چاقی دانش‌آموزان زنگ خطری برای سلامت نسل آینده است
چاقی؛ بحران خاموش سلامت
گروه اجتماعی
یونیسف، برای نخستین بار گزارش داده که «در سطح جهان، فربهی مفرط، شایع‌ترین شکل سوءتغذیه در میان کودکان و نوجوانان است و از کم‌وزنی پیشی گرفته، وضعیتی که نتیجه تبلیغات گسترده خوراکی‌های ناسالم است.»
طبق گزارش این نهاد وابسته به سازمان ملل، خوراکی‌های فوق‌فرآوری‌شده روزبه‌روز جای میوه، سبزی و پروتئین را می‌گیرند؛ آن‌هم در زمانی که تغذیه سالم نقش حیاتی در رشد، یادگیری و سلامت روان کودکان دارد.
یونیسف می‌گوید غذاهای فوق‌فرآوری شده سرشار از قند، نشاسته تصفیه‌شده، نمک، چربی‌های ناسالم و رنگ و طعم مصنوعی هستند و مطالعات نشان می‌دهد که این غذاها با چاقی، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و مرگ زودرس مرتبط هستند، این درحالی است که در برخی کشورها بیش از نیمی از کالری روزانه کودکان از همین غذاهای فوق‌فرآوری‌شده تأمین می‌شود.
براین اساس کارشناسان پیوسته خواستار توجه بیشتر به تغذیه مناسب و سالم کودکان و نوجوانان در خانه و مدرسه و همچنین تشویق آنان به ورزش و فعالیت بدنی شده‌اند تا از ظهور نسلی از افراد مبتلا به امراضی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان جلوگیری شود.
کشور ما نیز با این معضل دست‌به‌گریبان است و مطابق داده‌های منتشر شده در انتهای سال ١٣٩٩، حدود ۳۰/۱ درصد دانش‌آموزان کشور یک مشخصه ثابت دارند؛ آن هم اضافه‌وزن و چاقی قابل توجه است.
وقتی بوفه مدارس، سلامت دانش‌آموزان را تهدید می‌کند
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز تأیید کرده که آمار و ارقام بیانگر این است که شیوع اضافه‌وزن و چاقی در میان دانش‌آموزان به دلیل دریافت‌های غذایی نامناسب، کم‌تحرکی و عدم‌تحرک شایع است. احمد اسماعیل‌زاده در گفت‌وگو با «ایسنا»
از محدودسازی موادغذایی ناسالم در محیط مدارس خبر داده و تأکید کرده است که «والدین نیز می‌بایست مصرف این نوع غذاها را در محیط خانه کاهش داده و موادغذایی ناسالم را خیلی در اختیار فرزندان خود قرار ندهند.» اما در این میان بوفه‌ها نیز که پایگاه تغذیه مدارس قلمداد می‌شوند، انواع موادغذایی مفید و غیرمفید را ارائه داده و در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند.
معمولا دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت دستورالعمل چگونگی ارائه موادغذایی در پایگاه‌های تغذیه مدارس را تنظیم می‌کند اما آنطور که نادر صابری، کارشناس تغذیه به «ما» می‌گوید: «علیرغم صدور دستورالعمل و ممنوعیت‌هایی که اعمال شده، همچنان فرآورده‌های غلات حجیم شده مانند پفک، چی‌پلت، انواع چیپس و پاپ کورن‌های طعم دار، یخمک و محصولات یخی، نوشابه‌های گازدار، ماالشعیر، دلستر و دوغ گازدار، انواع سوسیس، کالباس، و همه فرآورده‌های آن، همبرگر، لواشک و آلوچه بدون بسته‌بندی، انواع آب‌نبات، کاکائو، آدامس و شکلات‌هایی که به دندان می‌چسبد، و انواع آب میوه‌های صنعتی، فلافل، سمبوسه و سالاداولویه، انواع اشترودل گوشتی (با یا بدون مجوز بهداشتی)، پیراشکی و دونات، بستنی یخی و روکشدار و پاستیل، ژله و مارشمالو، ناگت و دسرهای بسته‌بندی شده حاوی قند بالا در بوفه‌های مدارس عرضه و به فروش می‌رسد.»
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز کتمان نمی‌کند که دستورالعمل تغذیه سالم در برخی مدارس اجرایی نمی‌شود. او در توضیح این مسئله می‌گوید: «مدیران مدارس به دلیل اینکه به بوفه مدارس به عنوان منبع درآمد نگاه می‌کنند، چندان همکاری نمی‌کنند. طبیعتا فردی هم که بوفه مدرسه را اجاره می‌کند به دنبال سود مالی بیشتر و در نتیجه خواهان عرضه محصولاتی است که فروش بیشتری دارند. همچنین هنگامی که مأموران وزارت بهداشت برای پلمب یک بوفه به یک مدرسه مراجعه می‌کنند به طور طبیعی با اعتراض دانش‌آموزان و والدین آن‌ها مواجهه می‌شوند و این موضوع سبب یک جو اجتماعی می‌شود و دامن‌زدن به این تنش سبب بدتر شدن شرایط می‌شود.»
