توسعه پایدار در مصرف گاز نیازمند تغییر اساسی در مدیریت مصرف
علیرضا قشقایی
توسعه پایدار در بخش‌های مختلف و کاهش مصرف انرژی نیازمند بکارگیری تمهیدات سیاستی صحیح قیمتی و متوازن برای تمام مشترکان گاز اعم از خانگی، خدمات و صنعتی است. بدون تردید بدون در نظر گرفتن این اصل اساسی، توسعه پایدار گاز سخت خواهد بود و توسعه اقتصادی کشور و همچنین سطح رفاه خانوارها را به مخاطره خواهد افتاد.به‌عنوان مثال اینکه نظام قیمت‌گذاری برای بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی چگونه باشد که در حین حال که ارزش افزوده بیشتری برای کشور حاصل کند از مصرف بی‌رویه انرژی جلوگیری شود و سطح رفاه خانوارها تامین گردد، سیاستی بسیار مهم و تعیین کننده است.لازم به تاکید است که مدیریت مصرف نه به معنای مصرف نکردن بلکه به معنای درست مصرف کردن است و لازم نیست سطح رفاه خانوارها پایین آورده شود. در هر صورت مشترکان پرمصرف می‌توانند بخشی از مصرف خود را از طریق مولدهای اختصاصی پربازده و سلول‌های خورشیدی تامین کنند و یا اینکه باید قیمت واقعی‌اش را بپردازند.
* ایران چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز جهان
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی تحت عنوان «نگاهی به مسئله ناترازی گاز؛چالش‌ها وپیشنهادات» به این موضوع اشاره کرده که گسترش روزافزون شبکه توزیع گاز طبیعی در کشور و همچنین توسعه صنایع مختلف، باعث رشد و توسعه اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی شده است؛ اما افزایش مصرف گاز طبیعی در کشور بدون افزایش ظرفیت تولید این فرآورده با ارزش، معضلات بی شماری از قبیل تعطیلی کارخانه‌ها و صنایع مصرف کننده گاز در فصول اوج مصرف را به دنبال داشته که تاثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور دارد. بنابراین گزارش حاضر به وضعیت تولید گاز طبیعی و مصرف آن در ایران و مقایسه آن با جهان پرداخته و سپس بررسی چالش‌های ناشی از ناترازی گاز و ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداخته است.
بر اساس این گزارش ایران به لحاظ تولید گاز طبیعی با تولید ۲۵۶.۷ میلیارد مترمکعب که معادل ۶.۴ درصد کل تولید گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۲۱ است، به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان در این سال شناخته شده است.بر این اساس آمریکا با تولید ۹۳۴.۲ میلیارد مترمکعب و سهم ۲۳.۱ درصدی از کل تولید جهانی، بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی، روسیه با تولید ۷۰۱.۷ میلیارد مترمکعب و سهم ۱۷.۴ درصدی از تولید گاز جهان، دومین تولیدکننده گاز طبیعی و چین با تولید ۲۰۹.۲ میلیارد متر مکعب و سهم ۵.۲ درصدی از تولید گاز جهان، چهارمین تولیدکننده گاز طبیعی است.ایران به لحاظ مصرف گاز طبیعی با مصرف ۲۴۱.۱ میلیارد مترمکعب که معادل ۶ درصد کل مصرف گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۲۱ است، به عنوان چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز جهان در این سال شناخته شده است. تنها سه کشور آمریکا با مصرف ۲۰.۵ درصد کل گاز مصرفی جهان، روسیه با ۱۱.۸ درصد و چین با ۹.۴ درصد، مصرف گاز بیشتری نسبت به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌اند که وسعت و جمعیت هر کدام از آنها چند برابر ایران است.
بر اساس این گزارش،از جمله تمهیداتی که قراراست شرکت ملی گاز ایران دراین باره انجام دهد،تعمیرات پالایشگاه‌ها و ذخیره‌سازی بیش ازپارسال سوخت مایع در نیروگاه‌هاست.دراین خصوص مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اعلام کرده که همه کوشش و تلاششان برای جلوگیری از کمبود گاز در زمستان است! اما این مسئول باز هم از مردم می خواهد که در بهینه مصرف کردن کمک رسان دولت باشند.چگینی مدیر عامل شرکت ملی گاز گفته است:تعمیرات پالایشگاه‌ها و ذخیره‌سازی بیش از پارسال سوخت مایع در نیروگاه‌ها از جمله اقدام‌های مدنظر قرار گرفته برای جلوگیری از ناترازی گازی است،همچنین خطوط گازی کشور به یک‌سری اصلاحات نیاز داشت که این اصلاحات صورت گرفته و خطوط جدید را در سرویس قرار داده‌ایم.ایستگاه‌های تقویت فشار گاز را نیز امسال به بهره‌برداری رساندیم تا بتوانیم مشکلات ایجادشده را برطرف کنیم.درشبکه گازرسانی کشوریک‌سری تمهیدهایی را مدنظر قرار دادیم که مشکلات پیش‌بینی‌شده دیگر وجود نداشته باشد،مردم اگر پای کار بوده و صرفه‌جویی درمصرف گاز را مدنظر قرار دهند،امسال نیز به سلامت از زمستان عبورخواهیم کرد.
* جلوگیری از وقفه در تولید صنایع با ذخیره سازی گاز
براساس این گزارش یکی از مشکلاتی که تاکنون مانع از توسعه ظرفیت ذخیره‌سازی گاز درکشور شده است ناهماهنگی شرکت‌های تابعه وزارت نفت بوده است.این درحالی است که تأثیرات ذخیره سازی گاز توسط صنایع برای جلوگیری ازناترازی انرژی در زمستان‌ها بسیار مهم است.دراین خصوص علی‌اکبر کریمی،عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس می گوید:با توجه به ناترازی موجود در گاز که در زمستان‌ها رخ می‌دهد، یکی از راهکارهای رفع این ناترازی بحث افزایش ظرفیت‌های ذخیره‌سازی گاز است.یکی از طرح‌های مورد تاکید برای کاهش این خسارت، اجرای طرح‌های ال ان جی; یا مایع‌‌سازی گاز طبیعی است.ال ان جی یا گاز طبیعی مایع شده که سرشار از متان و همان گاز طبیعی است که برای سهولت در جابجایی و ذخیره کردن به مایع تبدیل میشود. این انرژی، کشورهای مجری را صاحب ثروت‌های کلان کرده است؛ ضمن اینکه آلایندگی این سوخت‌ها کم بوده و از منابع ملی آن کشورها نیز محافظت می‌کند. برهمین اساس پیش بینی میشود تا اواسط قرن حاضر نقش اصلی را در تأمین انرژی مورد نیاز جهان ایفا کند.سابقه احداث و توسعه مجتمع‌های ال ان جی در کشور ما نیز به حدود ۲۰ سال پیش باز می‌گردد. زنگنه وزیر نفت دولت پیش، در برنامه پیشنهادی خود برای وزارت نفت در سال ۹۶ به صادرات ال ان جی اشاره کرده و گفته بود:پیش بینی میشود که با تأکید بر روابط حسنه با همسایگان در پایان دوره دوازدهم، صادرات گاز کشور از ۱۰ میلیارد مترمکعب سالانه فعلی (به ترکیه) به رقم قریب به ۴۰ میلیارد مترمکعب افزایش یابد اما این پروژه با سرمایه‌گذاری ۲ تا ۳ میلیارد دلاری، به حال خود رها شد.در حالی که روسیه و قطر، رقبای جدی ایران در این عرصه در منطقه همچنان در حال تلاش برای تصاحب سهم بیشتری از بازار گاز مایع جهان هستند، وجود تحریم‌ها در بعد فنی و تجهیزاتی و هم در بعد سرمایه‌گذاری موجب شده ایران بعنوان دارنده یکی از بزرگترین منابع گازی جهان نقش مهمی در این بازار ایفا نکند.اما تحولات منطقه‌ای اخیر به ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین، می‌تواند ایران را به هدف دیرینه خود نزدیک‌ترکند. تفاهم‌نامه جدید چهل میلیاردی ایران و روسیه با سرمایه‌گذاری شرکت گازپروم در شرکت ایران ال ان جی، نوید بخش همکاری‌های مشترک پیش رو برای گسترش نقش دو کشور ایران و روسیه در بازار رو به رشد LNG است.با نهایی شدن و اجرای این تفاهم‌نامه، روسیه متعهد به سرمایه‌گذاری ۲۵ میلیارد دلاری برای توسعه میدان‌های گازی وتکمیل پروژه‌های ال‌ان‌جی و جمع‌آوری گازهای مشعل شده است.
