کاپ ۲۹ نتوانست به تعهدات اقلیمی جدیدی دست یابد
نقدی بر اجلاس سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل
گرمایش جهانی و تغییر اقلیم به‌عنوان چالش اصلی بشریت، دانشمندان را نگران کرده است. طی یک قرن گذشته سیاره زمین به شکل غیرطبیعی حدود یک درجه سلسیوس گرم‌تر شده که به نظر می‌رسد فعالیت‌های صنعتی در ایجاد این مشکل بسیار موثر بوده‌اند.
تعداد مطالعاتی که در زمینه تغییرات اقلیمی انجام شده به‌قدری گسترده و وسیع است که جای هیچ شک و تردیدی باقی نمی‌گذارد که گرمایش زمین، خطر و تهدیدی جدی به شمار می‌رود و در صورت تداوم حتی می‌تواند زیست انسانی را در معرض مخاطره قرار دهد. کم‌نیستند افرادی که به یافته‌های دانشمندان تردید دارند یا مانند برخی دولت‌ها، گرمایش زمین را افسانه می‌پندارند اما نتایج بررسی‌های علمی روزگار ما که در جریان صد‌ها مطالعه به‌دست آمده نشان می‌دهد، خطر گرمایش زمین به‌مراتب بیش از تصور ما، به مرحله بحران نزدیک شده است. گزارش دانشمندان جای هیچ شکی باقی نمی‌گذارد که سطح آب اقیانوس‌ها به دلیل ذوب شدن یخچال‌های طبیعی قطب جنوب، به‌شدت در حال افزایش است.
از سال ۱۸۸۰ اندازه‌گیری دمای هوای کره زمین آغاز شده است و تاکنون نیز ادامه‌دارد. گفته می‌شود که گرم‌شدن کره زمین در سال ۲۱۰۰ باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان‌های وحشتناک خواهد شد. در مورد دلایل این پدیده، مجموعه‌ای از تئوری‌ها بر تاثیر گازهای گلخانه‌ای توسط انسان‌ها بر این فرآیند مبتنی است و به عقیده بسیاری از دانشمندان با افزایش آگاهی‌های عمومی، مصرف بهینه سوخت و انرژی، افزایش سطح فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، بازیافت مواد و استفاده از انرژی‌های جایگزین سوخت‌های فسیلی مانند باد و خورشید می‌توان این پدیده و اثرات منفی آن بر زندگی بشر را کنترل کرد. در این میان از اقداماتی نظیر برگزاری کنفرانس‌های سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد نیز به‌عنوان یک نقطه عطف در تلاش‌های جهانی برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی و ایجاد راهکار‌های پایدار یاد می‌شود. گروهی معتقدند نتایج این اجلاس‌ها نه‌تنها بر سیاست‌های ملی کشورها تاثیرگذار است، بلکه شهر‌ها را به‌عنوان کانون‌های اصلی نوآوری و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی معرفی می‌کند.
کنفرانس‌های سالانهٔ کشورهای عضو کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد از سال ۱۹۹۵ به‌منظور بررسی و هماهنگی اقدامات جهانی در مقابله با تغییرات اقلیمی برگزار می‌شوند. این نشست‌ها بستری برای مذاکره و تصمیم‌گیری دربارهٔ کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تطبیق با اثرات تغییرات اقلیمی فراهم می‌کنند، اما مطابق اظهارات کارشناسان، در سه سال اخیر، اجلاس‌های اقلیمی نتوانسته‌اند تفاوتی ایجاد کرده و دستاوردی به دنبال داشته باشند. در حقیقت، تولید گازهای گلخانه‌ای از ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، حدود هشت درصد رشد کرده است. قرار بود در اجلاس امسال (کاپ ٢٩) برای حد مشخصی از استخراج سوخت‌های فسیلی، برنامه‌ریزی شود و این حد به تدریج کاهش یابد، حال اینکه چنین نشد. کاپ ۲۹ نتوانست به تعهدات اقلیمی جدیدی دست یابد، همچنین به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف در نظام بین‌المللی مقابله با بحران اقلیمی شناخته شد. این کنفرانس بار دیگر آشکار کرد که برای مقابله با تغییرات اقلیمی، تنها تدوین قوانین و وعده‌های مالی کافی نیست، بلکه به شفافیت، اراده سیاسی واقعی، و مشارکت گسترده و عادلانه همه بازیگران نیاز است.
