«انرژی‌های تجدیدپذیر» نسخه کاهش تاثیر تغییرات اقلیمی
تغییر اقلیم به‌عنوان واقعیتی انکارناپذیر در حال وقوع است و کارشناسان بر این باورند که باید با تغییرات پدید آمده سازگار شد و این کار با حرکت به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر امکانپذیر خواهد بود.
کارشناسان همواره تاکید می‌کنند که انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک برای دستیابی به انتشار خالص صفر تا اواسط قرن و کاهش تغییرات آب‌وهوایی ضروری هستند. آن‌ها همچنین می‌توانند مزایای متعددی مانند افزایش امنیت انرژی، ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی، و بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی عرضه کنند. در همین راستا مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را از راهکارهای کاهش تاثیرات اقلیمی و افزایش تاب‌آوری برشمرده و به خبرگزاری «ایسنا» گفته است: اگرچه اقتصاد برخی کشورها نظیر ایران وابسته به منابع هیدروکربن است و الزامات کاهش تولید و مصرف سوخت‌های فسیلی را نمی‌توان به‌راحتی به مرحله اجرا رساند چراکه از نظر اقتصادی دچار مشکل خواهیم شد. اما در این خصوص کشورهای مختلف با برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای جایگزین سعی در اجرای تعهدات بین‌المللی خود و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند.
رهنما یکی از راهکارهای کاهش تاثیرات اقلیمی را استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر ذکر نموده و تصریح کرده است: ایران از نظر وسعت مناطقی که تابش نور خورشید در برخی مواقع آن حدود ۱۲ تا ۱۳ ساعت است، قابلیت زیادی برای استحصال انرژی پاک از نور خورشید دارد علاوه بر آن می‌توانیم در مناطقی از ایران از انرژی بادی بهره ببریم و از آن برق تولید کنیم. به عنوان نمونه بر اساس برآورده‌های انجام شده، در منطقه «جیرنده» رودبار بالغ بر ۱۱۰۰ مگاوات برق ناشی از انرژی باد را می‌توانیم استحصال کنیم که معادل برق تولید شده در نیروگاه اتمی بوشهر است. از این راه می‌توان علاوه بر کاهش مصرف سوخت هیدروکربنی، انرژی مورد نیاز کشور را تامین کرد.
بدون تردید، تعلل در این مسیر بر دامنه مشکلات تمامی کشورها می‌افزاید، چراکه مطابق دیدگاه صاحب نظران در سال‌های اخیر، غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو، به‌ویژه دیاکسیدکربن، با سرعت زیادی افزایش یافته است. از عمده دلایل این افزایش دیاکسیدکربن سوزاندن زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی است که «سوخت‌های فسیلی» نامیده می‌شوند. مردم سراسر جهان، در حمل‌ونقل و تولید برق از سوخت‌های فسیلی به‌عنوان سوخت مناسب استفاده می‌کنند، همچنین سوخت‌های فسیلی در سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی خانگی و در فرایندهای صنعتی به کار گرفته می‌شوند.
جنگل‌زدایی در سراسر جهان نیز در تغییرات جوی نقش داشته است؛ چراکه درختان هنگام رشد دیاکسیدکربن را جذب می‌کنند و اگر قطع شوند، سوزانده یا رها شوند تا بپوسند، خود منشاء آزادسازی گازهای گلخانه‌ای می‌شوند.
غلظت دیاکسیدکربن در حال حاضر به یک و نیم برابر سطح زمان انقلاب صنعتی (در حدود ۲۰۰ سال پیش) نزدیک شده است. هرچه دیاکسیدکربن در جو بیشتر باشد، گرمای بیشتری به دام می‌افتد و زمین گرم‌تر می‌شود، که همان فرآیندی است که این روزها به نام «گرمایش جهانی» به‌کرّات شنیده می‌شود و نشانگر افزایش دمای جهانی در سراسر زمین از خشکی تا دریاست.
دانشمندان باور دارند مجموعه‌ای از عوامل بر دمای کرۀ زمین تأثیرگذار هستند که ازجملۀ آن‌ها می‌توان تغییر قدرت خورشید را نیز برشمرد. اما اطمینان زیادی دارند که عمدۀ گرمایش جهانی در سال‌های اخیر ناشی از فعالیت انسان‌هاست، که در درجه اول فعالیت‌هایی را دربر می‌گیرد که غلظت گازهای گلخانه‌ای را در جو افزایش داده است. درنهایت می‌توان گفت گرمایش زمین عامل اصلی چیزی است که امروزه آن را «تغییر آب‌وهوا/اقلیم» می‌نامیم.
تغییر اقلیم و پیامدهای آن
تغییر اقلیم به تغییر در میانگین شرایط آب‌وهوایی، ازجمله معیارهایی مانند دما، رطوبت، بارندگی، ابر و الگوهای وزش باد و تغییرات در فراوانی یا شدت این معیارها اشاره دارد. آب‌وهوای زمین در طول تاریخ زمین، در چرخه‌هایی که در دوره‌های زمانی بسیار طولانی رخ می‌دهد، بارها تغییر کرده و این یک روند طبیعی است؛ اما امروزه تمایل بر این است که از عبارت «تغییر آب‌وهوا/ اقلیم» برای اشاره به تغییرات بسیار سریع آب‌وهوا که طی ۵۰ سال گذشته یا بیشتر مشاهده شده است استفاده شود. شواهد علمی به‌وضوح نشان می‌دهد این تغییرات به‌وسیله چرخه‌های آب‌وهوایی طبیعی طولانی‌مدت، که طبیعت زمین است، ایجاد نمی‌شود و علت اصلی آن‌ها گرم شدن کرۀ زمین و فعالیت‌های انسانی مؤثر بر این افزایش گرماست. تغییرات اقلیمی پیامدهای عمیقی برای مردم و طبیعت زمین دارد. آثار تغییرات آب‌وهوایی که ما در حال حاضر شاهد هستیم متعدد است که نخستین اثر آن، تغییرات دمایی است.
افزایش میانگین دمای بالا به این معنی است که موج گرما در حال حاضر با تکرار بیشتری اتفاق می‌افتد. موج‌های گرمای شدیدی که اکنون شاهد هستیم به‌دلیل گرم شدن زمین ایجاد می‌شوند. افزایش دما همچنین رویدادهایی مانند آتش‌سوزی جنگل‌ها را که اخیرا ًنمونه‌ای از آن‌ها را در استرالیا شاهد بودیم، محتمل‌تر و شدیدتر می‌کند. بخش‌هایی از جهان، مانند دریای مدیترانه و آفریقای مرکزی و غربی، به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، دوره‌های بیشتر و شدیدتر خشکسالی را از سر می‌گذرانند.
