رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو:

بیش از 200 پروژه سازه‌های آبی در کشور اجرا شده است / استفاده از هوش مصنوعی برای ۳۰ سد مهم کشور

رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو با اشاره به اینکه بیش از 200 پروژه سازه‌های آبی در کشور اجرا شده است گفت: بیش از 90 درصد این پروژه‌ها پس از پایش در موسسه تحقیقات آب بدون مشکل وارد فاز اجرا شده‌اند.به گزارش خبرنگارروزنامه رسالت،محمدرضا کاویان‌پور،رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو،در نشست خبری روز دوم بیست‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب افزود:درایران استانداردهای آب شرب به‌صورت دقیق و بهداشتی رعایت می‌شود؛حتی اگر شرایط منابع آب سطحی تغییر کند و میزان گل‌ولای بیشتر شود،آبی که وارد تصفیه‌خانه می‌شود باید استانداردهای لازم برای کارکرد صحیح سیستم‌های تصفیه را داشته باشد؛درغیر این صورت فرایند تصفیه مختل می‌شود.بنابراین کنترل کیفیت در خروجی منابع و ورودی به تصفیه‌خانه‌ها به‌صورت کامل انجام می‌شود.وی افزود: دریای خزر حدود سه دهه است که وارد دوره کاهش تراز شده است؛ این کاهش پس از آن رخ داد که در دهه 60 حدود 2 و نیم متر افزایش تراز را تجربه کرد.کاویان‌پور با بیان اینکه "در سال‌های ابتدایی کاهش تراز خزر، افت تراز آب حدود 3 تا 4 سانتی‌متر در سال بود گفت:در چند سال اخیر این عدد به حدود 25 سانتی‌متر رسیده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که امسال احتمالاً به حداقل تراز 500 ساله دریای خزر می‌رسیم و رکورد تاریخی ثبت خواهد شد.وی با اشاره به تعریف پروژه‌ای جدید در سال جاری خاطرنشان ساخت: ردیف مطالعاتی ‘ارزیابی نوسانات دریای خزر’ امسال در سازمان برنامه و بودجه تعریف شد و مؤسسه تحقیقات آب به‌عنوان مسئول مطالعات انتخاب شده است. چند تیم تخصصی در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان مشغول بررسی میدانی هستند.وی تغییرات اقلیمی را مهم‌ترین علت افت تراز آب دریای خزر افزود: دو عامل اصلی ناشی از تغییر اقلیم در این کاهش نقش دارند،کاهش بارش‌ها در حوضه آبریز دریای خزر و افزایش تبخیر؛ به‌طوری که در 50 سال گذشته حدود 20 درصد به میزان تبخیر افزوده شده است.کاویان‌پور تأکید کرد: ترکیب کاهش بارش و افزایش تبخیر باعث شده این کاهش در سال‌های اخیر شدت بیشتری پیدا کند.کاویانپور درباره تأثیر شبکه فاضلاب بر فرونشست یادآور شد: در گذشته بخشی از فاضلاب به چاه‌ها می‌رفت و به‌نوعی منبع تغذیه سفره‌ها بود.اما امروزه ورود مستقیم فاضلاب خام به آبخوان‌ها به‌دلیل نیترات، نیتریت و سایر عوامل سرطان‌زا غیرقابل قبول است. با وجود این، بخشی از آب شرب تهران هنوز از چاه‌های داخل سفره آب زیرزمینی تأمین می‌شود و تصفیه، پیش‌شرط ورود مجدد آب به چرخه است.

