نقش توسعه حمل‌ونقل و کریدورهای بین‌المللی بررسی شد:
تقویت تولید داخلی و رونق صادرات
گروه اقتصادی
در جهان امروز، حمل‌ونقل و زیرساخت‌های لجستیکی به‌عنوان ستون‌های اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شوند. این بخش نه‌تنها جریان کالاها و خدمات را در داخل کشور تسهیل می‌کند، بلکه امکان حضور فعال در بازارهای بین‌المللی را نیز فراهم می‌آورد. کشورهای پیشرفته جهان با سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، اعم از جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی، توانسته‌اند هزینه‌های تولید را کاهش داده، کارایی زنجیره تأمین را بهبود بخشند و درنهایت جایگاه خود را به‌عنوان بازیگران مهم در اقتصاد جهانی تثبیت کنند. در این میان، کریدورهای بین‌المللی نقش ویژه‌ای در اتصال کشورهای تولیدکننده به بازارهای جهانی دارند. این کریدورها به‌عنوان مسیرهای ترانزیتی، امکان انتقال سریع و مقرون‌به‌صرفه کالا را فراهم می‌کنند و کشورهایی که در این مسیرها قرار دارند، از مزایای گسترده‌ای همچون افزایش صادرات، توسعه تجارت بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی بهره‌مند می‌شوند. جمهوری اسلامی ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، در نقطه تلاقی مسیرهای ترانزیتی شمال-جنوب و شرق-غرب قرارگرفته است و می‌تواند به یکی از محورهای اصلی تجارت جهانی تبدیل شود. در کنار زیرساخت‌های حمل‌ونقل و کریدورهای بین‌المللی، لجستیک مدرن و مدیریت کارآمد زنجیره تأمین نقش کلیدی در بهبود عملکرد اقتصادی دارند. لجستیک کارآمد به معنای انتقال به‌موقع و بهینه کالاها از مبدأ به مقصد است که می‌تواند هزینه‌های اضافی تولیدکنندگان را کاهش دهد و امکان رقابت‌پذیری بیشتر در بازارهای جهانی را فراهم کند. امروزه توسعه حمل‌ونقل و کریدورهای بین‌المللی نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی است، بلکه فرصتی طلایی برای افزایش سهم تولیدکنندگان داخلی در بازارهای جهانی، ایجاد اشتغال پایدار و دستیابی به رشد اقتصادی پایدار محسوب می‌شود. این گزارش با بررسی نقش حمل‌ونقل، کریدورهای بین‌المللی و توسعه لجستیک در تولید داخلی و صادرات، به اهمیت این عوامل در اقتصاد کشور پرداخته و راهکارهایی برای بهره‌برداری بهتر از این ظرفیت‌ها ارائه می‌کند.
حمل‌ونقل به‌عنوان زیرساخت توسعه تولید داخلی
حمل‌ونقل به‌عنوان شریان حیاتی اقتصاد پیونددهنده تأمین‌کنندگان مواد اولیه با تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است. بنابراین در این مسیر یک سیستم حمل‌ونقل کارآمد، نه‌تنها زمان و هزینه‌های جابه‌جایی را کاهش می‌دهد، بلکه به بهبود فرآیندهای تولید و دسترسی به بازارهای مصرف کمک می‌کند. در ادامه به بررسی سه مورد از اثرات کلیدی بهبود سیستم حمل‌ونقل به شرح زیر خواهیم پرداخت.
تأمین مواد اولیه با هزینه کمتر: زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل (جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی) امکان انتقال سریع و ارزان مواد اولیه به واحدهای تولیدی را فراهم می‌کند. این مسئله به کاهش هزینه تمام‌شده تولید و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.
افزایش تولید و بهبود رقابت‌پذیری: کاهش هزینه‌های لجستیک و حمل‌ونقل، به تولیدکنندگان امکان می‌دهد محصولات خود را باقیمت‌های رقابتی به بازار عرضه کنند. این امر علاوه برافزایش سهم بازار داخلی، زمینه‌ساز حضور موفق در بازارهای خارجی خواهد بود.
تقویت مناطق تولیدی و صنعتی: توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در مناطق صنعتی و محروم، باعث جذب سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌های تولیدی می‌شود. مناطق آزاد تجاری و صنعتی در این زمینه می‌توانند نقش پررنگی ایفا کنند.