این در حالی است که نادر صابری تصریح می‌کند: «نوع تغذیه دانش‌آموزان در مدرسه و اقلام غذایی که در بوفه‌های مدارس عرضه می‌شود، برای حفظ سلامت و کنترل وزن دانش‌آموزان بسیار مهم است. اما به این مهم توجهی نمی‌شود، در‌صورتی‌که سبک تغذیه افراد باید از مقطع ابتدایی و در مدارس اصلاح شود. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد اغلب دانش‌آموزان روزانه میان‌وعده‌های ناسالم مانند غذاهای شور و نوشابه مصرف می‌کنند و تمایلی هم به ورزش کردن ندارند. براساس استاندارد‌های بین‌المللی هر دانش‌آموز و نوجوان باید روزانه در حدود یک ساعت ورزش و فعالیت بدنی را در برنامه‌های خود داشته باشد اما اغلب، کمتر از نیم ساعت در روز فعالیت ورزشی دارند و این فاجعه است.»
عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان برگشت‌ناپذیر است
این کارشناس تغذیه در ادامه با اظهار تأسف می‌گوید: «چاق شدن کودکان و نوجوانان، به موضوعی طبیعی در مشاهدات روزانه به ویژه در کلانشهرها بدل شده است و کسی از مشاهده اضافه‌وزن تعجب نمی‌کند، این درحالی است که شاید خیلی از والدین ندانند، عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان برگشت‌ناپذیر است؛ یعنی خطر مرگ کلی و اختصاصی با کاهش وزن در میان افرادی که در نوجوانی چاق بوده یا اضافه وزن داشته‌اند، کاهش نمی‌یابد.»
صابری با بیان اینکه سنگ‌بنای چاقی کودکان در دوران جنینی گذاشته می‌شود، عنوان می‌کند: «تغذیه با شیر مادر پس از تولد (حداقل تا6ماهگی) در پیشگیری از بروز چاقی
کمک‌کننده است، اما از زمانی که کودک با طعم غذاها از طریق غذای کمکی آشنا می‌شود باید برای اصلاح الگوی تغذیه‌ای و هدایت ذائقه کودک به سمت غذاهای سالم اقدام کرد. بررسی‌ها نشان داده است چاقی به ویژه در دختران با خطر بلوغ زودرس و کوتاهی قد همراه است، به ویژه آنکه چربی انباشته‌شده در بدن کودکان، مقاومت انسولینی ایجاد می‌کند که به تدریج و در دهه سوم زندگی به دیابت و در دهه چهارم به مشکلات قلبی و ارتوپدی منجر می‌شود. اگرچه بسیاری از مردم ما چاقی را عامل خطر تلقی نمی‌کنند و عمدتا با انگیزه زیبایی برای لاغر شدن تلاش می‌کنند در حالی که مهم‌تر از اینکه تناسب‌اندام زیبایی می‌آورد، چاقی رهاوردی جز بیماری نخواهد داشت. ثابت شده است منشأ بیماری‌های غیرواگیر شایع و در رأس آن دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌ها چاقی و اضافه وزن است، کما اینکه بسیاری از متخصصان، بیماری بسیاری از ایرانیان را اپیدمی دو قلوی چاقی و دیابت می‌نامند؛ دیابتی که معلول چاقی است و در ادامه منجر به بروز مشکلات قلبی عروقی و کلیوی می‌شود.»
این کارشناس تغذیه تصریح می‌کند: «طی سال‌های اخیر نه فقط ایران که اغلب کشورهای جهان با معضل چاقی کودکان روبهرو شده‌اند، حتی سازمان بهداشت جهانی در حال ارائه برنامه‌ای برای خاتمه دادن به این معضل است. تغییر در شیوه زندگی یکی از عوامل اصلی شیوع چاقی در میان مردم به‌خصوص در کودکان است چراکه بعد خانوار کمتر شده در نتیجه فرزندان مراقبت‌های ویژه‌ای از سوی والدین دریافت می‌کنند، همچنین دسترسی آن‌ها به خوراکی‌های پرکالری نسبت به قبل بسیار بیشتر شده است. فضای زندگی کودکان در مدرسه و خانه محدود شده به عبارتی بی‌تحرکی در کودکان امروزی زیاد مشاهده می‌شود، کودکان همچون سابق بازی‌های پرتحرک انجام نمی‌دهند و دائما در حال بازی با کامپیوتر، پلی‌استیشن و غیره هستند و یا در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخند. یکی از اشتباهاتی که والدین در حق کودکان خود انجام می‌دهند دادن خوراکی در حین تماشای تلویزیون است. بنابراین تمام موارد ذکر شده دست به دست هم می‌دهند تا شیوع چاقی در کودکان به شدت افزایش یابد.»
