زهرا علی‌اکبری
فناوری در آموزش، بحث‌های متنوعی را در حوزه یادگیری و مهارت‌آموزی ایجاد کرده؛ با این مضامین که آیا فناوری و ابزارهای آن یادگیری را دموکراتیک و تسهیل می‌کند یا در صورت اجازه به افراد منتخب برای کنترل اطلاعات، دموکراسی تهدسید خواهد شد؟ آیا فرصت‌های بی‌حدوحصری ارائه می‌دهد یا آینده‌ای وابسته به فناوری بدون بازگشت را رقم می‌زند؟ آیا زمین‌بازی را مساوی می‌کند یا تشدیدکننده نابسامانی است؟ آیا برای آموزش کودکان خردسال می‌توان از آن استفاده کرد یا رشد آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد؟ این مباحث با تعطیلی مدارس در دوران همه‌گیری COVID-19 و ظهور هوش مصنوعی گسترش یافت و در حال حاضر دولت‌ها به دنبال آن هستند که فناوری‌های مناسب، عادلانه، مقیاس‌پذیر و پایدار به عرصه آموزش وارد شود، تا استفاده از آن به نفع فراگیران بوده و ابزار مکملی برای تعامل چهره به چهره با معلمان باشد.
فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی علیرغم نقدهای مثبت و منفی، در کشورهای صنعتی به طرز چشمگیری، بخشی از چشم‌انداز مدارس را تشکیل می‌دهند. مهم نیست که این فناوری‌ها چقدر پیچیده باشند، چراکه آن‌ها حضور معلم در کلاس درس را به‌عنوان یک اصل کلیدی به چالش نکشیده‌اند. در چند سال اخیر، استفاده از هوش مصنوعی، چالش‌های بی‌سابقه‌ای را برای سیستم‌های آموزشی پدید آورده و اساسا ابزارهای جدید هرچند می‌توانند در ارائه پشتیبانی شخصی برای دانش‌آموزان، به‌ویژه افرادی دارای معلولیت یا ساکنان مناطق محروم ارزشمند باشند اما در مورد شکاف دیجیتال، داده‌های محرمانه وبرتری شرکت‌های بزرگ جهانی پرسش‌هایی مطرح است و باید با اتخاذ مقرراتی اطمینان حاصل کرد که استفاده از هوش مصنوعی در آموزش، انسان‌محور باقی می‌ماند و به نفع دانش آموزان خواهد بود. این مسئله باید در مراکز آموزشی کنترل‌شده و استفاده از آن با نظارت و ارزیابی مستقل همراه باشد. تنها در این صورت است که مدارس می‌توانند مأموریت خود را در توسعه تفکر انتقادی و شکل دادن به شهروندان دانا و توانای فردا حفظ کنند.
حداقل محدودیت سنی 13 سال برای استفاده از هوش مصنوعی ، پذیرش استانداردهای حفاظت از داده‌ها و حفظ حریم خصوصی و سازماندهی آموزش معلمان ازجمله توصیه‌های اولین راهنمای جهانی در مورد هوش مصنوعی است که توسط یونسکو در 7 سپتامبر 2023 منتشر شد. هوش مصنوعی در نوامبر ۲۰۲۲ با راه‌اندازی ChatGPT به‌عنوان سریع‌ترین برنامه در حال رشد تاریخ، به آگاهی عمومی رسید. ابزارهای مولد هوش مصنوعی با توانایی تولید خروجی‌هایی مانند متن، تصاویر، ویدئوها، موسیقی و کدهای نرم‌افزاری، پیامدهای گسترده‌ای را در حوزه آموزش و تحقیق به دنبال دارد. در ژوئن 2023 یونسکو هشدار داد که استفاده از آن در مدارس علیرغم فقدان قوانین یا مقررات به‌سرعت در حال گسترش است، اما آن‌طور که نتایج نظرسنجی جهانی اخیر یونسکو از 450 مدرسه و دانشگاه نشان می‌دهد، کمتر از 10 درصد آن‌ها دارای سیاست‌های سازمانی و یا راهنمایی‌های رسمی در مورداستفاده از برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی هستند که عمدتاً به دلیل عدم وجود مقررات ملی است.
در کنار ضرورت چارچوب گذاری منطقی برای بهره‌گیری ازهوش مصنوعی، باید پذیرفت که این فناوری با افزایش یادگیری شخصی، خودکارسازی وظایف اداری- اجرایی و ارائه سیستم‌های آموزشی هوشمند، قادر است نظام آموزشی را متحول سازد. پلتفرم‌های یادگیری تطبیقی با الگوریتم‌های هوش مصنوعی داده‌های دانش‌آموزان را تجزیه‌وتحلیل و محتوای آموزشی را با نیازها و سبک‌های یادگیری منحصربه‌فرد آن‌ها تطبیق می‌دهند. این رویکرد شخصی‌شده می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی مشارکت دانش‌آموز، پیشرفت و نتایج کلی آموزشی را بهبود بخشد. برخلاف ترس از جایگزینی هوش مصنوعی با معلم، ادغام آن در آموزش می‌تواند رابطه معلم و دانش‌آموز را تقویت و تسهیل کند. با خودکارسازی وظایف اجرایی معمول در کلاس‌های درس، آموزگاران قادرند زمان بیشتری را به آموزش‌های فردی، راهنمایی و حمایت عاطفی از دانش آموزان اختصاص دهند. علاوه بر این‌ها به معلمان در شناسایی اشکالات درسی دانش‌آموزان و یا بازخورد مناسب و ارائه منابع مؤثر کمک کرده و این همکاری تجربه یادگیری مؤثرتری را به دنبال دارد.
برای استفاده کامل از ظرفیت این مقوله در امر آموزش، اولویت‌بندی سواد دیجیتال و آموزش هوش مصنوعی ضروری است. دانش آموزان باید درک کاملی از مفاهیم، قابلیت‌ها، محدودیت‌ها و ملاحظات اخلاقی آن داشته باشند. ادغام موضوعات مرتبط باهوش مصنوعی در برنامه درسی می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا در یک جامعه مبتنی بر فناوری در قامت مصرف‌کنندگان آگاه و متفکران انتقادی ظاهر شوند.
در عصر هوش مصنوعی، توانایی انطباق، یادگیری مداوم و کسب مهارت‌های جدید بسیار مهم است. آموزش‌وپرورش باید بر پرورش ذهنیت رشد و اشتیاق به یادگیری مادام‌العمر تأکید کند. دانش آموزان باید به مهارت‌هایی برای یادگیری مستقل، ارزیابی انتقادی اطلاعات و انطباق با پیشرفت‌های فناوری در طول زندگی خود مجهز شوند که شامل ترویج یادگیری خودراهبر، حل مسئله و پرورش ذهنیت کنجکاو محور است.
ادغام هوش مصنوعی در آموزش چالش‌ها و فرصت‌هایی به همراه دارد و با استفاده از این ظرفیت می‌توان آموزش‌های سازگارتر و مؤثرتری ارائه کرد. بااین‌حال، توجه به ملاحظات اخلاقی و اولویت دادن به سواد دیجیتال حائز اهمیت است. با پذیرش رویکرد آینده‌نگر، معلمان
دانش آموزان را برای پیشرفت در دنیای مبتنی بر هوش مصنوعی توانمند کرده و نسلی از یادگیرندگان مادام‌العمر، متفکران انتقادی و کاربران مسئول هوش مصنوعی را پرورش می‌دهند.