آیا توسعه زیرساخت‌های لجستیکی می‌تواند جهش تولید را شتاب دهد؟
مزیت فراموش شده تولید
گروه اقتصادی
در مسیر حرکت به سوی اقتصاد مقاومتی و دستیابی به اهداف بلندمدت توسعه پایدار، یکی از مهم‌ترین نیازها، پرداختن به عواملی است که در ظاهر کم‌اهمیت به نظر می‌رسند اما در واقع نقشی سرنوشت‌ساز در عملکرد اقتصادی ایفا می‌کنند. یکی از این عوامل کلیدی، زیرساخت‌های لجستیکی است که اگرچه به‌طور مستقیم در فرآیند تولید قرار ندارند اما اثرگذاری چشمگیری در افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های تمام‌شده، تسهیل صادرات و ارتقاء رقابت‌پذیری کالاهای داخلی در بازارهای جهانی دارند. امروزه لجستیک تنها یک ابزار پشتیبانی نیست، بلکه به‌عنوان یک مزیت راهبردی در اقتصادهای پیشرفته شناخته می‌شود و کشورهایی که سیستم حمل‌ونقل و توزیع خود را بر پایه استانداردهای جهانی و فناوری‌های نوین بازآفرینی کرده‌اند، توانسته‌اند تولیدکنندگان خود را از فشارهای هزینه‌ای رها کرده و آنان را برای حضور فعال در بازارهای جهانی آماده سازند. در مقابل، ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انبارداری و شبکه‌های توزیع باعث می‌شود هزینه‌های پنهان تولید که شامل اتلاف زمان، فرسایش منابع، افزایش ریسک‌ها و کاهش کیفیت خدمات هستند به‌شدت افزایش یابد. در شرایطی که تولیدکنندگان داخلی با چالش‌هایی چون کمبود نقدینگی، نوسانات قیمت مواد اولیه و محدودیت‌های صادراتی مواجه‌اند، توسعه و تقویت زیرساخت‌های لجستیکی می‌تواند یکی از مؤثرترین راهکارها برای حمایت از تولید داخلی باشد؛ راهکاری که به‌جای افزایش یارانه یا تزریق منابع مالی مستقیم با بهبود بهره‌وری در زنجیره تأمین، زمینه‌ساز پایداری و سودآوری بیشتر خواهد شد. در همین راستا، بررسی دقیق وضعیت فعلی لجستیک، شناخت ظرفیت‌ها، موانع و همچنین سرمایه‌گذاری هوشمندانه در نقاط کلیدی می‌تواند تحولی بنیادین در این حوزه ایجاد کند. تجربه کشورهایی مانند ترکیه، هند، مالزی و کشورهای جنوب شرق آسیا نیز نشان می‌دهد که توسعه لجستیک یکی از پیش‌نیازهای ضروری برای جهش تولید و گسترش صادرات است. این کشورها با توسعه بنادر، تقویت حمل‌ونقل ریلی، توسعه پایانه‌های کالا و بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال توانسته‌اند سهم خود را در بازارهای بین‌المللی چند برابر افزایش دهند. از این منظر، توجه به توسعه زیرساخت‌های لجستیکی نه‌تنها ضرورتی اقتصادی بلکه الزامی برای آینده اقتصادی پررونق است.