پروژه IRAN LNG به عنوان یکی سهل‌الوصول‌ترین پروژه‌ها در این حوزه به سرعت می‌تواند تا ۱۰ میلیون تن LNG وارد بازار نموده و در کسب سهم بازار برای هر دو کشور ایران و روسیه مثمر ثمر باشد؛ البته این پروژه تنها پروژه مدنظر گازپروم نبوده و پروژه‌های دیگری نظیر افزایش ظرفیت تولید میدان پارس جنوبی نیز مورد بررسی بوده و قطعاً در راستای زنجیره ارزش LNG نقش به سزایی خواهد داشت. نرسی قربان، کارشناس ارشد انرژی نیز در این باره گفته است: ایران در گذشته ۴ پروژه ال ان جی معتبر را با شرکت‌های بین‌المللی مانند توتال، بی‌پی و پتروناس دنبال می‌کرد که متوقف شد. از این میان، اکنون پروژه ایران ال ان جی را می‌توان با سرعت بیشتری احیا کرد و با سرمایه‌گذاری نسبتاً کمتری به بهره‌برداری رساند.بهینه‌سازی مصرف سوخت در داخل کشور؛ یک ضرورت کارشناسان معتقدند الگوی نادرست مصرف خانگی و صنعتی که موجب بالا رفتن شدت مصرف انرژی نیز شده، یکی از عوامل مهم هدررفت گاز در ایران است.یارانه زیاد انرژی در ایران و ارزان بودن آن در مقایسه با سایر کشورهای جهان سبب شده تا از بخش‌های خانگی گرفته تا صنایع و نیروگاه‌ها عزمی برای بهینه‌کردن مصرف نداشته باشند. علاوه براین،دسترسی آسان به انرژی گاز در کشور موجب شده تا مصرف این سوخت به شکل سرسام‌آوری در سال‌های اخیر افزایش پیدا کند.اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی گسترده در حوزه مدیریت مصرف، بهینه‌سازی و صرفه‌جویی مصرف می‌تواند از
راهکارهای عمده در کاهش مصرف گاز در بخش خانگی باشد. در بخش صنعتی نیز به روز کردن تجهیزات و زیرساخت‌ها و همچنین افزایش تولید برق از منابع تجدیدپذیر و هسته‌ای می تواند سهم مصرف نفت و گاز را به شدت کاهش دهد. روند کُند تبدیل اجرای پروژه‌های تبدیل گاز طبیعی به گاز مایع،در کنار ارزان بودن انرژی که سبب شده مسوولان برای تأمین هزینه‌ها به جای فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف، مشوق مصرف انرژی باشند، مصرف گاز در ایران را شدت بخشیده است. دولت سیزدهم وعده داده که تا پایان سال، طرح ان جی ال ۳۲۰۰ را به اجرا در خواهد آورد. باید دید آیا عزم‌ها برای جلوگیری از هدررفت نعمت خدادادی گاز، جزم میشود یا همچنان تا سال‌های دیگر ایران قرار است سرآمد کشورهای دنیا در آتش زدن ذخایر گاز خود باشد؟!
* ایران و هدررفت بالای انرژی
بر اساس گزارش بریتیش پترولیوم،ایران دررتبه‌بندی تولیدکنندگان انرژی درسال ۲۰۲۲میلادی،درجایگاه سوم قرار گرفته است،با این وجود بدلیل حجم بالای مصرف درداخل کشور وهمچنین هدررفت منابع گازی مقدارصادرات گازایران بسیار کم است.همچنین،بر اساس اطلاعات آماری انتشاریافته توسط بریتیش پترولیوم و آژانس انرژی ایالات متحده آمریکا، ایران درمقایسه با کشورهای با رنج جمعیتی یکسان، مصرف انرژی بیشتری دارد به‌عنوان نمونه ترکیه با جمعیتی برابر ایران درسال‌های اخیر یک‌سوم ایران انرژی مصرف کرده است.از سوی دیگر گزارش تفریغ بودجه سال ۱۳۹۹ نیز نشان می‌دهد که روزانه ۶۱ میلیون مترمکعب گاز همراه در ایران سوزانده میشود، لازم به ذکر است گاز همراه، ترش بوده و برای بهره بردن از آن باید عملیات شیرین‌سازی صورت گیرد.علاوه بر این بر اساس اظهارات نصرت‌الله سیفی، مدیرعامل اسبق شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت و شرکت
صادرات گاز ایران، در سال ۱۳۹۱ ارزش مصرف انرژی مصرف شده در کشور نزدیک ۱۲۵ میلیارد دلار بوده که حدود ۸۰ میلیارد دلار آن ضایعات بوده است.با این تفاسیر اظهارنظر قالیباف در خصوص هدررفت ۸۰ میلیارد دلاری انرژی در ایران منطقی به نظر می‌رسد، اما مقصر هدررفت انرژی چه نهادی است؟
* مقصر اصلی هدررفت ۸۰ میلیارد دلاری انرژی کیست؟
هدررفت روزانه ۶۱ میلیون مترمکعبی گاز همراه،متوجه وزارت نفت بوده و درصورتی‌که این وزارت‌خانه درمسیرشیرین‌سازی گاز ترش حرکت کند، ایران قادر به تولید روزانه بیش از ۱۵۰ کیلووات‌ساعت برق خواهد بود و نیاز است وزیر محترم نفت و مجموعه تحت مدیریت وی در این مسیر حرکت کند.از سوی دیگر میزان بهره‌وری نیروگاه‌های کشور حدود ۳۷ درصد است و مهم‌ترین عامل در این بهره‌وری اندکی،به صفر بودن قیمت گاز مربوط میشود،در واقع همین عامل سبب شده وزارت نیرو به سمت تغییر تجهیزات مستهلک و تغییر رویه حرکت نکند.در صورت تغییر در بهره‌وری نیروگاه‌ها، فارغ از بحث کاهش هدررفت، می‌توان بهره‌وری آنها را حداقل ۱.۵ برابر افزایش داد.در خصوص کیفیت خودروها، ساختمان‌سازی، تجهیزات گرمایش، سرمایش و ... نیز شاهد عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی در کشور هستیم، به طور مثال اعتراضات فراوانی در خصوص کیفیت پایین واحدهای مسکن مهر و ملی مخابره شده است و این امر خود بر هدررفت انرژی تأثیر بسزایی دارد. نکته قابل توجه این است که در تمامی این موارد،نقش حاکمیت به عنوان سیاست‌گذار انکارناپذیر بوده و به هیچ عنوان نباید این میزان هدررفت را به پای مردم نوشت.
