لزوم بازاریابی جهانی و افزایش صادرات غیرنفتی بررسی شد؛
از ظرفیت‌های داخلی تا رقابت‌های جهانی
گروه اقتصادی
صادرات غیرنفتی یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی کشورهای درحال‌توسعه است که نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی به منابع نفتی دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز به‌عنوان کشوری که دارای تنوع اقتصادی و اقلیمی است، در سال‌های اخیر تلاش کرده با تمرکز بر صادرات غیرنفتی، اقتصاد خود را متنوع‌تر کند و وابستگی به نفت را کاهش دهد. مهم‌ترین اقلام صادرات غیرنفتی ایران محصولات پتروشیمی و شیمیایی، محصولات معدنی، فرش و صنایع‌دستی، محصولات کشاورزی و غذایی و محصولات صنعتی است. محصولات پتروشیمی به دلیل دسترسی ایران به منابع گسترده گاز و نفت، سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهند. همچنین سنگ‌آهن، مس، روی، سیمان و گچ از مهم‌ترین صادرات معدنی ایران هستند. فرش ایرانی نیز به دلیل کیفیت و شهرت جهانی، یکی از اصلی‌ترین اقلام صادراتی غیرنفتی محسوب می‌شود. در کنار این موارد پسته، زعفران، خرما، سیب، انگور و محصولات فرآوری‌شده کشاورزی جایگاه مهمی در صادرات غیرنفتی ایران دارند. گفتنی است که در حوزه محصولات صنعتی؛ خودرو، قطعات صنعتی و ماشین‌آلات نیز بخشی از صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهند. شایان‌ذکر است تا بگوییم که در حال حاضر اصلی‌ترین بازارهای صادرات غیرنفتی ایران شامل کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه، افغانستان و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است. همچنین، چین و هند به دلیل تقاضای بالای مواد اولیه، از دیگر بازارهای مهم ایران محسوب می‌شوند. بدیهی است که صادرات غیرنفتی پتانسیل زیادی برای رشد و توسعه دارد و برنامه‌ریزی منسجم، سرمایه‌گذاری در صنایع کلیدی و تقویت روابط بین‌المللی می‌تواند به تحقق اهداف صادراتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی کمک کند اما این روند توأمان با چالشهایی نیز می‌باشد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
چالش‌های صادرات غیرنفتی
تحریم‌های اقتصادی ازجمله چالش‌های مطرح صادرات غیرنفتی است. در حقیقت تحریم‌های بین‌المللی مانع اصلی در تبادل بانکی و حمل‌ونقل محصولات صادراتی هستند. افزون براین مشکلات زیرساختی نیز نقش اساسی دارند. به‌عنوان‌مثال کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انبارداری و بسته‌بندی مناسب از مطرح‌ترین چالش‌های این حوزه است که تأثیر منفی بر صادرات گذاشته است. رقابت‌پذیری پایین و تعدد قوانین و مقررات از دیگر چالشهایی است که نیازمند بازنگری و اصلاح ساختار می‌باشد. لازم ذکر است که برخی از کالاهای صادراتی ایران در مقایسه با رقبا، قابلیت رقابت کمی دارند و نیاز است تا از برندینگ منسجم و قوی‌تری برخوردار شوند. همچنین تغییرات مکرر در سیاست‌های تجاری و ارزی باعث عدم اعتماد تجار به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت شده است. براین اساس است که همواره به جلوگیری از تعدد قوانین تأکید می‌گردد و عنوان می‌شود که به‌منظور رونق صادرات می‌بایست درصدد جلوگیری از تصمیمات خلق‌الساعه بود.
پیشنهادهایی برای بهبود صادرات غیرنفتی
تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی: سرمایه‌گذاری در صنایع دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین می‌تواند به تنوع محصولات کمک کند.
گسترش بازارهای جدید:حضور فعال در بازارهای آفریقا، آمریکای لاتین و جنوب شرق آسیا می‌تواند فرصت‌های جدیدی ایجاد کند.
ارتقاء کیفیت محصولات: توجه به استانداردهای جهانی و استفاده از تکنولوژی‌های نوین در تولید کالاها برای افزایش رقابت‌پذیری.
تسهیل قوانین تجاری: کاهش بوروکراسی و ارائه مشوق‌های صادراتی به صادرکنندگان.