رئیس موسسه تحقیقات آب کشور یکی از نکات بسیار مهم سال‌های اخیر، ناپایداری فزاینده سامانه‌های بارشی دانست و بیان کرد: کاهش بارندگی ها در کشور مدیریت منابع آب و حتی پیش‌بینی شرایط را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند.وی با بیان اینکه شرایط ناپایدار، نیازمند آمادگی در برابر عدم‌قطعیت بسیار بالا است، تصریح کرد: در چنین فضایی هوشیاری، سازگاری با تغییر اقلیم و اتکا به دانش روز، ضرورتی انکارناپذیر برای اجرای هر برنامه توسعه محسوب می‌شود.کاویان پور از تمامی فعالان بخش اقتصادی و کشاورزی خواست با مدیریت هوشمندانه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، فعالیت‌های خود را برای آینده برنامه‌ریزی کنند.این مقام مسئول با اشاره به تداوم خشکسالی بلندمدت کشورعنوان کرد:ما اکنون از یک خشکسالی حدود 20 تا 25 ساله عبور می‌کنیم و این خشکسالی درسال‌های اخیر هشدارهای جدی خود را نشان داده است.وی افزود:بر اساس گزارش ششم موسسه بین‌المللی اقلیم‌شناسی که متولی مطالعات جهانی است، الگوهای بارش در مناطق مختلف جهان تغییر کرده و نتایج مطالعات ما در افق 2050 نیز کاملاً با یافته‌های بین‌المللی همخوانی دارد. این بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمال افزایش بارش دربرخی نقاط و کاهش بارش درنقاط دیگر وجود دارد.رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید کرد:آنچه برای ما اهمیت دارد،روند بلندمدت است. مدل‌ها نشان می‌دهد دربخش‌های مهمی از کشور،به‌ویژه مناطق غربی و شمالی که تأمین‌کننده اصلی آوردهای بارشی هستند، با کاهش بارش مواجه خواهیم بود.بنابراین لازم است کشور برای شرایط آینده و کاهش منابع آبی آماده شود و برای ارتقای تاب‌آوری برنامه‌ریزی کند. این موضوع وظیفه دستگاه‌هایی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت، وزارت راه و شهرسازی و همه بهره‌برداران حق‌آبه است؛ زیرا ادامه روند فعلی بدون برنامه‌ریزی، قطعاً ایجاد مشکل خواهد کرد.وی در ادامه به استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت سدها اشاره کرد و اظهار داشت: در وزارت نیرو برنامه جامعی برای استفاده از تکنیک‌های نوین تدوین شده است. تاکنون حدود 30 سد مهم کشور با استفاده از روش‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین مورد تحلیل قرار گرفته‌اند و سامانه پیش بینی جریان ورودی به سد طراحی شده است. بهره‌برداران می‌توانند با استفاده از این سامانه، وضعیت شش‌ماهه آینده ورودی سد را مشاهده کنند. این سامانه به‌صورت مستمر به‌روزرسانی می‌شود.

وی با بیان اینکه کشور هنوز در برخی مناطق با عقب‌ماندگی 40 تا 50 درصدی در تصفیه فاضلاب مواجه است‌ گفت: متأسفانه بعضی از فاضلاب‌ها حتی پس از تصفیه، به‌جای بازگشت به سفره‌های زیرزمینی، به صنایع یا توسعه کشاورزی اختصاص داده می‌شوند.کاویان‌پور افزود:آنچه باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد،بازگرداندن بخشی از آب تصفیه‌شده به آبخوان‌ها است.این اقدام ضمن تأمین منابع آبی پایدار، به کاهش فرونشست زمین کمک خواهد کرد.کاویانپوردرباره مطالعات آب ژرف ادامه داد: در موضوع سیستان و بلوچستان،پس از ورود معاونت علمی ریاست جمهوری در دوره قبل،فعالیت‌ها به صورت مستقل افزود.اما در دولت سیزدهم کارگروهی با حضور وزیر نیرو و معاونت علمی تشکیل شد و مقرر شد مطالعات هماهنگ شود.نقشه‌های پتانسیل آب ژرف که در مؤسسه تحقیقات آب تهیه شده بود،با نقشه‌های معاونت علمی تلفیق شد و نقاط امیدبخش استخراج گردید.وی افزود:یکی از حوزه‌هایی که به مؤسسه تحقیقات آب واگذار شد، مطالعات آب ژرف درکرمان است.به اعتقاد ما،این کار نیازمند یک رهیافت کاملاً علمی است.با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور،دستورالعمل مطالعات، اکتشاف و نیز دستورالعمل بهره‌برداری از آب ژرف تدوین شده است.چون برداشت غیراصولی می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی بسیار سنگینی مانند ایجاد فروچاله داشته باشد یا ممکن است آب استحصال‌شده حاوی مواد مضر برای سلامت باشد.بنابراین نحوه استخراج و بهره‌برداری باید کاملاً علمی و کنترل‌شده باشد.رئیس مؤسسه تحقیقات آب با تشریح روند مطالعات آب‌های عمیق کشور گفت: مطالعات در چند پهنه از جمله کرمان به‌صورت سیستماتیک و با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور پیش می‌رود. از آنجا که مطالعات آب بسیار پرهزینه است، دستورالعمل‌ها تأکید دارند هر زمان نشانه‌ای از بن‌بست علمی دیده شود، کار متوقف شود تا هزینه‌های سنگین بدون ضرورت ادامه پیدا نکند.وی تاکید کرد: در عمق سه تا چهار هزار متری زمین، احتمال وجود هر نوع شرایط زمین‌شناسی و هیدرولوژیک وجود دارد و به همین دلیل آزمایش‌های دقیق الزامی است.