* مصرف انرژی در ایران با متناسب با اقتصاد کشور نیست
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس انرژی مصرف انرژی در ایران با متناسب با اقتصاد کشور ندانست و گفت:درمقایسه با کشورهایی که جمعیت و تولید ناخالص مشابه ایران دارند، مصرف انرژی در کشور ما نسبت به آنها بیشتر است.درواقع مسئله اصلی این است که از ابتدا اقتصاد کشور بر اساس یک اقتصاد انرژی‌بر تعریف شده است.بهروزی‌فر تصریح کرد: در کشور ما صنایع به‌شدت انرژی‌بر مانند فولاد و پتروشیمی را بدون درنظرگرفتن بهینه‌کردن مصرف انرژی، برآورد ارزش‌افزوده و فرض عدم افزایش قیمت نفت و گاز، توسعه دادیم. همچنین درساخت ساختمان‌ها و دیگر صنایع با وجود قوانینی مانند مبحث ۱۹ ساختمان‌سازی به دنبال عایق‌سازی و جلوگیری از اتلاف انرژی نبوده‌ایم.
* مردم مقصر اتلاف انرژی نیستند
وی افزود: به طور مثال در تهران حتی ۱ درصد ساختمان‌ها نیز دارای عایق مناسب،تجهیزات مدرن و بروز و دارای مصرف بهینه انرژی نیستند.همچنین در صنعت خودروسازی، بخاری و پکیج، نیروگاه‌ها و دیگر صنایع، هیچ‌کدام برمبنای بهینه‌سازی مصرف انرژی ساخته نشده‌اند.به گفته این کارشناس انرژی، باتوجه‌به رویه فعلی، طبیعی است که مصرف انرژی ما بالا باشد؛ اما این مسئله بدین معنی نیست که مردم انرژی را اتلاف می‌کنند و چماق را بر سر مردم بکوبیم و بگوییم که شما انرژی را هدر می‌دهید؛ چرا که به دلیل استاندارد نبودن خودروها، لوازم گرمایشی و سرمایشی، و نیز گران بودن کالاهایی که استاندارد هستند عملاً
چاره‌ای جز مصرف بالای انرژی وجود ندارد.
* وزارت نفت، مسئول تولید نه جلوگیری از هدررفت انرژی
بهروزی‌فر در بخش دیگری از اظهارات خود، وظیفه اصلی وزارت نفت را تولید دانست و گفت:برای جلوگیری ازاتلاف انرژی اگر زمینه قانونی برای آن فراهم شود دیگر بدون نیاز به بودجه اضافی کاهش مصرف انرژی میسر خواهد شد. وزارت نفت صرفاً فقط مسئول تولید صیانتی از ذخایر نفت و گاز در کشور است تا بیشترین حجم ممکن تولید نفت و گاز را با لحاظ صیانت از مخازن به انجام برساند.کارشناس حوزه نفت و گاز، با بیان اینکه، مصرف غیراصولی انرژی، ارتباط چندانی به وزارت نفت ندارد، گفت:
مسئولیت کنترل مصرف انرژی بیشتر بر عهده وزارت صمت و سازمان استاندارد است.
* راهکار کاهش مصرف انرژی چیست؟
به گفته بهروزی‌فر، در دنیا برای کنترل مصرف انرژی، شرکت‌هایی تحت این عنوان فعالیت می‌کنند، وی افزود:شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی به مراکزی که بیشترین مصرف انرژی را دارند مراجعه کرده و مصرف انرژی آن مرکز را طی چند سال برآورد می‌کند. سپس طی قراردادی با دولت و یا آن کارخانه یا نیروگاه منعقد می‌کند و بعد ازآن این شرکت در آنجا برای کاهش مصرف انرژی سرمایه‌گذاری کرده و از محل انرژی صرفه‌جویی شده طی ۳ تا ۱۰سال سرمایه خود را خارج کرده و همه چیز را برای آن مرکز باقی می‌گذارد.کارشناس حوزه انرژی تأکید کرد: با استفاده از شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و جذب سرمایه آنها می‌توان مشکل مصرف انرژی را بدون حتی یک ریال هزینه برای دولت حل کرد. این موضوع نیز نیاز به تعامل با دنیا برای
جذب شرکت‌های آنها است، همچنین می‌توان با تعامل با این شرکت‌ها میزان گاز صرفه‌جویی شده را صادر کرد؛زیرا اگر بنا باشد گاز را به قیمت پایین در اختیار پتروشیمی‌ها قرار دهیم، مسئله صرفه‌جویی انرژی حل نخواهد شد.وی در انتها گفت: میزان مصرف انرژی در ایران تقریباً معادل ۵ تا ۶ میلیون بشکه نفت خام در هر روز است که به‌راحتی و با هزینه اندک حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد می‌توان این میزان را کاهش داد،البته تنها راه برای حل این مشکل،جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی و نیز استفاده از دانش و تجربه شرکت‌های پیشرو دنیا در این زمینه است.آنچه مشخص است، هدررفت ۸۰ میلیارد دلاری انرژی متوجه تمام حاکمیت بوده و فارغ از کم‌کاری وزارت نفت،وزارت نیرو، وزارت صمت و به بیانی تمام بخش‌های دولت در کنار مجلس که وظیفه قانون‌گذاری و نظارت بر حسن انجام وظایف را بر عهده دارد، مقصر اصلی هستند و تا زمانی که بحث هدفمندی یارانه‌ها، شیرین‌سازی گازهای همراه،افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها و ... محقق نشود، شاهد تداوم و حتی افزایش هدررفت این میزان انرژی خواهیم بود.مصرف سالانه گاز طبیعی کشور بیش از ۲۲۸ میلیارد مترمکعب می‌رسد که ۷۰ درصد آن در بخش صنعتی ۳۰ درصد در بخش خانگی و تجاری مصرف میشود، این نسبت در زمستان برعکس بوده به‌گونه‌ای که ۷۰ درصد گاز از سوی مشترکان خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده مصرف میشود و حتی این مقدار به ۸۰ درصد هم رسیده است.
در این روزهای زمستان با وجود تولید و تزریق بیش از ۸۴۸ میلیون مترمکعب گاز در روز به خطوط سراسری، اکنون بیش یک ماه است که روزانه بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده مصرف میشود که هدررفت منابع، سرمایه و ثروت را در پی دارد. از روزهای دی‌ماه ۱۴۰۱ مصرف روزانه بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده به‌دلیل سرمای شدید و پایداری هوا نسبت به مدت مشابه پارسال تا ۱۵۰میلیون مترمکعب افزایش یافته است. آن طور که جواد اوجی وزیر نفت اعلام کرده مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی و تجاری معادل ۲ فاز پارس جنوبی نسبت به زمان مشابه پارسال افزایش یافته است. شدت مصرف انرژی در ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی است، هم‌اکنون روزانه ۹۹۰ میلیون مترمکعب گاز ترش در کشور برداشت میشود، روزانه از این مقدار گاز حدود ۸۴۸ میلیون مترمکعب در ۲۱ پالایشگاه گازی کشور شیرین‌سازی و در بخش‌های مختلف کشورمصرف میشود. به گفته وی، امسال تولید گاز کشور نسبت به پارسال ۱۳ تا ۱۵ میلیون مترمکعب افزایش یافته است.هم‌اکنون روزانه بیش از ۱۹۰ میلیون مترمکعب گاز به نیروگاه‌های سراسر کشور تحویل داده میشود و هیچ‌گونه
قطعی برق در سراسر کشور گزارش نشده است.
