چرا خودکفایی در تولید نیکل ضرورت دارد؟

 
محمود خاوری دانشور
مدیر امور طرح ها و شرکت های  شرکت معدنی  معنا
 
با توجه به نقش حیاتی نیکل در صنایع نوین و استراتژیک مانند فولاد ضدزنگ، خودروسازی برقی و هوافضا، و همچنین لزوم تقویت اقتصاد ملی و کاهش وابستگی‌های خارجی، توسعه و استخراج معادن نیکل در ایران یک ضرورت انکارناپذیر است. این فلز نه تنها امنیت تأمین مواد اولیه صنایع حیاتی را تضمین می‌کند، بلکه با ایجاد ارزش افزوده در زنجیره فرآوری، موتور محرکی برای رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار خواهد بود. سرمایه‌گذاری در اکتشاف، فرآوری و ایجاد زنجیره ارزش کامل برای نیکل، گامی بلندمدت و حیاتی در جهت خودکفایی، رشد صنعتی و ارتقاء جایگاه اقتصادی کشور در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود. این امر نیازمند یک عزم ملی و برنامه‌ریزی راهبردی در بخش معدن و صنایع معدنی است.نیکل به عنوان یک فلز کلیدی با خواص منحصر به فرد، نقش حیاتی در صنایع استراتژیک ایفا می‌کند. این خواص شامل مقاومت عالی در برابر خوردگی، مقاومت حرارتی بالا، خواص مغناطیسی و نقش حیاتی در واکنش‌های کاتالیزوری است.برخی از موارد تاثیرگذاری نیکل در صنعت عبارتند از :
 
۱. فولاد ضدزنگ (استنلس استیل)
 
نیکل جزء اصلی آلیاژهای فولاد ضدزنگ است که مقاومت بالایی در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی دارد. در فولادهای ضدزنگ آستنیتی (سری 300)، نیکل به عنوان تثبیت‌کننده فاز آستنیت عمل کرده و خواص مکانیکی و مقاومت به خوردگی را بهبود می‌بخشد.
۲. باتری‌سازی (به‌ویژه باتری‌های لیتیوم-یون)
 
در دنیای امروز و با گسترش خودروهای الکتریکی (EVs)، انرژی‌های تجدیدپذیر و تجهیزات قابل حمل، تقاضا برای باتری‌های لیتیوم-یون به شدت افزایش یافته است. نیکل یکی از اجزای اصلی کاتد این باتری‌ها است.
۳. آلیاژهای خاص و ابرآلیاژها (Superalloys)
 
نیکل به عنوان پایه در تولید ابرآلیاژهایی با خواص ویژه مانند مقاومت در برابر حرارت بالا، استحکام بالا در دماهای عملیاتی، و مقاومت در برابر خزش (Creep Resistance) به کار می‌رود.
 
۴. صنایع الکترونیک و شیمیایی
 
نیکل در آبکاری (برای افزایش مقاومت در برابر خوردگی و بهبود ظاهر)، تولید کاتالیزورها (به‌ویژه در صنایع پتروشیمی برای فرآیندهای هیدروژناسیون)، و در ساخت قطعات الکترونیکی و مغناطیسی (مانند آلیاژهای نرم مغناطیسی) کاربرد دارد.
حال سوال اصلی اینجاست که چرا ایران باید از واردات نیکل بی‌نیاز شود؟
 
تأمین نیکل از طریق واردات، کشور را در معرض ریسک‌های متعددی قرار می‌دهد که توسعه بلندمدت صنعتی و اقتصادی را به خطر می‌اندازد. خودکفایی در این حوزه از چند منظر حیاتی است:
 
۱. کاهش وابستگی ارزی و اقتصادی
 
واردات هر ماده معدنی استراتژیک، خروج قابل توجه ارز از کشور را به همراه دارد. با توجه به نوسانات قیمت جهانی نیکل و فشار بر ذخایر ارزی کشور، تأمین نیاز داخلی از طریق استخراج و فرآوری نیکل، موجب صرفه‌جویی ارزی چشمگیری می‌شود.این صرفه‌جویی ارزی می‌تواند در توسعه سایر بخش‌های حیاتی اقتصاد سرمایه‌گذاری شود.
 
