها به بخش محدودی از اسناد مالی دسترسی داشتند و بررسی همه فاکتورها زمان‌بر و دشوار بود اما اکنون با امکان فیلتر، جست‌وجو و طبقه‌بندی دیجیتال، ارزیابی عملکرد مالی به‌صورت برخط و لحظه‌ای قابل انجام است. این تحول می‌تواند فرآیند حسابرسی و رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی را نیز شفاف‌تر و دقیق‌تر کند. به طور کلی، اجرای طرح صورت‌حساب الکترونیکی نه‌تنها به شفافیت مالی و کاهش انحراف کمک خواهد کرد، بلکه با تسهیل نظارت، مدیریت و دسترسی به اطلاعات، زمینه‌ساز کارآمدی بیشتر نظام اقتصادی می‌شود. هرچند برخی چالش‌ها به‌ویژه در حوزه اشخاص حقیقی و زیرساخت‌های فنی هنوز نیازمند اصلاح و توسعه است اما درمجموع، این طرح را می‌توان گامی اساسی در جهت اصلاح نظام مالیاتی، تقویت اعتماد عمومی و تحقق عدالت مالیاتی در کشور دانست. در بررسی بیشتر این موضوع به گفت‌وگو با سیاوش غیبی‌پور، کارشناس امور مالیاتی و آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس امور مالیاتی:
الکترونیکی شدن فاکتورها، شفافیت مالیاتی را افزایش می‌دهد
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس امور مالیاتی در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» پیرامون اجرای طرح صورت‌حساب الکترونیکی از ابتدای دی‌ماه بیان داشت: یکی از چالش‌های گذشته و اصلی حسابرسی‌ها، موضوع صورت‌حساب‌ها یا فاکتورها بود چراکه فاکتورها به چندطریق مورد اشکال قرار داشت؛ درحقیقت اصل فاکتور و ماهیت فیزیکی آن، در معرض جعل قرار داشت. همچنین ممکن بود مغادیر در فاکتور کمتر یا بیشتر بود. یکی دیگر از اشکالات این بود که فروشنده یا شرکت ممکن بود به تناسب هزینه‌های خود، ارقام را تغییر دهد. وی افزود: یکی از مشکلاتی که در 10 سال اخیر مطرح بود، چالش اثبات خرید بود؛ این چالش نه به‌منزله فعل خرید بلکه به‌موجب مالیات ارزش‌افزوده هنگام خرید رقم می‌خورد و یک معضل ویژه تلقی می‌گشت. درحقیقت با گذشت ۴ الی ۵ سال خریدار قادر به اثبات خرید و اخذ اعتبار نبود و حال پیش‌بینی می‌گردد که به‌موجب الکترونیکی شدن صورت‌حساب‌ها این چالش مرتفع گردد. وی همچنین خاطرنشان کرد: طی 10 سال اخیر آمار عملکرد کارت‌های بازرگانی جعلی یا افراد بدون هویت بسیار بالا بوده است. با الکترونیکی شدن صورت‌حساب‌ها امکان جعل استاد، جابه جایی و تغییر آن کمتر می‌شود. افراد در فاکتورهای دستی تا لحظات آخر می‌توانند موارد موجود در فاکتور و اسناد را تغییر دهند اما ثبت سیستمی و تأیید طرف دیگر قرارداد سبب ماندگاری آن می‌شود.او متذکر شد: اکنون پرونده‌های مالیاتی بسیاری وجود دارد که مشکل‌شان اعتبار است. درحقیقت افراد نمی‌توانند به اثبات برسانند که در زمان خرید ارزش‌افزوده را پرداخت کرده یا پرداخت نکرده‌اند. تمامی مشکلات این‌چنینی در صورت‌حساب عادی وجود داشت و به‌نوعی می‌توان عنوان کرد که ماهیت صورت‌حساب عادی چنین است. او اضافه کرد: صورت‌حساب‌های عادی و سنتی، تنها به شکل فاکتور فیزیکی برقرار بود. بنابراین در صورت آتش‌سوزی و حوادث این‌چنینی، امکان دسترسی به فاکتورها به صفر می‌رسید و دیگر امکان اثبات نیز وجود نداشت اما صورت‌حساب الکترونیکی یک راه حفاظت است و سبب می‌شود که حق‌وحقوق مؤدیان حفظ گردد و ضایع نشود.