20 آذر به مناسبت روز جهانی کوهستان؛

کوه‌ها؛ برج‌های تامین‌کننده آب طبیعی

کارشناس اکولوژی مناطق کوهستانی و مسؤول امور کوهستان سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به اهمیت کوهستان‌ها به عنوان یک زیستگاه مهم تصریح کرد: کوه‌ها به عنوان برج‌های آب طبیعی، آب شیرین را برای نیمی از بشریت تامین می‌کنند بنابراین همه باید از آنها حفاظت کنیم.مجمع عمومی سازمان ملل متحد،  ۱۱ دسامبر مصادف با ۲۰ آذر را از سال ۲۰۰۳ به عنوان «روز جهانی کوهستان» نامگذاری کرده است. روز جهانی کوهستان فرصتی برای یادآوری و ارتقای آگاهی در مورد اهمیت کوه‌ها برای زندگی، برجسته کردن فرصت‌ها و محدودیت‌های موجود در اکوسیستم‌های کوهستانی و زمینه‌سازی در جهت مشارکت به‌منظور ایجاد تغییرات مثبت در کوه‌ها و ارتفاعات جهان است.شیده عطری در گفتگو با ایسنا با تاکید بر اینکه تمرکز روز جهانی کوهستان در سال جاری  بر موضوع «احیای اکوسیستم‌های کوهستانی» است که با برنامه دهه منتهی به سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۲۱ سازمان ملل متحد (احیای اکوسیستم) همسو است، اظهار کرد: کوه‌ها خدمات اکوسیستمی را به ۱.۱ میلیارد کوه‌نشین و میلیاردها نفر دیگر که در مناطق دشتی وابسته زندگی می‌کنند، ارائه می‌دهند. اکوسیستم‌های کوهستانی سالم به کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی و خطرات مربوطه کمک می‌کنند. کوه‌ها تقریباً یک چهارم زمین را اشغال کرده‌ و بیشتر نقاط مهم تنوع زیستی را در خود جای داده‌اند. آن‌ها میزبان تنوع فرهنگی زیاد در میان مردمی هستند که با چالش‌های زندگی کوهستانی سازگار شده‌اند. سنت‌های خاص و مناظر خیره کننده کوه تعداد روزافزونی از گردشگران را به خود جذب می‌کند.وی افزود: کوه‌ها به عنوان برج‌های آب طبیعی، آب شیرین را برای نیمی از بشریت تامین می‌کنند. نقش کوه‌ها در جذب، ذخیره و رهاسازی آب باعث حفظ اکوسیستم‌ها، حمایت از کشاورزی و تامین انرژی پاک می‌شود. اکوسیستم‌های کوهستانی ذخیره‌گاه طبیعت و دارای طیف گسترده‌ای از منابع مهم از جمله حیوانات، گیاهان و همچنین مواد معدنی هستند. از نظر عملکردی، کوه‌ها نقش مهمی در محیط زیست و فرآیند اقتصادی زمین دارند. استفاده از کوه‌ها برای جنگلداری، باغداری، استخراج مواد معدنی، دامپروری، گردشگری و تفریح از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار است.
به گفته کارشناس اکولوژی مناطق کوهستانی و مسئول امور کوهستان سازمان حفاظت محیط زیست، کوه‌ها به‌عنوان سدی در برابر جریان بادهای حامل رطوبت عمل و بارندگی را در مناطق مجاور کنترل می‌کنند. در ارتفاعات بالای بسیاری از کوه‌ها حجم زیادی آب به شکل یخ ذخیره می‌شود. بیش از ۹۰ درصد ذخیره آب شیرین زمین به‌صورت یخچال‌های کوهستانی است که در طول فصول گرم و خشک ذوب و در رودخانه‌ها جاری می‌شوند.وی تصریح کرد: طبیعت ایران به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است. در این میان نقاط کمتر شناخته شده نیز کم نیستند که بهتر است ناشناخته بمانند تا زیرساخت‌های لازم برای حضور گردشگر در آن مناطق فراهم و امکان مدیریت و تعیین متولی برای هر یک از این مناطق در ساختار دولتی مشخص شود تا شاهد وضعیت مشابه آنچه بر قلل شناخته شده دماوند، علم کوه، سبلان و ... می گذرد، نباشیم.
عطری ادامه داد: در این زمینه نیز می‌توان به «طرح سیمرغ» کوه‌های ایران اشاره کرد. طرح سیمرغ در سال ۹۵ از سوی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی به تصویب رسید. از مهم‌ترین اهداف طرح سیمرغ کوهنوردی، سفر و گردش کوهنوردان به اقصی نقاط ایران بود تا از این طریق بتوانند با فرهنگ و اخلاق مردمان سرزمینمان آشنا شوند. هدف دیگر کمک به اقتصاد روستاییان و بهبود معیشت بومیان منطقه بود تا در نهایت موجب رونق گردشگری‌های روستایی و بوم‌گردی ‌شود و حتی با اجرای این طرح، شهرهای کوچک‌ در مسیر این کوهنوردان نیز منتفع شوند.وی افزود: بر اساس طرح سیمرغ کوهنوردی، افرادی که بر مبنای اهداف و شرایط لازم مطرح‌شده توسط فدراسیون در هرزمانی بتوانند به این مجموعه قلل معرفی شده صعود و مدارک و مستندات لازم را به فدراسیون ارائه کنند، مفتخر به دریافت نشان سیمرغ کوهنوردی می‌شوند. با وجود اهداف مثبتی که طرح سیمرغ در نظر داشت، به دلیل معرفی کوه‌های کمتر شناخته شده از سوی برخی استان‌ها به این طرح، توجه عموم به آن‌ها جلب و به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌های لازم حضور گردشگر تاثیرات مخرب خود را بر این مناطق بکر گذاشت و می‌توان گفت با موفقیت چندانی روبه‌رو نشد.