افزایش بارندگی از دیگر آثار تغییرات آب‌وهوایی است. هوای گرم‌تر آب بیشتری را در خود نگه می‌دارد و با افزایش دما، احتمال بارش‌های شدیدتر بیشتر می‌شود. این افزایش بارندگی شدید می‌تواند منجر به افزایش سیل و آسیب دیدن اموال و تهدید زندگی انسان‌ها در مناطق تحت اثر شود. در انگلیس، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی رویدادهای آب‌وهوایی خاص، مانند بارندگی شدید در زمستان‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی رخ داده‌اند. حجم بارانی که در سال ۲۰۱۷ بر هیوستون آمریکا بارید، به دومین توفان پرهزینه‌ای تبدیل شد که از سال ۱۹۰۰ تاکنون ایالات متحده را درنوردیده است. تغییرات اقلیمی احتمال بارش‌های مخرب این‌چنینی را تا سه برابر بیشتر کرده است.
ایجاد تغییرات در میزان دسترسی به غذا وآب شیرین نیز به عنوان دیگر نشانه‌های تغییرات آب‌وهوایی قابل ذکر است. تغییر الگوهای آب‌وهوایی بر میزان محصول قابل برداشت از سطح زیرکشت تأثیر گذاشته است. در برخی از مناطق جهان تغییرات آب‌وهوایی به رشد بازده کمک کرده است، اما بازده کلی افزایش نیافته است. زیرا با تغییر اقلیم، میزان در دسترس بودن آب شیرین برای آشامیدن و کشاورزی در برخی نقاط نیز تحت تأثیر قرار گرفته است، به‌ویژه در سرزمین‌های پایین‌دست یخچال‌های طبیعیِ در حال آب شدن و در مناطقی مانند آلپ اروپایی. یخچال‌ها منبع مهم آب آشامیدنی برای تقریباً یک‌سوم جمعیت جهان هستند.
بالا آمدن سطح دریا هم از دیگر نشانه‌های بارز تغییرات آب‌وهوایی است. دمای بالاتر هوا باعث ذوب شدن «صفحه‌های یخی» عظیم در قطب جنوب و گرینلند که به اقیانوس‌ها سرازیر می‌شوند شده است. این گرم شدن زمین همچنین باعث انبساط آب دریا و افزایش حجم آن می‌شود (شبیه به نحوۀ منبسط شدن مایع درون دماسنج هنگام گرم شدن). هر دوی این عوامل باعث افزایش سطح آب‌های جهانی می‌شوند. سطح آب دریاها از ابتدای قرن بیستم حدود ۲۰ سانتی‌متر افزایش یافته است. این باعث شده موج‌های توفانی ناشی از افزایش سطح دریا که در طول توفان‌های شدید پدید می‌آید از مرز دریایی موجود فراتر رود و باعث سیل شود. ازآن‌جاکه در سراسر جهان بسیاری از شهرهای پرجمعیت در مناطق ساحلی کم‌ارتفاع قرار دارند، این خطر می‌تواند زندگی تعداد زیادی از مردم را متأثر کند. این امر به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه مانند بنگلادش صادق است، اما شهرهایی مانند ونیز و میامی نیز سطح‌شان نسبت به دریای آزاد پایین است، ازاین‌رو آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. در بریتانیا، افزایش سطح آب دریاها باعث خالی شدن مناطق ساحلی از مردم شده است؛ مانند روستای فیربورن در سواحل ولز.
از دست دادن تنوع زیستی و طبیعت نیز به عنوان یکی دیگر از آثار تغییرات آب‌وهوایی مطرح است. افزایش دمای آب در اقیانوس‌ها، بر حیات اقیانوس‌ها اثر می‌گذارد. گرمای اقیانوسی سال ۲۰۱۶ باعث آسیب دیدن دیوارۀ مرجانی بزرگ شد، گرمایی که تا قبل از انقلاب صنعتی (در حدود ۲۰۰ سال پیش) بسیار بعید می‌نمود، اما در حال حاضر به احتمال زیاد با تداوم تغییرات آب‌وهوای امروزی انتظار می‌رود به طور متوسط در هر سه سال یک بار اتفاق بیفتد. شرایط فعلی اقیانوس حداقل در ۶۵ میلیون سال گذشته حاکم نبوده است. شواهدی مبنی بر تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر طبیعت روی زمین وجود دارد که نشان می‌دهد بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری به‌دلیل گرم شدن هوا به مناطق جدید منتقل می‌شوند.
همانطور که اشاره شد، آثار و پیامدهای این مسئله متنوع و خسارت بار است، از این رو صدیقه جوادپور، در مطلب «نقش انرژی‌های تجدیدپذیر و سبز در سناریوهای تغییر اقلیم» می‌نویسد: «با افزایش درک دولتمردان و عموم جوامع از نقش پیشرفت تکنولوژیک انسان در تغییر اقلیم و آثار جبران‌ناپذیر آن بر گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری و زیست‌بوم انسانی، زنگ خطر به‌صدا درآمده و حکومت‌ها در سرتاسر جهان درصدد چاره‌جویی برآمده‌اند.»
گذار انرژی، کربن صفر و سناریوهای ۱/۵ و ۲ درجۀ سانتی‌گراد
جوادپور در ادامه تاکید می‌کند: منبع اصلی گازهای گلخانه‌ای سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی است اما به دلیل محدود بودن و آلاینده و پرهزینه بودن‌شان، نیاز به گذار به منابع انرژی پاک‌تر، تجدیدپذیر و پایدار مانند انرژی خورشیدی، باد، آبی، زیست‌توده و زمین‌گرمایی برای بشر احساس شده. این همان چیزی است که به آن «گذار انرژی» گفته می‌شود که عبارت است از تغییر منبع انرژی از سوخت‌های فسیلی به منابع انرژی کم‌کربن یا بدون کربن. کربن صفر اصطلاحی است که به دستیابی به انتشار گازهای گلخانه‌ای خالص صفر از تمام فعالیت‌های انسانی اشاره دارد.