ضرورت بازاریابی جهانی
در عصر جهانی‌سازی، رقابت در بازارهای بین‌المللی و توسعه کسب‌وکارها به فراتر از مرزهای جغرافیایی اهمیت زیادی پیدا کرده است. بازاریابی جهانی به شرکت‌ها کمک میکند تا محصولات و خدمات خود را به بازارهای جدید معرفی کنند، سودآوری را افزایش دهند و بقای بلندمدت خود را تضمین کنند. برهمین اساس است که به لزوم بازاریابی بیشتر تأکید و توصیه می‌گردد. به‌بیان‌دیگر بازاریابی جهانی می‌تواند بستری را فراهم سازد که به‌موجب آن صادرات به‌ویژه در بخش صادرات غیرنفتی رونق پیدا کند و نقش محصولات در بازارهای بین‌المللی نیز پررنگ شود. گفتنی است که دلایل ضرورت بازاریابی جهانی تنها به رونق صادرات ختم نمی‌شود و شامل موارد متعددی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. شرکت‌ها برای حفظ سهم خود در بازارهای بین‌المللی و رقابت با برندهای مطرح جهانی، نیازمند استراتژی‌های بازاریابی مؤثر هستند. بدون بازاریابی جهانی، فرصت رقابت در بازارهای جدید از دست می‌رود. بنابراین یکی از عوامل لزوم بازاریابی و توسعه برندینگ، افزایش فرصت رقابت می‌باشد. همچنین اتکا به بازارهای داخلی ممکن است در شرایط بحرانی، همچون رکود اقتصادی ریسک‌زا باشد. بازاریابی جهانی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد بازارهای متنوعی برای محصولات خود پیدا کنند و از تأثیرات منفی بازارهای محدود رها شوند. از طرفی دیگر بیشتر شدن جمعیت جهانی و رشد اقتصادی در بازارهای نوظهور فرصت‌هایی بی‌نظیر برای کسب‌وکارها فراهم کرده است. بازاریابی جهانی به شناسایی نیازها و خواسته‌های این مشتریان کمک میکند.
افزایش سودآوری و بهبود شهرت برند
بازارهای بین‌المللی، به‌ویژه در مناطق باقدرت خرید بالا یا تقاضای ویژه، می‌توانند به منبعی ارزشمند برای افزایش درآمد و سود تبدیل شوند. حضور در بازارهای بین‌المللی و ارائه محصولات و خدمات مطابق با استانداردهای جهانی، اعتبار و شهرت برند را افزایش می‌دهد و به کسب‌وکارها کمک میکند تا جایگاه برتری در صنعت خود داشته باشند. بنابراین از مسیر بازاریابی می‌توان رونق اشتغال‌زایی در داخل کشور را نیز تحقق بخشید و کوشید تا اشتغال پایدار رقم بخورد.
مزایای بازاریابی جهانی
به‌موجب بازاریابی جهانی گسترش سهم بازار عملیاتی می‌گردد و فرصت‌های بیشتری برای دستیابی به مشتریان بالقوه ایجاد میکند. همچنین با تنوع‌بخشی به بازارها، شرکت‌ها می‌توانند از وابستگی به یک بازار خاص دوری کنند. نوآوری و یادگیری نیز از دیگر مزایای بازاریابی جهانی و تقویت صادرات غیرنفتی است. در حقیقت تعامل با بازارهای جهانی باعث آشنایی با روندها و نیازهای جدید می‌شود و شرکت‌ها را به نوآوری ترغیب میکند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد؛ روند بازاریابی جهانی نیز همچون توسعه صادرات محصولات غیرنفتی برخوردار از چالشهایی می‌باشد. به‌عنوان‌مثال هر بازار ویژگی‌های فرهنگی خاص خود را دارد که نیازمند تطبیق استراتژی‌های بازاریابی است. افزون بر این قوانین محلی، تعرفه‌ها و مقررات واردات ممکن است محدودیت‌هایی ایجاد کنند. اگرچه که بازاریابی جهانی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در اقتصاد مدرن است. شرکت‌ها برای بقا و رشد باید با تحلیل دقیق بازارها، استراتژی‌های هدفمند و انعطاف‌پذیری مناسب، به بازارهای جهانی ورود کنند. این فرآیند نه‌تنها منجر به رشد اقتصادی می‌شود، بلکه توان رقابتی و شهرت برند را نیز تقویت میکند.
