ضرورت حرکت به‌سوی کشاورزی دانش‌بنیان بررسی شد:
تکیه‌بر نوآوری و فناوری در بخش کشاورزی
گروه اقتصادی
در دهه‌های اخیر، با تغییرات گسترده در الگوهای تولید و مصرف جهانی و افزایش رقابت در بازارهای بین‌المللی، نقش کشاورزی دیگر محدود به تأمین غذای داخلی یک کشور نیست، بلکه به‌عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد ملی و بین‌المللی شناخته میشود. امروزه کشاورزی تنها به فعالیت‌های سنتی کشت و زرع محدود نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک صنعت پویا و دانش‌محور در حال تحول است. در این میان، توسعه دانش‌بنیان در بخش کشاورزی به یک ضرورت راهبردی بدل شده که می‌تواند مزیت‌های رقابتی جدیدی برای کشورها ایجاد کند. درحقیقت مطلوب است تا عنوان بداریم که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بیوتکنولوژی و داده‌پردازی هوشمند، می‌توان کشاورزی را به سطحی از بهره‌وری، پایداری و سازگاری با محیط‌زیست رساند که هم‌زمان با افزایش تولید، کیفیت محصولات نیز ارتقاء یافته و تلفات و هزینه‌ها کاهش یابد. همچنین توسعه رویکرد دانش‌بنیان در کشاورزی می‌تواند بستر لازم برای تنوع‌بخشی به محصولات، تقویت زنجیره ارزش، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و افزایش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی را فراهم سازد. روشن است در شرایطی که کشور نیازمند افزایش درآمدهای غیرنفتی و گسترش بازارهای صادراتی است، رونق صادرات محصولات کشاورزی و غذایی می‌تواند ضمن ایجاد جریان مستمر ارزآوری، به جذب سرمایه‌گذاری در این بخش کمک کرده و پیشران توسعه روستایی و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای نیز باشد. بر همین اساس، توسعه دانش‌بنیان در کشاورزی نه‌تنها یک گزینه، بلکه ضرورتی حیاتی برای امنیت غذایی، رشد اقتصادی و توسعه پایدار در افق پیش رو محسوب میشود و کارشناسان و فعالان این حوزه نیز همواره نسبت به تحقق این مهم تأکید و توصیه می‌دارند. از سوی دیگر، با توجه به بحران‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب، کاهش حاصلخیزی خاک و افزایش جمعیت، تنها راهکار مؤثر برای پاسخگویی به تقاضای روزافزون بازارهای داخلی و خارجی، تکیه‌بر نوآوری و فناوری در بخش کشاورزی است. درحقیقت باید بگوییم که دانش‌بنیان شدن این بخش می‌تواند کشور را از حالت مصرف‌گرایی صرف خارج کرده و به صادرکننده دانش، فناوری و محصولات با ارزش‌افزوده بالا بدل کند. همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه کشاورزی، توسعه زیرساخت‌های فناورانه در روستاها، تسهیل فرآیند انتقال تکنولوژی و آموزش نیروی انسانی متخصص، ازجمله اقداماتی است که باید در سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی و کشاورزی کشور موردتوجه ویژه قرار گیرد. به عقیده مختصصان و کارشناسان کشاورزی؛تنها با این رویکرد یکپارچه و آینده‌نگر است که می‌توان جایگاه کشور را در بازارهای جهانی کشاورزی ارتقاء بخشید و توسعه پایدار را از مزرعه تا سفره محقق ساخت. در ادامه این گزارش ضرورت حرکت به‌سوی کشاورزی دانش‌بنیان، تأثیر دانش‌بنیان کردن کشاورزی بر تولید، اشتغال و سرمایه‌گذاری و اثرات مثبت توسعه صادرات کشاورزی و مواد غذایی را بررسی خواهیم کرد که می‌خوانید.
ضرورت حرکت به‌سوی کشاورزی دانش‌بنیان
کشاورزی دانش‌بنیان به معنای بهره‌گیری هدفمند از فناوری‌های نوین، تحقیقات کاربردی، نوآوری و علوم میان‌رشته‌ای در تمامی مراحل تولید تا فرآوری و عرضه محصولات کشاورزی است. در این الگو، استفاده از فناوری‌هایی چون اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، سنجش‌ازدور، توسعه ابزارهای کشاورزی، اصلاح ژنتیکی، سامانه‌های آبیاری هوشمند و کشاورزی دقیق می‌تواند منجر به ارتقاء بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت محصولات و مدیریت بهینه منابع شود. توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های فعال در حوزه کشاورزی نیز نقشی کلیدی در انتقال فناوری، آموزش بهره‌برداران و توسعه زنجیره ارزش ایفا می‌کند چراکه این شرکت‌ها با ارائه راه‌حل‌های فناورانه برای مشکلات سنتی بخش کشاورزی، می‌توانند تحول‌آفرین باشند و موجبات پویایی اقتصادی در مناطق روستایی و کشاورزی را فراهم آورند.
