حسین یاری
تحلیلگر حوزه روابط بین الملل
این روزها بسط چتر هسته ای فرانسه به سرتاسر اروپا تبدیل به یک مسئله امنیتی و سیاسی در این حوزه جغرافیایی شده است.اما اصل ماجرا چیست؟ آیا واقعا اراده ای در اروپا جهت تفکیک چتر هسته ای خود از آمریکا و متعاقبا، کاهش وابستگی امنیتی به واشنگتن وجود دارد یا در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی اروپا، صرفا شاهد یک ژست سیاسی خسته کننده و تکراری از سوی مقامات اروپایی هستیم؟
اصل ماجرا چیست؟
اتکای اروپا به تسلیحات هسته ای آمریکا و همچنین دریافت حفاظت از سوی ائتلاف ناتو همواره به عنوان ارکان کانونی در روابط امنیتی فراآتلانتیک بوده است.در حالی که رفته رفته به زمان برگزاری انتخابات پارلمان اروپا نزدیک می‌شویم؛ مانفرد وبر، نماینده آلمانی پارلمان اروپا که ریاست حزب مردم اروپا را بر عهده دارد از طرح پیشنهادی فرانسه برای ارائه چتر هسته‌ای خود به اروپا پشتیبانی کرد. وبر، رهبر جریان راست‌میانه در پارلمان اروپا در یک ویدئوی تلویزیونی اعلام کرد که از طرح‌های ارائه شده توسط امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه مبنی بر گسترس چتر هسته‌ای فرانسه به کل اتحادیه اروپا حمایت می کند و از اولاف شولتس، صدراعظم آلمان از جناح چپ به دلیل عدم ورود به این موضوع و تعامل نکردن با آن انتقاد کرد.
بازتاب وحشت اروپائیان از بازگشت ترامپ
یک فرضیه پررنگ این است که فرانسه و برخی بازیگران اروپایی، نسبت به بازگشت ترامپ به کاخ سفید و تأثیر سوء آن بر ساختار و مناسبات درون آتلانتیکی ( مناسبات جاری در میان اعضای ناتو ) شدیدا نگران بوده و تلاش آنها برای استقلال امنیتی از آمریکا، ریشه در همین نگرانی دارد.بر همین اساس، احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده و همچنین تهدیدهای فزاینده روسیه برای استفاده از سلاح های هسته‌ای همگی باعث شده است که بحث در مورد توان بازدارندگی هسته‌ای در اتحادیه اروپا دوباره مطرح شود.از طرفی، ناتو برای حفظ بازدارندگی خود به شدت به کلاهک‌های هسته‌ای آمریکا مستقر در اروپا متکی است. درست است که بریتانیا و فرانسه تنها قدرت‌های هسته‌ای اروپا و بخشی از ناتو هستند، اما کنترل مستقلی بر زرادخانه‌های هسته‌ای خود دارند.اتحادیه اروپا از لحاظ تاریخی در رسیدن به بازدارندگی هسته‌ای مردد یا ناتوان بوده است. با این حال، چشم‌انداز امنیتی نامشخص کنونی در اروپا، اتحادیه را بر آن داشته است که ستون امنیتی خود را که قبلا نادیده گرفته شده بود، تقویت کند و برخی از رهبران سیاسی را وادار کرد که آشکارا از سلاح‌های هسته‌ای دفاع کنند.
