بازی‌های «کلیک کن و پول در بیار» چگونه زمان، شخصیت و روان ما را هدف گرفته‌اند؟
زیرخاکی‌های عصر جدید
گروه فرهنگی
علاقه به پول بادآورده و کلانی که زندگی آدم را یکهو از این روبه آن روبگرداند، همیشه در نهاد بشر بوده است. کهن‌الگوی دنبال گنج گشتن و زیرخاکی پیدا کردن نیز از همین رو در ادبیات کتبی و شفاهی همه ملت‌ها و فرهنگ‌ها به وفور به چشم می‌خورد. ظهور ناگهانی رمزارز بیت‌کوین و افزایش قیمت آن و همچنین پیدایش دیگر رمزارزهایی که واقعا برخی را یک‌شبه به پول‌های کلانی رساند، لباس نویی بر تن این کهن‌الگو شد. در قدیم‌الایام هم بسیاری از نقشه‌های گنج جعلی بودند. قربانی نقشه جعلی ساعت‌ها و شاید روزها نقطه‌ای از زمین را با کلنگ و بیل و تیشه می‌کند و خسته و عرق‌ریزان، عاقبت به خود می‌قبولاند که گنجی در کار نیست و زندگی سخت سابقش همچنان ادامه خواهد یافت، درست مانند کسی که در کابوس زندگی کند و از رؤیایی بیدار شود. این میل ممکن است مصادیق گوناگونی در اعصار گوناگون داشته باشد، اما ذاتا میل مخربی است. چراکه قانون جهان کار است؛ اگر هم کسی به ثروت بادآورده‌ای برسد، معمولا بر سر سفره کس دیگری می‌نشیند که او کار کرده است. فرار از تن سپردن به کار و اعتیاد به پیروی از نقشه گنج‌های جعلی، بی‌شک تعداد زیادی از کسانی که در فضای رمزارزها به دنبال ثروت کلان هستند را ناامید خواهد ساخت. همه ماجرا مربوط به یک بازی است که به‌صورت یک ربات در پیام‌رسان «تلگرام» در دسترس قرارگرفته است. همستر کمبات که در تاریخ ۶ فروردین ۱۴۰۳ (۲۵ مارس ۲۰۲۴) به‌صورت رسمی معرفی شد، مخاطب‌های زیادی را در دنیا به خود جذب کرده است. حالا این روزها شاهد فراگیری چشمگیر آن بین مردم کشورمان هستیم. این بازی، یک پروژه در حوزه ارزهای دیجیتال است که با استفاده از پلتفرم تلگرام ادعا کرده است روشی جدید برای کسب درآمد از طریق بازی‌های موبایلی را ارائه می‌دهد. این بازی که بر اساس مدل کلیک کن و کسب کن (Tap to Ean) عمل می‌کند، به کاربران اجازه می‌دهد تا با ضربه زدن بر روی صفحه گوشی‌های موبایل خود ارز همستر تلگرام را جمع‌آوری کنند. همستر به کاربران خود وعده داده که آن‌ها را ثروتمند می‌کند؛ حالا افراد زیادی روی صفحه گوشی‌های خود ضربه می‌زنند به امید آنکه روزی بتوانند سکه‌هایی که در بازی جمع می‌کنند را به پول واقعی تبدیل کنند.
همستر کمبات توانست در مدت کوتاهی یعنی حدودا دو ماه پس از راه‌اندازی یک‌میلیون کاربر فعال را جذب کند. این بازی تبدیل به بزرگترین کانال تلگرام با 25/11 میلیون مشترک شده است.
همستر در توییتر یک صفحه رسمی دارد که تا این لحظه بیش از ۶ میلیون کاربر آن را دنبال کرده‌اند. علی‌رغم همه این استقبال‌ها از بازی جدید تلگرامی، می‌توان گفت تا این لحظه تبدیل کردن سکه‌های همستر به پول واقعی چیزی شبیه به یک سراب است چراکه هنوز پروژه این بازی در صرافی‌های دنیا تعریف‌نشده و بدون معادل‌سازی در صرافی‌های رسمی این فقط یک بازی بوده که میلیون‌ها نفر را ساعت‌ها اسیر خودکرده است؛ بدون آنکه از کاری که می‌کنند دستکم به‌عنوان یک «بازی» لذت برده باشند.
