سخنگوی صنعت آب هشدار داد:
فرونشست ۳۵۰ دشت به تهدیدی جدی تبدیل شده است
فرونشست زمین دیگر یک هشدارعلمی نیست، بلکه به مرحله تهدیدی واقعی و اجتناب‌ناپذیر رسیده است؛ تهدیدی که از دشت‌های کشور فراتر رفته و اکنون پایتخت را نیز در معرض خطر مستقیم قرار داده است. سخنگوی صنعت آب نیز با هشدار نسبت به ادامه برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و تداوم الگوهای غلط مصرف، تأکید کرد: اگر مدیریت منابع آبی اصلاح نشود، فرونشست در ایران به بحرانی غیرقابل بازگشت تبدیل خواهد شد.به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، فرونشست زمین دیگر یک هشدار صرف نیست، بلکه به تهدیدی جدی و انکارناپذیر برای زیرساخت‌ها و اکوسیستم ایران تبدیل شده است.سخنگوی صنعت آب در نشست اخیر با اصحاب رسانه با ارائه آماری نگران‌کننده از وضعیت دشت‌های کشور،بر اجتناب‌ناپذیری این پدیده در صورت تداوم سوء مدیریت منابع آبی تأکید کرد و وضعیت پایتخت را نیز در معرض خطر جدی قرارداد.این گزارش به بررسی ابعاد فیزیکی و مدیریتی این بحران می‌پردازد.
آماری تکان‌دهنده از دشت‌های ایران
بحران منابع آب زیرزمینی در ایران ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده است و آمارها نشان می‌دهد، زنگ خطر را به بالاترین سطح ممکن رسیده است. این بحران مستقیماً به پدیده مخرب فرونشست زمین در پهنه‌های وسیعی از کشور دامن زده است.به گفته سخنگوی صنعت آب، وضعیت هیدروژئولوژیک کشور به شدت شکننده است. از مجموع ۶۰۹ دشت کشور که منابع حیاتی آب زیرزمینی را در خود جای داده‌اند، سهم عظیمی در وضعیت بحرانی قرار دارد؛ به طوری که تعداد ۴۲۷ دشت در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی طبقه‌بندی شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از پهنه‌های آبی زیرزمینی کشور در آستانه نابودی یا در حال نابودی سریع هستند.این وضعیت اسفناک مستقیم‌ترین علت وقوع فرونشست است. سخنگوی صنعت آب با تأکید بر ارتباط مستقیم میان افت سطح آب زیرزمینی و نشست زمین، تصریح کرد که بیش از ۳۵۰ دشت با پدیده فرونشست مواجه‌اند. این میزان پراکندگی نشان می‌دهد که این مشکل یک پدیده منطقه‌ای نیست، بلکه یک چالش ملی ساختاری است که تمام مناطق درگیر با منابع آب زیرزمینی را تهدید می‌کند.شرایط حاکم یادآوری تأثیر ماهیت غیرقابل تغییر قوانین فیزیکی بر این پدیده را ضروری می‌سازد. چرا که نمی‌توان انتظار داشت قوانین فیزیک و ریاضی به خاطر ما تغییر کنند. امروز بیش از هر زمان دیگری، مدیریت منابع آب زیرزمینی، عمق بی‌اعتنایی به اصول علمی را نمایان می‌سازد و اینگونه می‌نماید که عواقب ادامه روند فعلی اجتناب‌ناپذیر است.
فیزیک بحران: علت اجتناب‌ناپذیر فرونشست
فرونشست زمین (Subsidence) یک پدیده ژئومورفولوژیکی است که در ایران عمدتاً ناشی از فعالیت‌های انسانی و برداشت بیش از حد آبخوان‌ها (Aquifers) رخ می‌دهد. این فرآیند فیزیکی بر اساس یک اصل ساده اما ویرانگر در هیدرودینامیک سیالات بنا شده است.به بیان دیگر، فرونشست پیامد مستقیم و اجتناب‌ناپذیر از دست رفتن تعادل میان نرخ تخلیه (برداشت) و نرخ تغذیه (شارژ طبیعی) منابع آبی است.وقتی برداشت از آبخوان بیش از تغذیه طبیعی باشد،سطح آب پایین می‌رود و فرونشست اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.بدیهی است که برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی،بدون توجه به نرخ بازسازی طبیعی (که درایران به دلیل خشکسالی‌ها و تغییر اقلیم به شدت کاهش یافته است)،مستقیماً به نشست زمین و آسیب به زیرساخت‌های حیاتی کشور مانند جاده‌ها، خطوط لوله، شبکه‌های فاضلاب و ساختمان‌ها منجر خواهد شد.
