توسعه متوازن سلامت چگونه به مناطق محروم می‌رسد؟
لزوم به کارگیری مدل‌های منطقه‌ای در درمان
گروه اقتصادی
در شرایطی که نظام سلامت با مجموعه‌ای از چالش‌ها و فشارهای روزافزون مواجه است، موضوع توسعه متوازن بهداشت و درمان بار دیگر در مرکز توجه کارشناسان و نمایندگان مجلس قرار گرفته است. بررسی‌های میدانی و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که هرچند طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بهبود زیرساخت‌های درمانی صورت گرفته اما شکاف عمیق میان مناطق برخوردار و محروم همچنان پابرجاست و همین مسئله، کیفیت خدمات و میزان دسترسی مردم به امکانات پایه سلامت را با اختلافی روبهرو کرده است. در بخش عمده‌ای از مناطق محروم کشور، کمبود پزشک متخصص، نبود تجهیزات کافی، عدم توسعه مراکز درمانی به میزان کافی و کمبود نیروی انسانی، به چالش‌های مزمنی تبدیل شده که با سیاست‌های مقطعی و طرح‌های کوتاه‌مدت قابل حل نیست. کارشناسان معتقدند تا زمانی که زیرساخت‌های لازم برای ماندگاری پزشکان و پرستاران در مناطق کم‌برخوردار ایجاد نشود، اعزام‌ها و طرح‌های موقتی نه‌تنها اثربخشی لازم را نخواهند داشت، بلکه موجبات نارضایتی کادر درمان و کاهش کیفیت خدمات را نیز فراهم می‌آورند. در کنار این مشکلات، نبود جاذبه‌های لازم برای حضور پایدار نیروهای متخصص در مناطق محروم یکی از معضلات کلیدی نظام سلامت است. توزیع سالانه هزاران پزشک متخصص به این مناطق، اگرچه اقدامی ضروری است، اما در عمل نتوانسته نیاز واقعی مردم را برطرف کند. دلیل روشن است: زیرساخت کافی فراهم نیست و انگیزه لازم برای ماندگاری ایجاد نمی‌شود. نتیجه آن است که چرخه اعزام و خروج پزشکان ادامه می‌یابد و مناطق کم‌برخوردار همچنان در وضعیت ناپایدار خدمات درمانی باقی می‌مانند. با وجود این، کارشناسان حوزه سلامت و برخی اعضای کمیسیون بهداشت مجلس بر این باورند که تنها راه ایجاد تعادل پایدار در نظام سلامت، بازنگری در سیاست‌ها و حرکت به سمت توسعه متوازن، نوسازی زیرساخت‌ها و اصلاح مدل‌های توزیع خدمات درمانی است. بر اساس این نگاه، باید مدل‌های تشویقی و منطقه‌ای جایگزین اجبار شود؛ به‌گونه‌ای که حضور پزشکان در مناطق کمتر توسعه‌یافته نه از سر اجبار، بلکه با رغبت و بر اساس مزایای مشخص و قابل اتکا باشد. در کنار این ضرورت‌ها، موضوع پیشگیری به‌عنوان رکن مغفول‌مانده نظام سلامت، جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از کارشناسان تأکید می‌کنند که اگرچه توسعه درمان و تجهیز مراکز درمانی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است اما بی‌توجهی به پیشگیری موجب شده حجم مراجعات و هزینه‌ها به‌طور فزاینده‌ای افزایش یابد. این در حالی است که با اجرای برنامه‌های هدفمند پیشگیری، می‌توان بار مالی نظام سلامت را کاهش داد و امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای توسعه زیرساخت‌ها را فراهم کرد. پیشگیری، عدالت را برقرار می‌کند، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و فرصت توسعه متوازن را فراهم می‌سازد. بر همین اساس، امروز بیش از هر زمان دیگر، ضرورت دارد که سیاست‌گذاری سلامت با نگاه آینده‌نگر، عدالت‌محور و مبتنی بر پیشگیری بازطراحی شود. توجه به توسعه زیرساخت‌های مناطق محروم، اصلاح نظام توزیع کادر درمان، اعمال تعرفه‌های منطقه‌ای، تقویت جاذبه‌ها برای ماندگاری پزشکان و اجرای برنامه‌های پیشگیری، باید در اولویت سیاست‌گذاران قرار گیرد. تنها در چنین شرایطی می‌توان امید داشت که شکاف میان مناطق برخوردار و محروم کاهش یابد و مردم سراسر کشور از خدمات نظام سلامت بهره‌مند شوند. در بررسی بیش‌تر این موضوع به گفت‌وگو با حسین عبدلی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و احمد آریایی نژاد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
حسین عبدلی، عضو هیئت رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس:
توسعه نامتوازن سلامت، ریشه کمبود پزشک است
حسین عبدلی، نماینده مردم نطنز و قمصر و عضو هیئت رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» پیرامون ضرورت توسعه متوازن بهداشت و درمان بیان کرد: توسعه متوازن و زیرساخت‌ها، امروز دو چالش اصلی در بخش سلامت محسوب می‌گردد و مادامی که توسعه متوازن به‌ویژه در شهرهای کم‌برخوردار و کوچک برقرار نباشد، شرایط نامطلوب رقم خواهد خورد و فشار وارده به جامعه پزشکی نیز افزایش پیدا خواهد کرد. از جمله این فشارها، امری تحت عنوان طرح پزشکان است که آن‌ها را ناچار به حضور در یک شهر و روستا می‌سازد. درحقیقت باید بگوییم که بیش از ۳۰ سال است که قانون طرح به صورت اجباری اجرا می‌گردد و این امری نادرست ارزیابی می‌شود. بی‌شک باید روزی را رقم بزنیم که طرح دیگر به صورت اجباری نباشد و از روی اختیار برگزیده شود.
