گروه اجتماعی
سرطان دهانه رحم چهارمین سرطان شایع در میان زنان است و ازجمله اولین علت‌های مرگ زنان در جهان به شمار می‌رود. تنها راه جلوگیری از آن،غربالگری و پیشگیری به‌واسطه تزریق واکسن است. به همین منظور در برخی کشورهای دنیا واکسن اچ‌پی‌وی وارد برنامه واکسیناسیون عمومی شده است و برخی کشورها نیز در حال بررسی و ارزیابی دقیق‌اند تا بر اساس تحقیقات علمی و شواهد معتبر دراین‌باره تصمیم‌گیری کنند.
ویروس اچ‌پی‌وی یا «پاپیلومای انسانی»، شایع‌ترین عفونت مقاربتی در سراسر جهان است و ۹ مورد از هر ۱۰ مورد ابتلا به اچ‌پی‌وی به خودی‌خود و در عرض دو سال از بین می‌رود، اما برخی از آن‌ها می‌تواند به بروز زگیل تناسلی یا سرطان دهانه رحم منجر شود که به گفته متخصصان با واکسن اچ‌پی‌وی قابل پیشگیری است.
مبتنی بر اطلاعاتی که در رسانه‌ها درج‌شده، دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته پس از فراخوان سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۶ برای مبارزه با ویروس اچ‌پی‌وی و بیماری‌های ناشی از آن، مراحل مختلفی از واکسیناسیون سراسری و یا برنامه‌های تشویقی را در نظر گرفته‌اند.
اما تزریق این واکسن در ایران محافل کارشناسی را به دو دسته تقسیم کرده و صاحب‌نظران را در دو گروه «تقریبا موافق» و «مخالف صد درصد» قرار داده است. مخالفان نه‌فقط اثربخشی این واکسن در پیشگیری از عفونت‌های تناسلی را انکار می‌کنند بلکه ایمن بودن این واکسن را زیرسؤال می‌برند. موافقان اما معتقدند واکسن گارداسیل، اگرچه از نظر بالینی اثربخش است، اما برای اجرا به شکل همگانی، باید تمامی جوانب را سنجید. به زعم آن‌ها بسیاری از مردم هنوز نسبت به اثرات و عوارض واکسن‌ها تردید دارند و باید اطلاعات علمی دقیق در اختیار آن‌ها قرار گیرد و بعد در مورد ورود یا تولید این واکسن تصمیم‌گیری کرد. شاید در شرایط فعلی که منابع مالی کشور محدود است، بهترین گزینه روش‌های غربالگری و مداخلات درمانی باشد. البته در میان موافقان گروهی هم بر این باورند که سرطان دهانه رحم در بسیاری از موارد ناشی از ویروس اچ‌پی‌وی است و می‌توان با واکسیناسیون به شکل گسترده نرخ شیوع را کاهش داد و از هزینه‌های تحمیلی بر حوزه بهداشت و درمان کشور به طرز چشمگیری کاست.
ماجرای نامه واکسن اچ‌پی‌وی به دفتر رهبری/ مخالفت‌ها علمی نبود
این‌روز‌ها صف‌آرایی موافقان و مخالفان موجب شده است که رئیس فرهنگستان علوم پزشکی ایران، درباره نامه‌ای با موضوع واکسن اچ‌پی‌وی که به دفتر رهبری ارسال شده و پاسخ فرهنگستان توضیحاتی ارائه کند. به گزارش مشرق، سیدعلیرضا مرندی، عنوان کرده است: «چندی قبل نامه‌ای از دفتر رهبری به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع می‌شود که پیرامون واکسن اچ‌پی‌وی بود و این شورا نامه را به فرهنگستان علوم پزشکی ارجاع داد تا پاسخ بدهیم. متن نامه، کارکرد این واکسن را زیر سؤال برده و غیرعادی بود. نویسنده نامه از جامعه پزشکی است، مواضع نویسنده نامه در دو سه سال اخیر با آنچه درگذشته شاهد بودیم، تا حدودی تغییر کرده و از همین رو، نکاتی را پیرامون واکسن مطرح کرده است که انتظار نمی‌رفت.»