به گفته کاویانپور «یکی از مهم‌ترین پارامترها تعیین سن آب است. اگر عمر آب حدود 50 هزار سال باشد یک آب فسیلی محسوب می‌شود، اما آبی با سن دو تا سه هزار سال احتمال بالای تجدیدپذیری دارد. سرعت تجدیدپذیری در مدل بهره‌برداری تعیین‌کننده است و اگر بهره‌برداری خارج از مدل انجام شود، هزینه انرژی و تبعات زیست‌محیطی بالایی ایجاد می‌کند. کاویان‌پور سخت‌ترین حوزه کاری وزارت نیرو را سازه‌های بزرگ آبی دانست و یادآور شد: در سیلاب‌های مانسونی سال‌های 98 و 99 آزمون‌های جدی داشتیم؛ همان‌طور که در سیلاب امام‌زاده داوود که 50 تا 60 نفر جان باختند، اهمیت مدیریت بحران به‌خوبی دیده شد.رئیس مؤسسه تحقیقات آب درباره سامانه‌های هشدار سیلاب نیز گفت: سامانه هشدار سیلاب در مؤسسه توسعه داده شده و در صورت ضرورت، هشدارها به‌صورت پیامک ارسال می‌شود. اگر هشدار جدی باشد، ستاد مدیریت بحران در وزارتخانه تشکیل شده و تصمیمات یکپارچه اتخاذ می‌شود.وی با بیان اینکه برای جبران کاهش تراز خلیج گرگان نیاز به تزریق سالانه 200 تا 300 میلیون مترمکعب آب است تاکید کرد: بخش اعظم این حجم آب تبخیر می‌شود و افزایش شوری آب می‌تواند اکوسیستم خلیج را تحت تأثیر قرار دهد.بنابراین انتقال آب نه تنها هزینه‌های سنگینی برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه اثرات زیست‌محیطی نیز به دنبال دارد.
کاویان‌پورخاطر نشان کرد: توصیه مراجع علمی و بین‌المللی، تمرکز بر ظرفیت‌های سازگاری، انعطاف‌پذیری و مقاوم‌سازی است. این موضوع نیازمند همکاری وزارتخانه‌های محیط زیست، کشاورزی، مسکن و شهرسازی و وزارت کشور است تا برنامه‌ای جامع برای کاهش خسارات و پایداری منابع آب تدوین شود.رئیس مؤسسه تحقیقات آب همچنین بر اهمیت فاضلاب تصفیه‌شده تأکید کرد: باید همه فاضلاب‌ها تا قطره آخر تصفیه شود و بخشی از آب تصفیه‌شده به سفره‌های زیرزمینی بازگردد.این اقدام می‌تواند فرونشست زمین را کاهش دهد و برای مصارف شرب و کشاورزی نیز قابل استفاده باشد.

وی در ادامه به استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت سدها عنوان کرد:در وزارت نیرو برنامه جامعی برای استفاده از تکنیک‌های نوین تدوین شده است. تاکنون حدود ۳۰ سد مهم کشور با استفاده از روش‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین مورد تحلیل قرار گرفته‌اند و سامانه پیش‌بینی جریان ورودی به سد طراحی شده است. بهره‌برداران می‌توانند با استفاده از این سامانه، وضعیت شش‌ماهه آینده ورودی سد را مشاهده کنند. این سامانه به‌صورت مستمر به‌روزرسانی می‌شود.وی به چالش‌های اقتصادی در حوزه آب اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاری در آب به اندازه انرژی جذاب نیست و بخش کشاورزی و صنعت هنوز حاضر به پرداخت هزینه واقعی آب نیستند.این مسأله مانع توسعه پایدار منابع آب می‌شود و مطالبه‌گری از تمامی بهره‌برداران ضروری است.رئیس مؤسسه تحقیقات آب با اشاره به مصرف بالای آب برای محصولاتی که در اولویت‌های امنیت غذایی کشور جایگاه ناچیزی دارند افزود: به جای کاشت محصولاتی مانند هندوانه که مصرف آب بالایی دارند و ارزش اقتصادی کمی ایجاد می‌کنند، باید بر کالاهایی تمرکز کنیم که هم ارزش افزوده بالاتر و هم مصرف آب کمتری دارند. برای مثال، زعفران و یا گل محمدی با دو بار بارش سالانه نیازهایش تأمین می‌شود و عصاره آن می‌تواند ارزآوری قابل توجهی برای کشور ایجاد کند.کاویان‌پور ادامه داد: اگر الگوی کشت اصلاح نشود، نه تنها کشاورز متضرر خواهد شد، بلکه منابع آب کشور نیز تحت فشار بیشتری قرار خواهند گرفت. بازنگری در امنیت غذایی باید شامل انتخاب محصولاتی با ارزش اقتصادی بالا و مصرف آب بهینه باشد.وی از افتتاح سامانه پایش خشکسالی در ایران خبر داد و افزود: این سامانه امکان رصد خشکسالی در کشور و کشورهای همسایه را فراهم می‌کند. اطلاعات آن نشان می‌دهد که مناطق مرکزی و جنوبی ترکیه، عراق، افغانستان و برخی کشورهای شمالی ایران در شرایط خشکسالی شدید قرار دارند.رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید کرد: با توجه به روند خشکسالی که بیش از 20 تا 25 سال ادامه داشته است، باید برای سناریوهای احتمالی یک یا دو سال آینده برنامه‌ریزی کنیم. ادامه روند کنونی مصرف آب می‌تواند فشار شدیدی به تهران و دیگر مناطق شهری وارد کند.