*تأثیر دانش‌بنیان کردن کشاورزی بر تولید، اشتغال و سرمایه‌گذاری
یکی از دستاوردهای مهم دانش‌بنیان کردن بخش کشاورزی، افزایش تاب‌آوری و پایداری تولید در برابر نوسانات اقلیمی و اقتصادی است. با بهره‌گیری از ابزارهای نوین مانند تحلیل داده‌های کشاورزی، سامانه‌های هشدار هوشمند و سنجش مستمر کیفیت خاک و آب، کشاورزان می‌توانند با دقت بیشتری تصمیم‌گیری کرده و ریسک تولید را به حداقل برسانند که این مهم گامی راهبردی و مثمرثمر تلقی می‌گردد. افزون بر این، افزایش بهره‌وری در واحد سطح باعث کاهش هزینه تمام‌شده و بهبود سودآوری فعالیت‌های کشاورزی خواهد شد که این خود زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این بخش است. همچنین با توسعه مراکز فناورانه و پارک‌های علم و فناوری کشاورزی، فرصت‌های شغلی جدیدی در حوزه‌هایی مانند تحلیل داده، فناوری زیستی، بسته‌بندی نوآورانه، لجستیک هوشمند و مشاوره کشاورزی ایجاد میشود.
اثرات مثبت توسعه صادرات کشاورزی و مواد غذایی
توسعه صادرات در بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از اولویت‌های مهم اقتصادی، می‌تواند زمینه‌ساز رشد پایدار و متوازن در کشور باشد. جمهوری اسلامی ایران به‌واسطه اقلیم متنوع، جغرافیای منحصربه‌فرد و تولید محصولات ویژه مانند زعفران، خرما، پسته، گیاهان دارویی و میوه‌های چهارفصل، توانمندی بالایی برای حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی دارد. بنابراین از مزایای گسترش صادرات می‌توان به افزایش ارزآوری، ایجاد رقابت سالم در تولید، تقویت زنجیره‌های فرآوری، استانداردسازی و ارتقاء کیفیت محصولات اشاره کرد. همچنین، رشد صادرات باعث افزایش تقاضا برای محصولات باکیفیت‌تر میشود که این خود مشوقی برای استفاده از فناوری‌های نو و روش‌های نوین در کشاورزی خواهد بود. توسعه بازارهای صادراتی همچنین منجر به ثبات درآمد کشاورزان و تشویق آنان به سرمایه‌گذاری مجدد در بخش تولید میشود. این روند باعث میشود چرخه‌ای مثبت میان ارتقاء تولید، سرمایه‌گذاری و گسترش بازار شکل گیرد. بنابراین به طورکل می‌توان عنوان داشت که توسعه صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی نه‌تنها نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور ایفا می‌کند، بلکه آثار چندبعدی و پایداری نیز به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این توسعه، افزایش درآمد ارزی کشور است که در شرایط تحریم و محدودیت‌های مالی، یک منبع پایدار برای تأمین نیازهای ارزی محسوب میشود. شایان‌ذکر است تا بگوییم که صادرات مستمر محصولات کشاورزی می‌تواند تنوع سبد صادراتی کشور را افزایش داده و وابستگی به صادرات نفتی را کاهش دهد. از سوی دیگر، رونق صادرات موجب ارتقای استانداردهای تولید در داخل کشور میشود؛ چراکه حضور در بازارهای بین‌المللی نیازمند رعایت ضوابط بهداشتی، کیفی و زیست‌محیطی جهانی است. این موضوع باعث میشود کشاورزان و تولیدکنندگان داخلی به‌سوی ارتقاء کیفیت محصولات، کاهش ضایعات و استفاده بهینه از منابع سوق داده شوند. همچنین افزایش تقاضا در بازارهای خارجی، انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش‌های تولیدی، فرآوری، بسته‌بندی و لجستیک کشاورزی ایجاد می‌کند که به اشتغال‌زایی پایدار و رشد صنایع وابسته منجر خواهد شد. افزون بر این، با گسترش صادرات، فرصت برای ورود فناوری‌های نوین، همکاری‌های بین‌المللی و انتقال دانش فنی نیز فراهم میشود. حضور فعال در بازارهای جهانی، کشاورزی کشور را از یک فعالیت روزمره به صنعتی دانش‌محور و رقابت‌پذیر تبدیل کرده و توانمندی‌های داخلی را در عرصه تأمین امنیت غذایی منطقه‌ای و جهانی به‌صورت هرچه بیشتر تقویت می‌کند.
سخن پایانی
توسعه کشاورزی دانش‌بنیان یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در مسیر رشد پایدار، افزایش بهره‌وری، ارتقاء تاب‌آوری اقتصادی و حضور مؤثر در بازارهای جهانی است. بهره‌گیری از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، نهادهای تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و سرمایه‌گذاران فناور می‌تواند مسیر تحول بنیادین در کشاورزی کشور را هموار سازد. از سوی دیگر، صادرات هدفمند و پایدار محصولات کشاورزی و غذایی نه‌تنها به تقویت اقتصاد غیرنفتی کشور کمک می‌کند، بلکه موجب تقویت زیرساخت‌های تولید، تنوع‌بخشی به درآمدهای ارزی و خلق فرصت‌های شغلی میشود. ترکیب کشاورزی فناورانه با نگاه صادرات‌محور، راهبردی کارآمد برای عبور از چالش‌های فعلی و دستیابی به کشاورزی رقابت‌پذیر و پایدار در سطح بین‌المللی است. گفتنی است که این مسیر، نیازمند حمایت دولت، سرمایه‌گذاری هدفمند، آموزش بهره‌برداران و هم‌افزایی بین‌بخشی است تا درنهایت کشاورزی داخلی در تراز جهانی بدرخشد.