* ایران نهمین مصرف‌کننده انرژی دنیاست
نزدیک دوسوم از مردم، یعنی حدود ۶۴ درصد از مشترکان گاز کشور، مصرفی متعارف و بهینه در منازل خود دارند ومشکل اصلی مصرف بالای گاز در خانه‌ها را باید در میزان مصرف یک سوم باقی مانده مشترکان، یعنی حدود ۳۶ درصد از مشترکان جستجو کرد. اما در مورد شدت انرژی، چند عامل مهم تأثیرگذار بر کشورهای مختلف وجود دارد؛«وسعت جغرافیایی و عوامل آب و هوایی»، «استفاده درست و همه‌جانبه از شبکه‌های اطلاعاتی و مخابراتی واینترنت»، «میزان درآمد»، «قیمت انرژی»، «نسبت سرمایه - نیروی کار»، «گسترش شهرنشینی» و به‌خصوص«وضعیت اقتصاد و تجارت»، «کشاورزی و شبکه‌های حمل‌ونقل» در هر کشور تأثیری مستقیم بر «شدت انرژی»دارند. حالا اگر همین چند عامل گفته‌شده را متناسب با آنچه در کشورمان وجود دارد، محاسبه کنیم، متوجه خواهیم شد که چرا بر اساس استانداردهای جهانی، میانگین مصرف انرژی در ایران ۲.۵ برابر مصرف جهانی است.درآمارهای جهانی که هرسال بررسی مجدد و به‌روزرسانی میشود،ایران همچنان درمیان ۱۰ کشوری قرار دارد که بیشترین میزان مصرف انرژی را به خود اختصاص داده است.این موضوع سال‌هاست که بعنوان یک موضوع مهم ونگران‌کننده، مرکز بحث و نظر قرار دارد تا عوامل و ریشه‌های اصلی، شناسایی و راهکارهایی برای آن پیدا شود،اما اثرگذاری این بررسی‌ها در زندگی عموم مردم، به شکل مطلوب دیده نمی‌شود. طبق آخرین اعلام نهمین مصرف‌کننده انرژی دنیاست و شاخص شدت مصرف انرژی ایران به بیش از ۰.۶۳ درصد رسیده و طبق آمار، مجموع میزان مصرف و تلفات انرژی از عرضه، سبقت گرفته و این موضوع می‌تواند در آینده، ایران را به واردکننده انرژی تبدیل کند یا همچون کمبود منابع آب که امروزه با بحران آن مواجه شده‌ایم، در مورد انرژی هم صدق کند، به‌طوری که روزی با بحران تأمین منابع انرژی هم مواجه شویم.
* چگونه مصرف را کاهش دهیم؟
راهکارهای کوتاه‌مدت و میان مدتی برای کاهش مصرف گاز در کشور وجود دارد،از جمله راهکارهای کوتاه مدت دربازه یک تا پنج ساله می‌توان به افزایش قیمت گاز در همه بخش‌ها شامل نیروگاه‌ها، صنایع فولاد،سیمان و پتروشیمی‌ها، صنایع خرد و مصارف خانگی بخش پرمصرف، اداری و تجاری با هر روش ممکن از جمله پلکانی،تدریجی، اعمال جرایم و حتی آزاد سازی کامل قیمت‌ها، افزایش قیمت گاز در روزهای خیلی سرد و قیمت برق درروزهای خیلی گرم به منظور ترغیب مشترکان به کاهش مصرف انرژی در بازه زمانی اعلام شده اشاره کرد.همچنین به واردات سریع وسایل گرمایشی و سرمایشی با راندمان بالا و از نوع کم مصرف بدون تعرفه گمرکی و فروش توأم با تسهیلات آنها به مردم، تعطیلی یا محدودسازی مصرف گاز در صنایع عمده در روزهای اوج مصرف گاز، توسعه سریع نیروگاه‌های خورشیدی فوتوولتائیک از طریق واردات پنل‌های خورشیدی و احداث آنها در نزدیکی شهرهای پرجمعیت یا دارای سابقه کمبود، نوسازی، بهسازی و تعمیرات اساسی نیروگاه‌های فرسوده با هدف بهبود راندمان آنها، تسهیلات ارزان قیمت بانکی برای تعویض در و پنجره‌های فرسوده با انواع دوجداره، نوسازی موتورخانه‌ها، پکیج ها و کولرهای
گازی قدیمی و فرسوده می‌توان اشاره کرد.ایران با بیش از ۸۷ میلیون نفر جمعیت، روزانه ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند.ترکیه با ۸۵ میلیون نفر جمعیت، ۶۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند. بیش از ۹ نوع انرژی در سبد انرژی ترکیه
وجود دارد. ترکمنستان همسایه ایران با جمعیت ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری روزانه ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند.
کویت دیگر همسایه ایران با ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت، ۱۸/۶ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند.عراق نیز با ۴۳ میلیون نفر ۱۸/۹ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند. پاکستان با ۲۳۱ میلیون نفر جمعیت، واردکننده ۷ میلیون تن “ال‌ان‌جی” در سال است.قطر نیز با جمعیت کوچک ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری، ۴۷/۴ میلیارد مترمکعب روزانه گاز مصرف می‌کند.
آذربایجان با جمعیت ۱۰ میلیون نفری نیز ۱۲ میلیارد مترمکعب روزانه گاز مصرف می‌کند.ایران ارزان‌ترین گاز طبیعی را در جهان دارد به‌طوری که انرژی یک کیلووات ساعت گاز در ایران تنها 0.1 سنت معادل 368 ریال قیمت دارد. الجزایر با گاز 739 ریالی و بلاروس با 1081 ریال به‌ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم از این نظر قرار گرفته‌اند.متوسط قیمت جهانی معادل انرژی یک کیلووات ساعت گاز 18232 ریال است که 50 برابر گران‌تر از قیمت گازعرضه شده در ایران است.
براساس آمارهای بین‌المللی، طی سال 2021 درسطح جهان حدود 152 میلیارد و 700 میلیون مترمکعب گاز تحت عنوان فلرینگ (سوزاندن گازها توسط مشعل) به مواد آلاینده تبدیل شده است. نکته قابل تامل اینکه از این مقدار، سهم ایران 18.5 میلیارد مترمکعب (معادل 12 درصد از کل فلرینگ جهان) بوده است. مقدار قابل توجه هدررفت گاز ایران،کشورمان را در سطح جهان در رتبه دوم قرار داده است، به‌طوری‌که کشورمان هم از لحاظ حجمی دوم بوده و هم نسبت فلرینگ ایران به تولید گاز طبیعی کشور در جهان نیز دوم است. اما ابعاد فاجعه فقط به اینجا ختم نشده و گاز هدر رفته درمشعل‌ها طی سال گذشته از مصرف یک‌سال جمعیت 9 میلیونی شهر تهران نیز بیشتر بوده است. این موضوع حالا هم از نظر اقتصادی باعث عدم‌النفع 5 تا 6 میلیارد دلاری ایران شده و مهم‌تر از آن، مشعل‌سوزی مخاطرات زیست‌محیطی نیز برای کشورمان به همراه دارد.