شیوع چاقی و رخداد گسترده بیماری‌های غیرواگیر در نسل آینده
این کارشناس در ادامه هشدار می‌دهد که اگر نسبت به شیوع چاقی هوشیار نباشیم، نسل آینده با رخداد گسترده بیماری‌های غیرواگیر روبهرو خواهد شد: «چنانچه فردی در سنین کودکی و نوجوانی مبتلا به چاقی بوده طبیعتا بروز بیماری‌های غیرواگیر در او جلو می‌افتد به عبارتی فرد به‌جای اینکه در ٤٠سالگی دیابت بگیرد در ٢٠سالگی به این بیماری مبتلا می‌شود یا اگر ممکن است وی در ٧٠سالگی درگیر بیماری‌های قلبی شود در ٣٠سالگی به این دسته از بیماری‌ها مبتلا می‌شود. قرن حاضر را با نام اپیدمی دوقلوی «چاقی و دیابت» نامگذاری کرده‌اند چراکه هرچه بیماران چاق افزایش پیدا کرده به همان میزان بیماران دیابتی نیز زیاد می‌شوند، به‌عبارت‌دیگر چاقی زمینه‌ساز بروز دیابت است، دیابت دارای عوارضی است که ١٠ تا ١۵ سال بعد، در صورت عدم کنترل بروز می‌کند، برای مثال در سنین ۵٠ یا ٦٠سالگی ممکن است فرد دچار مشکلات قلبی عروقی شود و در ٧٠سالگی درگیر گرفتگی عروق قلبی شود. حال اگر فردی در سنین زیر ١٠ سال مبتلا به چاقی است احتمال آنکه این اتفاقات زودتر رخ بدهد، بالاست. بدین ترتیب اگر جلوی چاقی رو به تزاید را در گروه کودکان و نوجوانان نگیریم با یک نسل ناتوان در دهه‌های آینده مواجه خواهیم بود، که لزوم پیشگیری از این معضل را بیش‌از‌پیش برایمان ضروری می‌کند.»
صابری در خاتمه اظهاراتش با استناد بر مطالعات کشوری و جهانی خاطرنشان می‌کند: «نتایج مطالعات نشان می‌دهد، حیاتی‌ترین و بحرانی‌ترین زمان در بروز چاقی سنین ٦ تا ٩سالگی است. اگر فردی در این سنین مبتلا به چاقی شد احتمال چاق ماندنش در سنین بلوغ و بزرگسالی، بیشتر است. بنابراین وزارت بهداشت و آموزش‌و‌پرورش باید نسبت به عدم توزیع مواد غذایی بی‌ارزش در مدارس اهتمام جدی داشته و بر دستورالعمل‌هایی که برای بوفه‌های مدارس تدوین کرده‌اند، نظارت کنند، تا مواد غذایی ارزشمند توزیع شود.»
مهرداد عارفی نیز در قامت متخصص تغذیه با تأیید اضافه وزن کودکان به‌عنوان یک موضوع جدی، می‌گوید: «پیشگیری و حل این مشکل نیازمند داشتن برنامه‌ای منظم و هدفمند از سوی والدین است. اینکه بچه را در خانه نگه‌داریم و اجازه دهیم هر روز مدت طولانی بدون هیچ تحرکی یک جا بنشیند و بازی کامپیوتری انجام دهد یا کارتون تماشا کند و در این حین با یک مشت هله هوله‌ای که فاقد ارزش غذایی هستند و موجب گرسنگی کاذب می‌شوند، سرگرم باشد، می‌تواند مشکلات و صدمات جبران‌ناپذیری برای کودک به وجود آورد که منشأخیلی از آن‌ها، اضافه وزن و چاقی است. متأسفانه کودکان و نوجوانان ما در مدارس هم تحرک ندارند، چون معدل‌گرایی و رقابت‌های درسی مقوله تحرک بدنی را در مدارس به حاشیه رانده است.»
عارفی، نقش والدین را در مدیریت این موضوع بسیار مهم توصیف می‌کند: «برای این که مطمئن شوید کودک‌تان در محدوده سلامت قرار دارد، ابتدا باید میزان قد، وزن و شاخص توده بدنی (BMI) او را بررسی کنید و در صورت اطمینان از اضافه وزن، پیش از هر کاری تهیه و خرید غذاهای پرچرب، فست‌فود، نوشیدنی‌های گازدار، هله هوله مانند چیپس، پفک، شیرینی و شکلات را به حداقل رسانده و اجازه ندهید روزانه حجم زیادی از این مواد در اختیارش باشد.»
مصرف انواع تنقلات مضر در میان کودکان و نوجوانان چند برابر شده است
این متخصص تغذیه می‌گوید: «با توجه به این که کودکان زیر پنج سال روزانه حداقل سه ساعت و کودکان بالای پنج سال و نوجوانان تا ۱۸ سال حداقل یک ساعت به فعالیت بدنی نیاز دارند، لازم است پدر و مادرها وقت و حوصله بیشتری بگذارند و بچه‌ها را درگیر بازی‌های پرتحرک کرده و آن‌ها را در خانه یا در فضاهای باز، وادار به بازی و جنب و جوش کنند. چون در آپارتمان ۷۰متری نمی‌توان از بچه انتظار داشت دوچرخه سواری کند یا بازی‌های پرتحرک انجام دهد. متأسفانه در سالیان اخیر مصرف انواع تنقلات مثل پفک، چیپس، ذرت، انواع بیسکوئیت، کیک و بستنی در میان کودکان و نوجوانان چند برابر شده است و آنان به جز ساعاتی که مجبورند در مدرسه حضور داشته باشند، بقیه وقت‌ها هیچ تحرکی ندارند و خودشان را با خوراکی‌های مختلف، سرگرم می‌کنند.»