کریدورهای بین‌المللی و نقش آن در توسعه صادرات
کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی، مسیرهای ارتباطی هستند که امکان ترانزیت کالا میان کشورهای مختلف را فراهم می‌کنند. کشورهایی که در مسیر این کریدورها قرار دارند، از مزایای قابل‌توجهی در توسعه صادرات و اقتصاد خود بهره‌مند می‌شوند. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک، نقطه اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب جهان است. کریدورهای مهمی همچون کریدور شمال-جنوب، کریدور شرق-غرب و مسیرهای ترانزیتی در دریای خزر و خلیج‌فارس، فرصت‌های بزرگی برای صادرات محصولات داخلی فراهم می‌کنند و بر همین اساس می‌بایست موردتوجه بیش‌تری قرار گیرند.
کاهش هزینه‌های صادرات و دسترسی به بازارهای جدید
استفاده از کریدورهای بین‌المللی و مسیرهای ترانزیتی، هزینه و زمان جابه‌جایی کالاهای صادراتی را کاهش می‌دهد. این امر، صادرات کالاهای ایرانی را در بازارهای جهانی رقابت‌پذیرتر می‌کند. با توسعه کریدورهای بین‌المللی و تعاملات تجاری با کشورهای همسایه، امکان صادرات کالا به بازارهای متنوع در آسیای مرکزی، اروپا، آفریقا و خاورمیانه فراهم می‌شود. بنابراین این مهم به رشد صادرات غیرنفتی و ارزآوری کمک شایانی خواهد کرد. گفتنی است که حضور فعال در کریدورهای بین‌المللی باعث افزایش تعاملات تجاری و جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در بخش حمل‌ونقل، لجستیک و تولید می‌شود.
اهمیت توسعه لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین
لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین، حلقه واسط بین تولید و صادرات است و نقش کلیدی در بهینه‌سازی فرآیندهای حمل‌ونقل و توزیع ایفا می‌کند. در حقیقت ایجاد و توسعه پایانه‌های صادراتی مدرن، بنادر پیشرفته، انبارداری هوشمند و مراکز لجستیک مجهز به فناوری‌های نوین، باعث تسهیل صادرات و بهبود عملکرد زنجیره تأمین می‌شود. بهره‌گیری از سیستم‌های مدیریت هوشمند حمل‌ونقل و دیجیتال‌سازی فرآیندهای لجستیکی، هزینه‌ها را کاهش داده و سرعت ارسال کالاها به بازارهای داخلی و بین‌المللی را افزایش می‌دهد. به بیان دقیق‌تر می‌توان عنوان داشت که لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین به‌عنوان عناصر کلیدی در فرآیند تولید و تجارت، نقش محوری در بهینه‌سازی هزینه‌ها، تسریع انتقال کالا و افزایش رقابت‌پذیری محصولات داخلی دارند. توسعه زیرساخت‌های لجستیکی و بهبود فرآیندهای زنجیره تأمین می‌تواند تولیدکنندگان را قادر سازد تا محصولات خود را با هزینه کمتر و کیفیت بالاتر به بازارهای داخلی و خارجی عرضه کنند.یک سیستم لجستیک کارآمد با بهینه‌سازی فرآیند انتقال کالا از تأمین‌کنندگان مواد اولیه تا مصرف‌کنندگان نهایی، هزینه‌های حمل‌ونقل را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد. توسعه انبارداری مدرن، به‌کارگیری فناوری‌های هوشمند و بهینه‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل، ضمن کاهش هزینه‌ها، سودآوری تولیدکنندگان را نیز افزایش می‌دهد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های تولید و صادرات، انتقال به‌موقع کالا به بازارهای هدف است و توسعه لجستیک از طریق ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل سریع و انبارداری پیشرفته، زمان تحویل کالا را کاهش داده و بهره‌وری کل زنجیره تأمین را بهبود می‌بخشد. این مسئله به‌ویژه در صادرات کالاهای حساس مانند محصولات کشاورزی و مواد غذایی که زمان‌بر هستند، اهمیت دوچندانی دارد.