در همین حال سناریوهای ۱/۵ یا ۲ درجه دما درواقع مسیرهای مختلفی برای محدود کردن افزایش میانگین دمای جهانی تا پایان این قرن به‌ترتیب به ۱/۵ درجۀ سانتی‌گراد یا ۲ درجۀ سانتی‌گراد بالاتر از سطوح ماقبل صنعتی شدن هستند که اهداف توافق پاریس است، معاهده‌ای جهانی که در سال ۲۰۱۵ تقریباً ۲۰۰ کشور برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و سازگاری با آثار آن امضا کردند. این سناریوها مبتنی بر مدل‌ها و پیش‌بینی‌های علمی هستند که تخمین می‌زنند انتشار گازهای گلخانه‌ای چقدر باید کاهش یابد و برای دستیابی به این اهداف چقدر انرژی تجدیدپذیر باید به کار گرفته شود.
سناریوی ۱/۵ درجۀ سانتی‌گراد بلندپروازانه‌تر است و نسبت به سناریوی ۲ درجۀ سانتی‌گراد به کاهش سریع‌تر و عمیق‌تری در انتشار گازهای گلخانه‌ای نیاز دارد. همچنین مزایای بیشتری از نظر اجتناب از بدترین تبعات تغییرات آب‌وهوایی و تضمین آینده‌ای پایدارتر و عادلانه برای همه به‌دنبال دارد. بااین‌حال، از نظر امکان‌سنجی فناوری، هزینه‌های اقتصادی و پذیرش اجتماعی نیز چالش‌های بیشتری ایجاد می‌کند.
سناریوی ۲ درجه سانتی‌گراد متعادل‌تر است و به انعطاف‌پذیری و برای اجرای گذار انرژی زمان بیشتری می‌دهد. همچنین هزینه‌های اولیه کمتر و اختلال کمتری در سیستم و سبک زندگی موجود دارد. بااین‌حال، خطرات بالاتری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست و رفاه انسان، به‌ویژه برای مناطق و جمعیت‌های آسیب‌پذیر به دنبال دارد.
جوادپور در بخش دیگری از مطلب خود، برخی سناریوهای مختلف گذار انرژی پیشنهادی قابل مطالعه را بدین‌ترتیب برشمرده است:
گزارش «سناریوهای گذار انرژی: تجربۀ جهانی و بهترین شیوه‌ها» از آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA) که مجموعه‌ای از ۵۰ روش از بالغ بر ۲۰ دولت و مؤسسۀ فنی در سراسر جهان ارائه می‌دهد که به بهبود شرایط موجود با استفاده و توسعۀ سناریوهای انرژی بلندمدت برای هدایت گذار به انرژی پاک اختصاص یافته‌اند.
گزارش «چشم‌انداز انتقال انرژی جهان: مسیر ۱/۵ درجه سانتی‌گراد» از آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، حوزه‌ها و اقدامات اولویت‌بندی‌شده براساس فناوری‌های موجود را که باید تا سال ۲۰۳۰ برای دستیابی به انتشار صفر خالص تا اواسط قرن محقق شوند، تشریح می‌کند. از سویی تأثیرات اجتماعی-اقتصادی مسیر ۱/۵ درجۀ سانتی‌گراد را بررسی کرده و راه‌هایی برای سرعت بخشیدن به پیشرفت در جهت دسترسی جهانی به انرژی پاک ارائه می‌دهد.
گزارش «چشم‌انداز گذار انرژی در جهان» یک مسیر گذار انرژی را که با جاه‌طلبی اقلیمی ۱/۵ درجه سانتی‌گراد هماهنگ شده توصیف کرده و راه‌حل‌های فناورانه و در دسترس ازجمله همهٔ منابع انرژی تجدیدپذیر را در اولویت قرار می‌دهد.
انرژی‌های نو و گذار انرژی
درحالی‌که گذار انرژی هنوز در مراحل اولیه است، به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر و بیش از هر مقطعی در دهۀ گذشته از حمایت سیاسی و حمایت سرمایه‌گذاران برخوردار شده است. بحران اوکراین نیز بر این جنبش اثرگذار بوده و کشورهای اتحادیۀ اروپا با فقدان دسترسی به گاز طبیعی که بهترین منبع برای سپری کردن دوران گذار انرژی محسوب می‌شود پویاتر به تأمین انرژی مورد نیاز از منابع تجدیدپذیر پرداختند. از طرفی روند سرمایه‌گذاری‌ها در بخش تحقیق و توسعه و کاربست انرژی‌های نو شتاب بیشتری پیدا کرده است.
خبر خوب این‌که برای صاحبان دارایی که بر سرمایه‌گذاری پایدار تمرکز دارند، مجموعۀ بزرگ و روبه‌رشدی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مرتبط با گذار انرژی که از تغییر جهانی به سمت صفر خالص پشتیبانی می‌کند وجود دارد.
انرژی‌های تجدیدپذیر و انرژی‌های سبز هردو برای گذار انرژی از سوخت‌های فسیلی به منابع انرژی کم‌کربن مهم هستند؛ بااین‌حال، یکی نیستند. در این‌جا خلاصه‌ای از تفاوت‌ها و نقش آن‌ها در گذار انرژی ارائه شده است.
انرژی تجدیدپذیر انرژی حاصل از منابع طبیعی است که می‌تواند در طول زمان شارژ یا دوباره تولید شود، مانند نور خورشید، باد، آب، انرژی زمین‌گرمایی و زیست‌توده. انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند، امنیت انرژی را افزایش دهند و فرصت‌های شغلی و اقتصادی ایجاد کنند.
انرژی سبز زیرمجموعه‌ای از انرژی‌های تجدیدپذیر است که کمترین تأثیرات محیط‌زیستی را دارد مانند انرژی خورشیدی، بادی و برق‌آبی. انرژی سبز به محیط طبیعی آسیب نمی‌رساند و هیچ‌گونه محصول جانبی مضر یا گاز گلخانه‌ای‌ای تولید و منتشر نمی‌کند. انرژی سبز همچنین می‌تواند کیفیت هوا، سلامت عمومی و عدالت اجتماعی را بهبود بخشد.
به‌طور کلی می‌توان گفت انرژی پاک انرژی‌ای است که هنگام استفاده، گازهای گلخانه‌ای منتشر نکند؛ مانند انرژی هسته‌ای، هیدروژن وCCS . انرژی پاک می‌تواند به کاهش تغییرات آب‌وهوایی و کاهش آلودگی هوا کمک کند، بااین‌حال، همۀ منابع انرژی پاک تجدیدپذیر یا سبز نیستند، زیرا برخی از آن‌ها ممکن است هزینه‌های محیط‌زیستی یا اجتماعی دیگری داشته باشند.