وی با تأکید بر اینکه زمان خواب کودک در کنترل وزن از اهمیت زیادی برخوردار است، می‌گوید: «کودکان قبل از سن مدرسه نیاز به ۱۲ ساعت و در سن مدرسه نیاز به ۱۰ ساعت خواب شبانه دارند. زیرا هورمون رشد در ساعات‌های مشخصی ترشح می‌شود و کودکانی که دیروقت می‌خوابند، از دریافت کافی هورمون رشد محرومند. معمولا این کودکان چاق‌تر از هم‌سالان خود هستند و به دلیل این که افت هورمون بیشتری دارند، احتمالا کوتاه قد‌تر نیز خواهند بود. از طرفی بازی‌های کامپیوتری نیز با ایجاد حس خشم در کودکان، استرس آن‌ها را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود تا نسبت به خوردن غذا و تنقلات بیشتر تحریک شوند.»
وی تشویق به خوردن آب، سبزیجات و میوه بیشتر را یکی از راه‌های کمک به کنترل وزن کودکان دانسته و عنوان می‌کند: «خوردن غذا به صورت دسته جمعی، گرفتن لقمه‌های کوچک هنگام غذاخوردن و در دسترس قراردادن میوه، از دیگر شیوه‌های کاهش وزن کودکان چاق است و اگر توصیه‌های متخصصان تغذیه جدی گرفته نشود، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد گرفتاری‌های زیادی مانند دیابت، فشار و چربی خون در میان نسل جوان خواهیم بود.»
این متخصص تأکید می‌کند: «تغذیه دانش‌آموز از هرجا که تهیه شود، نوع و کیفیت آن مهم است، این کیفیت تنها مربوط به مدرسه نیست. تغذیه چه در خانه، چه در مدرسه باید مورد توجه قرار گیرد و این مسئله تنها از طریق آموزش صحیح به خانواده‌ها امکان‌پذیر است. توجه به تغذیه فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است، زیرا فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل می‌گیرد و در مدرسه تثبیت می‌شود. نمی‌توان کودکان را از خرید مواد خوراکی در راه مدرسه منع کرد، ولی می‌توان آن‌ها را متقاعد کرد تا از مصرف مواد مضر خودداری کنند که این امر می‌تواند با عرضه غذاهای مناسب بر سر سفره در خانه آغاز شود و در مدرسه ادامه یابد.»
کیک، صبحانه نیست
وی بیان می‌کند: «تأثیر غذای نامناسب فراتر از افزایش وزن است. کودکی که بیش از حد غذای چرب و دارای قند و سدیم یا غذای فرآوری شده مصرف می‌کند و یا مقدار کمی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را مصرف نماید برای سلامتی وی خطرناک بوده و در طول زمان دچار بیماری‌های مزمنی همچون دیابت، سنگ کلیه، از دست دادن استخوان، سرطان و بیماری‌های قلبی می‌شود. از طرفی والدین باید توجه کنند که صبحانه یکی از مهم‌ترین وعده‌های غذایی روز برای کودکان است و به کودکان کمک می‌کند تا با انرژی و سلامت به فعالیت‌های روزانه خود بپردازند. بنابراین، انتخاب مواد غذایی مناسب برای صبحانه کودکان بسیار حائز اهمیت است. برخلاف آنچه که برخی از مردم فکر می‌کنند، کیک و بیسکوئیت و آبمیوه از جمله مواد غذایی ناسالم هستند که نباید در صبحانه کودکان گنجانده شود. کیک و بیسکوئیت حاوی مقادیر زیادی قند، چربی، نشاسته و شیرین‌کننده‌های مصنوعی هستند. این مواد غذایی باعث افزایش سطح قند خون و چاقی می‌شود. همچنین، این مواد غذایی سیر کننده نیست و باعث افزایش اشتها در طول روز می‌شود.»
این متخصص تغذیه خاطرنشان می‌کند: «به جای کیک و بیسکوئیت، بهتر است از نان های سبوس‌دار استفاده کنید، این مواد غذایی حاوی فیبر هستند که به سلامت دستگاه گوارش، کاهش قند خون و سیر شدن طولانی‌مدت کمک می‌کنند. همچنین آبمیوه‌ها سرشار از قند هستند و می‌توانند منجر به افزایش سطح قند خون و افزایش انسولین و در نتیجه افزایش درصد چربی در بدن شود، به دنبال این موضوع افزایش وزن اتفاق می‌افتد، بنابراین والدین حتما باید به این موارد توجه کنند.»