با همه این‌ها و اگر هنوز خبری از پول در دنیای واقعی نیست، این بازی به‌صورت تصاعدی افراد بیشتری را به خود جذب می‌کند. یکی از دلایل این موضوع آن است که همستر گزینه‌هایی به کاربران خود ارائه داده که آن‌ها را تشویق می‌کند دیگران را به این بازی دعوت کنند و سکه‌های بیشتری کسب کنند. بنابراین افرادی که امید به ثروتمند شدن از طریق این بازی دوخته‌اند، از اطرافیان خود دعوت می‌کنند به همستر بپیوندند. علاوه بر تبلیغ چهره به چهره کاربران، موج گسترده واکنش‌های کاربران در فضای مجازی توجه‌های زیادی را به سمت این بازی جلب کرده است.
همستر؛ نه اولین نه آخرین
پیش‌ازاین رمز ارزهایی مانند «یس کوین»، «تپ سواپ» و «نات‌کوین» به وجود آمده بودند که سازوکاری شبیه همستر کمبات داشته‌اند. شباهت‌های این چهار ارز در استراتژی‌های جذب کاربر و رویکردهای بازاریابی آن‌ها نهفته است.
همه این ارزها از پلتفرم‌های اجتماعی محبوبی مانند تلگرام برای ایجاد جوامع فعال و مشارکتی استفاده کرده‌اند. این استراتژی به آن‌ها امکان داده تا به‌سرعت تعداد زیادی از کاربران را جذب کنند و با ارائه بازی‌ها و پاداش‌های تشویقی، تعامل کاربران را افزایش دهند.
نات کوین (Notcoin) به‌عنوان یک پدیده جدید در دنیای ارزهای دیجیتال، در نوامبر ۲۰۲۳ معرفی شد. این ارز دیجیتال به کاربران امکان می‌دهد تا از طریق بازی در پلتفرم تلگرام توکن‌های نات‌کوین را کسب کنند. بازی نات کوین با مکانیزمی ساده به‌سرعت توانست توجه کاربران را به خود جلب کند.
یس کوین (Yescoin) ارز دیجیتالی دیگر است که به کاربران امکان می‌دهد تا با استفاده از حساب کاربری تلگرام خود به استخراج این ارز بپردازند. فعالیت رسمی یس کوین از تاریخ ۱۵ فروردین ۱۴۰۳ (۴ آوریل ۲۰۲۴) آغاز شد. تاکنون تیم توسعه‌دهنده هیچ تاریخ مشخصی برای لیست شدن این ارز در صرافی‌ها اعلام نکرده‌اند، بنابراین هنوز قیمتی برای یس‌کوین تعیین نشده است.تپ سواپ نیز در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۴۰۲ (۸ مارس ۲۰۲۴) راه‌اندازی شد، یک پروژه نوظهور در حوزه امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) است. این پروژه نیز با ارائه یک پلتفرم بازی‌گونه در بستر تلگرام به کاربران امکان می‌دهد تا با ضربه زدن بر روی صفحه‌نمایش توکن‌ها را جمع‌آوری کنند.نکته مهم درباره این ارزهای دیجیتال آن است که تنها یکی از آن‌ها توانست وارد صرافی‌های دیجیتال شود؛ اما دیگر بازی‌های رمز ارزی هنوز به کاربران خود این قابلیت را نداده‌اند.نکته مهم‌تر آن است که بازی‌های دیگر که نتواستند یا نخواستند توکن‌های‌شان را وارد صرافی‌ها کنند، سازوکاری ایجاد کردند که از طریق آن توکن‌ها را نه مستقیمابه دلار، بلکه ابتدا به ارزهای دیجیتال دیگر تبدیل کنند. اما برای این کار، کاربر باید هزینه‌های سنگین دلاری بپردازد.
کسی هنوز نمی‌داند همستر هم مثل بسیاری بازی‌های دیگر، دست‌های خسته از ضربه زدن کاربران خود را در پوست گردو خواهد گذاشت یا باواسطه‌های پرهزینه دلاری آن‌ها را به درآمدهای ناچیز خواهد رساند. به نظر می‌رسد بازار این بازی‌ها که هرازگاهی سروکله‌شان پیدا می‌شود و به کاربران سراب ثروتمند شدن می‌فروشند فعلاداغ است؛ همستر اولین نیست و قطعاآخرین هم نخواهد بود.
