«رنگ چشم هر فرد، باتوجه‌به محل زندگی او و شرایط آب‌وهوایی و ژنتیک متفاوت خواهد بود. در کشورهای آسیایی، رنگ چشم روشن بسیار کم است و ازاین‌رو افراد خواهان رنگ چشم‌های سبز و آبی هستند. در گذشته تنها راه تغییر رنگ، استفاده از لنزهای رنگی و طبی شناخته شده بود اما با گذشت زمان، جراحی‌هایی پدید آمده که این دسته از افراد را ظاهرا به آرزویشان که تغییر رنگ دائمی چشم است، رسانده! این عمل جراحی که پیش‌تر برای برخی بیماری‌ها مثل «آلبینیسم» جنبه درمانی داشت، حالا در بین شهروندان با هدف زیبایی پرطرف‌دار شده، درحالی که متخصصان نسبت به عوارض آن هشدار داده و می‌گویند این جراحی، چشم سالم را معیوب می‌کند.
هیچ‌کدام از روش‌ها و فرآیندهای تغییر رنگ چشم توسط سازمان جهانی دارو تایید نشده است و علیرغم به صدا درآمدن زنگ خطر از سوی وزارت بعداشت، هیچ بخش‌نامه یا توصیه‌نامه‌ای مبنی بر ممنوع بودن این جراحی وجود ندارد.
دکتر پرویز زرین بخش، رئیس مرکز تحقیقات اپتیک و لنز ایران از این مسئله انتقاد کرده و با اشاره به اینکه چنین عمل‌هایی در کشورهای عقب‌مانده و در حال توسعه انجام می‌شود، عنوان می‌کند: «کشورهای عقب‌افتاده نظیر آمریکای لاتین، هند، پاکستان و البته ایران از‌جمله کشور‌هایی هستند که اینگونه عمل‌ها را انجام می‌دهند چراکه برای به خطر انداختن سلامتی مردم قانون و مجازات بازدارنده‌ای نوشته نشده یا به‌درستی اجرا نمی‌شود. در ایران، قوانینی برای این امر وجود دارد و نظام پزشکی اجازه به خطر انداختن سلامتی افراد را به پزشکان نمی‌دهد اما هنوز نمی‌تواند جلوی تبلیغات این عمل‌های زیبایی روی چشم افراد را در فضای مجازی بگیرد.»
با این وصف، به نظر می‌رسد هیچ محدودیتی برای آنکه افراد به ظاهری «ایده‌آل» دست یابند، وجود ندارد. حتی اگر این کار به قیمت گزافی تمام شود و همواره با وجود خطرات بالقوه آن همیشه داوطلبانی وجود دارند که حاضرند بهای آن را بپردازند. زنان بر اساس آمار‌ها، ۸۰ درصد متقاضیان جراحی‌های زیبایی در ایران را تشکیل می‌دهند. یکی از دلایل و انگیزه‌های انجام این جراحی‌ها، افزایش تعداد دنبال کنندگان در شبکه‌های اجتماعی عنوان شده است. آمار «انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران» نشان می‌دهد صد‌ها هزار ایرانی صفحات مجازی بلاگر‌های زیبایی را دنبال می‌کنند و حدود 6هزار حساب در اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ خدمات جراحی پلاستیک مشغول هستند. به نظر می‌رسد اگر در گذشته فقط تصاویر روی جلد مجلات و فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی بر دیدگاه جامعه نسبت به زیبایی تاثیرگذار بود، حالا تماشای هر روزه صفحات اینستاگرامی هم به تب زیبایی دامن زده و امروزه برخی زنان تحت عمل‌های جراحی قرار می‌گیرند تا رنگ چشم‌های خود را به‌طور دائمی تغییر دهند!
دکتر احمد دارابی، متخصص چشم در این باره توضیح می‌دهد: «چنین کاری می‌تواند به روش‌های مختلفی مانند قرار دادن ایمپلنت رنگی برای تغییر ظاهر عنبیه، تتوی عنبیه یا استفاده از لیزر برای کاهش یا حذف ملانین (رنگدانه‌ای که رنگ چشم را تعیین می‌کند) صورت پذیرد. عنبیه حلقه رنگی است که دور مردمک قرار دارد و بیش از اندازه پیچیده و زیبا است و از دو لایه عضله نازک تشکیل شده که ما نمی‌توانیم آن‌ها را کنترل کنیم. این عضلات مسئول کوچک و بزرگ کردن اندازه مردمک و عنبیه هستند تا مقدار نوری که وارد چشم می‌شود را کنترل کنند. همچنین این عضلات از آسیب دائمی به سلول‌های حساس گیرنده درون چشم محافظت می‌کنند. عنبیه همچنین دارای دو لایه‌ای است که حاوی رنگدانه‌ای به نام ملانین بوده و رنگ چشم شما را تعیین می‌کنند. 6 رنگ اصلی شناخته شده عبارتند از: قهوه‌ای، کهربایی، فندقی، سبز، آبی و خاکستری. اگر در هر دو لایه عنبیه خود رنگدانه زیادی داشته باشید، چشمان شما رنگ تیره‌تری خواهند داشت، مانند قهوه‌ای که رایج‌ترین رنگ چشم در جهان است و در حدود ۸۰ درصد از جمعیت جهان چشمانی بدین رنگ دارند. اگر رنگدانه کمتری در لایه جلویی داشته باشید، چشمان شما ممکن است رنگ فندقی یا سبز داشته باشند که نادرترین رنگ‌ها هستند و تنها ۲ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند. افرادی که در لایه جلویی اصلا ملانین نداشته باشند و یا ملانین کمی داشته باشند، چشمان آبی یا خاکستری خواهند داشت.»