هفت اصلاح کلیدی برای کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل
براین اساس گروهی از دانشمندان و رهبران جهانی در نامه‌ای سرگشاده به مدیر کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل متحد، خواستار اصلاحاتی بنیادین در سازوکار کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل شدند.
به گزارش رسانه‌ها، در بخشی از این نامه تأکید شده است که کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد باید از مذاکرات فرسایشی فاصله بگیرد و به سمت ارائهٔ اقدامات عملی و ملموس حرکت کند، این تغییر مسیر پیشنهادی از جمله شامل مشخص کردن معیارهایی برای تشخیص صلاحیت کشورهای میزبان کنفرانس «به منظور حذف کشورهایی که از فاز خروج یا انتقال از انرژی‌های فسیلی حمایت نمی‌کنند» است.
در نامهٔ این کارشناسان همچنین آمده است که حضور لابی‌گران سوخت‌های فسیلی در این نشست‌ها به شدت بر تصمیم‌گیری‌ها تاثیر می‌گذارد و نیاز به کنترل و محدودیت دارد. مطابق داده‌های ائتلاف فعالان موسوم به «آلایندگان بزرگ را اخراج کنید»، تعداد لابی‌گران صنایع فسیلی در کاپ 29 بیشتر از نمایندگان 10 کشوری بوده که بیشترین آسیب را از تغییرات آب‌و‌هوایی متحمل می‌شوند.
در این نامهٔ سرگشاده هفت اصلاح کلیدی برای کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد پیشنهاد شده است. این اصلاحات از جمله بر لزوم پیگیری دقیق تأمین مالی آب و هوایی، یکپارچه‌سازی آخرین شواهد علمی و اقدام قاطع در زمینه برابری، عدالت و کاهش فقر تاکید دارد.
براساس اعلام گروه «ردیاب اقدامات آب‌و‌هوایی»، با تداوم سیاست‌های فعلی جهان تا سال ۲۱۰۰ میلادی ۲/۷ درجهٔ سانتیگراد گرم‌تر خواهد شد. گازهای گلخانه‌ای مهمترین عامل گرمایش زمین است و جامعه جهانی بر اساس «توافق اقلیمی پاریس» که در سال ۲۰۱۶ امضا شد، در تلاش است که با کاهش انتشار آن، نگذارد تا پایان قرن جاری گرمایش زمین بیش از ۱/۵ درجهٔ سانتیگراد افزایش یابد. همچنین بر ضرورت پاسخگویی دولت‌ها به این نکته تاکید شده است که برنامه‌های اقدام ملی آن‌ها باید با آخرین شواهد علمی هماهنگ باشند.
طی روز‌های گذشته مذاکرات اقلیمی سازمان ملل متحد موسوم به کاپ ٢٩ پس از چالش‌ها و تمدید‌های پی‌درپی، با تصویب توافقی ۳۰۰ میلیارد دلاری به‌کار خود پایان داد. این توافق کشورهای ثروتمند را متعهد می‌کند تا سال ۲۰۳۵ سالانه حداقل ۳۰۰ میلیارد دلار برای کمک به کشورهای در حال توسعه در مقابله با تغییرات اقلیمی اختصاص دهند. این درحالی است که کشورهای در حال توسعه ارقام بیش از یک تریلیون دلار را برای مقابله با تغییرات اقلیمی ضروری دانسته و کشورهای فقیر معتقدند که این مبالغ عمدتا از طریق وام‌های مشروط ارائه می‌شود و می‌تواند بدهی‌های آن‌ها را افزایش دهد.
یکی دیگر از تصمیمات مهم کاپ ۲۹، توسعه و تقویت بازارهای کربن بود. در این راستا، توافق شد که استانداردهای جهانی برای بازارهای کربن تدوین شود تا از شفافیت و کارایی این سیستم اطمینان حاصل شود.
این توافق، که در روز نخست اجلاس حاصل شد، به‌عنوان شکستن بن‌بست چندساله در این حوزه تلقی می‌شود و راه را برای کشورهای ثروتمند هموار می‌کند تا با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشورهای در حال توسعه، به تعهدات اقلیمی خود عمل کنند.