یونیسف، برای نخستین بار گزارش داده که «در سطح جهان، فربهی مفرط، شایع‌ترین شکل سوءتغذیه در میان کودکان و نوجوانان است و از کم‌وزنی پیشی گرفته، وضعیتی که نتیجه تبلیغات گسترده خوراکی‌های ناسالم است.»
طبق گزارش این نهاد وابسته به سازمان ملل، خوراکی‌های فوق‌فرآوری‌شده روزبه‌روز جای میوه، سبزی و پروتئین را می‌گیرند؛ آن‌هم در زمانی که تغذیه سالم نقش حیاتی در رشد، یادگیری و سلامت روان کودکان دارد.
یونیسف می‌گوید غذاهای فوق‌فرآوری شده سرشار از قند، نشاسته تصفیه‌شده، نمک، چربی‌های ناسالم و رنگ و طعم مصنوعی هستند و مطالعات نشان می‌دهد که این غذاها با چاقی، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و مرگ زودرس مرتبط هستند، این درحالی است که در برخی کشورها بیش از نیمی از کالری روزانه کودکان از همین غذاهای فوق‌فرآوری‌شده تأمین می‌شود.
براین اساس کارشناسان پیوسته خواستار توجه بیشتر به تغذیه مناسب و سالم کودکان و نوجوانان در خانه و مدرسه و همچنین تشویق آنان به ورزش و فعالیت بدنی شده‌اند تا از ظهور نسلی از افراد مبتلا به امراضی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان جلوگیری شود.
کشور ما نیز با این معضل دست‌به‌گریبان است و مطابق داده‌های منتشر شده در انتهای سال ١٣٩٩، حدود ۳۰/۱ درصد دانش‌آموزان کشور یک مشخصه ثابت دارند؛ آن هم اضافه‌وزن و چاقی قابل توجه است.
وقتی بوفه مدارس، سلامت دانش‌آموزان را تهدید می‌کند
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز تأیید کرده که آمار و ارقام بیانگر این است که شیوع اضافه‌وزن و چاقی در میان دانش‌آموزان به دلیل دریافت‌های غذایی نامناسب، کم‌تحرکی و عدم‌تحرک شایع است. احمد اسماعیل‌زاده در گفت‌وگو با «ایسنا»
از محدودسازی موادغذایی ناسالم در محیط مدارس خبر داده و تأکید کرده است که «والدین نیز می‌بایست مصرف این نوع غذاها را در محیط خانه کاهش داده و موادغذایی ناسالم را خیلی در اختیار فرزندان خود قرار ندهند.» اما در این میان بوفه‌ها نیز که پایگاه تغذیه مدارس قلمداد می‌شوند، انواع موادغذایی مفید و غیرمفید را ارائه داده و در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند.
معمولا دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت دستورالعمل چگونگی ارائه موادغذایی در پایگاه‌های تغذیه مدارس را تنظیم می‌کند اما آنطور که نادر صابری، کارشناس تغذیه به «ما» می‌گوید: «علیرغم صدور دستورالعمل و ممنوعیت‌هایی که اعمال شده، همچنان فرآورده‌های غلات حجیم شده مانند پفک، چی‌پلت، انواع چیپس و پاپ کورن‌های طعم دار، یخمک و محصولات یخی، نوشابه‌های گازدار، ماالشعیر، دلستر و دوغ گازدار، انواع سوسیس، کالباس، و همه فرآورده‌های آن، همبرگر، لواشک و آلوچه بدون بسته‌بندی، انواع آب‌نبات، کاکائو، آدامس و شکلات‌هایی که به دندان می‌چسبد، و انواع آب میوه‌های صنعتی، فلافل، سمبوسه و سالاداولویه، انواع اشترودل گوشتی (با یا بدون مجوز بهداشتی)، پیراشکی و دونات، بستنی یخی و روکشدار و پاستیل، ژله و مارشمالو، ناگت و دسرهای بسته‌بندی شده حاوی قند بالا در بوفه‌های مدارس عرضه و به فروش می‌رسد.»
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز کتمان نمی‌کند که دستورالعمل تغذیه سالم در برخی مدارس اجرایی نمی‌شود. او در توضیح این مسئله می‌گوید: «مدیران مدارس به دلیل اینکه به بوفه مدارس به عنوان منبع درآمد نگاه می‌کنند، چندان همکاری نمی‌کنند. طبیعتا فردی هم که بوفه مدرسه را اجاره می‌کند به دنبال سود مالی بیشتر و در نتیجه خواهان عرضه محصولاتی است که فروش بیشتری دارند. همچنین هنگامی که مأموران وزارت بهداشت برای پلمب یک بوفه به یک مدرسه مراجعه می‌کنند به طور طبیعی با اعتراض دانش‌آموزان و والدین آن‌ها مواجهه می‌شوند و این موضوع سبب یک جو اجتماعی می‌شود و دامن‌زدن به این تنش سبب بدتر شدن شرایط می‌شود.»