عمل‌های جراحی بر روی چشم و به ویژه عنبیه مدت‌ها صورت می‌گرفته‌اند. انجام جراحی «کاتاراکت» برای درمان آب مروارید به قرن پنجم پیش از میلاد برمی‌گردد و رنگ‌آمیزی زخم‌ها در چشم بیش از ۲هزار سال است که قدمت دارد. تا سال‌های اخیر، این عمل‌ها برای بازسازی عنبیه یا ترمیم نقص‌ها انجام می‌شد. اما اکنون، روش‌های زیبایی برای تغییر دائمی رنگ عنبیه به طور فزاینده‌ای باب شده‌اند. کراتوپیگمنتیشن یا تتوی قرنیه یک مثال از این روش‌ها است که در پی آن، یک سری از برش‌های کوچک با سوزن در قرنیه (لایه شفاف محافظ چشم) ایجاد می‌شود و رنگدانه‌ها به لایه داخلی وارد می‌شوند تا رنگ آن به‌طور دائمی تغییر کند. این تکنیک تاریخچه‌ای هزار ساله دارد و از انواع مختلفی از رنگدانه‌ها، از جمله دوده استفاده می شده است. در مقابل استفاده از لیزر برای حذف رنگدانه از لایه خارجی عنبیه می‌تواند چشمان قهوه‌ای را به آبی روشن یا خاکستری تغییر دهد. بدین صورت که با استفاده از لیزر، رنگدانه و سلول‌های تولیدکننده رنگدانه را می‌سوزانند. این تکنیک فقط می‌تواند برای تغییر رنگ از تیره به روشن استفاده شود و برای افرادی که می‌خواهند رنگ چشمانشان تیره‌تر شود، کار نمی‌کند، زیرا در حال حاضر امکان اضافه کردن ملانین بیشتر به عنبیه وجود ندارد.
قرار دادن ایمپلنت‌های سیلیکونی در چشم‌ها و از دست رفتن بینایی
احمد دارابی در این زمینه عنوان می‌کند: «روش‌های کم کردن ملانین ابتدا برای درمان بیماری «ملانوئیدوز پوستی» در چشم توسعه یافتند. در این بیماری سلول‌های رنگدانه به جای مکان‌های مورد نیاز، باعث تیرگی سایر بخش‌های چشم همچون سفیدی چشم می‌شوند. این حالت ممکن است نیاز به چندین دوره درمان داشته باشد، اما درمان آن معمولاً دائمی است، همان‌طور که تغییرات زیبایی نیز دائمی هستند. کراتوپیگمنتیشن و لیزر هر دو خطر عفونت بالایی را به همراه دارند، چرا که لایه‌های خارجی چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این روش‌ها همچنین می‌توانند باعث حساسیت به نور و تغییرات بینایی از جمله نابینایی، نازک شدن و پارگی قرنیه، آب مروارید و آب سیاه شوند. برخی از بیمارانی که تحت عمل کراتوپیگمنتیشن قرار گرفته‌اند، حتی از درد چشم در حین انجام ام‌آرآی شکایت کرده‌اند.»
این متخصص می‌گوید: «یکی دیگر از روش‌هایی که برخی افراد برای تغییر رنگ چشم‌های خود استفاده می‌کنند، قرار دادن ایمپلنت‌های سیلیکونی در چشم‌هاست. یکی از مدل‌های اینستاگرامی با انجام این جراحی ۵۰ درصد از بینایی خود را در یک چشم و ۸۰ درصد بینایی چشم دیگرش را از دست داد و او را به حالتی رساند که بینایی‌اش به کیفیت یک فرد ۹۰ ساله کاهش یافته بود. این ایمپلنت‌ها نیز خطر بالای عفونت و دیگر عوارض مانند تغییر شکل چشم و برهم خوردن فشار مایعات داخل چشم بر روی عصب بینایی را به همراه دارد. از آنجایی که این عصب کنترل بینایی را بر عهده دارد، درصورت تحت فشار قرار گرفتن می‌تواند منجر به نابینایی شود.»