تهران زیر سایه فرونشست
بحران فرونشست محدود به دشت‌های کشاورزی و مناطق تولیدی نیست؛ کلان‌شهرها، به ویژه پایتخت، در معرض تهدید مستقیم قرار دارند. تهران با وجود قرار گرفتن بر روی سازندهای زمین‌شناسی حساس و همچنین مصرف بالای آب زیرزمینی در گذشته و حال، به شدت مستعد فرونشست است.سخنگوی صنعت آب در واکنش به برخی اظهارنظرهای خوش‌بینانه یا ساده‌انگارانه مبنی بر اینکه «تهران خزان نمی‌بیند» و با اشاره به وضعیت آبخوان‌های شهری، هشداری جدی داد:«باید تأکید کنم که تهران اگر مدیریت نشود، فرونشست می‌بیند.»این جمله نشان می‌دهد که صرف وجود ساختارهای بتنی و زیرساخت‌های شهری، مانع از نشست زمین در صورت ادامه کاهش سطح آب زیرزمینی نخواهد بود؛ بلکه خسارات وارده به این سازه‌ها، هزینه‌های جبران‌ناپذیرتری به همراه خواهد داشت.یکی از مصادیق بارز سوءمصرف و هدردهی در زندگی شهری، استفاده نادرست از منابع آب در میان شهروندان است. این مسئله نه تنها از نظر کمیّت مصرف، بلکه از نظر شکل رفتار عمومی نیز قابل تأمل است.جریان مداوم آب هنگام شست‌وشوی خودرو یا نظافت پیاده‌روها و استفاده بی‌رویه از آب درمنازل،نمونه‌هایی از رفتارهایی است که به کمبود منابع دامن می‌زند. این نوع مصرف نه‌تنها ضرورتی ندارد،بلکه فشار مضاعفی بر شبکه تأمین آب شهری وارد می‌کند.در شرایط بحران آب، تداوم رفتارهای پرمصرف در میان شهروندان، این تصور نادرست را ایجاد می‌کند که منابع آبی محدود نیستند.این نگاه، مانع شکل‌گیری مسئولیت جمعی و فرهنگ درست مصرف در جامعه می‌شود
الگوی اصلاحی: حرکت از دستور به عمل
مدیریت بحران فرونشست نیازمند اصلاحات بنیادین درتخصیص و مصرف آب است.صنعت آب اذعان دارد که بدون تغییر در الگوهای مصرف، تلاش‌ها برای مدیریت منابع زیرزمینی محکوم به شکست است.در راستای اجرای تصمیمات ملی و تأکید بر لزوم الگوبرداری در سطح مدیریت کلان، به دستور اخیر رئیس‌جمهور برای توقف آبیاری چمن‌های نهادها و سازمان‌های دولتی اشاره شد. این اقدام یک اقدام نمادین نیست، بلکه یک ضرورت عملیاتی برای کاهش بار مصرف در بخش غیرمولد و همچنین ارسال پیام شفاف به جامعه تلقی شده و جای امیدواری است که این اقدام دولتی به عنوان یک استاندارد جدید پذیرفته شود.
این رویکرد چندوجهی شامل موارد زیر است:
کنترل حداکثری برداشت غیرمجاز: با توجه به اینکه ۴۲۷ دشت در وضعیت بحرانی قرار دارند، تشدید نظارت‌ها و مسدود کردن چاه‌های غیرمجور حیاتی است.
اصلاح الگوی کشاورزی: جایگزینی کشت‌های آب‌بر با محصولات کم‌آب‌بر و استفاده از روش‌های نوین آبیاری.
الگوی مصرف شهری: توقف تمامی مصارف غیرضروری، به ویژه در بخش‌های دولتی و فضای سبز، برای کاستن از فشار بر منابع زیرزمینی در مناطق حساس شهری مانند تهران.
باید تأکید کرد که فرونشست زمین یک پدیده فیزیکی با پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده است. بازگشت زمین به سطح اولیه پس از فرونشست، تقریباً غیرممکن است (به ویژه در سازندهای فشرده شده غیرقابل انعطاف). بنابراین، تمرکز باید بر توقف فوری فرآیند تخلیه منابع باشد تا از فرو رفتن بیشتر کشور در این تهدید فیزیکی غیرقابل بازگشت جلوگیری شود.