راهکارهای موفقیت در بازاریابی جهانی تحقیق بازار: شناسایی نیازها، رقبا و فرصت‌های هر بازار هدف.
بومی‌سازی استراتژی‌ها: تطبیق محصولات، پیام‌های بازاریابی و خدمات بافرهنگ و زبان محلی.
استفاده از فناوری: بهره‌گیری از پلتفرم‌های دیجیتال برای ارتباط بهتر با مشتریان.
ایجاد شراکت محلی: همکاری با شرکای تجاری در کشورهای هدف برای کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی.
انعطاف‌پذیری: آمادگی برای تطبیق با تغییرات سریع در بازارهای بین‌المللی.
اثرات اقتصادی صادرات غیرنفتی در توسعه اقتصاد پایدار
صادرات غیرنفتی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد پایدار، تأثیرات مهمی بر رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و توسعه کشورها دارد. برای کشورهایی که به منابع نفتی وابسته هستند، گسترش صادرات غیرنفتی می‌تواند تنوع اقتصادی ایجاد کند و اقتصاد را از نوسانات بازار جهانی نفت مصون نگه دارد. افزایش صادرات غیرنفتی به‌طور مستقیم به رشد تولید ناخالص داخلی کمک میکند. با ورود ارز به کشور، درآمد ملی افزایش می‌یابد و فعالیت‌های اقتصادی رونق می‌گیرند. از طرفی دیگر وابستگی به یک منبع درآمد (مانند نفت) اقتصاد را در برابر شوک‌های قیمتی آسیب‌پذیر میکند. صادرات غیرنفتی باعث می‌شود منابع درآمدی کشور متنوع‌تر شود و ریسک اقتصادی کاهش یابد. در کشورهای نفت‌خیز، وابستگی به درآمدهای نفتی، اقتصاد را به تغییرات قیمت نفت در بازار جهانی حساس میکند. صادرات غیرنفتی می‌تواند این وابستگی را کاهش داده و ثبات بیشتری به اقتصاد بدهد. همچنین توسعه صادرات غیرنفتی به‌طورمعمول به رشد صنایع تولیدی، کشاورزی و خدماتی منجر می‌شود که فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد میکند. این امر می‌تواند نرخ بیکاری را کاهش دهد و رفاه اجتماعی را افزایش دهد. افزون بر این صادرات غیرنفتی منجر به ورود ارز به کشور می‌شود و می‌تواند به تقویت ذخایر ارزی، کنترل نرخ ارز و ثبات اقتصادی کمک کند. گفتنی است که افزایش تقاضای خارجی برای محصولات غیرنفتی، انگیزه سرمایه‌گذاری در صنایع داخلی و ارتقاء کیفیت تولید را فراهم میکند. این مسئله به افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی نیز کمک میکند و سبب می‌شود که با کاهش کسری تجاری، تراز تجاری کشور بهبود بخشد و تعادل اقتصادی بیشتری ایجاد شود.
مزایای رونق صادرات غیرنفتی
افزایش صادرات غیرنفتی نیازمند تقویت ظرفیت‌های تولیدی است. این امر باعث ارتقاء فناوری، آموزش نیروی کار و بهبود مدیریت می‌شود که همگی به رشد اقتصادی منجر می‌شوند. صادرات غیرنفتی، به‌ویژه در صنایعی که بازارهای جهانی را هدف قرار می‌دهند، می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند. حضور در بازارهای بین‌المللی و رشد تجارت، امنیت سرمایه‌گذاری و سودآوری را افزایش می‌دهد. شایان‌ذکر است تا بگوییم که صادرات غیرنفتی صنایع مختلفی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال، صادرات محصولات کشاورزی به صنایع فرآوری مواد غذایی، بسته‌بندی و حمل‌ونقل رونق می‌بخشد. این زنجیره اقتصادی به رشد بخش‌های مختلف کمک میکند. حضور در بازارهای جهانی و رقابت با برندهای بین‌المللی، تولیدکنندگان را مجبور به بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌ها میکند و این فرآیند به توسعه اقتصادی و تقویت موقعیت کشور در تجارت جهانی منجر می‌شود.