عمل تغییر رنگ چشم به افراد دارای چشم سالم، توصیه نمی‌شود
سید هاشم دریاباری؛ رئیس مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت و فوق تخصص پیوند قرنیه نیز نسبت به عوارض این عمل هشدار داده و در گفتوگو با رسانه‌ها می‌گوید: «در این عمل، رنگدانه به داخل قرنیه چشم، تزریق و متاسفانه در فضای مجازی، تبلیغات نادرستی در مورد این عمل می‌شود که افراد سالم ترغیب به تغییر رنگ چشم می‌شوند. درحالی که عمل تغییر رنگ چشم به هیچ عنوان به افراد دارای چشم سالم، توصیه نمی‌شود، این عمل جراحی برای افراد سالم، بدون عوارض نیست و هنوز پشتوانه محکم علمی برای انجام این عمل برای افراد دارای چشم سالم وجود ندارد. عوارض عمل تغییر رنگ چشم برای افراد سالم شامل احتمال التهاب چشم، عفونت قرنیه، آب مروارید، کاهش دید و گاهی حتی نیاز به پیوند قرنیه است. از سوی دیگر اگر این افراد دچار آب مروارید شوند، دید جراح برای انجام عمل، بسیار محدود می‌شود و یا اگر این افراد در آینده دچار پارگی شبکیه شوند، عمل جراحی آن‌ها بسیار سخت می‌شود.»
رئیس مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت به افراد سالم توصیه می‌کند «که اگر چشم‌های سالمی دارند از رنگ طبیعی و خدادادی چشم‌هایشان لذت ببرند و تن به عملی ندهند که عوارض بسیاری دارد و چشم سالم را به چشم معیوب تبدیل می‌کند. «کراتوپیگمنتاسیون» یا عمل تغییر رنگ چشم برای افرادی کاربرد دارد که رنگ چشم بیماران قبلا به علت ضربه، التهاب یا عفونت تغییر کرده و رنگ یکی از چشم‌ها سفید شده و یکی دیگر حالت طبیعی دارد که در این موارد برای یکی شدن ظاهر دو چشم، عمل تغییر رنگ چشم انجام می‌شود. در برخی از بیماری‌های چشمی مانند بیماری‌های «انیریدیا» و «آلبینیسم»، رنگ یک یا دو چشم غیر طبیعی و دارای ظاهری ناخوشایند برای بیماران می‌شود که با کراتوپیگمنتاسیون، رنگ چشم‌ها به حالت طبیعی تغییر می‌کند.»
ایران در حال تبدیل شدن به قطب جراحی تغییر رنگ چشم
کشور ما که در تعداد جراحی زیبایی رتبه دوازدهم را در جهان به نام خود ثبت کرده، حالا کم‌کم در حال تبدیل شدن به قطب جراحی تغییر رنگ چشم است و توان جریان غالب در جامعه برای سوق دادن افراد به تغییر رنگ چشم هم ظاهرا بیشتر از توصیه‌های علمی است. در باب علل روان‌شناسی این پدیده می‌توان بر این مهم صحه گذارد که «به طور کلی انسان همیشه می‌خواهد خودش را به چارچوب‌ها و معیارهای زیبایی که جامعه تعیین می‌کند، نزدیک کند؛ مثلا در ایران گاهی مو‌های بلوند و روشن و اندامی مثل باربی پرطرف‌دار شده بودند و از جذابیت‌های زنانه محسوب می‌شدند. افراد به این دلیل تن به جراحی‌های زیبایی غیرضروری می‌دهند که از طرف جامعه که معیار‌هایی دارد، بیشتر پذیرفته شوند.»
روان‌شناسان معتقدند «در گذشته، در ذهن ایرانی‌ها افرادی که چشمان روشن داشتند، زیباتر محسوب می‌شدند. حالا هم برخی به خاطر این که به معیارهای زیبایی و جذابیت با چشم‌های رنگی برسند، عمل تغییر رنگ چشم انجام می‌دهند؛ یعنی فرد عمل چشم را به خاطر قرار گرفتن در آن قالب و چارچوب خاص انجام می‌دهد و می‌خواهد به فردی تبدیل شود که جایگاه ویژه‌ای دارد و خوش‌تیپ‌تر و زیباتر است.»
وقتی عمل زیبایی ۳۰۰ میلیون تومانی پرطرف‌دار می‌شود
جراحی تغییر رنگ چشم به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود؛ از کاشت عنبیه مصنوعی رنگی گرفته تا تزریق رنگدانه با کمک دستگاه‌های لیزر به داخل لایه سطحی قرنیه.