* چرا مشعل‌سوزی داریم؟
در فرآیند استخراج نفت همواره مقداری آب و گاز طبیعی هم که در لایه‌های زیرین وجود دارند که همراه نفت از چاه خارج می‌شوند. جدا از گازی که همراه نفت از چاه بالا آمده، وقتی نفت به سطح زمین و فشار اتمسفر می‌رسد هیدروکربن‌های سبک‌تر موجود در نفت هم تبخیر می‌شوند و به‌شکل گاز در می‌آیند. مجموعه این گازها را که هنگام استخراج از میادین نفتی محصول جانبی نفت محسوب می‌شوند گاز همراه نفت می‌نامند. در بسیاری از موارد جمع‌آوری آنها که از لحاظ ارزش حرارتی بسیارغنی هم هستند دشوار است یا از لحاظ اقتصادی به‌صرفه تشخیص داده نمی‌شوند، درنتیجه به دلایلی چون حفظ ایمنی منطقه، ترشی بیش از حد و قابل‌استفاده نبودن دوری محل استخراج از خشکی، دشواری انتقال گاز و... در محل تولید سوزانده (فلر) می‌شوند. درمجموع باید پذیرفت که گاز همراه یک محصول جانبی است و تولید نفت همواره نسبت به تولید گاز اولویت بیشتری داشته و دارد.به مجموعه این گازهای سوزانده‌شده در بخش‌های بالادستی نفت و گازهای سوزانده‌شده درپالایشگاه‌ها، صنایع شیمیایی و برخی کارخانه‌ها (مانند کک‌سازی‌ها)، گازمشعل گفته میشود.درتمام این موارد هدف اصلی ازسوزاندن گاز ازبین بردن هیدروکربن‌های گازی و ترکیبات ارگانیک فرار و وارد کردن محصولات احتراق به اتمسفر است. مشعل‌های با ارتفاع زیاد برای جریان زیاد گاز و مشعل‌های با ارتفاع کم همراه با محفظه احتراق مانند زباله‌سوزها جهت سوزاندن گازهای غیرسمی استفاده می‌شوند. علاوه‌بر گاز همراه سوزانده‌شده در بخش بالادستی نفت، نوع دیگری از عملیات مشعل نیز در پالایشگاه‌ها وپتروشیمی‌ها وجود دارد که ممکن است به‌طور مستمر و پیوسته یا موقت و ناپیوسته اتفاق بیفتد. در این واحدها مشعل جزئی از سیستم ایمنی به‌شمار می‌رود و برای امنیت پرسنل مجموعه موردنظر و نیز حفاظت از اجزای مختلف سیستم‌ها طراحی میشود. در اکثر فرآیندهای پالایشگاهی و پتروشیمی طراحی مشعل به‌گونه‌ای است که سوزاندن گازهای زائد از بروز خطرها، آتش‌سوزی‌ها، انفجار و صدمه دیدن کارکنان جلوگیری می‌کند و با تبدیل مواد قابل اشتعال سمی و بخارات خورنده به ترکیبات کم‌ضرر، آنها را به اتمسفر تخلیه می‌کند. از آنجا که گازهای سوزانده‌شده در واحدهای مذکور می‌تواند از رویدادهای مختلفی ناشی شده باشد، بنابراین ترکیبات موجود در گاز مشعل صنایع پایین‌دستی یکنواخت نبوده و حجم و مدت زمان عملیات مشعل معمولا منظم و قابل‌پیش‌بینی نیست. (از مقاله پژوهشی
امیر وهاب‌پور و همکاران- بررسی آثار زیست‌محیطی مشعل‌سوزی، سال 1397)
* رتبه دوم جهان در مشعل‌سوزی
یکی از مواردی که می‌تواند خسارت‌بار بودن حجم قابل‌توجه مشعل‌سوزی گاز در ایران را نشان دهد،مقایسه حجم مشعل‌سوزی ایران با بزرگترین تولیدکنندگان گاز و کشورهای همسایه است. براساس آمارهای شرکت بین‌المللی بریتیش پترولیوم (BP) طی سال 2021 کل گازهای سوزانده‌شده در جهان 157 میلیارد و 700 میلیون مترمکعب بوده که ایران با سوزاندن 18.5 میلیارد مترمکعبی خود، سهم بیش از 12 درصد از کل گازهای سوزانده‌شده جهان دارد.طبق این آمارها، ایران پس از روسیه که 26.4 میلیارد مترمکعب گاز سوزانده، با سوزاندن 18.5 میلیارد مترمکعب،دومین کشور با بیشترین مشعل‌سوزی در جهان بوده است. عراق با 17.7 میلیارد مترمکعب سوم، آمریکا با 9.7 میلیارد مترمکعب چهارم، ونزوئلا با 9.2، الجزایر با 8.1، مکزیک با 7.8، نیجریه با 6.5، لیبی با 5.9 و عربستان با 2.8 میلیارد مترمکعب به ترتیب در رتبه‌های پنجم تا دهم قرار دارند.اما این آمار هرچند نگران‌کننده است، بااین‌حال نمی‌تواند قضاوت صحیحی از میزان فاجعه اقتصادی و زیست‌محیطی مشعل‌سوزی را ترسیم کند. برای این منظور نیاز است نشان داده شود که میزان مشعل‌سوزی چه سهمی از تولیدکشورهاست؛ چراکه حجم مشعل‌سوزی می‌تواند با افزایش تولید کشورها بیشتر شود اما زمانی که مقدار آن از کل تولید سنجیده شود،می‌توان قضاوت کرد که این نسبت در چه کشورهایی بیشتر است.طبق آخرین آمارهای بین‌المللی، مصرف گاز کشور درسال 2021 بیش از 241 میلیارد مترمکعب بوده است. البته آن‌طور که مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران می‌گوید درسال ۱۴۰۰ حدود ۲۳۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب
گاز طبیعی در کشور مصرف شده است.نکته قابل‌تامل اینکه،میزان گازسوزانده‌شده کشور درسال 2021 به بیش از18.5 میلیارد مترمکعب رسیده است.طبق آمارهای شرکت بین‌المللی بریتیش پترولیوم طی سال 2021 با در نظر گرفتن مقدار تولید و میزان مشعل‌سوزی،ایران پس از الجزایر دومین کشور با بالاترین مشعل‌سوزی در بین 15 تولیدکننده بزرگ جهان است.طبق این آمارها پس از الجزایر که گازهای سوزانده‌شده سهم 8.1 درصدی از کل تولید این کشور را دارد، ایران با 7.2 درصد دررتبه دوم قرار دارد.در روسیه میزان گازهای سوزانده‌شده در مشعلها به‌اندازه 3.8 درصد کل تولید این کشور است.درعربستان این مقدار 2.4 درصد، در امارات 1.7 درصد، در ترکمنستان 1.5 درصد، در چین 1.3 درصد و در کشورهای ازبکستان، قطر، کانادا، استرالیا و نروژ این مقدار معادل کمتر از یک درصد از کل تولید است.
