چگونه می‌توان معیشت فرهنگیان را تقویت کرد؟
پاسداران اندیشه در هجوم سختی‌های معیشتی
فاطمه فلاح زاده
در بطن هر جامعه‌ای، کارکنان فرهنگی نقش بنیادین در ایجاد و تقویت هویت ملی، گسترش آگاهی عمومی و تربیت نسل‌های آینده ایفا می‌کنند. این قشر که شامل معلمان، نویسندگان، هنرمندان، کتابداران و روزنامه‌نگاران است، نقشی غیرقابل‌انکار در توسعه فرهنگی و اجتماعی دارد. بااین‌وجود، هم‌زمان با افزایش فشارهای اقتصادی ناشی از رکود، این گروه از کارکنان به‌شدت تحت تأثیر چالش‌های معیشتی قرارگرفته‌اند. رکود اقتصادی در کنار عواملی همچون تورم، کاهش بودجه‌های فرهنگی و عدم تناسب حقوق با هزینه‌های زندگی، موجب شده تا معیشت کارکنان فرهنگی به یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه تبدیل شود. از سویی، کاهش توان مالی این قشر می‌تواند تأثیرات مخربی بر کیفیت تولیدات فرهنگی و آموزشی بگذارد. از سوی دیگر نبود حمایت‌های کافی، توانایی این گروه در ارائه خدمات مؤثر و ارزشمند را کاهش می‌دهد. این گزارش به بررسی وضعیت معیشتی کارکنان فرهنگی در دوران رکود اقتصادی می‌پردازد، چالش‌ها و مشکلات اصلی را تحلیل می‌کند و با الهام از تجارب موفق، راهکارهایی برای بهبود این شرایط ارائه می‌دهد. در آغاز اگر بخواهیم چالش‌های معیشتی کارکنان فرهنگی را بررسی کنیم می‌بایست به افزایش تورم و کاهش قدرت خرید بپردازیم؛ طی سال‌های اخیر، نرخ تورم در کشور به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش‌یافته است. بر اساس آمارهای رسمی، هزینه‌های زندگی به‌ویژه در زمینه‌های اساسی نظیر مسکن، مواد غذایی، بهداشت و آموزش رشد چشمگیری داشته است. این افزایش هزینه‌ها در حالی رخ‌داده که حقوق کارکنان فرهنگی متناسب با این تورم رشد نکرده است. معلمان، نویسندگان و هنرمندان که بخش عمده‌ای از این قشر را تشکیل می‌دهند، به‌طورمعمول از دستمزدهای ثابت و محدود برخوردارند و این دستمزدها نه‌تنها جوابگوی نیازهای اولیه آنان نیست، بلکه قدرت برنامه‌ریزی برای آینده‌ای مطمئن را نیز از آنان سلب کرده است. شایان‌ذکر است تا بگوییم که بخش عمده‌ای از هنرمندان و نویسندگان به دلیل ماهیت شغلشان، به‌صورت پروژه‌ای یا قراردادی فعالیت می‌کنند. این شیوه اشتغال، آن‌ها را از حقوق پایه‌ای مانند بیمه درمانی، بیمه بیکاری و حقوق بازنشستگی محروم می‌کند. از سوی دیگر، نوسانات بازار فرهنگی، ازجمله کاهش فروش کتاب‌ها یا کم‌رنگ شدن فعالیت‌های هنری، سبب می‌شود تا این افراد به‌طور مستمر با بحران اقتصادی مواجه باشند.
کاهش بودجه‌های فرهنگی و مشکلات بیمه و بازنشستگی
یکی از اثرات مستقیم رکود اقتصادی، کاهش بودجه‌های دولتی است. در سال‌های اخیر، اختصاص بودجه به بخش فرهنگ و آموزش به میزان قابل‌توجهی کاهش‌یافته است. این کاهش بودجه بر جنبه‌های مختلفی نظیر حقوق کارکنان، توسعه امکانات فرهنگی و ایجاد فرصت‌های شغلی تأثیر منفی گذاشته است. یکی دیگر از مشکلات اساسی کارکنان فرهنگی، وضعیت نامطلوب بیمه و بازنشستگی است. بسیاری از معلمان و کارمندان آموزشی با چالش‌هایی مانند حق بیمه ناکافی، عدم امکان استفاده از خدمات درمانی مناسب و حقوق بازنشستگی ناچیز مواجه‌اند. در حوزه هنر و نویسندگی نیز، عدم دسترسی به بیمه‌های حمایتی یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان این عرصه به شمار می‌آید.