جالب اینجاست که جراحی نوع آخر که به تازگی پرطرف‌دار شده، گران‌ترین نوع این جراحی‌هاست و متقاضی می‌تواند رنگ مورد نظر چشم خود را طیفی از ۱۷ رنگ مختلف انتخاب کند؛ از سبز، سبز زمردی، سبز پسته‌ای، آبی لاجوردی و آبی مدیترانه‌ای گرفته تا سدری، قهوه‌ای، خاکستری، عسلی و...
گزینه دیگر هم این است که متقاضی نمونه رنگ مورد نظر خود را می‌دهد و دستگاه‌ها رنگ درخواستی را می‌سازند. همه این‌ها مراحلی از یک جراحی چند صد میلیون تومانی هستند.
اگر هزینه تغییر رنگ چشم با کاشت عنبیه مصنوعی حداکثر ۲۵ میلیون تومان است، هزینه عمل با شیوه تزریق رنگدانه ممکن است به هفت هزار دلار برسد. گویا تغییر رنگ چشم در یک کلینیک در تهران اگر با رنگ‌های معمول انجام شود، ۲۷۵ میلیون تومان و اگر با رنگ‌های ترکیبی انجام شود، ۴۲۵ میلیون تومان هزینه خواهد داشت. این هزینه در عمان به ترتیب
6 و 7 هزار دلار است.
خطر کوری با قرار گرفتن لایه اضافی روی عنبیه چشم
علیرغم هزینه گزاف، بعضی از پزشکان، متقاضیان را به خاطر عوارض این عمل از آن منع می‌کنند. یکی از پزشکان متخصص چشم می‌گوید: «وقتی کسی درباره عمل تغییر رنگ چشم از او مشورت می‌گیرد، توصیه می‌کند این عمل را انجام ندهد، چرا که حتی اگر با شیوه تازه و مدرن تزریق رنگدانه روی لایه سطحی عنبیه انجام شود، به هر حال رنگدانه تزریق شده به چشم، یک جسم خارجی محسوب می‌شود که می‌تواند مشکل ایجاد کند؛ ضمن این که اگر این افراد دچار آب مروارید شوند، دید جراح برای انجام عمل بسیار محدود می‌شود یا اگر این افراد در آینده دچار پارگی شبکیه شوند، عمل جراحی آن‌ها بسیار سخت می‌شود.»
دکتر هرمز شمس، متخصص چشم پزشکی و استاد دانشگاه تهران در گفتوگو با ایسنا، با هشدار نسبت به تبلیغات شبکه‌های مجازی درباره تغییر رنگ چشم بویژه از سوی غیرمتخصصان، عنوان می‌کند: «نکته مهم و قابل توجه آن است که این عمل به‌صورت قرار دادن لنز ثابت روی قرنیه چشم انجام می‌شود که به هیچ وجه عملی ساده و بی‌خطر نیست و از طرفی هم به دلیل برخورد این لنزها با عنبیه می‌تواند موجب آب مروارید و تورم در چشم شود.»
وی درباره عوارض عمل تغییر رنگ چشم بیان می‌کند: «این لنزها یک لایه اضافی است که به چشم‌ها وارد می‌شود و با عنبیه چشم که یک لایه شفاف است و سلول‌های آن آندوتلیال و بسیار حساس هستند، برخورد دارد و می‌تواند آن‌ها را از بین ببرد و دیگر هم تولید نشوند. در این صورت این خطر وجود دارد که این لنزها موجب کدورت قرنیه چشم و کوری شوند و در چنین شرایطی تنها راه چاره پیوند قرنیه است. این عمل‌ها همچنین به زاویه و درون چشم که بین عنبیه و قرنیه است، فشار وارد می‌کند و می‌تواند موجب آب سیاه شود. همچنین این عمل می‌تواند به دلیل تماس با عدسی چشم موجب بروز آب مروارید شود؛ به طور کلی این عمل اگر جنبه درمانی نداشته باشد و به غیر از افرادی که عنبیه آن‌ها به طور کامل ایجاد نشده، به هیچ وجه برای سایرین توصیه نمی‌شود.»
تغییر رنگ چشم، چه زمانی جنبه درمانی دارد؟
این متخصص چشم پزشکی و استاد دانشگاه تهران درباره جنبه‌های درمانی اعمال مرتبط با تغییر رنگ چشم تصریح می‌کند: «برخی از افراد عنبیه چشم بسیار شفافی دارند که بازتاب نور آن‌ها را اذیت کرده و بینایی‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین می‌توان برای بهبود شرایط آن‌ها یک عنبیه مصنوعی رنگی فراهم کرد تا اذیت نشوند و در این صورت این عمل جنبه درمانی دارد اما این جراحی برای یک فرد سالم ریسک بالایی دارد و این در حالیست که برخی افراد متاثر از تبلیغاتی که در شبکه‌های مجازی انجام می‌شود، به انجام این عمل اصرار دارند.»