* مشعل‌سوزی به‌اندازه کل صادرات ایران
برای تصور حجم قابل‌توجه مشعل‌سوزی در ایران، کافی است حجم آن را با کل صادرات سالانه گاز طبیعی کشورمقایسه کنیم. در این زمینه طبق گزارش بانک مرکزی در سال 1399 و سال 1400 سالانه حدود 17 میلیارد مترمکعب و طی سال‌های1391 تا 1400 درمجموع بالغ‌بر 124 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به کشورهای مختلف صادر شده است. به‌عبارتی طی سال گذشته حجم گاز هدررفته در مشعلها بیش از حجم گاز صادراتی ایران بوده است. بیش از مصرف تهران گاز در مشعلها می‌سوزد اما آمار نگران‌کننده دیگر، مقایسه حجم فلرینگ با میزان مصرف سالانه گاز طبیعی شهر تهران است.دراین زمینه آمارهای ارائه‌شده از سوی شرکت گاز ایران نشان می‌دهد میزان مصرف سالانه گاز طبیعی در شهر تهران از 8.7 میلیارد مترمکعب در سال 1380 به 15.2 میلیارد مترمکعب در سال 1399 و به 14.7 میلیارد مترمکعب در سال 1400 رسیده است. اما در همین مدت گاز سوزانده‌شده در مشعلها نیز از 13.2 میلیارد مترمکعب در سال 1380 به 18.5 میلیارد مترمکعب در سال 1400 رسیده است. به‌عبارتی در سال‌های 1399 و 1400 مقدار گاز سوزانده‌شده در مشعلها بیشتر از کل مصرف سالانه شهر تهران با جمعیت 9 میلیون نفری است. این موضوع از این منظر حائز اهمیت است که در قطعی گاز که طی هفته گذشته رخ داد، شاید تعداد خانوارهایی که گازشان قطع شده به‌اندازه 100 هزار نفر نیز نبوده‌اند. همچنین گرچه با تشدید مصرف گاز، گاز خانوارها قطع نشده اما دولت این مازاد تقاضا را با قطع گاز صنایع جبران کرده که ضرر و زیان آن هم دامنگیر بخش تولید است و هم آسیب آن در قالب افزایش قیمت‌ها وهزینه‌های تولید، به خانوارها و کشور می‌رسد.
اما مشعل‌سوزی موضوع امروز ایران نیست. نگاهی به تاریخچه صنعت نفت در ایران نشان می‌دهد جمع‌آوری گازهای همراه نفت در ایران از دهه 1340 شمسی آغاز شده است. با وجود این تا سال‌های قبل از انقلاب تنها 20 درصد گازهای همراه تولیدی جمع‌آوری و بقیه سوزانده می‌شد. اما در سال‌های بعد از انقلاب و با افزایش تاسیسات جمع‌آوری گازهای همراه بالغ بر 80 درصد گازهای همراه تجمیع میشود. لازم به توضیح است که این مقدار بیانگر ظرفیت تاسیسات موجود جهت جمع‌آوری گازهای همراه بوده و بنا بر دلایل عملیاتی همچون از کارافتادن ماشین‌آلات و خطوط انتقال،تعمیرات اساسی ایستگاه‌ها و کارخانجات گاز و گاز مایع، متناسب نبودن ظرفیت تاسیسات شرکت ملی گاز و تغییردر شرایط فرآیندی نسبت به شرایط طراحی، میزان گاز واقعی جمع‌آوری‌شده نسبت به ظرفیت تاسیسات کمتر و بیشترمی‌شود.در این خصوص 16 فروردین سال 1400 و تنها 5 ماه قبل از قبل از اتمام دوره دولت حسن روحانی، بیژن زنگنه وزیرسابق نفت در آیین امضای قرارداد ساخت ۲۴ دستگاه کمپرسور سانتریفیوژ با سازندگان داخلی و قرارداد جمع‌آوری گازهای همراه نفت منطقه رگ سفید به ارزش ۱۶۵ میلیون یورو، گفت «من همیشه حسرت سوختن گازهای مشعل را داشتم. نخستین بار سال ۱۳۵۱ زمان دانشجویی و در قالب تور به اهواز سفر کردم. در آن روز سوختن گازهای مشعل با اینکه از خانواده نفت بودم برایم عجیب بود، اگر خاطرات علم را خوانده باشید می‌بینید حتی یکی از دغدغه‌های همیشگی رژیم گذشته هم سوزاندن گازهای همراه نفت بوده و یکی از اختلاف‌های با کنسرسیوم نیز همین موضوع بوده است، اما
کاری در این زمینه انجام نشد.
در اینجا باید تاکید کنیم موارد مطرح‌شده دراین گزارش به معنی نادیده گرفتن تلاش‌های دولتمردان و به‌ویژه تلاش‌های پرسنل و مهندسان زحمتکش صنعت نفت و گاز نیست، چراکه طبق آمارهای شرکت بین‌المللی بریتیش پترولیوم؛ سهم فلرینگ از کل تولید گاز ایران از حدود 21 درصد در سال 2000 به 7.2 درصد در سال‌های اخیر رسیده است، با این حال این آمارها وقتی با آمار فلرینگ کشورهای همسایه و بزرگترین تولیدکنندگان گاز از روسیه گرفته تا آمریکا و...مقایسه میشود آن وقت مقدار هدررفت گاز در کشور به مساله مهمی تبدیل میشود. به عبارتی با وجود تلاش‌های فعالان صنعت نفت در سطح دنیا و در فضای غیرتحریمی با ورود سرمایه‌گذاری خارجی و تسهیل ورود فناوری وتجهیزات کنترل مشعل‌سوزی با سرعت بیشتری انجام شده اما در ایران در فقدان سرمایه‌گذاری خارجی و محدودیت‌های تحریمی این امر با زحمت فراوان و سرعت کمی انجام میشود.
به گفته رئیس مجلس شورای اسلامی،کشورمان ۱۰۰ میلیارد دلار هدر رفت انرژی ناشی از سوءاستفاده دارد و باید با مدیریت در جهت ایجاد منافع در جهت ذی‌نفعان به این مهم برسیم. مشخص است که اتلاف انرژی در ایران بسیار بالا است و باید متناسب با هر بخش، سیاستگذاری متناظری صورت بگیرد. سیاست‌های مرتبط با بهینه‌سازی نباید فقط قیمتی باشد و همچنین علاوه بر به کارگیری سیاست‌های غیرقیمتی، باید سیاست‌های قیمتی نیز رویکرد تشویقی و تنبیهی داشته باشند. بنابراین با توجه به سه دسته‌بندی صورت گرفته به محل‌هایی که شاهد اتلاف بالای انرژی بر اساس آمار و ارقام هستیم؛ اشاره می‌کنیم.هدر رفت گاز در حین تولید و انتقال یکی از نگرانی‌های مهم در ایران است. فقدان برنامه‌ریزی مناسب در دولت‌های قبلی منجر به افزایش سطح شعله گاز شده است. ایران در کنار روسیه، عراق،ونزوئلا و رژیم امریکا در میان پنج کشور اول با بیشترین میزان گاز سوزی سالانه قرار دارد. میزان مشعل گاز در ایران معادل صادرات گاز این کشور است که بر شدت موضوع تأکید دارد. تمرکز بر کاهش شعله ور شدن گاز به تنهایی می‌تواند درآمدی برابر با درآمد فعلی صادرات گاز ایران ایجاد کند و ناترازی در صنایع کشور را در ماه‌های سرد برطرف کند. برای رفع این مشکل باید مقررات و سیاست‌های سختگیرانه‌ای برای به حداقل رساندن اتلاف گاز در
فرآیندهای تولید و انتقال اعمال شود. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فناوری برای جذب و استفاده از گازهای شعله
ور باید در اولویت قرار گیرد.