همانطور که می‌بینید، انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی سبز و انرژی پاک مفاهیم مرتبط اما متمایزی هستند. همۀ آن‌ها به روش‌ها و درجات مختلف به گذار انرژی کمک می‌کنند. هدف نهایی گذار انرژی دستیابی به کربن صفر یا انتشار صفر خالص تا اواسط قرن است، که به معنای متعادل کردن هرگونه انتشار با حذف آن‌ها از جو است. این امر مستلزم ترکیبی از انواع مختلف منابع انرژی تجدیدپذیر، سبز و پاک و همچنین اتخاذ سیاست‌ها، فناوری‌ها و رفتارهای مناسبی است که از فرآیند گذار انرژی حمایت می‌کنند. شایان ذکر است انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک متنوع هستند و شامل انواع مختلفی از منابع و فناوری‌ها، مانند فتوولتائیک خورشیدی، باد، زمین‌گرمایی، هسته‌ای، سوخت‌های زیستی، سوخت‌های مبتنی بر هیدروژن، باتری ذخیره‌سازی، شبکه هوشمند و زیرساخت‌های شارژ وسایل نقلیۀ الکتریکی می‌شوند. هر نوع انرژی از نظر هزینه، عملکرد، در دسترس بودن، مقیاس‌پذیری و تأثیر محیط‌زیستی مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد.
صدیقه جوادپور در خاتمه مطلب خود، از دیدگاه مؤسسۀ مک‌کینزی، آیندۀ انرژی‌های نو را اینگونه شرح داده است: «انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک برای دستیابی به انتشار خالص صفر تا اواسط قرن و کاهش تغییرات آب‌وهوایی ضروری هستند. آن‌ها همچنین می‌توانند مزایای متعددی مانند افزایش امنیت انرژی، ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی، و بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی عرضه کنند. همچنین انتظار می‌رود انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک در دهه‌های آینده به‌سرعت و به‌طرز چشمگیری رشد کند که تحت تأثیر عواملی مانند مقررات محیط‌زیستی جسورانه‌تر، افزایش تقاضای برق و افزایش تعهد شرکت‌ها قرار دارد. مک‌کینزی تخمین می‌زند که تا سال ۲۰۲۶، ظرفیت جهانی برق تجدیدپذیر بیش از ۸۰ درصد از سطح سال ۲۰۲۰ (به بیش از ۵۰۲۲ گیگاوات) افزایش یابد. از این رشد، دوسوم از باد و خورشید حاصل می‌شود که افزایشی ۱۵۰ درصدی (۳۴۰۴ گیگاوات) دارد. تا سال ۲۰۳۵، انرژی‌های تجدیدپذیر ۶۰ درصد از برق جهان را تولید خواهند کرد. بدون تردید انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک نیازمند قابلیت‌هایی قوی در کل زنجیرۀ ارزش از تولید تا ذخیره‌سازی و توزیع هستند. آن‌ها همچنین به سیاست‌ها و مقررات حمایتی، فناوری‌های نوآورانه و مدل‌های کسب‌وکار و مشارکت‌های مشترک بین ذی‌نفعان مختلف نیاز دارند. انتقال انرژی یک فرآیند پیچیده و پویاست که مستلزم نوآوری، انطباق و همکاری مستمر است.»
سخن آخر
هرچند ایران منابع دوم گازی دنیا و ذخایر ثابت‌شدۀ سوم دنیا در نفت را داراست و با انجام تدابیری چون ارتقای مدیریت انرژی از تولید تا توزیع، ارتقای تعمیرات و نگهداری و به‌روزرسانی تجهیزات و زیرساخت‌ها، از منظر امنیت انرژی می‌تواند کمترین میزان چالش را داشته باشد، اما تبدیل این منابع ملی به فرآورده سودآوری بیشتری برای کشور خواهد داشت و ازآن‌جاکه ایران پتانسیل زیادی برای مشارکت در گذار انرژی جهانی و تلاش‌های مرتبط با کاهش کربن صفر دارد، می‌تواند با رفع چالش‌ها و موانع پیش رو در راستای اهداف گذار انرژی گام‌های مؤثری بردارد. در این‌جا برخی از اقدامات احتمالی که کشور با ایجاد بستر مناسب می‌تواند انجام دهد برشمرده شده است:
ایران می‌تواند سهم خود از انرژی‌های تجدیدپذیر را در ترکیب تولید برقش افزایش دهد که در حال حاضر بسیار پایین و کمتر از ۱۰ درصد است. انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند وابستگی ایران به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد و کیفیت هوا و سلامت عمومی را بهبود بخشد. ایران منابع خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی فراوانی دارد که می‌توان از آن‌ها برای تولید برق پاک استفاده کرد.
ایران می‌تواند بهره‌وری انرژی خود را بهبود بخشد و شدت مصرف انرژی‌اش را که در بین بالاترین‌ها در جهان است کاهش دهد. بهره‌وری انرژی می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش امنیت انرژی شود. ایران می‌تواند فناوری‌ها و شیوه‌های کارآمدتری را در بخش‌های مختلف مانند صنعت، حمل‌ونقل، ساختمان و کشاورزی در خصوص چگونگی مصرف انرژی اتخاذ کند.
ایران می‌تواند سیاست‌ها و مقرراتی را اجرا کند که از انتقال انرژی و اهداف کربن صفر حمایت می‌کند. برای مثال، می‌تواند اهداف و مشوق‌هایی را برای استقرار انرژی‌های تجدیدپذیر، حذف تدریجی یارانه‌های سوخت‌های فسیلی، معرفی قیمت‌گذاری یا مالیات کربن، و ترویج سرمایه‌گذاری سبز تعیین کند.
ایران می‌تواند با سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برای دسترسی به فناوری‌ها، منابع مالی و بهترین شیوه‌ها برای گذار انرژی و کاهش کربن صفر همکاری کند. همچنین می‌تواند در طرح‌ها و پلتفرم‌های منطقه‌ای و جهانی که با هدف تسریع گذار انرژی پاک و رسیدگی به تغییرات آب‌وهوا انجام می‌شود مشارکت فعال داشته باشد.
موارد نامبرده برای ایران تنها برخی از اقدامات پیشنهادی است که به شرط ایجاد بستر حمایتی و قانونی مناسب، امکانپذیر خواهند بود، اما جامع و قطعی نیستند. گذار انرژی و کاهش کربن صفر فرآیندهای پیچیده و پویایی هستند که به نوآوری، سازگاری و همکاری مستمر نیاز دارند.