این در حالی است که نادر صابری تصریح می‌کند: «نوع تغذیه دانش‌آموزان در مدرسه و اقلام غذایی که در بوفه‌های مدارس عرضه می‌شود، برای حفظ سلامت و کنترل وزن دانش‌آموزان بسیار مهم است. اما به این مهم توجهی نمی‌شود، در‌صورتی‌که سبک تغذیه افراد باید از مقطع ابتدایی و در مدارس اصلاح شود. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد اغلب دانش‌آموزان روزانه میان‌وعده‌های ناسالم مانند غذاهای شور و نوشابه مصرف می‌کنند و تمایلی هم به ورزش کردن ندارند. براساس استاندارد‌های بین‌المللی هر دانش‌آموز و نوجوان باید روزانه در حدود یک ساعت ورزش و فعالیت بدنی را در برنامه‌های خود داشته باشد اما اغلب، کمتر از نیم ساعت در روز فعالیت ورزشی دارند و این فاجعه است.»
عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان برگشت‌ناپذیر است
این کارشناس تغذیه در ادامه با اظهار تأسف می‌گوید: «چاق شدن کودکان و نوجوانان، به موضوعی طبیعی در مشاهدات روزانه به ویژه در کلانشهرها بدل شده است و کسی از مشاهده اضافه‌وزن تعجب نمی‌کند، این درحالی است که شاید خیلی از والدین ندانند، عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان برگشت‌ناپذیر است؛ یعنی خطر مرگ کلی و اختصاصی با کاهش وزن در میان افرادی که در نوجوانی چاق بوده یا اضافه وزن داشته‌اند، کاهش نمی‌یابد.»
صابری با بیان اینکه سنگ‌بنای چاقی کودکان در دوران جنینی گذاشته می‌شود، عنوان می‌کند: «تغذیه با شیر مادر پس از تولد (حداقل تا6ماهگی) در پیشگیری از بروز چاقی
کمک‌کننده است، اما از زمانی که کودک با طعم غذاها از طریق غذای کمکی آشنا می‌شود باید برای اصلاح الگوی تغذیه‌ای و هدایت ذائقه کودک به سمت غذاهای سالم اقدام کرد. بررسی‌ها نشان داده است چاقی به ویژه در دختران با خطر بلوغ زودرس و کوتاهی قد همراه است، به ویژه آنکه چربی انباشته‌شده در بدن کودکان، مقاومت انسولینی ایجاد می‌کند که به تدریج و در دهه سوم زندگی به دیابت و در دهه چهارم به مشکلات قلبی و ارتوپدی منجر می‌شود. اگرچه بسیاری از مردم ما چاقی را عامل خطر تلقی نمی‌کنند و عمدتا با انگیزه زیبایی برای لاغر شدن تلاش می‌کنند در حالی که مهم‌تر از اینکه تناسب‌اندام زیبایی می‌آورد، چاقی رهاوردی جز بیماری نخواهد داشت. ثابت شده است منشأ بیماری‌های غیرواگیر شایع و در رأس آن دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌ها چاقی و اضافه وزن است، کما اینکه بسیاری از متخصصان، بیماری بسیاری از ایرانیان را اپیدمی دو قلوی چاقی و دیابت می‌نامند؛ دیابتی که معلول چاقی است و در ادامه منجر به بروز مشکلات قلبی عروقی و کلیوی می‌شود.»
این کارشناس تغذیه تصریح می‌کند: «طی سال‌های اخیر نه فقط ایران که اغلب کشورهای جهان با معضل چاقی کودکان روبهرو شده‌اند، حتی سازمان بهداشت جهانی در حال ارائه برنامه‌ای برای خاتمه دادن به این معضل است. تغییر در شیوه زندگی یکی از عوامل اصلی شیوع چاقی در میان مردم به‌خصوص در کودکان است چراکه بعد خانوار کمتر شده در نتیجه فرزندان مراقبت‌های ویژه‌ای از سوی والدین دریافت می‌کنند، همچنین دسترسی آن‌ها به خوراکی‌های پرکالری نسبت به قبل بسیار بیشتر شده است. فضای زندگی کودکان در مدرسه و خانه محدود شده به عبارتی بی‌تحرکی در کودکان امروزی زیاد مشاهده می‌شود، کودکان همچون سابق بازی‌های پرتحرک انجام نمی‌دهند و دائما در حال بازی با کامپیوتر، پلی‌استیشن و غیره هستند و یا در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخند. یکی از اشتباهاتی که والدین در حق کودکان خود انجام می‌دهند دادن خوراکی در حین تماشای تلویزیون است. بنابراین تمام موارد ذکر شده دست به دست هم می‌دهند تا شیوع چاقی در کودکان به شدت افزایش یابد.»