بر اساس این قوانین، استانداردهای کیفیت اعتبارات کربن تعیین شده است که برای راه‌اندازی یک بازار جهانی کربن تحت حمایت سازمان ملل ضروری است. این بازار به کشورها و شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا با سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی که منجر به کاهش یا حذف دی‌اکسید کربن از اتمسفر می‌شوند، اعتبارات کربن کسب کرده و از آن‌ها برای جبران انتشارهای خود استفاده کنند.
با این حال فعالان محیط زیست با قوانین جدید تجارت اعتبار کربن که در کاپ ۲۹ تصویب شد، مخالفت کرده‌اند؛ چراکه تجارت اعتبارات کربن ممکن است به کشورها و شرکت‌ها اجازه دهد با خرید اعتبارات، به تولید آلودگی ادامه دهند. این مکانیزم بیشتر به‌عنوان ابزاری برای فرار از کاهش واقعی انتشار توصیف شد. از طرفی بازارهای کربن شفافیت کافی ندارند و پروژه‌های بسیاری که به‌عنوان «کاهش کربن» تأیید می‌شوند، فاقد نظارت دقیق هستند. این امر می‌تواند به سوءاستفاده و تقلب منجر شود. همچنین قوانین جدید بیشتر به انتقال آلودگی از یک منطقه به منطقه دیگر کمک می‌کند و کشورهای در حال توسعه که میزبان پروژه‌های کربنی هستند، از این روند نگران‌اند.
اگرچه در اجلاس ۲۰۲۴ میلادی شهر باکو بالاخره حکومت‌های جهان چارچوب نخستینِ خلق بازارهای کربن را به تصویب رساندند. با این‌وجود مانند مالیات بر کربن، احتمالا اجرای موثر آن هم به‌شکلی تاثیرگذار پایین است. چون حکومت‌ها وعده‌های زیاد می‌دهند، حتی برنامه‌ریزی هم می‌کنند، ولی درنهایت اجرایی نمی‌کنند. پیش‌تر، در موضوع سرمایه‌گذاری اقلیمی، حکومت‌های شمال قول داده بودند برابر برنامه‌ریزی‌ها و وعده‌های انتخاباتی خودشان سالی ۱۰۰ میلیارد دلار در حکومت‌های جنوب سرمایه‌گذاری کنند، اما این وعده محقق نشد.
صحنه‌ای برای اختلافات میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه
به نظر می‌رسد کنفرانس‌های تغییرات اقلیمی سازمان ملل علیرغم اهمیت موضوعات مطرح‌شده و چالش‌های اقلیمی جهانی، به‌دلیل ساختاری ضعیف و ناکامی در دستیابی به نتایج قاطع، انتظارات را برآورده نکرده است. این کنفرانس‌ها که باید محلی برای تصمیم‌گیری‌های جسورانه و همبستگی بین‌المللی باشد، به صحنه‌ای برای اختلافات میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه تبدیل شده است.
چالش‌های مدیریتی، انتخاب میزبان بحث‌برانگیز، و نفوذ منافع اقتصادی کوتاه‌مدت بر سیاست‌گذاری‌های بلندمدت اقلیمی، تصویر کلی این اجلاس‌ها را مخدوش کرده است. تصمیمات مالی و مکانیزم‌های بازار کربن به‌جای کاهش واقعی انتشار گازهای گلخانه‌ای، به ابزارهایی برای کاهش تعهدات کشورهای صنعتی تبدیل شده و شکاف بی‌عدالتی اقلیمی را عمیق‌تر کرده است.
طبیعتا کاپ ۲۹ نیز نتوانست به تعهدات اقلیمی جدیدی دست یابد و به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف در نظام بین‌المللی مقابله با بحران اقلیمی شناخته شد. این کنفرانس بار دیگر نشان داد که برای مقابله با تغییرات اقلیمی، تنها تدوین قوانین و وعده‌های مالی کافی نیست، ضمن آنکه اختلافات گسترده‌ای میان دولت‌های ثروتمند، که در برابر کمک مالی بیشتر مقاومت می‌کنند و کشورهای در حال توسعه، که از هزینه‌های طوفان و سیل و خشکسالی در رنج‌اند، وجود دارد. کشورهای در حال توسعه همواره هشدار داده‌اند که بدون منابع مالی کافی برای تحقق اهداف اقلیمی نمی‌توانند کاری بکنند. با این حال کاپ ۲۹ بار دیگر آشکار کرد که کنفرانس‌هایی مانند کاپ نمی تواند بزرگ‌ترین امید و فرصت برای تحت فشار قرار دادن کشورهای ثروتمند و کاهش پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی باشد.