رئیس فرهنگستان علوم پزشکی ایران، با تأکید بر تحلیل‌های کارشناسی در وزارت بهداشت برای تصمیم‌گیری در چنین موضوعاتی، تصریح کرده است: «ما نباید خود را در موضوعاتی که اشراف نداریم، صاحب نظر بدانیم و بهتر است اجازه دهیم متخصصین امر نظر بدهند. شائبه‌هایی در نامه مطرح‌شده بود که غیرعادی به نظر می‌رسید و از سوی دیگر، ماجرای واکسن اچ‌پی‌وی هم سیاسی شده است. آنچه فرهنگستان علوم پزشکی در پاسخ نامه به دفتر رهبری ارسال کرده است، این بود که نامه مورداشاره عالمانه نبوده و وزارت بهداشت باید تصمیم بگیرد.»
مرندی در پاسخ به این سؤال که چه موضوعاتی در نامه به دفتر رهبری مطرح‌شده بود که شائبه‌دار بوده، خاطرنشان کرده است: «همین قدر می‌توانم بگویم، نکاتی که عنوان‌شده بود، بُعد علمی نداشت.»
تأکید وزارت بهداشت بر تزریق واکسن اچ‌پی‌وی فقط برای افراد خاص و واجد شرایط
اگرچه مطابق آمار وزارت بهداشت تنها ۸ درصد مردم کشور به اچ‌پی‌وی مبتلا هستند، اما در ماه‌های گذشته زمزمه‌هایی از سوی وزارت بهداشت مبنی بر احتمال ورود واکسن اچ‌پی‌وی به چرخه واکسیناسیون عمومی مطرح‌شده است. اخیرا معاون بهداشت این وزارتخانه با بیان اینکه شیوع عفونت‌های ویروسی افزایش یافته، خبر داده است به زودی واکسن اچ‌پی‌وی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان دهانه رحم و زگیل‌های تناسلی وارد برنامه واکسیناسیون کشوری می‌شود.
علیرضا رئیسی در تشریح جزئیات این مسئله عنوان کرده است: ویروس اچ‌پی‌وی دو عارضه ایجاد می‌کند؛ یکی سرطان دهانه رحم و دیگری بروز عفونت‌هایی مانند زگیل‌های تناسلی که شیوع سرطان دهانه رحم ناشی از این ویروس در کشور بسیار پایین است و بحث واکسیناسیون آن بیشتر بر پیشگیری از عفونت متمرکز است. شیوع عفونت‌های اچ‌پی‌وی بیشتر شده و این با افزایش مراجعان به مطب‌ها به دلیل این عارضه مشخص شده است. از این‌رو واکسن اچ‌پی‌وی باید وارد چرخه واکسیناسیون کشوری شود اما نه به‌صورت واکسن‌های روتین، بلکه باید مانند آنفلوآنزا باشد که افراد خاص و واجد شرایط تزریق کنند.
معاون بهداشت وزارت بهداشت، بر ضرورت تولید این واکسن از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان و انستیتو پاستور تأکید می‌کند تا با‌توجه‌به شرایط ارزی کشور وارداتی انجام نشود. به گفته او، واکسن اچ‌پی‌وی را باید کمیته ملی واکسیناسیون تأیید کند که قیمت آن ارزان‌تر شده و در داروخانه‌ها بیشتر موجود خواهد شد.
اما ازآنجاکه واکسیناسیون روشی پیشگیرانه است و درمان محسوب نمی‌شود، غربالگری منظم و انجام آزمایش‌هایی مانند تست پاپ‌اسمیر به زنان کمک می‌کند بیماری را به‌موقع تشخیص دهند و برای درمان آن اقدام کنند. متخصصان مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، توصیه می‌کنند تست پاپ اسمیر از ۲۰ سالگی به بعد و تا ۶۵ سالگی انجام شود. اگر نتایج تست منفی بود، یعنی مورد غیرطبیعی دیده نشد و فرد عوامل خطر بدخیمی دهانه رحم را نداشته باشد، تست باید هر ۳ سال تکرار شود. اما در صورت وجود تغییرات غیرعادی، پزشک براساس شرایط بیمار، فواصل تکرار آزمایش را کوتاه‌تر می‌کند و مثلا ممکن است لازم باشد هر 6 ماه این تست انجام شود.