شیوع چاقی و رخداد گسترده بیماری‌های غیرواگیر در نسل آینده
این کارشناس در ادامه هشدار می‌دهد که اگر نسبت به شیوع چاقی هوشیار نباشیم، نسل آینده با رخداد گسترده بیماری‌های غیرواگیر روبهرو خواهد شد: «چنانچه فردی در سنین کودکی و نوجوانی مبتلا به چاقی بوده طبیعتا بروز بیماری‌های غیرواگیر در او جلو می‌افتد به عبارتی فرد به‌جای اینکه در ٤٠سالگی دیابت بگیرد در ٢٠سالگی به این بیماری مبتلا می‌شود یا اگر ممکن است وی در ٧٠سالگی درگیر بیماری‌های قلبی شود در ٣٠سالگی به این دسته از بیماری‌ها مبتلا می‌شود. قرن حاضر را با نام اپیدمی دوقلوی «چاقی و دیابت» نامگذاری کرده‌اند چراکه هرچه بیماران چاق افزایش پیدا کرده به همان میزان بیماران دیابتی نیز زیاد می‌شوند، به‌عبارت‌دیگر چاقی زمینه‌ساز بروز دیابت است، دیابت دارای عوارضی است که ١٠ تا ١۵ سال بعد، در صورت عدم کنترل بروز می‌کند، برای مثال در سنین ۵٠ یا ٦٠سالگی ممکن است فرد دچار مشکلات قلبی عروقی شود و در ٧٠سالگی درگیر گرفتگی عروق قلبی شود. حال اگر فردی در سنین زیر ١٠ سال مبتلا به چاقی است احتمال آنکه این اتفاقات زودتر رخ بدهد، بالاست. بدین ترتیب اگر جلوی چاقی رو به تزاید را در گروه کودکان و نوجوانان نگیریم با یک نسل ناتوان در دهه‌های آینده مواجه خواهیم بود، که لزوم پیشگیری از این معضل را بیش‌از‌پیش برایمان ضروری می‌کند.»
صابری در خاتمه اظهاراتش با استناد بر مطالعات کشوری و جهانی خاطرنشان می‌کند: «نتایج مطالعات نشان می‌دهد، حیاتی‌ترین و بحرانی‌ترین زمان در بروز چاقی سنین ٦ تا ٩سالگی است. اگر فردی در این سنین مبتلا به چاقی شد احتمال چاق ماندنش در سنین بلوغ و بزرگسالی، بیشتر است. بنابراین وزارت بهداشت و آموزش‌و‌پرورش باید نسبت به عدم توزیع مواد غذایی بی‌ارزش در مدارس اهتمام جدی داشته و بر دستورالعمل‌هایی که برای بوفه‌های مدارس تدوین کرده‌اند، نظارت کنند، تا مواد غذایی ارزشمند توزیع شود.»
مهرداد عارفی نیز در قامت متخصص تغذیه با تأیید اضافه وزن کودکان به‌عنوان یک موضوع جدی، می‌گوید: «پیشگیری و حل این مشکل نیازمند داشتن برنامه‌ای منظم و هدفمند از سوی والدین است. اینکه بچه را در خانه نگه‌داریم و اجازه دهیم هر روز مدت طولانی بدون هیچ تحرکی یک جا بنشیند و بازی کامپیوتری انجام دهد یا کارتون تماشا کند و در این حین با یک مشت هله هوله‌ای که فاقد ارزش غذایی هستند و موجب گرسنگی کاذب می‌شوند، سرگرم باشد، می‌تواند مشکلات و صدمات جبران‌ناپذیری برای کودک به وجود آورد که منشأخیلی از آن‌ها، اضافه وزن و چاقی است. متأسفانه کودکان و نوجوانان ما در مدارس هم تحرک ندارند، چون معدل‌گرایی و رقابت‌های درسی مقوله تحرک بدنی را در مدارس به حاشیه رانده است.»
عارفی، نقش والدین را در مدیریت این موضوع بسیار مهم توصیف می‌کند: «برای این که مطمئن شوید کودک‌تان در محدوده سلامت قرار دارد، ابتدا باید میزان قد، وزن و شاخص توده بدنی (BMI) او را بررسی کنید و در صورت اطمینان از اضافه وزن، پیش از هر کاری تهیه و خرید غذاهای پرچرب، فست‌فود، نوشیدنی‌های گازدار، هله هوله مانند چیپس، پفک، شیرینی و شکلات را به حداقل رسانده و اجازه ندهید روزانه حجم زیادی از این مواد در اختیارش باشد.»
مصرف انواع تنقلات مضر در میان کودکان و نوجوانان چند برابر شده است
این متخصص تغذیه می‌گوید: «با توجه به این که کودکان زیر پنج سال روزانه حداقل سه ساعت و کودکان بالای پنج سال و نوجوانان تا ۱۸ سال حداقل یک ساعت به فعالیت بدنی نیاز دارند، لازم است پدر و مادرها وقت و حوصله بیشتری بگذارند و بچه‌ها را درگیر بازی‌های پرتحرک کرده و آن‌ها را در خانه یا در فضاهای باز، وادار به بازی و جنب و جوش کنند. چون در آپارتمان ۷۰متری نمی‌توان از بچه انتظار داشت دوچرخه سواری کند یا بازی‌های پرتحرک انجام دهد. متأسفانه در سالیان اخیر مصرف انواع تنقلات مثل پفک، چیپس، ذرت، انواع بیسکوئیت، کیک و بستنی در میان کودکان و نوجوانان چند برابر شده است و آنان به جز ساعاتی که مجبورند در مدرسه حضور داشته باشند، بقیه وقت‌ها هیچ تحرکی ندارند و خودشان را با خوراکی‌های مختلف، سرگرم می‌کنند.»