براساس گزارش سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۴، زمین در حال حاضر در مسیر گرم شدن ۳/۱ درجه سانتیگراد تا پایان این قرن قرار دارد و این در شرایطی است که انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی و مصرف سوخت‌های فسیلی همچنان در حال افزایش است و کاپ ۲۹ نتوانسته درمورد چگونگی عمل به تعهد سال گذشته این اجلاس گام‌های مشخصی را ترسیم کند. اجلاس سال گذشته بر محوریت دور شدن از سوخت‌های فسیلی و ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر تاکید داشت. اگرچه از کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس، خواسته‌شده تا برای مقابله با تغییرات اقلیمی بیشتر مشارکت کنند و هزینه بیشتری بپردازند، اما قرارداد کاپ، کشورهای در حال توسعه را تشویق می‌کند که در این زمینه مشارکت کنند، ولی آن‌ها را ملزم نمی‌کند.
شکست در حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی
مطابق آمارها از عصر صنعتی شدن زمین تاکنون یعنی از ۱۷۷۰ تا ۲۰۲۴ میلادی، مقدار دی‌اکسید کربن اتمسفر زمین ۵۰ درصد بیشتر شده است. صحبت از بیش از یک هزار میلیارد تن گازهای گلخانه‌ای است که بایستی بتوانیم در کوتاه‌مدت از جو زمین خارج کنیم. یعنی آلودگی را از گاز به جامع یا مایع تبدیل کنیم و در شرایطی پایدار آن را به‌شکلی امن نگهداری کنیم.
البته این شانس وجود دارد. در عین‌حال حدود ۵۰ درصد شانس وجود دارد تا زندگی در آستانه 1.5 درجه، یعنی شرایط فعلی، تغییر کند و به آستانه دو درجه سانتیگراد در کوتاه‌مدت برسیم. پیش‌بینی شده است تا حدود یک میلیارد نفر، یعنی یک نفر از هر هشت نفر مردم زمین با تغییر شرایط متعادل پیش از عصر صنعتی شدن به شرایط نامتعادل امروز و رسیدن به شرایط هرج‌ومرج اقلیمی، جان خود را از دست بدهند.
درحالی که به‌طور گسترده می توان بر عبور از سوخت‌های فسیلی سرمایه‌گذاری و با تولید گسترده مشاغل، بازپخش ثروت از بخش ثروتمندتر جامعه به بخش فقیرتر، برنامه‌های حفاظت از محیط زیست را بهبود بخشید تا زندگی هم برای ما و هم برای دیگر موجودات کره خاکی ساده‌تر و آسوده‌تر شود، کنفرانس‌های تغییر اقلیم نتوانسته این اهداف را محقق کند و به‌جای آن، حکومت‌های جهان براساس بی‌برنامگی و یا بی‌توجهی، به وقت‌کشی مشغول هستند.
همچنان بی‌عملی جامعه جهانی در برابر سیاره‌ای رو به فروپاشی و سیطره لابی سوخت‌های فسیلی بر سیاست‌گذاری‌ها علیرغم این فاجعه ادامه‌دارد و بدون تردید شکست در حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی، میلیون‌ها انسان آسیب‌پذیر را در خط آتش تغییرات اقلیمی قرار خواهد داد.
اغلب سیاستمداران و دولت‌ها بر این باورند که سهم انسان در این تغییرات بسیار ناچیز است و به‌عبارت‌دیگر تغییرات آب وهوایی چه با وجود انسان و فعالیت‌های صنعتی او و چه بدون انسان روی کره زمین رخ خواهد داد. این بحث‌ها که در تعارض جدی با اظهارنظر دانشمندان است تا جایی پیش رفته که برخی دولت‌ها اعلام کرده‌اند این مسئله آسیب جدی وارد نمی‌کند. در‌عین‌حال دانشمندان نظری غیر از این دارند.
بر اساس گزارش آن‌ها، نه‌تنها تغییرات اقلیمی یک واقعیت مسلم است بلکه عامل ایجاد آن نیز فعالیت انسانی و تولید گازهای گلخانه‌ای توسط بشر است.