با استناد به برخی داده‌های وزارت بهداشت، می‌توان گفت که سالانه یک هزار و ۲۰۰ تا یک هزار و ۴۰۰ مورد جدید سرطان دهانه رحم در ایران ثبت می‌شود. برخی پژوهش‌ها نیز از این نکته پرده برمی‌دارند که شیوع اچ‌پی‌وی در زنان ایرانی به‌طور متوسط ۲۳ درصد است که از این میان، میزان شیوع در برخی استان‌ها از جمله تهران و اصفهان بیشتر است. مبتنی بر گزارش خبرآنلاین، در ایران شیوع عفونت اچ‌پی‌وی در زنان سالم ۹/۴ درصد و در زنان مبتلا به سرطان دهانه رحم ۷۷/۴ درصد است. اما هیچ‌یک از این داده‌ها هرگز به‌طور رسمی تأیید نشده‌اند.
به هر روی برخی از صاحب‌نظران بر آموزش و اطلاع‌رسانی در این زمینه و اجرای همگانی واکسیناسیون تأکید دارند، اما مشروط به اینکه پیش از تصمیم‌گیری برای تزریق واکسن، تمامی جوانب، ازجمله ایمنی، هزینه‌اثربخشی، شیوع واقعی بیماری و پذیرش اجتماعی مورد‌توجه قرار گیرد.
برنامه سازمان جهانی بهداشت، ریشه‌کنی سرطان دهانه رحم
دکتر علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویرس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که از موافقان تزریق واکسن است، در گفت‌و‌گو با «رسالت» عنوان می‌کند: «این واکسن ایمنی و اثربخشی مناسبی دارد و تاکنون گزارشی از عوارض و مشکلات آن ارائه نشده. نتایج مطالعات نیز این موضوع را تأیید می‌کند. در کشورهایی که مورد استفاده قرارگرفته، شیوع سرطان‌های مرتبط با پاپیلوما کاهش‌یافته و این یک واقعیت علمی است. فرقی ندارد فراگیری این امراض در کشورهای مختلف بالا و یا پایین باشد، در هر صورت استفاده از این واکسن مؤثر خواهد بود. وقتی صحبت پاپیلوما مطرح می‌شود، به غیر از سرطان‌های دهانه رحم یا ناحیه تناسلی، فهرست بلندی از سرطان‌های دیگر ازجمله سر‌و‌گردن و زگیل تناسلی هم مطرح است. به همین علت چنین واکسنی می‌تواند برای سرطان‌های مختلف مناسب باشد. این را هم باید در نظر گرفت که سرطان دهانه رحم چهارمین عارضه شایع در میان زنان جهان است و سازمان جهانی بهداشت به‌دنبال تحقق این هدف است که سرطان‌های مرتبط با پاپیلوما را با استفاده از برنامه واکسیناسیون عمومی و همین طور غربالگری سرطان دهانه رحم به مرحله ریشه‌کنی برساند. براین اساس در کشورهای مختلف، برنامه‌ریزی برای تزریق واکسن پاپیلوما در دستور کار قرارگرفته است اما در ایران مباحث متعددی مطرح‌شده، ازجمله اینکه شیوع سرطان دهانه رحم زیاد نیست و این بیماری جزء 10سرطان شایع در کشور به شمار نمی‌رود، بنابراین به واکسیناسیون احتیاجی نداریم. اما طرح این موضوع یک اشکال عمده دارد؛ چون اطلاعات ما صحیح نیست، و فاقد سیستم شمارش و ثبت درست در مورد انواع سرطان‌ها هستیم. اگر ثبت و شمارش درستی انجام شود، قطعا متوجه خواهیم شد که شیوع و شمولیت این رخداد چندان هم پایین نیست. با‌این‌وجود، اگر قائل به این باشیم که شیوع سرطان دهانه رحم در ایران پایین است، بازهم نمی‌توانیم بگوییم به تزریق واکسن نیازی نیست. این اقدام پیشگیرانه است و آینده را تضمین می‌کند. مشخص نیست در آینده چه اتفاقی رخ می‌دهد، شاید برخلاف اظهاراتی که اکنون در مورد پایین بودن میزان شیوع این سرطان مطرح می‌شود، در آینده‌ای نه‌چندان دور میزان ابتلا و شیوع افزایش یافت، بنابراین تزریق واکسن اقدامی آینده‌نگرانه است. یکی از راه‌حل‌های بسیار مناسب و ایمن برای جلوگیری از چرخش ویروس پاپیلوما، واکسیناسیون است و باید در کنار آن، برنامه‌های پیشگیرانه و غربالگری هم مورد‌توجه باشد. این اقدامات دو بال کمکی هستند؛ غربالگری به شناسایی ابتلا و موارد پیش سرطانی منجر خواهد شد و واکسیناسیون هم از منظر پیشگیری حائز اهمیت است.»