صادرات غیرنفتی از طریق تنوع‌بخشی به منابع درآمدی، کاهش وابستگی به نفت و توسعه صنایع داخلی، نقشی اساسی در رشد اقتصادی دارد. افزایش صادرات غیرنفتی می‌تواند با بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی، ثبات بیشتری در اقتصاد ملی ایجاد کند. بهره‌گیری از استراتژی‌های بلندمدت، سرمایه‌گذاری در کیفیت تولید و تقویت روابط تجاری، الزامات اصلی برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های صادرات غیرنفتی است.
در بسیاری از کشورها، صادرات غیرنفتی سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی دارد. در کشور ایران، بر اساس آماری موجود صادرات غیرنفتی سالانه حدود ۴۰-۵۰ میلیارد دلار درآمدزایی دارد که می‌تواند سهم بیشتری در GDP ایفا کند. گفتنی است که صنایع وابسته به صادرات غیرنفتی مانند پتروشیمی، کشاورزی و صنایع‌دستی سهم زیادی در اشتغال کشور دارند و بهبود شرایط صادرات می‌تواند منجر به افزایش اشتغال مستقیم و غیرمستقیم شود. در کشورهای موفق، مانند کره جنوبی یا ترکیه، تمرکز بر صادرات غیرنفتی منجر به رشد اقتصادی میانگین سالانه ۵-۷ درصدی شده است. این الگو می‌تواند برای کشورهای نفت‌خیز نیز کارآمد باشد.
مؤلفه‌های اساسی برای تقویت اثرات صادرات غیرنفتی
کیفیت محصولات: نیاز به استانداردسازی و بهبود کیفیت کالاها برای رقابت در بازارهای جهانی.
توسعه زیرساخت‌ها: تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انبارداری و لجستیک.
تنوع‌بخشی به بازارها: کاهش وابستگی به چند کشور خاص و توسعه بازارهای جدید.
حمایت دولتی:ا رائه تسهیلات بانکی، کاهش تعرفه‌ها و ایجاد مشوق‌های صادراتی.
ثبات قوانین اقتصادی: ایجاد فضای اقتصادی امن و پایدار برای سرمایه‌گذاری و صادرات.
چه محصولات خوراکی از کشور صادر می‌شوند؟
ایران به‌عنوان کشوری با منابع غنی کشاورزی و تنوع اقلیمی، صادرات قابل‌توجهی در زمینه محصولات خوراکی دارد. بنابراین صادرات غیرنفتی کشور تنها به اقلام پتروشیمی ، صنعتی و معدنی خلاصه نمی‌شود. برخی از مهم‌ترین محصولات خوراکی صادراتی ایران عبارت‌اند از:
پسته: پسته یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران است که در بازارهای جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. پسته ایرانی به دلیل طعم، کیفیت بالا و تنوع گونه‌ها، به کشورهای مختلفی ازجمله چین، هند، امارات، ترکیه و کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
زعفران: ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان است. زعفران ایرانی به‌عنوان طلای سرخ شناخته می‌شود و به کشورهای بسیاری ازجمله اسپانیا، امارات، هند و چین صادر می‌شود.
خرما: ایران یکی از برترین تولیدکنندگان خرما در جهان است و انواع مختلفی مانند خرمای مضافتی، کبکاب و پیارم را به بازارهای جهانی عرضه میکند. عراق، هند، روسیه و کشورهای اروپایی از خریداران اصلی خرمای ایران هستند. خشکبار: خشکبار ایران شامل گردو، بادام، فندق، کشمش و انجیر خشک، از محصولات محبوب در بازارهای بین‌المللی است. این محصولات به دلیل کیفیت بالا و طعم طبیعی، در کشورهای اروپایی، آسیایی و خاورمیانه تقاضای زیادی دارند.
زرشک:ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زرشک در جهان است. این محصولات در بیشتر مواقع به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود و در صنایع غذایی و دارویی استفاده فراوان دارد.
انواع میوه: ایران به دلیل اقلیم مناسب، تولیدکننده انواع میوه‌های باکیفیت مانند سیب، انار، کیوی، مرکبات (پرتقال، لیمو، نارنگی)، انگور و هندوانه است که به کشورهای همسایه و دورتر صادر می‌شوند.
عسل: عسل طبیعی ایران، به‌ویژه عسل‌های ارگانیک از مناطق کوهستانی، یکی دیگر از محصولات صادراتی است که به کشورهای عربی و اروپایی ارسال می‌شود.