۲. تضمین امنیت زنجیره تأمین
 
وابستگی به واردات، کشور را در برابر عوامل متعددی آسیب‌پذیر می‌کند:
 
 
 
 
 
نوسانات قیمت جهانی: قیمت نیکل در بازارهای جهانی (مانند بورس لندن LME) به شدت تحت تأثیر عرضه و تقاضای جهانی و همچنین مسائل ژئوپلیتیکی قرار دارد.
 
 
تحریم‌های احتمالی و محدودیت‌های تجاری: در شرایط ژئوپلیتیکی حساس، زنجیره‌های تأمین بین‌المللی ممکن است مختل شوند یا کشورهایی که صادرکننده نیکل هستند، دسترسی ایران به این ماده را محدود کنند.خودکفایی در استخراج و تولید نیکل، امنیت تأمین مواد اولیه صنایع استراتژیک داخلی را تضمین کرده و از توقف خطوط تولید به دلیل کمبود مواد اولیه جلوگیری می‌کند.
 
۳. ایجاد ارزش افزوده و اشتغال‌زایی
 
توسعه معادن نیکل صرفاً به استخراج ماده خام محدود نمی‌شود، بلکه شامل زنجیره‌ای از فعالیت‌ها است که ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد می‌کنند:
 
 
اکتشاف و بهره‌برداری: ایجاد فرصت‌های شغلی مستقیم در مناطق معدنی.
 
فرآوری و متالورژی: ایجاد صنایع پیشرفته برای تولید نیکل خالص، کنسانتره و آلیاژهای خاص. این مرحله نیاز به دانش فنی بالا دارد و موجب توسعه دانش بومی و انتقال فناوری می‌شود.
 
 
صنایع پایین‌دستی: توسعه صنایع باتری‌سازی و تولید فولادهای آلیاژی که مصرف‌کننده نیکل هستند.توسعه این زنجیره ارزش، منجر به رشد اقتصادی منطقه‌ای و کاهش مهاجرت نیروی کار خواهد شد.
 
۴. فرصت‌های صادراتی و جایگاه منطقه‌ای
 
با توسعه زیرساخت‌های استخراج و فرآوری نیکل، ایران می‌تواند نه تنها نیاز داخلی را تأمین کند، بلکه در بازارهای منطقه‌ای و جهانی به عنوان یک صادرکننده محصولات با ارزش افزوده (مانند نیکل سولفات باتری‌ساز یا شمش نیکل) مطرح شود. این امر می‌تواند درآمدهای ارزی جدیدی برای کشور ایجاد کند و جایگاه ایران را در بازارهای جهانی مواد معدنی تقویت نماید.
 
۵. پتانسیل‌های زمین‌شناسی ایران
 
ایران دارای پتانسیل‌های زمین‌شناسی قابل توجهی برای کانی‌سازی نیکل است. ذخایر نیکل در ایران بیشتر به صورت نیکل-سولفیدی (در برخی مناطق) و نیکل-لاتریت (مربوط به سنگ‌های اولترابازیک) شناسایی شده‌اند. اکتشافات اخیر نشان داده‌اند که پتانسیل‌های قابل توجهی در استان‌هایی مانند زنجان، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان وجود دارد.
عدم بهره‌برداری از این منابع به دلیل کمبود فناوری‌های فرآوری یا نبود سرمایه‌گذاری کافی، به معنای از دست دادن یک فرصت عظیم اقتصادی و استراتژیک است.
 
توسعه دانش فنی و بومی سازی
شرکت معدنی معنا ( معدن، نوآوری، اندیشه) نقش مهمی در توسعه دانش فنی و بومی‌سازی نیکل در کشور ایفا نموده و یکی از مهم ترین سیاستگذاری های خود را بر همین مبنا تعریف کرده است. حمایت از تحقیقات و توسعه در زمینه متالورژی نیکل از جمله این اقدامات محسوب می شود. شرکت معنا با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ایجاد مجتمع‌های فرآوری با ظرفیت کافی برای کاهش هزینه‌های حمل و نقل و تمرکز زنجیره تأمین، از دیگر مقولاتی است که در این خصوص باید مدنظر قرار گیرد. بدون شک با پیشبرد این روند می توان نسبت به اکتشاف، استخراج و تولید نیکل در داخل کشور در آینده امیدوار شد.