کارشناس اکولوژی مناطق کوهستانی و مسئول امور کوهستان سازمان حفاظت محیط زیست درباره عوامل تخریب کوهستان‌ها اظهار کرد: مناطق کوهستانی به تخریب ناشی از فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوایی حساس هستند، به گونه‌ای که پاک‌تراشی جنگل برای کشاورزی، سکونتگاه‌ها و ایجاد سایر زیرساخت‌ها به دلیل شیب تند مناطق کوهستانی می‌تواند موجب فرسایش جدی خاک همچنین از بین رفتن زیستگاه شود. نکته مهم این است که فرسایش و آلودگی به کیفیت آب جاری در پایین‌دست آسیب می‌رساند.وی افزود: از جمله تخریب‌هایی که متوجه کوهستان‌ها است می‌توان به اثرات زیست‌محیطی استخراج معدن اشاره کرد که در مقیاس محلی، منطقه‌ای و جهانی می‌تواند خود را نشان دهد. از جمله اثرات منفی زیست‌محیطی معدن‌کاوی می‌توان به تغییرات آب و هوایی، جنگل‌زدایی، تخریب زیستگاه، از بین رفتن تنوع زیستی، فرسایش، ایجاد فروچاله‌ها، آلودگی خاک، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی توسط مواد شیمیایی حاصل از فرآیندهای معدن اشاره کرد. این فرآیندها همچنین از طریق انتشار کربن به تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند و جو را تحت تأثیر قرار می‌دهد.عطری ادامه داد: در کوه‌ها، تاثیرات خشکسالی، سیل و رانش زمین بیشتر است. تغییرات آب و هوایی به دلیل افزایش دما و تغییر الگوی بارش سبب ایجاد تغییر در گیاهان و حیوانات موجود در مناطق کوهستانی شده است و زیستمندان ساکن این اکوسیستم‌ها را مجبور به سازگاری یا مهاجرت می‌کند همچنین جانداران کوهستانی به علت  جنگل‌زدایی، آتش‌سوزی‌های جنگلی، شکار، شکار غیرقانونی و گسترش شهرها تهدید می‌شوند. مناطق کوهستانی همچنین در معرض خطرات و بلایای طبیعی مانند بهمن، رانش زمین و سیل‌های ناگهانی ناشی از ذوب شدن یخچال‌ها قرار دارند.
وی افزود: کوه‌ها برج‌های آبی برای دشت‌های پایین‌دست آن‌ها هستند. رودخانه‌های بزرگ از کوه‌ها سرچشمه‌ می‌گیرند. با توجه به تغییرات اقلیمی، روندهای عمده‌ای در سیستم آب در سال‌های اخیر وجود داشته است. جریان‌های پیش‌بینی نشده رودخانه‌ها، سیلاب‌های مکرر و خشکسالی به رویدادهای سالانه تبدیل می‌شوند. با توجه به تغییرات اقلیمی در مناطق کوهستانی، پراکندگی ارتفاعی پوشش گیاهی به سمت ارتفاعات بالاتر منتقل می‌شود همچنین برخی از گونه‌های محدود به قله کوه‌ها ممکن است منقرض شوند.کارشناس اکولوژی مناطق کوهستانی و مسئول امور کوهستان سازمان حفاظت محیط زیست درباره راه‌های حفاظت از کوهستان‌ها اظهار کرد: کوهنوردان در فصل اوج صعود حتما با هماهنگی و دریافت مجوز از فدراسیون کوهنوردی و در قالب گروه‌های مجاز اقدام به صعود کنند تا ضمن کاهش تاثیرات مخرب ناشی از هجوم گردشگر به کوهستان، سلامت خود را نیز تضمین کنند همچنین در صورت امکان، روش‌های حمل و نقل سازگار با محیط زیست از جمله پیاده‌روی، دوچرخه سواری، استفاده از وسایل حمل و نقل گروهی و تا حدامکان استفاده از حیوانات را به‌منظور رسیدن به مقصد خود انتخاب کنند.عطری در پایان تاکید کرد: همه باید با طبیعت با احترام رفتارکنیم، به گونه‌ای که گویی در حیات منزل خودشان حضور دارند و هیچ ردی از خود باقی نگذارند. به تأثیر فعالیت‌های گردشگری خود بر جامعه محلی توجه داشته باشند. از آسیب به پوشش گیاهی و جانوران منطقه و آلودگی خاک و آب بپرهیزند. زباله‌های خود و در صورت امکان زباله‌های باقیمانده توسط دیگران را جمع آوری کنند و با خود به نقاط پایین‌تر حمل کنند.