با تزریق واکسن، افراد به سراغ غربالگری سرطان دهانه رحم نمی‌روند؟
ناجی با اشاره به این شائبه که در صورت تزریق واکسن اچ‌پی‌وی، افراد به سراغ غربالگری سرطان دهانه رحم نمی‌روند؛ می‌گوید: «روش‌های غربالگری چندین دهه است که مورد‌توجه قرارگرفته. یکی از روش‌های بسیار قدیمی و کاربردی، تست‌های پاپ اسمیر است و در حال حاضر هم تست‌های پاپیلوما انجام می‌شود و به ما در شناسایی به‌موقع بیماران کمک می‌کند. در این بین مشکلاتی هم وجود دارد؛ ممکن است افراد در برنامه‌های غربالگری شرکت نکنند و در کشور ما طی سالیان اخیر برنامه خاصی برای غربالگری سرطان دهانه رحم ارائه نشده. البته اخیرا صحبتی مبنی بر اقدامات لازم در این بخش مطرح شده است اما سوای این اقدامات، واکسیناسیون نیز مهم است و به جلوگیری از عفونت کمک می‌کند تا به‌این‌ترتیب گردش ویروس به حدی کاهش یابد که فرد در برابر پاپیلوما محافظت داشته باشد و در صورت ابتلا، بیماری فرد به مراحل پرخطر نرسد. حتی در کشورهایی هم که توزیع و تزریق واکسن در سطح وسیع انجام می‌شود، این موضوع منافی با غربالگری سرطان دهانه رحم به روش‌های آزمایشگاهی نیست. از طریق واکسیناسیون می‌خواهیم جلوی بیماری را بگیریم، و کسانی که با این موضوع مخالف‌اند، حتما با تزریق واکسن فلج اطفال و سرخک هم موافق نیستند و لابد معتقدند هرکسی که دچار علامتی شد، تشخیص می‌دهیم و نسبت به درمانش اقدام می‌کنیم. اینگونه اظهارات اشتباه است. توجه به برنامه غربالگری و واکسیناسیون درکنارهم ضروری است.»
این ویروس‌شناس در پاسخ به نگرانی‌هایی که در مورد عود برخی بیماری‌های پنهان، سرکشی سیستم ایمنی و بروز بیماری‌های خودایمنی یا حتی جهش‌های ژنتیکی در دریافت‌کنندگان واکسن مطرح‌شده، توضیح می‌دهد: «در واکسن اچ‌پی‌وی که پروتئینی و نوترکیب است، چنین مکانیسمی وجود ندارد. ضمن اینکه نتایج هیچ مطالعه‌ای نشان نداده تزریق واکسن باعث افزایش بیماری‌های خودایمنی و یا جهش ژنتیکی شده، اصلا چنین چیزی به اثبات نرسیده است. بنابراین معتقدم اینگونه اظهارات مبنای علمی ندارد. این‌روز‌ها به این مسئله اشاره‌شده که برخی کشورهای پیشرو مانند ژاپن، واکسن اچ‌پی‌وی را از برنامه واکسیناسیون عمومی خود حذف کرده‌اند اما ژاپن این واکسن را به طور کامل کنار نگذاشته است، و استفاده از آن به دلیل نگرانی‌ها و بحث‌های متناقضی که در جامعه ژاپن وجود داشت به‌شدت تحت تأثیر قرارگرفته است. در سال ۲۰۱۳، دولت ژاپن توصیه فعال خود برای واکسن اچ‌پی‌وی را به دلیل گزارش‌هایی از عوارض جانبی، ازجمله درد مزمن و سایر علائم، که به طور گسترده در رسانه‌ها منتشر شد، متوقف کرد. این گزارش‌ها باعث ایجاد ترس در میان مردم و کاهش شدید نرخ واکسیناسیون شد، علیرغم اینکه شواهد قطعی مبنی بر ارتباط واکسن با این علائم وجود نداشت. از آن زمان، دولت همچنان واکسن را به‌صورت رایگان ارائه می‌دهد، اما آن را به طور فعال تبلیغ نمی‌کند. تحقیقات و مطالعات درباره ایمنی و اثربخشی واکسن ادامه یافته است و بسیاری از کارشناسان بین‌المللی و داخلی از بازگشت توصیه‌های فعال حمایت کرده‌اند، زیرا شواهد قوی از اثربخشی واکسن در پیشگیری از سرطان دهانه رحم وجود دارد. مطابق آخرین اطلاعات، دولت ژاپن در حال بررسی وضعیت است و بحث‌هایی درباره از سرگیری توصیه‌های فعال وجود داشته است، اما هنوز اقدام قطعی صورت نگرفته است. این موضوع همچنان به‌عنوان یک موضوع بحث‌برانگیز و در حال مطالعه در ژاپن باقی مانده است.»