پیامدهای مشکلات معیشتی در حوزه فرهنگ
مشکلات اقتصادی و معیشتی تأثیر مستقیمی بر انگیزه کارکنان فرهنگی دارد. بسیاری از معلمان و هنرمندان گزارش داده‌اند که دغدغه‌های مالی مداوم، انرژی و تمرکز آنان را برای انجام کارهای خلاقانه و آموزشی کاهش داده است. در حقیقت می‌توان عنوان داشت که تأثیر مستقیم مشکلات اقتصادی بر کارکنان فرهنگی، نه‌تنها معیشت فردی آن‌ها را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهایی گسترده برای جامعه به همراه دارد. به‌عنوان‌مثال معلمان که بخش مهمی از کارکنان فرهنگی هستند، به دلیل دغدغه‌های مالی و نداشتن آرامش اقتصادی، نمی‌توانند به‌طور کامل به وظایف آموزشی خود تمرکز کنند. این مسئله به‌طور مستقیم بر کیفیت آموزش نسل‌های آینده تأثیرگذار است. افت تولیدات فرهنگی یکی دیگر از پیامدهای مشکلات در حوزه فرهنگ است. هنرمندان و نویسندگان، به‌عنوان خالقان آثار فرهنگی، برای ادامه فعالیت خود نیازمند منابع مالی کافی هستند و مشکلات اقتصادی آن‌ها را از تولید آثار خلاقانه بازمی‌دارد و درنتیجه، تولیدات فرهنگی جامعه کاهش می‌یابد. شایان‌ذکر است تا بگوییم که افزایش مهاجرت فرهنگیان و هنرمندان، یکی دیگر از پیامدهای این وضعیت، مهاجرت کارکنان فرهنگی به کشورهای دیگر است. بسیاری از این افراد به دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب و دستمزدهای نامتناسب با تورم، ترجیح به مهاجرت می‌دهند یا به مشاغل غیر مرتبط روی می‌آورند.
راهکارهای بهبود وضعیت معیشتی کارکنان فرهنگی
افزایش حقوق متناسب با تورم یکی از مهم‌ترین اقدامات برای بهبود وضعیت کارکنان فرهنگی است. این افزایش باید بر اساس نرخ واقعی تورم و هزینه‌های زندگی باشد. همچنین، سازوکارهای نظارتی برای جلوگیری از تأخیر در پرداخت حقوق باید ایجاد شود. افزون براین گسترش بیمه و حمایت‌های اجتماعی یا به‌عبارت‌دیگر ایجاد سیستم‌های بیمه‌ای جامع که هنرمندان، نویسندگان و سایر کارکنان فرهنگی را پوشش دهد، ضروری است. این بیمه‌ها باید شامل بیمه بیکاری، درمانی، و بازنشستگی باشند. در این راستا دولت همچنین می‌تواند یارانه‌هایی را به‌منظور کاهش هزینه‌های بیمه ارائه دهد.
تخصیص بودجه‌های ویژه فرهنگی و حمایت از پروژه‌های هنری
افزایش بودجه اختصاصی به بخش فرهنگ و آموزش یکی از مهم‌ترین اقدامات حمایتی است. این بودجه می‌تواند برای پرداخت وام‌های کم‌بهره به هنرمندان، حمایت از انتشارات و تولیدات فرهنگی و تأمین امکانات آموزشی هزینه شود. همچنین تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فرهنگی، ازجمله سینما، تئاتر و نشر می‌تواند منجر به افزایش اشتغال و درآمد در این حوزه شود. دولت نیز می‌تواند در این مسیر با ارائه مشوق‌های مالیاتی، شرکت‌ها را به سرمایه‌گذاری در فرهنگ ترغیب کند. آموزش مهارت‌های جدید به کارکنان فرهنگی یا به‌عبارت‌دیگر برگزاری دوره‌های آموزشی برای توانمندسازی کارکنان فرهنگی، می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا مهارت‌های جدیدی در زمینه‌های مدیریتی، بازاریابی و دیجیتال کسب کنند. این مهارت‌ها به بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش درآمد آنان کمک خواهد کرد. در حقیقت توجه به آموزش و توانمندسازی برگزاری دوره‌های آموزشی و توانمندسازی برای کارکنان فرهنگی می‌تواند به افزایش توانایی هرچه‌‌تمام‌ترشان کمک کند و این مهم سبب رونق ابعاد درآمدی خواهد شد.