اهمیت لجستیک در زنجیره تولید
لجستیک را می‌توان ستون فقرات زنجیره تولید دانست؛ بخشی که اگرچه در سایه تولید فیزیکی دیده نمی‌شود اما عملکرد آن تأثیری مستقیم و تعیین‌کننده بر کیفیت، قیمت، زمان عرضه و در نهایت رضایت مصرف‌کننده دارد. در هر مرحله از زنجیره تولید؛ از تأمین مواد اولیه گرفته تا توزیع نهایی محصول نقش لجستیک انکارناپذیر است. درحقیقت نبود سیستم لجستیکی هوشمند می‌تواند به اتلاف منابع، افزایش زمان تولید، بالا رفتن هزینه تمام‌شده محصول و در نهایت کاهش رقابت‌پذیری تولید منجر شود. شایان ذکر است تا بگوییم که در اقتصادهای مدرن، تنها تولید یک کالا کافی نیست؛ مهم این است که آن کالا در زمان مناسب، با کیفیت مطلوب و با کمترین هزینه ممکن به دست مصرف‌کننده برسد و این امر تنها در بستر یک سیستم لجستیکی منسجم و هوشمند امکان‌پذیر است. سیستم‌هایی که شامل حمل‌ونقل زمینی، ریلی، دریایی و هوایی، انبارداری پیشرفته، مدیریت زنجیره تأمین و فناوری‌های دیجیتال می‌شوند. از سوی دیگر، لجستیک نقشی اساسی در جلوگیری از انباشت کالا یا ایجاد کمبودهای ناگهانی دارد. با توسعه سامانه‌های لجستیکی هوشمند، امکان پیش‌بینی تقاضا، مدیریت موجودی و تنظیم عرضه با دقت بیشتری فراهم می‌شود. در واقع، لجستیک به تولیدکننده کمک می‌کند تا منابع خود را هدفمندتر مصرف کند، سرمایه در گردش را بهینه نماید و در زمان مناسب به بازار پاسخ دهد. در حوزه صادرات نیز لجستیک یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل است. صادرات غیرنفتی زمانی می‌تواند به یک منبع پایدار درآمد برای کشور تبدیل شود که کالاهای تولیدشده بدون وقفه و در سلامت کامل، با هزینه‌ای معقول و در زمان مقرر به دست خریدار برسد. ضعف در زیرساخت‌های لجستیکی باعث می‌شود نه‌تنها هزینه‌های صادرات بالا برود، بلکه اعتماد مشتریان نیز نسبت به محصول نیزکاهش یابد. گفتنی است که هزینه‌های پنهان لجستیکی شامل تأخیر در حمل‌ونقل، نبود انبار مناسب، فرسودگی وسایل حمل‌ونقل، مسیرهای نامناسب جاده‌ای است. این هزینه‌ها گرچه در حساب‌های رسمی ثبت نمی‌شوند اما تأثیرات بزرگی بر قیمت نهایی کالا، زمان تحویل و کیفیت دارند.
نقش لجستیک در کاهش قیمت تمام‌شده و افزایش رقابت‌پذیری
یکی از چالش‌های همیشگی تولیدکنندگان داخلی هزینه‌های بالای تمام‌شده کالاها و کاهش قدرت رقابت در بازارهای داخلی و بین‌المللی است. بخشی از این هزینه‌ها نه به قیمت مواد اولیه یا نیروی انسانی، بلکه به ضعف در زیرساخت‌های لجستیکی بازمی‌گردد. وقتی حمل‌ونقل کند یا پرهزینه باشد، زنجیره تولید و تأمین دچار وقفه شده و هزینه نگهداری، انبار، جابه‌جایی و تأخیر در تحویل کالاها افزایش می‌یابد. این افزایش هزینه‌ها به ناچار بر قیمت نهایی کالا تأثیر می‌گذارد و رقابت‌پذیری آن را در برابر کالاهای خارجی کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، لجستیک مدرن با مدیریت هوشمندانه مسیرهای حمل‌ونقل، یکپارچه‌سازی انبارها، بهره‌گیری از فناوری برای پیگیری لحظه‌ای کالا و استفاده از ظرفیت‌های حمل ترکیبی اعم از جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی امکان کاهش هزینه‌های غیرضروری و افزایش بهره‌وری را فراهم می‌سازد. به‌ویژه برای صادرات، لجستیک نقش اساسی در تحویل به‌موقع، حفظ کیفیت محصول در فرآیند حمل و رضایت مشتریان بین‌المللی دارد. شایان ذکر است تا بگوییم کشورهایی که توانسته‌اند زیرساخت‌های لجستیکی خود را ارتقاء دهند، سهم بیشتری از بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده‌اند چراکه می‌توانند کالای باکیفیت را با هزینه مناسب و زمان‌بندی دقیق تحویل دهند. بنابراین، سرمایه‌گذاری در لجستیک به معنای سرمایه‌گذاری در افزایش توان رقابتی اقتصاد است. بدون یک سیستم حمل‌ونقل و توزیع کارآمد، چه‌بسا بهترین تولیدات هم ممکن است به دلیل قیمت بالا یا تأخیر در تحویل، از بازار رقابت حذف شوند. مطلوب است تا عنوان بداریم که لجستیک، حلقه اتصال تولید با بازار است؛ هرچه این حلقه هوشمندتر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر باشد، مسیر رشد و رقابت‌پذیری تولید هموارتر خواهد شد.