کارشناسان همواره تاکید می‌کنند که انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک برای دستیابی به انتشار خالص صفر تا اواسط قرن و کاهش تغییرات آب‌وهوایی ضروری هستند. آن‌ها همچنین می‌توانند مزایای متعددی مانند افزایش امنیت انرژی، ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی، و بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی عرضه کنند. در همین راستا مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را از راهکارهای کاهش تاثیرات اقلیمی و افزایش تاب‌آوری برشمرده و به خبرگزاری «ایسنا» گفته است: اگرچه اقتصاد برخی کشورها نظیر ایران وابسته به منابع هیدروکربن است و الزامات کاهش تولید و مصرف سوخت‌های فسیلی را نمی‌توان به‌راحتی به مرحله اجرا رساند چراکه از نظر اقتصادی دچار مشکل خواهیم شد. اما در این خصوص کشورهای مختلف با برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای جایگزین سعی در اجرای تعهدات بین‌المللی خود و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند.
رهنما یکی از راهکارهای کاهش تاثیرات اقلیمی را استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر ذکر نموده و تصریح کرده است: ایران از نظر وسعت مناطقی که تابش نور خورشید در برخی مواقع آن حدود ۱۲ تا ۱۳ ساعت است، قابلیت زیادی برای استحصال انرژی پاک از نور خورشید دارد علاوه بر آن می‌توانیم در مناطقی از ایران از انرژی بادی بهره ببریم و از آن برق تولید کنیم. به عنوان نمونه بر اساس برآورده‌های انجام شده، در منطقه «جیرنده» رودبار بالغ بر ۱۱۰۰ مگاوات برق ناشی از انرژی باد را می‌توانیم استحصال کنیم که معادل برق تولید شده در نیروگاه اتمی بوشهر است. از این راه می‌توان علاوه بر کاهش مصرف سوخت هیدروکربنی، انرژی مورد نیاز کشور را تامین کرد.
بدون تردید، تعلل در این مسیر بر دامنه مشکلات تمامی کشورها می‌افزاید، چراکه مطابق دیدگاه صاحب نظران در سال‌های اخیر، غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو، به‌ویژه دیاکسیدکربن، با سرعت زیادی افزایش یافته است. از عمده دلایل این افزایش دیاکسیدکربن سوزاندن زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی است که «سوخت‌های فسیلی» نامیده می‌شوند. مردم سراسر جهان، در حمل‌ونقل و تولید برق از سوخت‌های فسیلی به‌عنوان سوخت مناسب استفاده می‌کنند، همچنین سوخت‌های فسیلی در سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی خانگی و در فرایندهای صنعتی به کار گرفته می‌شوند.
جنگل‌زدایی در سراسر جهان نیز در تغییرات جوی نقش داشته است؛ چراکه درختان هنگام رشد دیاکسیدکربن را جذب می‌کنند و اگر قطع شوند، سوزانده یا رها شوند تا بپوسند، خود منشاء آزادسازی گازهای گلخانه‌ای می‌شوند.
غلظت دیاکسیدکربن در حال حاضر به یک و نیم برابر سطح زمان انقلاب صنعتی (در حدود ۲۰۰ سال پیش) نزدیک شده است. هرچه دیاکسیدکربن در جو بیشتر باشد، گرمای بیشتری به دام می‌افتد و زمین گرم‌تر می‌شود، که همان فرآیندی است که این روزها به نام «گرمایش جهانی» به‌کرّات شنیده می‌شود و نشانگر افزایش دمای جهانی در سراسر زمین از خشکی تا دریاست.
دانشمندان باور دارند مجموعه‌ای از عوامل بر دمای کرۀ زمین تأثیرگذار هستند که ازجملۀ آن‌ها می‌توان تغییر قدرت خورشید را نیز برشمرد. اما اطمینان زیادی دارند که عمدۀ گرمایش جهانی در سال‌های اخیر ناشی از فعالیت انسان‌هاست، که در درجه اول فعالیت‌هایی را دربر می‌گیرد که غلظت گازهای گلخانه‌ای را در جو افزایش داده است. درنهایت می‌توان گفت گرمایش زمین عامل اصلی چیزی است که امروزه آن را «تغییر آب‌وهوا/اقلیم» می‌نامیم.
تغییر اقلیم و پیامدهای آن
تغییر اقلیم به تغییر در میانگین شرایط آب‌وهوایی، ازجمله معیارهایی مانند دما، رطوبت، بارندگی، ابر و الگوهای وزش باد و تغییرات در فراوانی یا شدت این معیارها اشاره دارد. آب‌وهوای زمین در طول تاریخ زمین، در چرخه‌هایی که در دوره‌های زمانی بسیار طولانی رخ می‌دهد، بارها تغییر کرده و این یک روند طبیعی است؛ اما امروزه تمایل بر این است که از عبارت «تغییر آب‌وهوا/ اقلیم» برای اشاره به تغییرات بسیار سریع آب‌وهوا که طی ۵۰ سال گذشته یا بیشتر مشاهده شده است استفاده شود. شواهد علمی به‌وضوح نشان می‌دهد این تغییرات به‌وسیله چرخه‌های آب‌وهوایی طبیعی طولانی‌مدت، که طبیعت زمین است، ایجاد نمی‌شود و علت اصلی آن‌ها گرم شدن کرۀ زمین و فعالیت‌های انسانی مؤثر بر این افزایش گرماست. تغییرات اقلیمی پیامدهای عمیقی برای مردم و طبیعت زمین دارد. آثار تغییرات آب‌وهوایی که ما در حال حاضر شاهد هستیم متعدد است که نخستین اثر آن، تغییرات دمایی است.
افزایش میانگین دمای بالا به این معنی است که موج گرما در حال حاضر با تکرار بیشتری اتفاق می‌افتد. موج‌های گرمای شدیدی که اکنون شاهد هستیم به‌دلیل گرم شدن زمین ایجاد می‌شوند. افزایش دما همچنین رویدادهایی مانند آتش‌سوزی جنگل‌ها را که اخیرا ًنمونه‌ای از آن‌ها را در استرالیا شاهد بودیم، محتمل‌تر و شدیدتر می‌کند. بخش‌هایی از جهان، مانند دریای مدیترانه و آفریقای مرکزی و غربی، به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، دوره‌های بیشتر و شدیدتر خشکسالی را از سر می‌گذرانند.