گیاهان دارویی و دمنوش‌ها: ایران در زمینه تولید گیاهان دارویی مانند گل محمدی، آویشن، نعناع، بابونه و دمنوش‌های گیاهی بسیار موفق است. این محصولات به کشورهای اروپایی، آسیای شرقی و خاورمیانه صادر می‌شوند.
محصولات لبنی: ایران در سال‌های اخیر با رشد صنعت لبنیات، صادرات محصولاتی نظیر پنیر، ماست، دوغ و شیر خشک به کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان و برخی کشورهای آسیای میانه را توسعه داده است.
انواع ادویه‌ها: علاوه بر زعفران، ادویه‌های دیگر مانند زیره سبز و سیاه، هل، دارچین و سماق نیز از ایران به کشورهای مختلف صادر می‌شود.
آرد و گندم: در برخی سال‌ها، ایران با تولید مازاد گندم و آرد، اقدام به صادرات این محصولات به کشورهای همسایه نظیر عراق و افغانستان میکند.
چای ایرانی: چای تولیدشده در شمال ایران (به‌ویژه گیلان) یکی از محصولات صادراتی است که به کشورهای همسایه مانند عراق و آذربایجان ارسال می‌شود.
آبمیوه و کنسانتره میوه‌ها: صادرات آبمیوه و کنسانتره میوه‌های ایرانی به دلیل طعم و کیفیت بالا، به کشورهای آسیایی، اروپایی و خاورمیانه گسترش یافته است.
حبوبات: انواع حبوبات ایرانی مانند عدس، نخود، لوبیا و ماش نیز به کشورهای مختلف صادر می‌شود، به‌ویژه کشورهای همسایه و آفریقایی.
شیره و فرآورده‌های انگور: شیره انگور، باسلق و سایر فرآورده‌های انگور، که از تولیدات مناطق غربی ایران هستند، به کشورهای عربی و اروپایی صادر می‌شوند.
سخن آخر
جمهوری اسلامی ایران به دلیل منابع کشاورزی و طبیعی غنی، توانایی صادرات گسترده محصولات خوراکی را دارد. با توجه به کیفیت بالای محصولات و تنوع آن‌ها، فرصت‌های صادراتی زیادی برای این محصولات در بازارهای جهانی وجود دارد. سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی، بازاریابی و رعایت استانداردهای جهانی می‌تواند جایگاه این محصولات را در بازارهای بین‌المللی تقویت کند. خوشبختانه این سیاست طی سال‌های اخیر با نگاه صادرات محصولات خاص به بازارهای جدید تقویت شده است و به‌تازگی وزیر جهاد در پاسخ به درخواست سفیر ژاپن در كشورمان مبنی بر تسهیل صادرات پنیر ایرانی به این كشور بیان داشته است که موانع موجود به‌زودی رفع خواهد شد و مردم ژاپن طعم مطلوب پنیر ایرانی را تجربه خواهند كرد. غلامرضا نوری، وزیر جهاد كشاورزی در دیدار با تسوكادا تاماكی، سفیر ژاپن در ایران، گفته است که روابط عمیق ایران و ژاپن در مسائل زیست‌محیطی به‌ویژه آب، زمینه مناسبی برای گسترش مراودات میان دو كشور است. کارشناسان و آگاهان این عرصه اقداماتی از این دست را گامی بلند در رونق صادرات غیرنفتی، تقویت اقتصاد داخلی و بهبود معیشت کشاورزان می‌دانند و بر استراتژی‌های موفقیت در صادرات به کشور مقصد همچون صادرات پنیر به ژاپن تأکید می‌کنند. بدیهی است که تحقیقات بازار در فرآیند رونق صادرات محصولات خوراکی اهمیت فراوانی دارد و برهمین اساس نیاز است تا بررسی ذائقه مصرف‌کنندگان، شناسایی رقبا و تحلیل جایگاه محصولات مشابه در بازار ارزیابی شود. همچنین استفاده از بسته‌بندی مناسب که با استانداردهای فرهنگی کشور مقصد همخوانی داشته باشد، از دیگر موارد حائز اهمیت است. در حقیقت درک عمیق از بازار، تطبیق محصول با نیازهای محلی و استفاده از استراتژی‌های هدفمند بازاریابی، می‌تواند به موفقیت در این بازار منجر شود. توجه به کیفیت، نوآوری و ایجاد روابط تجاری پایدار از دیگر عوامل پیشرفت در صادرات غیرنفتی به‌ویژه محصولات خوراکی است.