وی افزود: مادامی که جاذبه ایجاد نمی‌کنیم، توسعه متوازن را رقم نمی‌زنیم و پزشکان و پرستاران را در قالب طرح به مناطق مختلف کشور می‌فرستیم، کیفیت خدمات و همچنین کیفیت کاهش پیدا می‌کند.
عبدلی تصریح کرد: هرسال بیش از ۲۰۰۰ پزشک متخصص به مناطق محروم توزیع می‌شوند اما هرگز این نیاز برطرف نمی‌گردد چراکه امکانات و زیرساخت‌ها کافی نیست و توسعه متوازن نیز برقرار نمی‌باشذ.
عضو هیئت رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس همچنین خاطرنشان کرد که تعرفه خدمات میان شهرها و مناطق محروم باید متفاوت از یک‌دیگر اعمال گردد و سپس اضافه کرد: حوزه بهداشت و درمان مادامی موفق خواهد بود که پزشکان غیربومی به صورت داوطلبانه حضور بدارد. درحقیقت هنگامی که یک پزشک غیربومی در منطقه محروم ماندگار شود، آن‌وقت می‌توانیم بگوییم در سیاست‌گذاری‌مان موفق بوده‌ایم.
او در پایان این گفت‌وگو ضمن بیان اینکه بخش بهداشت و درمان امروز چالش‌ها و آسیب‌های فراوانی دارد، متذکر شد: باید تعرفه‌ها را منطقه‌ای اعمال کرد و به سراغ خرید راهبردی حرکت کرد. همچنین باید چارچوب‌ها را روشن کنیم و پرداخت‌های منصفانه را رقم بزنیم. در تمامی صنوف جز جامعه پزشکی خود صنف تعرفه‌ها را تعیین می‌کند اما جامعه پزشکی نمی‌تواند تعرفه را تعیین کند و مدام با اجحاف روبهرو است.
احمد آریایی نژاد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس:
سلامت پایدار با کاهش نیاز به درمان ممکن می‌شود
احمد آریایی نژاد، نماینده مردم ملایر و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» شرط توسعه متوازن در بخش بهداشت و درمان را تلاش برای پیشگیری عنوان کرد و سپس بیان داشت: به منظور برقراری توسعه متوازن می‌بایست اقدامات عملی را از یک نقطه مشخص آغاز کنیم و بی‌شک سهل‌ترین اقدام که عدالت را نیز رقم می‌زند، حفظ سلامت مردم است و این مهم نیز محقق نخواهد گشت مگر آنکه رکن مهم پیشگیری در دستورکار قرارگیرد.
وی افزود: موضوع پیشگیری بسیار مهم است و نباید از آن غفلت کرد. در حقیقت به موجب تحقق این روند، هزینه‌های بهداشت و درمان کاهش می‌یابد و می‌توان توسعه متوازن را برقرار ساخت.
نماینده مردم ملایر در مجلس دوازدهم تصریح کرد: روشن است که علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد. درحقیقت این موضوع کارشناسی شده و عملی می‌باشد اما هیچ‌گاه برنامه مدونی برای آن وجود نداشته است.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس تصریح کرد: باید از نیاز به بهداشت و درمان کاست و بستری را رقم زد که هزینه‌ها کاهش یابد و امکانات بودجه‌ای پاسخگوی نیاز شود.
او در پایان این گفت‌وگو بیان کرد که اگر پیشگیری در دستورکار قرار نگیرد، نیاز به درمان افزایش پیدا و همچنین خاطرنشان کرد: امروز در مناطق محروم و کم‌برخوردار شاهد شکاف زیرساخت‌ها هستیم و بی‌شک رفع این موضوع نیازمند اعتبارات و توسعه منابع است. از سوی دیگر به دلیل آنکه برنامه کافی برای پیشگیری نداریم، روز به‌روز تعداد نیازمندان‌مان به درمان بیش‌تر می‌گردد و هزینه‌ها نیز افزایش می‌یابد. از این رو باید در گام نخست پیشگیری را در دستورکار قرار دهیم تا تعداد نیازمندان به درمان کاهش یابد و اعتبارات بیش از پیش پاسخگو باشد. به موجب تحقق چنین روندی، می‌توانیم به سوی توسعه متوازن حرکت کنیم.