افزایش بارندگی از دیگر آثار تغییرات آب‌وهوایی است. هوای گرم‌تر آب بیشتری را در خود نگه می‌دارد و با افزایش دما، احتمال بارش‌های شدیدتر بیشتر می‌شود. این افزایش بارندگی شدید می‌تواند منجر به افزایش سیل و آسیب دیدن اموال و تهدید زندگی انسان‌ها در مناطق تحت اثر شود. در انگلیس، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی رویدادهای آب‌وهوایی خاص، مانند بارندگی شدید در زمستان‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی رخ داده‌اند. حجم بارانی که در سال ۲۰۱۷ بر هیوستون آمریکا بارید، به دومین توفان پرهزینه‌ای تبدیل شد که از سال ۱۹۰۰ تاکنون ایالات متحده را درنوردیده است. تغییرات اقلیمی احتمال بارش‌های مخرب این‌چنینی را تا سه برابر بیشتر کرده است.
ایجاد تغییرات در میزان دسترسی به غذا وآب شیرین نیز به عنوان دیگر نشانه‌های تغییرات آب‌وهوایی قابل ذکر است. تغییر الگوهای آب‌وهوایی بر میزان محصول قابل برداشت از سطح زیرکشت تأثیر گذاشته است. در برخی از مناطق جهان تغییرات آب‌وهوایی به رشد بازده کمک کرده است، اما بازده کلی افزایش نیافته است. زیرا با تغییر اقلیم، میزان در دسترس بودن آب شیرین برای آشامیدن و کشاورزی در برخی نقاط نیز تحت تأثیر قرار گرفته است، به‌ویژه در سرزمین‌های پایین‌دست یخچال‌های طبیعیِ در حال آب شدن و در مناطقی مانند آلپ اروپایی. یخچال‌ها منبع مهم آب آشامیدنی برای تقریباً یک‌سوم جمعیت جهان هستند.
بالا آمدن سطح دریا هم از دیگر نشانه‌های بارز تغییرات آب‌وهوایی است. دمای بالاتر هوا باعث ذوب شدن «صفحه‌های یخی» عظیم در قطب جنوب و گرینلند که به اقیانوس‌ها سرازیر می‌شوند شده است. این گرم شدن زمین همچنین باعث انبساط آب دریا و افزایش حجم آن می‌شود (شبیه به نحوۀ منبسط شدن مایع درون دماسنج هنگام گرم شدن). هر دوی این عوامل باعث افزایش سطح آب‌های جهانی می‌شوند. سطح آب دریاها از ابتدای قرن بیستم حدود ۲۰ سانتی‌متر افزایش یافته است. این باعث شده موج‌های توفانی ناشی از افزایش سطح دریا که در طول توفان‌های شدید پدید می‌آید از مرز دریایی موجود فراتر رود و باعث سیل شود. ازآن‌جاکه در سراسر جهان بسیاری از شهرهای پرجمعیت در مناطق ساحلی کم‌ارتفاع قرار دارند، این خطر می‌تواند زندگی تعداد زیادی از مردم را متأثر کند. این امر به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه مانند بنگلادش صادق است، اما شهرهایی مانند ونیز و میامی نیز سطح‌شان نسبت به دریای آزاد پایین است، ازاین‌رو آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. در بریتانیا، افزایش سطح آب دریاها باعث خالی شدن مناطق ساحلی از مردم شده است؛ مانند روستای فیربورن در سواحل ولز.
از دست دادن تنوع زیستی و طبیعت نیز به عنوان یکی دیگر از آثار تغییرات آب‌وهوایی مطرح است. افزایش دمای آب در اقیانوس‌ها، بر حیات اقیانوس‌ها اثر می‌گذارد. گرمای اقیانوسی سال ۲۰۱۶ باعث آسیب دیدن دیوارۀ مرجانی بزرگ شد، گرمایی که تا قبل از انقلاب صنعتی (در حدود ۲۰۰ سال پیش) بسیار بعید می‌نمود، اما در حال حاضر به احتمال زیاد با تداوم تغییرات آب‌وهوای امروزی انتظار می‌رود به طور متوسط در هر سه سال یک بار اتفاق بیفتد. شرایط فعلی اقیانوس حداقل در ۶۵ میلیون سال گذشته حاکم نبوده است. شواهدی مبنی بر تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر طبیعت روی زمین وجود دارد که نشان می‌دهد بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری به‌دلیل گرم شدن هوا به مناطق جدید منتقل می‌شوند.
همانطور که اشاره شد، آثار و پیامدهای این مسئله متنوع و خسارت بار است، از این رو صدیقه جوادپور، در مطلب «نقش انرژی‌های تجدیدپذیر و سبز در سناریوهای تغییر اقلیم» می‌نویسد: «با افزایش درک دولتمردان و عموم جوامع از نقش پیشرفت تکنولوژیک انسان در تغییر اقلیم و آثار جبران‌ناپذیر آن بر گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری و زیست‌بوم انسانی، زنگ خطر به‌صدا درآمده و حکومت‌ها در سرتاسر جهان درصدد چاره‌جویی برآمده‌اند.»
گذار انرژی، کربن صفر و سناریوهای ۱/۵ و ۲ درجۀ سانتی‌گراد
جوادپور در ادامه تاکید می‌کند: منبع اصلی گازهای گلخانه‌ای سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی است اما به دلیل محدود بودن و آلاینده و پرهزینه بودن‌شان، نیاز به گذار به منابع انرژی پاک‌تر، تجدیدپذیر و پایدار مانند انرژی خورشیدی، باد، آبی، زیست‌توده و زمین‌گرمایی برای بشر احساس شده. این همان چیزی است که به آن «گذار انرژی» گفته می‌شود که عبارت است از تغییر منبع انرژی از سوخت‌های فسیلی به منابع انرژی کم‌کربن یا بدون کربن. کربن صفر اصطلاحی است که به دستیابی به انتشار گازهای گلخانه‌ای خالص صفر از تمام فعالیت‌های انسانی اشاره دارد.