این ویروس‌شناس با بیان اینکه برخی تصور می‌کنند تأکید بر تزریق واکسن اچ‌پی‌وی، با هدف سودرسانی به شرکت‌های داروسازی است، عنوان می‌کند: «کدام تجربه بهداشتی در ریشه‌کنی بیماری در جهان بدون واکسیناسیون رخ‌داده است؟ طبیعتا وقتی از مقوله پیشگیری در سطح اول صحبت می‌کنیم، همیشه واکسیناسیون در خط مقدم قرار می‌گیرد. از طرفی آموزش و اطلاع‌رسانی و جلوگیری از بیماری‌های مقاربتی به شکل بسیار پیشرفته‌تر در اروپا و آمریکا انجام شده، اما بازهم طی دهه‌های اخیر در این جوامع، شیوع بیماری‌های مقاربتی ازجمله پاپیلوما بسیار بالا رفته است. بنابراین باید پیشگیری در سطح اول مورد‌توجه باشد. طبیعتا هر واکسن و دارویی که در ایران و جهان تولید می‌شود، شرکت‌های داروسازی به لحاظ مالی منتفع می‌شوند و در این زمینه تردیدی وجود ندارد اما نباید تصور کنیم که این نفع مالی به معنای سودجویی و غیراثربخشی واکسن است. اگر اینطور باشد هیچ شرکت دارویی‌ای نباید واکسن و دارو‌های مختلف تولید کند، چون احتمال دارد گروهی فکر کنند که شرکت‌ها به‌دنبال کسب انتفاع مالی هستند. حتی اگر چنین اظهاراتی از سوی شخصیت‌های علمی مطرح شود، بازهم غیرعلمی است. برخی افراد معمولا پس از تولید محصولات جدید پزشکی، حتی اگر کاربردی بودن آن به اثبات برسد از منفعت مالی و عدم اثربخشی صحبت می‌کنند. در کشور ما نیز واکسن تولید می‌شود، و بسیاری از بیماری‌ها به‌واسطه آن ریشه‌کن شده و یا به مرحله حذف رسیده‌اند. آیا تضمین سلامت جامعه در طول چند دهه اخیر به‌واسطه واکسیناسیون، باهدف منفعت مالی برای شرکت‌های داروسازی بوده است؟»
در اولویت نبودن واکسن اچ‌پی‌وی به دلیل محدودیت منابع/ لزوم استفاده از واکسن داخلی
ناجی، برای ورود واکسن اچ‌پی‌وی به چرخه واکسیناسیون عمومی کشور از بررسی اولویت‌ها سخن گفته و خاطرنشان می‌کند: «طبیعتا هرکشوری بسته به امکانات و برنامه‌های بهداشتی خود در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کند، ممکن است اولویت‌های بهداشتی ما موارد دیگری باشد. از طرفی مطالعات وزارت بهداشت نیز در تعیین این اولویت نقش مهمی دارد؛ به این مفهوم که شیوع واقعی این بیماری و میزان نیاز جامعه به واکسن باید مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد. در این ارزیابی باید آینده را هم در نظر گرفت. با بررسی این موارد، در اولویت بودن یا نبودن تزریق واکسن مشخص می‌شود. امکانات و منابع مالی نیز بسیار مهم است. البته شرکتی در کشور ما واکسن دو ظرفیتی پاپیلوما را تولید و چهار ظرفیتی هم در مرحله بررسی تخصصی قرار دارد، بنابراین چنین ظرفیتی در کشور مهیاست. پیشتر مدیرعامل یک شرکت داروسازی ایرانی برای تأمین نیاز کشورهای منطقه و شمال آفریقا به واکسن پیشگیری از سرطان‌های ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی اعلام آمادگی کرده بود. ضمن آنکه شرکت‌های مختلفی به‌دنبال تولید واکسن‌های ارزان‌تری هستند تا بتوانند سهمی در سلامت داشته باشند. قیمت فاکتور مهمی است. در حال حاضر هر دوز ۹ ظرفیتی «واکسن گارداسیل» که به‌عنوان عامل پیشگیری از تبعات ویروس اچ‌پی‌وی عمل می‌کند، در بازار آزاد تا هفت میلیون تومان قیمت دارد. بر این اساس، تزریق سه نوبت واکسن برای متقاضیان حدود ۲۱ میلیون تومان هزینه خواهد داشت.»