تاریخچه بلندبالای بلندپروازی
قدیمی‌ترها حتما«گلد کوئست» را به یاد دارند؛ شبکه‌ای با قول پولدار شدن سرمایه گروه قابل‌توجهی از مردم را بالا کشید. بعدازآن نیز نمونه‌های مشابهی که اتهام کلاهبرداری به آن‌ها نمی‌چسبید اما سازوکار مشابهی داشتند بار دیگر تکرار شد. متولدین دهه هفتاد به‌قبل شاید بیشتر به خاطر داشته باشند روزهایی که «نتورک مارکتینگ» یا «بازاریابی شبکه‌ای» در ایران کاری شبیه به این بازی‌ها را می‌کرد. فضایی که برای گروه‌های مختلف جامعه به‌خصوص جوانان رویاسازی می‌کرد و آن‌ها را با شعارهای بلندپروازانه از جهان واقعی فاصله می‌داد. وعده می‌داد که به‌جای سی سال کار کردن، 6 ماه یا یک سال دیگر بهترین ماشین رویاهایت را خواهی خرید و به‌عنوان موفق‌ترین فرد خانواده و اطرافیان الگوی دیگران خواهی شد.کمبود فرصت‌های شغلی، ناامید از پیشرفت و البته بلندپروازی باعث شد افراد زیادی در نتورک مارکتینگ شروع به کار کنند؛اما تفاوت نتورک مارکتینگ این بود که دستکم فرد به چند ماه یا یکی ،دو سال کار کردن متمادی و سخت‌کوشانه دعوت می‌شد و ادعا می‌کرد بعد از مدت کوتاهی سخت کار کردن به ثروت خواهی رسید؛ چراکه با تشکیل شبکه‌ای از فروشندگان به‌صورت مستمر درصدی از فروش افراد زیرمجموعه نصیبت خواهد شود و تو از یک سال دیگر بدون تلاش خاصی، سرگروه تیمی از فروشنده‌ها هستی که برای تو ثروت می‌سازند!نکته آن است که در زمان نتورک مارکتینگ کالایی وجود داشت، فعالیتی وجود داشت و تلاشی رقم می‌خورد؛ اما بااین‌حال اکثریت کسانی که وارد این فضا شدند به اعتراف خود سرمایه‌های خرد و کلان مادی و معنوی خود را از دست دادند و از حضور در نتورک مارکتینگ به‌عنوان یک ورشکستگی یاد می‌کنند. حالا اگرچه آتش تنور بازاریابی شبکه‌ای کم‌جان شده اما هنوز هم ادامه دارد.بعد از همه این‌ها ارز دیجیتال، برای بسیاری از ایرانیان به یک شکست تلخ تبدیل شد. مردمی که بدون تخصص و شناخت وارد یک بازار پرخطر شدند و سرمایه‌های اقتصادی خود را از دست دادند.نتورک مارکتینگ، گلد کوئست، ارز دیجیتال و تجربه‌های دیگر شبیه به این، چه در قالب «کلاهبرداری» تعریف شوند و چه نشوند، نشان از یک حقیقت نهفته در بطن جامعه دارند. حقیقتی که فریاد می‌زند گروه قابل‌توجهی از مردم‌باور دارند می‌توانند راه صدساله را یک‌شبه بروند و نه‌تنها از تجربه‌های اطرافیان درس نمی‌گیرند بلکه از شکست‌های قبلی خود نیز عبرت نمی‌گیرند.
حالا این گروه با رونمایی نسخه جدیدی از «رویاباوری» امید دارند حتی بدون تلاش‌های یک سرگروه نتورک مارکتینگ برای جمع‌آوری زیرمجموعه، فقط و فقط با ضربه زدن روی گوشی می‌توانند ثروتمند شوند.