تکرار مخالفت آلمان
در این میان نمی توان مخالفت ژرمن‌ها با ایده فرانسوی ها را کتمان یا نسبت به آن بی توجه بود! مقامات آلمانی معتقدند خیز فرانسوی ها جهت ایجاد نوعی تفکیک امنیتی میان واشنگتن و اروپا، برای قاره سبز هزینه ساز خواهد بود و با توجه به ادغام زیرساخت‌های امنیتی دو سوی آتلانتیک پس از جنگ جهانی دوم، عملا طرح فرانسوی ها در ذهن آنها باقی خواهد ماند! ضمن آنکه امانوئل ماکرون نیز در بزنگاه‌های مهم امنیتی، سیاسی و اقتصادی، سیاستمداری نامطمئن و متزلزل نشان داده و قدرت رهبری اروپا، آن هم در زمینه تغییر یک سیاست امنیتی و هسته ای کلان را ندارد. امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه در هفته‌های اخیر آشکارا خواستار بحث‌های اروپایی درباره استفاده از ظرفیت‌های هسته‌ای فرانسه برای دفاع از این قاره شده است.از نظر ماکرون، عدم اطمینان در مورد تعامل آینده ایالات متحده در اروپا، اتحادیه اروپا را مجبور می کند تا تصمیم بگیرد که آیا به یک توان بازدارنده هسته‌ای مختص به خودش نیاز دارد یا خیر. پیشنهاد ماکرون این است که فرانسه می‌تواند در این زمینه کمک کند؛ اما مشخص نیست که آیا فرانسه اراده و توان گسترش چتر هسته‌ای خود به بقیه کشورهای اتحادیه را دارد یا خیر. به نظر می رسد پاسخ این سؤال چندان مثبت نیست! بخشی از آن،معطوف به ساختار امنیتی و هسته ای اروپا وبخش دیگری، معطوف به نقش غیر قابل اطمینانی است که ماکرون و مقامات کاخ الیزه در قبال این مسئله ایفا می کنند. در جریان وقوع جنگ اوکراین و حتی تحولات قبلی اروپا، بسیاری از کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیدند که نمی توانند بر روی راهبری نظامی پاریس حساب باز کنند.
آیا سناریوی فرانسوی‌ها محقق می شود؟
بر اساس گزارش شبکه یورونیوز، برای اینکه این سناریو محقق شود، فرانسه باید با چالش‌های متعددی مقابله کند:
نخست آنکه فرانسه باید روشن کند که آیا قصد دارد کنترل کامل بر زرادخانه هسته‌ای خود را حفظ کند یا خیر؛دوم اینکه، باید کفایت ذخایر تسلیحات هسته‌ای موجود خود را ارزیابی کند؛
و سوم آنکه فرانسه باید پیامدهای چنین تصمیمی را در رابطه با ناتو و همچنین روابط خود با ایالات متحده و سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا در نظر بگیرد.
از زمان خروج انگلیس از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰، فرانسه تنها کشور اتحادیه است که دارای سلاح هسته‌ای است. فرانسه تقریبا ۲۹۰ سلاح اتمی دارد و چهارمین زرادخانه جهان از نظر انبارهای کلاهک پس از روسیه، آمریکا و چین است.وقتی که شارل دوگل، رئیس جمهور وقت فرانسه در سال ۱۹۶۱ میلادی، تضمین‌های هسته ای ایالات متحده را زیر سؤال برد، فرانسه به سمت ایجاد نیروی بازدارنده هسته‌ای خودش سوق پیدا کرد و در اروپا به عنوان یک نیروی مستقل از ایالات متحده و یک موازنه‌گر نگریسته شد.اما اکنون ماجرا با قبل متفاوت است!
فرانسوی ها می گویند هنوز به همان استقلال هسته ای خود از آمریکا پایبند هستند اما عضویت این کشور اروپایی در پیمان آتلانتیک شمالی و پیوند امنیتی زیرساختی ( و نه روبنایی) آن با واشنگتن، جایی برای اثبات این ادعا باقی نگذاشته است. اگرچه بازدارندگی هسته‌ای سنگ بنای موضع بازدارندگی ناتو بوده است، اما بسیاری از کشورهای عضو در مورد نقش سلاح‌های هسته‌ای در برنامه‌ریزی دفاعی نامطمئن هستند. همان گونه که اشاره شد، مخالفت آلمان با فرانسه در سیاست‌های کلان امنیتی و هسته ای به مانعی مهم در خصوص گسترش چتر هسته ای فرانسوی ها به سرتاسر اروپا تبدیل شده است. بحث بر سر آمادگی هسته‌ای اتحادیه اروپا موضوع جدیدی نیست. به طور سنتی، مانع توسعه به اصطلاح «یوروبمب» آلمان بوده است. حتی پس از تهاجم روسیه به اوکراین، ۹۰ درصد آلمانی‌ها هنوز ایده توسعه برنامه تسلیحات هسته‌ای کشورشان را رد می‌کنند و بعید به نظر می‌رسد که عموم مردم آلمان به طور چشمگیری با ایده بمب هسته‌ای اروپایی موافقت کنند.سایر کشورهای اتحادیه اروپا مانند ایرلند، مالت و اتریش هم که به طور سنتی بی‌طرف هستند، به احتمال زیاد مایل به حمایت از این بمب نیستند.