نقش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی
ایجاد و توسعه مناطق آزاد تجاری و صنعتی، ضمن تسهیل تولید و صادرات، هزینه‌های لجستیک را کاهش داده و دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل می‌کند. مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم برای رشد و توسعه اقتصادی کشورها، نقش پررنگی در تسهیل تولید، جذب سرمایه‌گذاری و گسترش تجارت بین‌المللی دارند. این مناطق به دلیل بهره‌مندی از مشوق‌های قانونی، معافیت‌های مالیاتی و موقعیت‌های استراتژیک، بستری مناسب برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک و درنهایت تقویت تولید داخلی و صادرات فراهم می‌کنند.مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به‌طورمعمول در نزدیکی بنادر، مرزهای زمینی یا در مسیر کریدورهای بین‌المللی قرار دارند. این موقعیت استراتژیک، زمینه‌ساز توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ایجاد مراکز لجستیکی مدرن می‌شود. در این مناطق، بنادر هوشمند، خطوط ریلی و جاده‌ای به شکل ویژه‌ای توسعه‌یافته‌اند تا کالاها سریع‌تر و ارزان‌تر به مقاصد داخلی و خارجی ارسال شوند. به‌عنوان مثال بندر چابهار در جایگاه یکی از مهم‌ترین مناطق آزاد کشور، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در این بندر، علاوه بر تقویت صادرات، ایران را به کریدورهای مهم بین‌المللی متصل کرده و نقش مهمی در ترانزیت کالا ایفا می‌کند.
نتیجه‌گیری و راهکارها
حمل‌ونقل کارآمد، کریدورهای بین‌المللی و توسعه لجستیک سه عامل کلیدی در رشد تولید داخلی و توسعه صادرات کشور به شمار می‌روند. به‌منظور بهره‌برداری حداکثری از این ظرفیت‌ها، اقداماتی همچون توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی، گسترش و نوسازی شبکه‌های ریلی و جاده‌ای و تجهیز بنادر و پایانه‌های مرزی به فناوری‌های نوین ضروری است. همچنین توسعه کریدورهای بین‌المللی؛ استفاده بهینه از موقعیت جغرافیایی کشور و تقویت کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب و گسترش همکاری‌های بین‌المللی در زمینه ترانزیت و حمل‌ونقل از دیگر عوامل بسیار مهم می‌باشد. گفتنی است که سرمایه‌گذاری در بخش لجستیک و ایجاد مراکز لجستیکی مدرن و توسعه انبارداری هوشمند و بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال برای مدیریت حمل‌ونقل و زنجیره تأمین از دیگر موارد مورد تأکید به باور کارشناسان و آگاهان است. توأمان با موارد مذکور تسهیل قوانین و مقررات صادرات، کاهش موانع تجاری و گمرکی برای صادرکنندگان و حمایت از تولیدکنندگان داخلی برای ورود به بازارهای جهانی نیز اهمیت فراوانی دارد. با توجه به ظرفیت‌های موجود و نقش حیاتی حمل‌ونقل و لجستیک، توسعه این بخش‌ها می‌تواند زمینه‌ساز رشد تولید، اشتغال‌زایی و افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی شود. در این مسیر، همکاری دولت و بخش خصوصی نقشی تعیین‌کننده خواهد داشت.به بیان دیگر برای دستیابی به این اهداف، سیاست‌گذاری هوشمندانه و همکاری میان دولت و بخش خصوصی الزامی است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل (جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی)، ایجاد مراکز لجستیکی مدرن، استفاده از فناوری‌های دیجیتال و تسهیل قوانین صادراتی، ازجمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود عملکرد اقتصادی و ارتقای جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی کمک کنند. توسعه اقتصادی پایدار و حضور مؤثر در بازارهای جهانی نیازمند زیرساخت‌های قوی در حوزه حمل‌ونقل، لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین است. حمل‌ونقل کارآمد به‌عنوان شریان حیاتی اقتصاد، فرآیند تولید داخلی را تسهیل کرده و بستر مناسبی برای صادرات کالاهای ایرانی فراهم می‌سازد. از سوی دیگر، توسعه کریدورهای بین‌المللی به دلیل موقعیت استراتژیک، فرصتی استثنایی برای تبدیل کشور به قطب ترانزیتی منطقه و افزایش تعاملات تجاری با کشورهای همسایه و فراتر از آن محسوب می‌شود.