نه یک سنت؛ نه یک ریال
همان‌طور که بالاتر گفته شد کسی هنوز نمی‌داند واقعیت پشت ماجرای همستر یک دروغ بزرگ پنهان‌شده است یا قرار است رویای افراد بسیاری نفر را تعبیر کند. اگر فرض خوش‌بینانه دوم واقعیت باشد میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به ساده‌ترین راه ممکن ثروتمند می‌شوند. اما اگر فرض اول درست باشد و این بازی، صرفا یک تلاش بازاریابی برای جذب مخاطب به تلگرام باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ هیچ؟
کاربران با ورود به چنین فضایی کیف پول دیجیتال خود را به این برنامه متصل می‌کنند؛ اما همین اقدام یکی از حساس‌ترین مسئله‌های مطرح درباره این ماجراست. در حقیقت تضمینی وجود ندارد که کیف پول دیجیتال شما معتبر شناخته شود و ممکن است بدون هیچ توضیح خاصی سکه‌های شما غیر معتبر و غیرقابل‌تبدیل به ارز باشد.فارغ از این‌ها، موضوع مهم دیگر، بحث امنیت اطلاعات کاربران است. کارشناسان زیادی در دنیا این روزها ابراز نگرانی می‌کنند که همه این داستان می‌تواند یک تله برای جمع‌آوری یک «بیگ دیتا» به‌صورت کاملارایگان باشد. «کلان‌داده» یا بیگ دیتا یک سرمایه مهم در جهان دیجیتال این روزها شناخته می‌شود و مانند یک معدن از طلا و جواهر در دنیای تکنولوژی ارزش دارد. سازندگان همستر ممکن است در ازای طراحی یک بازی ساده، به چنین معدنی دست پیداکرده باشند و در پایان هیچ‌یک از کاربران خود را در این سود کلان سهیم نکنند. نه یک سنت؛ نه یک ریال!
ریسک متوسط پول؛ ریسک بزرگ امید
همه‌گیری این بازی نکته مهمی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. کوچک و بزرگ، زن و مرد، پیر و جوان، بیکار و شاغل، تحصیل‌کرده و بی‌سواد، این روزها پیام پیوستن به تلگرام نشان می‌دهد این ماجرا به گروه خاصی از محدود نمی‌شود. گروهی از مردم در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی محتواهای طنز بسیاری در مورد همستر کمبات تولید کرده‌اند. یک کاربر نوشته است: «مش غلام‌حسنی که ۳ سال پیش مرده هم به تلگرام پیوست!» کاربر دیگری نوشته بود: «ادعا می‌کنید پولدار هستید؛ اما پیام پیوستن به تلگرام‌تان آمده دوستان!»
با همه این‌ها می‌توان ادعا کرد جوان‌ها و نوجوان‌ها بیش از سایر گروه‌ها جذب همستر شده‌اند و به آن امید بسته‌اند. نباید فراموش کرد افرادی موضوع را آن‌قدرها جدی نگرفته باشند و صرفا به چشم یک بازی به همستر نگاه کنند که ساعاتی از روز را خرج آن می‌کنند؛ اما آن‌ها هم درگیر شده‌اند و به‌نوعی نمی‌خواهند اگر ماجرا واقعی باشد سر آن‌ها بی‌کلاه بماند.
تا این لحظه ادعا بر این بوده که همستر فقط یک بازی برای سرگرمی است و نیازی به سرمایه‌گذاری مالی ندارد. برخی کارشناسان ارز دیجیتال می‌گویند تا زمانی که این فقط یک فعالیت سرگرم‌کننده باشد، شاید ارزش امتحان کردن داشته باشد. آن‌ها معتقدند پروژه همستر سطح ریسک متوسط دارد؛ اما جالب است بدانید اخیرا یک فیلم در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود که در آن‌یک معامله‌ای بین ۴میلیون سکه همستر و یک دستگاه ۲۰۶ تیپ ۲ مدل ۸۸ صورت می‌گیرد!
محتواهای شبیه به این در شبکه‌های اجتماعی زیاد است که نشان می‌دهد جوانان زیادی بیش از یک سرگرمی به همستر دل‌بسته‌اند و حاضرند هزینه‌های چندمیلیونی برای تقویت شانس خود بپردازند. همین‌طور در موارد بعدی؛ افرادی در پلتفرم «دیوار» پروفیت بالای یک‌میلیون را ۵۰ میلیون قیمت‌گذاری کرده‌اند. اگر این شرایط ادامه داشته باشد ورود دستگاه‌های نظارتی شرط است. اگر همستر هم تو زرد از آب دربیاید، برای تعدادی ریسک متوسط مالی و برای بسیاری از افراد ریسک بزرگ از دست دادن دوباره امید را به همراه خواهد داشت.
یکی از کاربران در واکنش به ماجرای همستر نوشته است: «یکی از بچه‌ها می‌گفت: هر جا دیدی چیزی رایگان است، این را بدان بدون محصول خود تو هستی!» در پایان باید یادآوری کنیم که تعدادی از افرادی که در حوزه ارز دیجیتال فعالیت دارند معتقدند این پروژه همستر به‌احتمال قریب‌به‌یقین در پایان اعلام می‌کند تمام این‌ها یک «بازی» بود و خوش گذشت..!!