وی با تأکید بر اینکه زمان خواب کودک در کنترل وزن از اهمیت زیادی برخوردار است، می‌گوید: «کودکان قبل از سن مدرسه نیاز به ۱۲ ساعت و در سن مدرسه نیاز به ۱۰ ساعت خواب شبانه دارند. زیرا هورمون رشد در ساعات‌های مشخصی ترشح می‌شود و کودکانی که دیروقت می‌خوابند، از دریافت کافی هورمون رشد محرومند. معمولا این کودکان چاق‌تر از هم‌سالان خود هستند و به دلیل این که افت هورمون بیشتری دارند، احتمالا کوتاه قد‌تر نیز خواهند بود. از طرفی بازی‌های کامپیوتری نیز با ایجاد حس خشم در کودکان، استرس آن‌ها را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود تا نسبت به خوردن غذا و تنقلات بیشتر تحریک شوند.»
وی تشویق به خوردن آب، سبزیجات و میوه بیشتر را یکی از راه‌های کمک به کنترل وزن کودکان دانسته و عنوان می‌کند: «خوردن غذا به صورت دسته جمعی، گرفتن لقمه‌های کوچک هنگام غذاخوردن و در دسترس قراردادن میوه، از دیگر شیوه‌های کاهش وزن کودکان چاق است و اگر توصیه‌های متخصصان تغذیه جدی گرفته نشود، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد گرفتاری‌های زیادی مانند دیابت، فشار و چربی خون در میان نسل جوان خواهیم بود.»
این متخصص تأکید می‌کند: «تغذیه دانش‌آموز از هرجا که تهیه شود، نوع و کیفیت آن مهم است، این کیفیت تنها مربوط به مدرسه نیست. تغذیه چه در خانه، چه در مدرسه باید مورد توجه قرار گیرد و این مسئله تنها از طریق آموزش صحیح به خانواده‌ها امکان‌پذیر است. توجه به تغذیه فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است، زیرا فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل می‌گیرد و در مدرسه تثبیت می‌شود. نمی‌توان کودکان را از خرید مواد خوراکی در راه مدرسه منع کرد، ولی می‌توان آن‌ها را متقاعد کرد تا از مصرف مواد مضر خودداری کنند که این امر می‌تواند با عرضه غذاهای مناسب بر سر سفره در خانه آغاز شود و در مدرسه ادامه یابد.»
کیک، صبحانه نیست
وی بیان می‌کند: «تأثیر غذای نامناسب فراتر از افزایش وزن است. کودکی که بیش از حد غذای چرب و دارای قند و سدیم یا غذای فرآوری شده مصرف می‌کند و یا مقدار کمی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را مصرف نماید برای سلامتی وی خطرناک بوده و در طول زمان دچار بیماری‌های مزمنی همچون دیابت، سنگ کلیه، از دست دادن استخوان، سرطان و بیماری‌های قلبی می‌شود. از طرفی والدین باید توجه کنند که صبحانه یکی از مهم‌ترین وعده‌های غذایی روز برای کودکان است و به کودکان کمک می‌کند تا با انرژی و سلامت به فعالیت‌های روزانه خود بپردازند. بنابراین، انتخاب مواد غذایی مناسب برای صبحانه کودکان بسیار حائز اهمیت است. برخلاف آنچه که برخی از مردم فکر می‌کنند، کیک و بیسکوئیت و آبمیوه از جمله مواد غذایی ناسالم هستند که نباید در صبحانه کودکان گنجانده شود. کیک و بیسکوئیت حاوی مقادیر زیادی قند، چربی، نشاسته و شیرین‌کننده‌های مصنوعی هستند. این مواد غذایی باعث افزایش سطح قند خون و چاقی می‌شود. همچنین، این مواد غذایی سیر کننده نیست و باعث افزایش اشتها در طول روز می‌شود.»
این متخصص تغذیه خاطرنشان می‌کند: «به جای کیک و بیسکوئیت، بهتر است از نان های سبوس‌دار استفاده کنید، این مواد غذایی حاوی فیبر هستند که به سلامت دستگاه گوارش، کاهش قند خون و سیر شدن طولانی‌مدت کمک می‌کنند. همچنین آبمیوه‌ها سرشار از قند هستند و می‌توانند منجر به افزایش سطح قند خون و افزایش انسولین و در نتیجه افزایش درصد چربی در بدن شود، به دنبال این موضوع افزایش وزن اتفاق می‌افتد، بنابراین والدین حتما باید به این موارد توجه کنند.»