در همین حال سناریوهای ۱/۵ یا ۲ درجه دما درواقع مسیرهای مختلفی برای محدود کردن افزایش میانگین دمای جهانی تا پایان این قرن به‌ترتیب به ۱/۵ درجۀ سانتی‌گراد یا ۲ درجۀ سانتی‌گراد بالاتر از سطوح ماقبل صنعتی شدن هستند که اهداف توافق پاریس است، معاهده‌ای جهانی که در سال ۲۰۱۵ تقریباً ۲۰۰ کشور برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و سازگاری با آثار آن امضا کردند. این سناریوها مبتنی بر مدل‌ها و پیش‌بینی‌های علمی هستند که تخمین می‌زنند انتشار گازهای گلخانه‌ای چقدر باید کاهش یابد و برای دستیابی به این اهداف چقدر انرژی تجدیدپذیر باید به کار گرفته شود.
سناریوی ۱/۵ درجۀ سانتی‌گراد بلندپروازانه‌تر است و نسبت به سناریوی ۲ درجۀ سانتی‌گراد به کاهش سریع‌تر و عمیق‌تری در انتشار گازهای گلخانه‌ای نیاز دارد. همچنین مزایای بیشتری از نظر اجتناب از بدترین تبعات تغییرات آب‌وهوایی و تضمین آینده‌ای پایدارتر و عادلانه برای همه به‌دنبال دارد. بااین‌حال، از نظر امکان‌سنجی فناوری، هزینه‌های اقتصادی و پذیرش اجتماعی نیز چالش‌های بیشتری ایجاد می‌کند.
سناریوی ۲ درجه سانتی‌گراد متعادل‌تر است و به انعطاف‌پذیری و برای اجرای گذار انرژی زمان بیشتری می‌دهد. همچنین هزینه‌های اولیه کمتر و اختلال کمتری در سیستم و سبک زندگی موجود دارد. بااین‌حال، خطرات بالاتری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست و رفاه انسان، به‌ویژه برای مناطق و جمعیت‌های آسیب‌پذیر به دنبال دارد.
جوادپور در بخش دیگری از مطلب خود، برخی سناریوهای مختلف گذار انرژی پیشنهادی قابل مطالعه را بدین‌ترتیب برشمرده است:
گزارش «سناریوهای گذار انرژی: تجربۀ جهانی و بهترین شیوه‌ها» از آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA) که مجموعه‌ای از ۵۰ روش از بالغ بر ۲۰ دولت و مؤسسۀ فنی در سراسر جهان ارائه می‌دهد که به بهبود شرایط موجود با استفاده و توسعۀ سناریوهای انرژی بلندمدت برای هدایت گذار به انرژی پاک اختصاص یافته‌اند.
گزارش «چشم‌انداز انتقال انرژی جهان: مسیر ۱/۵ درجه سانتی‌گراد» از آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، حوزه‌ها و اقدامات اولویت‌بندی‌شده براساس فناوری‌های موجود را که باید تا سال ۲۰۳۰ برای دستیابی به انتشار صفر خالص تا اواسط قرن محقق شوند، تشریح می‌کند. از سویی تأثیرات اجتماعی-اقتصادی مسیر ۱/۵ درجۀ سانتی‌گراد را بررسی کرده و راه‌هایی برای سرعت بخشیدن به پیشرفت در جهت دسترسی جهانی به انرژی پاک ارائه می‌دهد.
گزارش «چشم‌انداز گذار انرژی در جهان» یک مسیر گذار انرژی را که با جاه‌طلبی اقلیمی ۱/۵ درجه سانتی‌گراد هماهنگ شده توصیف کرده و راه‌حل‌های فناورانه و در دسترس ازجمله همهٔ منابع انرژی تجدیدپذیر را در اولویت قرار می‌دهد.
انرژی‌های نو و گذار انرژی
درحالی‌که گذار انرژی هنوز در مراحل اولیه است، به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر و بیش از هر مقطعی در دهۀ گذشته از حمایت سیاسی و حمایت سرمایه‌گذاران برخوردار شده است. بحران اوکراین نیز بر این جنبش اثرگذار بوده و کشورهای اتحادیۀ اروپا با فقدان دسترسی به گاز طبیعی که بهترین منبع برای سپری کردن دوران گذار انرژی محسوب می‌شود پویاتر به تأمین انرژی مورد نیاز از منابع تجدیدپذیر پرداختند. از طرفی روند سرمایه‌گذاری‌ها در بخش تحقیق و توسعه و کاربست انرژی‌های نو شتاب بیشتری پیدا کرده است.
خبر خوب این‌که برای صاحبان دارایی که بر سرمایه‌گذاری پایدار تمرکز دارند، مجموعۀ بزرگ و روبه‌رشدی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مرتبط با گذار انرژی که از تغییر جهانی به سمت صفر خالص پشتیبانی می‌کند وجود دارد.
انرژی‌های تجدیدپذیر و انرژی‌های سبز هردو برای گذار انرژی از سوخت‌های فسیلی به منابع انرژی کم‌کربن مهم هستند؛ بااین‌حال، یکی نیستند. در این‌جا خلاصه‌ای از تفاوت‌ها و نقش آن‌ها در گذار انرژی ارائه شده است.
انرژی تجدیدپذیر انرژی حاصل از منابع طبیعی است که می‌تواند در طول زمان شارژ یا دوباره تولید شود، مانند نور خورشید، باد، آب، انرژی زمین‌گرمایی و زیست‌توده. انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند، امنیت انرژی را افزایش دهند و فرصت‌های شغلی و اقتصادی ایجاد کنند.
انرژی سبز زیرمجموعه‌ای از انرژی‌های تجدیدپذیر است که کمترین تأثیرات محیط‌زیستی را دارد مانند انرژی خورشیدی، بادی و برق‌آبی. انرژی سبز به محیط طبیعی آسیب نمی‌رساند و هیچ‌گونه محصول جانبی مضر یا گاز گلخانه‌ای‌ای تولید و منتشر نمی‌کند. انرژی سبز همچنین می‌تواند کیفیت هوا، سلامت عمومی و عدالت اجتماعی را بهبود بخشد.
به‌طور کلی می‌توان گفت انرژی پاک انرژی‌ای است که هنگام استفاده، گازهای گلخانه‌ای منتشر نکند؛ مانند انرژی هسته‌ای، هیدروژن وCCS . انرژی پاک می‌تواند به کاهش تغییرات آب‌وهوایی و کاهش آلودگی هوا کمک کند، بااین‌حال، همۀ منابع انرژی پاک تجدیدپذیر یا سبز نیستند، زیرا برخی از آن‌ها ممکن است هزینه‌های محیط‌زیستی یا اجتماعی دیگری داشته باشند.