نیاز به هم‌افزایی بخش‌های دولتی و خصوصی
توسعه لجستیک کشور، نیازمند برنامه‌ریزی جامع، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری میان دستگاه‌های مختلف اجرایی و وزارتخانه‌های مربوطه و البته فعالان بخش خصوصی است. بخش خصوصی در صورت ایجاد مشوق‌های مناسب و تضمین بازگشت سرمایه، آمادگی بالایی برای ورود به حوزه‌های زیرساختی دارد. توسعه سیستم لجستیکی، به‌کارگیری ابزارهای حمل‌ونقل نوین و اجرای طرح‌های ترکیبی حمل‌ونقل اعم از ریلی، جاده‌ای و دریایی نمونه‌ای از زمینه‌هایی است که می‌تواند با مشارکت دو بخش دولتی و خصوصی به خوبی محقق شود.
لجستیک هوشمند در خدمت توسعه پایدار اقتصادی
در شرایطی که به‌دنبال تحقق اهداف کلان تقویت تولید داخلی، کاهش وابستگی به واردات و توسعه صادرات غیرنفتی می‌باشیم، نمی‌توان نقش لجستیک را نادیده گرفت. زیرساخت‌های لجستیکی هوشمند، نه‌تنها هزینه‌های پنهان تولید را کاهش می‌دهند بلکه می‌توانند سرعت تحویل، انعطاف‌پذیری در تأمین، رضایت مشتری و قدرت رقابت کالاهای داخلی را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. توسعه ناوگان حمل‌ونقل، به‌روزرسانی انبارها، ایجاد هاب‌های لجستیکی، اتصال بهتر بنادر به شبکه ریلی و جاده‌ای و حرکت به‌سوی دیجیتالی‌سازی زنجیره تأمین از جمله راهکارهایی است که در بسیاری از کشورهای موفق منجر به جهش تولید شده‌اند. بنابراین با بهره‌گیری از ظرفیت‌های جغرافیایی منحصربه‌فرد و توسعه لجستیک بیش از پیش می‌توانیم به پل صادراتی میان شرق و غرب تبدیل شویم. ازطرفی بهبود زیرساخت‌های لجستیکی به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند به توزیع متوازن فرصت‌های اقتصادی و تولیدی در سراسر کشور کمک کند. به بیان دیگر، توسعه لجستیک نه‌فقط در خدمت رشد تولید، بلکه در خدمت توسعه متوازن و پایداراقتصادی نیز قرار می‌گیرد. اکنون زمان آن رسیده که لجستیک هوشمند مورد توجه جدی قرارگیرد و درمیان اولویت‌های نخست سیاست‌گذاری‌های اقتصادی مطرح شود. بدیهی است که سرمایه‌گذاری هدفمند در این حوزه می‌تواند پیشرانی باشد که موتور تولید را به صورت هرچه‌تمام‌تر روشن، سریع و کم‌هزینه به حرکت درآورد.