هدررفت انرژی دربخش صنعتی و راهکارهای رفع آن بخش صنعت درایران به دلیل اتلاف و استفاده نادرست انرژی را با نرخ نگران کننده‌ای بالا مصرف می‌کند.شدت مصرف دراین بخش دو برابراستاندارد جهانی است.برای مقابله با این موضوع،ایجاد سطوح استاندارد مصرف انرژی برای هر صنعت بر اساس معیار‌های جهانی ضروری است.یارانه‌های انرژی باید برای برآورده کردن استانداردهای مصرف بهینه تعیین شده برای هرصنعت و ارائه انرژی با قیمت‌های کاهش یافته تخصیص یابد.با این حال، صنایعی که از سطح مصرف بهینه فراتر می‌روند،باید با جریمه‌هایی درقالب قیمت‌های تعیین شده با قیمت انرژی خلیج فارس مواجه شوند.این رویکرد انگیزه‌ای برای صنایع ایجاد می‌کند تا مصرف انرژی خود را بهینه کنند.علاوه براین،دولت باید اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به صنایع برای تلاش‌های تحقیق و توسعه با هدف کاهش اتلاف انرژی وتشویق بیشتربهینه‌سازی ارائه دهد.
بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی و غیرصنعتی بخش خانوارمصرف کننده مهم انرژی درایران است.برای ترویج بهینه‌سازی در این بخش، سیاست‌ها باید با هدف اطمینان از بهره‌مندی مردم از مزایای بهینه‌سازی مصرف باشد. این امر با اعطای یارانه انرژی بر اساس کد ملی و مصرف سرانه قابل تحقق است. اجرای تعرفه گذاری پلکانی برای پرمصرف‌ها در تشویق الگو‌های مصرف همسو با مصرف بهینه انرژی بسیار مهم است. با رسیدن قیمت‌ها به سطح غیر یارانه‌ای برای مشترکانی که از الگوی مصرف بهینه خانوار فراتر می‌روند، باید بازاری متشکل از مبادلات انرژی ایجاد شود. این بازار تبادل سهمیه‌های انرژی استفاده نشده را تسهیل می‌کند و رقابت بین قیمت‌های یارانه‌ای و غیر یارانه‌ای ایجاد می‌کند. در نتیجه، قیمت تعادل جدیدی برای مصرف انرژی حاصل خواهد شد. سیستم تعرفه‌گذاری پلکانی برای مشترکان پرمصرف و ایجاد بازار بورس انرژی، مشترکان پرمصرف را برای کاهش مصرف انرژی وترویج الگو‌های مصرف بهینه تشویق می‌کند.
لزوم تعادل قیمت در بازار جدید متشکل مبادلات انرژی یک مفهوم کلیدی برای مدیریت بازار انرژی ایران،انحراف قیمتی مرتبط با منطق سنتی قیمت‌گذاری است. با ایجاد بازاری متشکل از مبادلات انرژی در بخش خانوار، دولت می‌تواند تضمین کند که قیمت انرژی یارانه‌ای برای استفاده عادی طبق مدل بهینه تضمین میشود. با این حال، برای سطوح مصرف بیش از مدل بهینه، یارانه‌ها را می‌توان با قیمت صادراتی یا از طریق خرید انرژی مازاد از خانوار‌های کم مصرف ارائه کرد. اجرای تعرفه گذاری پلکانی برای پرمصرف‌ها برای رساندن قیمت انرژی به سطح انرژی صادراتی برای مشترکانی که از الگوی مصرف بهینه فراتر رفته‌اند، حیاتی است و از همین رو در کنار بحث تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها در بخش انرژی‌های مرتبط با بخش غیرصنعتی یا اصطلاحاً بخش خانگی، ایجاد یک بازار انرژی پویا و پاسخگو و بهینه‌سازی مصرف انرژی خانگی را امکانپذیر می‌سازد.
امکان کاهش سالانه ۲۰ میلیارد دلار اتلاف انرژی وجود دارد در اینباره مهدی‌هاشم‌زاده کارشناس انرژی در رابطه با اتلاف انرژی در بخش خانگی می‌گوید: «موضوع ناهماهنگی و هدر رفت زیاد انرژی در ایران چالش بزرگی است که سال‌هاست کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند. اگر سیاست‌های درست اجرا نشود، این مشکل همچنان گریبان ملت را خواهد گرفت. در سال‌های اخیر شرایط به حدی شدید شده است که خام‌سوزی در بخش‌هایی مانند گاز و بنزین صورت می‌گیرد و در نتیجه منابع بدون ارزش افزوده مصرف میشود.» وی می‌افزاید: «علاوه بر این، مصرف سرانه انرژی در ایران به طرز نگران کننده‌ای بالا است. بخش خانگی در ایران نقش مهمی در مصرف کلی انرژی کشور ایفا می‌کند و بنابراین برای بهینه‌سازی مصرف ضروری است. تخمین زده میشود که تقریباً ۴۰ درصد از گاز مصرفی سالانه ایران به طور مستقیم در بخش خانگی مصرف میشود در حالی که حدود ۳۳ درصد از مصرف برق کشور توسط خانوارها مصرف میشود.همچنین بیش از نیمی از مصرف بنزین درایران برای مصارف شخصی و غیر صنعتی مصرف میشود.از این رو، بدیهی است که بخش خانگی یک حوزه کلیدی برای بهینه‌سازی مصرف است.» هاشم‌زاده ادامه می‌دهد:«بنابراین بخش خانگی در ایران یک بخش مصرف کننده حیاتی است و بخش قابل توجهی از مصرف
انرژی کشور را به خود اختصاص می‌دهد.بهینه‌سازی مصرف در این بخش،به ویژه درحوزه گرمایش خانه،برای کاهش ناترازی گاز و افزایش بهره‌وری انرژی ضروری است.با اجرای اقداماتی مانند جایگزینی بخاری‌های ناکارآمد با جایگزین‌های با راندمان بالا، دولت می‌تواند به صرفه جویی قابل توجهی در گاز دست یابد و به بهینه‌سازی کلی مصرف انرژی در ایران کمک کند.» کارشناس انرژی تأکید می‌کند: «یکی از حوزه‌های اصلی که در آن کاهش مصرف در بخش خانگی رخ می‌دهد، بخش گاز است، ایران در فصول سرد سال اوج مصرف گاز را تجربه می‌کند که منجر به ناترازی گاز میشود.دلیل اصلی این ناترازی استفاده از بخاری‌هایغیراستاندارد و وسایل گازسوز کم بازده درمنازل است.این مصرف بالای گاز در بخش خانگی به کمبود و قطعی گاز در طول زمستان برای مشترکان خاص وهمچنین محدود کردن گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع کمک می‌کند. برای رفع ناترازی گاز، اقدامات مختلفی از جمله سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی می‌تواند اعمال شود.