همانطور که می‌بینید، انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی سبز و انرژی پاک مفاهیم مرتبط اما متمایزی هستند. همۀ آن‌ها به روش‌ها و درجات مختلف به گذار انرژی کمک می‌کنند. هدف نهایی گذار انرژی دستیابی به کربن صفر یا انتشار صفر خالص تا اواسط قرن است، که به معنای متعادل کردن هرگونه انتشار با حذف آن‌ها از جو است. این امر مستلزم ترکیبی از انواع مختلف منابع انرژی تجدیدپذیر، سبز و پاک و همچنین اتخاذ سیاست‌ها، فناوری‌ها و رفتارهای مناسبی است که از فرآیند گذار انرژی حمایت می‌کنند. شایان ذکر است انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک متنوع هستند و شامل انواع مختلفی از منابع و فناوری‌ها، مانند فتوولتائیک خورشیدی، باد، زمین‌گرمایی، هسته‌ای، سوخت‌های زیستی، سوخت‌های مبتنی بر هیدروژن، باتری ذخیره‌سازی، شبکه هوشمند و زیرساخت‌های شارژ وسایل نقلیۀ الکتریکی می‌شوند. هر نوع انرژی از نظر هزینه، عملکرد، در دسترس بودن، مقیاس‌پذیری و تأثیر محیط‌زیستی مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد.
صدیقه جوادپور در خاتمه مطلب خود، از دیدگاه مؤسسۀ مک‌کینزی، آیندۀ انرژی‌های نو را اینگونه شرح داده است: «انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک برای دستیابی به انتشار خالص صفر تا اواسط قرن و کاهش تغییرات آب‌وهوایی ضروری هستند. آن‌ها همچنین می‌توانند مزایای متعددی مانند افزایش امنیت انرژی، ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی، و بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی عرضه کنند. همچنین انتظار می‌رود انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک در دهه‌های آینده به‌سرعت و به‌طرز چشمگیری رشد کند که تحت تأثیر عواملی مانند مقررات محیط‌زیستی جسورانه‌تر، افزایش تقاضای برق و افزایش تعهد شرکت‌ها قرار دارد. مک‌کینزی تخمین می‌زند که تا سال ۲۰۲۶، ظرفیت جهانی برق تجدیدپذیر بیش از ۸۰ درصد از سطح سال ۲۰۲۰ (به بیش از ۵۰۲۲ گیگاوات) افزایش یابد. از این رشد، دوسوم از باد و خورشید حاصل می‌شود که افزایشی ۱۵۰ درصدی (۳۴۰۴ گیگاوات) دارد. تا سال ۲۰۳۵، انرژی‌های تجدیدپذیر ۶۰ درصد از برق جهان را تولید خواهند کرد. بدون تردید انرژی‌های تجدیدپذیر، سبز یا پاک نیازمند قابلیت‌هایی قوی در کل زنجیرۀ ارزش از تولید تا ذخیره‌سازی و توزیع هستند. آن‌ها همچنین به سیاست‌ها و مقررات حمایتی، فناوری‌های نوآورانه و مدل‌های کسب‌وکار و مشارکت‌های مشترک بین ذی‌نفعان مختلف نیاز دارند. انتقال انرژی یک فرآیند پیچیده و پویاست که مستلزم نوآوری، انطباق و همکاری مستمر است.»
سخن آخر
هرچند ایران منابع دوم گازی دنیا و ذخایر ثابت‌شدۀ سوم دنیا در نفت را داراست و با انجام تدابیری چون ارتقای مدیریت انرژی از تولید تا توزیع، ارتقای تعمیرات و نگهداری و به‌روزرسانی تجهیزات و زیرساخت‌ها، از منظر امنیت انرژی می‌تواند کمترین میزان چالش را داشته باشد، اما تبدیل این منابع ملی به فرآورده سودآوری بیشتری برای کشور خواهد داشت و ازآن‌جاکه ایران پتانسیل زیادی برای مشارکت در گذار انرژی جهانی و تلاش‌های مرتبط با کاهش کربن صفر دارد، می‌تواند با رفع چالش‌ها و موانع پیش رو در راستای اهداف گذار انرژی گام‌های مؤثری بردارد. در این‌جا برخی از اقدامات احتمالی که کشور با ایجاد بستر مناسب می‌تواند انجام دهد برشمرده شده است:
ایران می‌تواند سهم خود از انرژی‌های تجدیدپذیر را در ترکیب تولید برقش افزایش دهد که در حال حاضر بسیار پایین و کمتر از ۱۰ درصد است. انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند وابستگی ایران به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد و کیفیت هوا و سلامت عمومی را بهبود بخشد. ایران منابع خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی فراوانی دارد که می‌توان از آن‌ها برای تولید برق پاک استفاده کرد.
ایران می‌تواند بهره‌وری انرژی خود را بهبود بخشد و شدت مصرف انرژی‌اش را که در بین بالاترین‌ها در جهان است کاهش دهد. بهره‌وری انرژی می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش امنیت انرژی شود. ایران می‌تواند فناوری‌ها و شیوه‌های کارآمدتری را در بخش‌های مختلف مانند صنعت، حمل‌ونقل، ساختمان و کشاورزی در خصوص چگونگی مصرف انرژی اتخاذ کند.
ایران می‌تواند سیاست‌ها و مقرراتی را اجرا کند که از انتقال انرژی و اهداف کربن صفر حمایت می‌کند. برای مثال، می‌تواند اهداف و مشوق‌هایی را برای استقرار انرژی‌های تجدیدپذیر، حذف تدریجی یارانه‌های سوخت‌های فسیلی، معرفی قیمت‌گذاری یا مالیات کربن، و ترویج سرمایه‌گذاری سبز تعیین کند.
ایران می‌تواند با سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برای دسترسی به فناوری‌ها، منابع مالی و بهترین شیوه‌ها برای گذار انرژی و کاهش کربن صفر همکاری کند. همچنین می‌تواند در طرح‌ها و پلتفرم‌های منطقه‌ای و جهانی که با هدف تسریع گذار انرژی پاک و رسیدگی به تغییرات آب‌وهوا انجام می‌شود مشارکت فعال داشته باشد.
موارد نامبرده برای ایران تنها برخی از اقدامات پیشنهادی است که به شرط ایجاد بستر حمایتی و قانونی مناسب، امکانپذیر خواهند بود، اما جامع و قطعی نیستند. گذار انرژی و کاهش کربن صفر فرآیندهای پیچیده و پویایی هستند که به نوآوری، سازگاری و همکاری مستمر نیاز دارند.