استفاده از تجربیات موفق جهانی
مطالعه و الگوبرداری از سیاست‌های موفق می‌تواند همواره در تمامی حوزه راهگشا باشد و بی‌شک حوزه فرهنگ نیز از این قاعده مستثنی نیست. به‌عنوان‌مثال در کشور آلمان بیمه ویژه‌ای برای هنرمندان ایجادشده که هزینه‌های بیمه را میان دولت و هنرمندان تقسیم می‌کند. اتخاذ چنین رویکردی به عقیده فعالان و کارکنان حوزه فرهنگی می‌تواند گامی مؤثر باشد و کمک بدارد تا بخش فرهنگ و معیشت کارکنان آن ارتقاء یابد. در برخی از کشورها نیز نویسندگان و ناشران از معافیت‌های مالیاتی برخوردارند و دولت یارانه‌های ویژه‌ای به نشر کتاب اختصاص داده است که نتایج خوبی را نیز رقم‌زده است. براین اساس می‌توان عنوان داشت که اعطای مشوق‌های مالیاتی و معافیت‌های مالیاتی گامی مثمر ثمر است و مطلوب این است که موردتوجه قرارگیری چراکه با تمرکز بر اقتصاد خلاق، فرهنگ می‌تواند به یکی از منابع اصلی درآمدهای اقتصادی کشور تبدیل شود.
لزوم همکاری دولت و بخش خصوصی
حل مشکلات معیشتی کارکنان فرهنگی نیازمند همکاری گسترده میان دولت، نهادهای خصوصی و خود فعالان فرهنگی است. دولت می‌تواند از طریق سیاست‌گذاری و نظارت، بسترهای لازم را فراهم کند و بخش خصوصی نیز با سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ، فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد کند. برخی دیگر از اقدامات پیشنهادی در این زمینه شامل موارد زیر است:
ایجاد صندوق‌های حمایتی: تأسیس صندوق‌های مالی برای حمایت از کارکنان فرهنگی، به‌ویژه در دوران بیکاری یا رکود، یکی از راهکارهای مؤثر است. این صندوق‌ها می‌توانند از طریق مشارکت دولت و بخش خصوصی تأمین مالی شوند.
حمایت از صادرات فرهنگی: تشویق به صادرات آثار هنری و فرهنگی، می‌تواند منجر به ایجاد درآمدهای جدید برای هنرمندان و نویسندگان شود.
ایجاد فرصت‌های شغلی جدید: سرمایه‌گذاری در صنایع فرهنگی، مانند گردشگری فرهنگی و دیجیتال، می‌تواند فرصت‌های شغلی متعددی برای کارکنان فرهنگی ایجاد کند.
معیشت فرهنگیان؛ دغدغه‌ای به وسعت یک جامعه است
کارکنان فرهنگی، به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی توسعه پایدار، نقشی کلیدی در پیشبرد جامعه دارند اما فشارهای اقتصادی ناشی از رکود، این قشر را با مشکلات جدی مواجه کرده است. بااین‌حال، با اتخاذ سیاست‌های حمایتی مؤثر و سرمایه‌گذاری در بخش فرهنگ، می‌توان وضعیت معیشتی آنان را بهبود بخشید و نقشی سازنده در تقویت اقتصاد فرهنگی ایفا کرد. افزایش حقوق، حمایت‌های بیمه‌ای، و سرمایه‌گذاری در بخش فرهنگ، ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند به بهبود شرایط این قشر کمک کند. درنهایت، فرهنگ و اقتصاد دو وجه جدانشدنی از توسعه پایدار هستند و سرمایه‌گذاری در فرهنگ، سرمایه‌گذاری در آینده جامعه است. افزون بر این کوشش برای بهبود این حوزه نه‌تنها منجر به ارتقای کیفیت زندگی کارکنان فرهنگی خواهد شد، بلکه جامعه را نیز از ثمرات بی‌بدیل فعالیت‌های آنان بهره‌مند خواهد کرد. فرهنگ، به‌عنوان سرمایه‌ای ارزشمند، نیازمند حمایت مستمر است و توجه به کارکنان این حوزه، گامی اساسی در مسیر توسعه‌ای پایدار و متوازن به شمار می‌رود.