یک راه حل،بهینه‌سازی مصرف گاز خانگی دردوره‌های اوج مصرف است.دراین زمینه،جایگزینی سیستم‌های گرمایشی ناکارآمد در خانوارها با بخاری‌های با راندمان بالا بسیارمهم است.این معیار نه تنها مصرف را کاهش می‌دهد،بلکه بهینه‌سازی مقرون به صرفه را درمقایسه با راه حل‌های دیگر ارائه می‌دهد.هاشم‌زاده با اشاره به اهمیت کاهش ۲۰ درصدی مصرف پیک با جایگزینی بخاری‌های جدید و نوسازی بخاری‌های قبلی می‌گوید:جایگزینی بخاری‌های ناکارآمد فرصت قابل توجهی برای بهینه‌سازی ارائه
می‌دهد.هزینه افزایش ۵۰ میلیون مترمکعبی گاز مستلزم سرمایه‌گذاری حدوداً ۶ میلیارد دلاری است.با این حال،از طریق جایگزینی بخاری،کاهش مصرف پایدار را می‌توان با هزینه بسیار کمتر به دست آورد.اگر دولت بر جایگزینی بخاری در مناطق سردسیر تمرکز کند و با موفقیت حداقل ۵۰ درصد مصرف را کاهش دهد، می‌تواند سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز در دوره‌های پیک مصرف و ناترازی فصلی در زمستان ایران صرفه‌جویی کند که معادل حدود ۳ میلیارد دلار سالانه ذخیره خواهد شد.» وی می‌افزاید: «در زمینه گازهای فلر و شدت بالای مصرف صنعت گازی کشور نیز باید اقدامات جدی صورت گیرد؛ طبق برآورد برنامه هفتم توسعه در زمینه بهینه‌سازی مصرف امکان کاهش گاز فلر تا پایان برنامه به میزان حداقلی وجود دارد و از این محل معادل ۲۵۰ هزار بشکه نفت خام در روز ذخیره خواهد شد؛ همچنین در بخش صنعت نیز با رویکرد جدید دولت در زمینه اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در جهت بهینه‌سازی مصرف و مدل جدید مشوق‌های مالیاتی در کنار تنبیه حاصل از اجرای تعرفه‌گذاری پلکانی بر مصرف غیراستاندارد سوخت گاز صنایع، طبق برآورد برنامه هفتم توسعه بیش از ۳۳۴ هزار بشکه نفت خام در روز امکان جلوگیری از هدر رفت و اتلاف وجود دارد که در این دو بخش بیش از ۱۷ میلیارد دلار خواهد شد که جمعاً با رویکرد
فعلی امکان صرفه‌جویی بیش از ۲۰ میلیارد دلاری در طول برنامه هفتم توسعه با رویکرد بهینه‌سازی و جلوگیری از اتلاف برای کشور وجود به صورت سالیانه برقرار خواهد بود.» وی خاطرنشان می‌کند: «این در حالی است که بخش ساختمان و اصلاح رویکرد در قبال ساخت و مباحث ماده ۱۹ نیز باید مورد اشاره قرار گیرد که در این بخش نیز طبق برآورد بخش خانگی که به عنوان مهم‌ترین بخش مصرفی کشور در مسئله هدررفت از دیوار و پنجره ساختمان، شاهد اتلاف انرژی بسیار بالایی هستیم و در صورت به کارگیری سیاست‌های صحیح در این بخش به بهینه‌سازی بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام خواهیم رسید که معادل حدود ۹ میلیارد دلار بهینه‌سازی مصرف است که این بهینه‌سازی مجزا از بحث بخاری‌ها هست و به بحث اتلاف ساختمان اشاره دارد.»
هاشم‌زاده در پایان می‌گوید: «طبق اعلام رئیس مجلس شورای اسلامی، در بخش‌های مختلف ما شاهد اتلاف و بدمصرفی بسیار بالایی هستیم و مسئله در بخش خانگی با ذی‌نفع کردن مردم و در بخش صنعتی و تولید انرژی نیز با سازوکار تشویق و تنبیه امکانپذیر است که حداقلی‌ترین برآورد بهینه‌سازی سالیانه مصرف حدود ۲۰ میلیارد دلار است که به راحتی تا دو برابر این مبلغ یعنی ۴۰ میلیارد دلارنیز امکان بهینه‌سازی مصرف وجود دارد.» جمع‌بندی موضوع ناهماهنگی و اتلاف زیاد انرژی در ایران چالشی مهم است که نیازمند توجه فوری است. با اجرای سیاست‌های مناسب می‌توان هدر رفت انرژی در بخش‌های مختلف را به
میزان قابل توجهی کاهش داد. بخش صنعت باید تشویق شود تا مصرف انرژی را از طریق جریمه‌ها و مشوق‌هایی براساس استانداردهای مصرف بهینه بهینه کند. اتلاف گاز در طول تولید و انتقال را می‌توان از طریق مقررات سختگیرانه و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جذب و استفاده به حداقل رساند. در بخش خانوار، ایجاد تعرفه گذاری پلکانی برای پرمصرف‌ها در کنار ایجاد بازار مبادله انرژی، مصرف بهینه انرژی را ارتقا می‌دهد. خروج از منطق سنتی قیمت گذاری، پاسخگویی و کارایی بازار انرژی ایران را افزایش می‌دهد. با پرداختن به این مسائل، ایران می‌تواند به صرفه‌جویی اقتصادی قابل توجهی دست یابد و پایداری انرژی را افزایش دهد.
برای بررسی راهکارهای جبران ناترازی تولید گاز جلساتی در مجلس تشکیل شد که از جمله آن می‌توان به نشست‌های کمیسیون اصل نود اشاره کرد؛ براساس گزارش علی خضریان سخنگوی کمیسیون اصل نود از جلسه ناترازی در حوزه گاز با حضور وزیر نفت و رئیس شرکت ملی نفت، «با وجود وضعیت مناسب ذخایر خدادادی گاز در کشور، شرایط تولید به دلیل بی‌توجهی از سال‌های گذشته و همچنین عدم توجه به بهینه سازی مصرف، مطلوب نیست. روزانه ۲۱۵ میلیون مترمکعب هدر رفت گاز به دلیل عدم مدیریت مصرف در کشور داریم که شامل اتلاف گاز در بخش صنعت، خانگی، نیروگاه‌هاو گازهای مشعل می شود.در این جلسه وزیر نفت با انتقاد از بلاتکلیفی در بهینه سازی مصرف سوخت در کشور،نبود یک متولی واحد و پاسخگوو فعالیت ۱۹ دستگاه در این بخش را عاملی دانسته که بهینه سازی به نتیجه مطلوب نرسد؛ البته وزارت نفت اقدامات متعددی برای بهینه سازی مصرف پیش بینی کرده که از جمله آن می‌توان به تأسیس صندوق بهینه سازی مصرف انرژی در قالب برنامه هفتم، اخذ مصوبه هیئت وزیران در خصوص الگوی مصرف خانگی و تعرفه مشترکین پر مصرف،مشوق‌های مرتبط با صرفه جویی مصرف گاز اشاره کرد.
در پایان باید اشاره کرد:بهره‌برداری بهینه از منابع انرژی برای توسعه پایدار کشور نه یک انتخاب بلکه ضروری و اجتناب ناپذیر بوده که مهم‌ترین و اولین عامل تحقق آن قیمت‌گذاری صحیح، متناسب و متوازن در بخش‌های مختلف اقتصادی-اجتماعی کشور است که برای تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای صحیح در همه بخش‌های مصرف کننده انرژی یک محرک اساسی و اولیه بوده و از این طریق ضمن صیانت از منابع طبیعی کشور، ثروت آفرینی و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور عزیزمان قابل دستیابی خواهد بود.