وزارت بهداشت اولویت‌های مهم‌تری دارد
اما سوای اظهارات موافقان، همان‌طور که اشاره شد این واکسن مخالفانی هم دارد، ازجمله ریحانه فیاض کارشناس دفتر سلامت روان وزارت بهداشت که از بزرگنمایی در مورد بیماری اچ‌پی‌وی سخن گفته و به صراحت تأکید می‌کند که با توجه به محدودیت منابع، بودجه گذاری روی بیماری اچ‌پی‌وی در اولویت نیست. بیماری‌های متعددی وجود دارد و قرار نیست برای تمام این امراض، واکسن تولید و یا وارد کرد. صرفا بیماری‌های شایع باید موردحمایت قرار گیرند و بودجه و امکانات لازم به آن‌ها اختصاص پیدا کند.
فیاض اگرچه این احتمال را مطرح می‌کند که در آینده ممکن است این واکسن وارد سیستم بهداشتی کشور شود، اما به این موضوع هم اشاره می‌کند که براساس مقالات معتبر و پژوهش‌های تحلیل هزینه، پژوهش‌های هزینه اثربخشی و شیوع‌شناسی معتبر باید در حوزه سلامت اولویت‌سنجی کرد. ضمن آنکه برخلاف جوامع غربی، در کشور ما شیوع بیماری اچ‌پی‌وی بسیار پایین‌تر از آن است که بخواهیم اقدامی در این زمینه انجام دهیم و تبلیغات متعددی که در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد، به دلیل سودجویی و کسب درآمد است.
به تزریق واکسن اچ‌پی‌وی نیازی نیست
دکتر ناصر بلیغ؛ در قامت پزشک نیز به خبرگزاری تسنیم می‌گوید: «بدن افراد نیازی به تزریق واکسن اچ‌پی‌وی ندارد؛ هدف این است که مردم احساس نیاز کنند، واکسن بزنند و با درصد احتمال بالا عوارض آن را متحمل شوند! موضوع مهم در رابطه با واکسن اچ‌پی‌وی در همه کشورهایی که این واکسن در آن‌ها اجباری شده این است که با تزریق واکسن اچ‌پی‌وی، مردم دچار احساس کاذب در موردحفاظت از این ویروس می‌شوند! درحالی‌که این واکسن در بهترین حالت فقط تعداد محدودی از سوش‌های این ویروس را در برمی‌گیرد و فردی که این واکسن را زده همچنان در مقابل سایر سوش‌های ویروس بی‌پناه و در معرض ابتلاست. ازاین‌رو وزارت بهداشت باید به‌طور جدی‌تر به بررسی و ارزیابی دقیق واکسن‌ها بپردازد و مستندات علمی را در اختیار متخصصین و مردم قرار دهد تا شفاف‌سازی شود؛ یکی از نکات مطرح‌شده این است که بسیاری از مردم هنوز نسبت به اثرات و عوارض واکسن‌ها تردید دارند و باید اطلاعات علمی دقیق در اختیار آن‌ها قرار گیرد. تصمیم‌گیری در مورد ورود یا تولید این واکسن قطعا بعد از اطمینان از ایمنی کارایی و هزینه اثربخشی آن باید صورت گیرد.»
این پزشک خواستار انجام پژوهش‌های بیشتر برای اطمینان از اثرات آن‌ها بر سلامت عمومی شده و بر این نکته تأکید می‌کند که «باید اطمینان حاصل کرد که این واکسن برای جامعه مفید است و عوارض جانبی آن به حداقل رسیده باشد؛ از سوی دیگر در صورتی که واکسن‌ها اثربخشی و ایمنی خود را اثبات کنند، وزارت بهداشت باید آن‌ها را برای مصرف عمومی تأیید کند و در صورت وجود شواهد علمی مخالف، از تجویز آن‌ها جلوگیری کند؛ بنابراین، شفاف‌سازی و آگاهی‌رسانی به مردم باید در اولویت قرار گیرد و هر گونه شایعه یا اطلاعات غلط باید با مستندات علمی رد شود.»