وی یادآور شد: با الکترونیکی کردن صورت‌حساب‌ها امکان برنامه‌ریزی و مدیریت بهتر ایجاد می‌شود. در صورت دستی بودن فاکتورها یک مدیر شاید بتواند تعداد کمی از فاکتورهای شرکت خود را بررسی کند اما با ثبت سیستمی و اعمال فیلتربندی به آن‌ها به ترتیب ارقام کم به زیاد، فروش نقد یا نسیه می‌تواند تمامی موارد را کنترل و ارزیابی کند.او همچنین ادامه داد: به‌موجب صورت‌حساب‌های الکترونیکی امکان جعل، حذف و تغییر وجود ندارد و این امر کمک شایانی به مؤدیان خواهد داشت. غیبی‌پور تصریح کرد: مدیریت و بررسی فاکتورهای سنتی بسیار دشوار بود اما به‌موجب فرآیند الکترونیکی امکان بررسی تسهیل و احتمال خطا نیز کاهش پیدا خواهد کرد. او بیان کرد: یکی از موانع اجرایی صورت‌حساب‌های الکترونیکی اشخاص حقیقی است. متأسفانه دراین حوزه تمهیدات و زیرساخت‌های کافی وجود ندارد و روشن است که هرکجا استثنا درنظر گرفته شود، فضای بازی برای تقلب ایجاد خواهد شد. بنابراین ضرورت دارد تا اقدام دراین حوزه فراگیر باشد، معافیت‌ها جدی‌تر گرفته شود و برخی معافیت‌ها نیز برداشته شود تا تبعیض رقم نخورد. وی در پایان این گفت‌وگو بیان کرد: اجرای صورت‌حساب‌های الکترونیکی از اول دی‌ماه به‌جز برای موارد استثنا اجرا خواهد شد. به‌موجب این روند مشکلات بسیاری به‌ویژه برای شرکت‌ها برطرف خواهد شد و عملیات حسابداری نیز به‌صورت برخط خواهد شد. همچنین به‌موجب این روند افراد حسابرس نیز می‌توانند به‌راحتی به فاکتورها دسترسی داشته باشند.
آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی:
سامانه‌محوری، شفافیت مالیاتی را افزایش می‌دهد
آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» پیرامون اجرای طرح صورت‌حساب الکترونیکی از ابتدای دی‌ماه با اشاره به هوشمندسازی نظام مالیاتی بیان کرد: به‌طورکل جمع آوری مالیات‌ها و فرآیند محاسبات می‌بایست کمترین تماس را با ممیز داشته باشد چراکه تجربه نشان داده این تماس، ایجاد ارتباط می‌کند و مسئله‌ساز می‌شود.
وی بیان کرد که کاهش فرار مالیاتی در گرو حذف ارتباط ممیز و مؤدی است و سپس در ادامه افزود: به‌منظور دریافت مالیات به‌حق، می‌بایست از هرگونه ایجاد ارتباط و تماس پرهیز کرد و بی‌شک فرآیند الکترونیکی و هوشمند می‌تواند این مهم را محقق سازد و به جمع‌آوری مالیات عادلانه کمک کند.
بغزیان با تأکید بر اینکه هوشمندسازی نظام مالیاتی، گامی در مسیر عدالت اقتصادی است، تصریح کرد: هوشمندسازی نظام مالیاتی به کاهش فرارهای مالیاتی نیز کمک خواهد کرد. مادامی‌که تکلیف قانونی وجود دارد و واحدها شناسایی شوند، فرار مالیاتی کاهش و بدین ترتیب شفافیت مالیاتی افزایش پیدا خواهد کرد.
کارشناس مسائل اقتصادی با تأکید بر اینکه معافیت‌های غیرمنطقی مانع تحقق عدالت مالیاتی است، همچنین خاطرنشان کرد: معافیت‌های مالیاتی یکی از چالش‌های نظام مالیاتی عادلانه است. گاه مشاهده می‌گردد که برخی شرکت باوجود درآمد و سود اما مالیات خود را به شرکت مربوطه می‌دهند و به دولت پرداخت نمی‌کنند. مادامی‌که این شرکت‌ها به‌واسطه نظام مالیاتی هوشمند شناسایی و مکلف به پرداخت مالیات به دولت شوند، تغییر قابل‌توجهی در بحث معافیت‌ها و فرارمالیاتی رقم خواهد خورد.
او در پایان این گفت‌وگو با اشاره به اینکه فرار مالیاتی با هوشمندسازی نظام مالیاتی کاهش می‌یابد، بیان کرد: به‌طورکل صورت‌حساب‌های الکترونیکی و هوشمندسازی نظام مالیاتی می‌تواند بهبود نظام مالیاتی را رقم بزند. درحقیقت توسعه سامانه محوری می‌تواند به افزایش درآمدهای مالیاتی کمک کند و مسیر عدالت مالیاتی و افزایش درآمد دولت را هموار سازد.