در ناملایمات مراقب کودکان باشیم
وقتی رویدادهای تلخ سرفصل خبرها می‌شود، احساساتی مانند ترس، غم، خشم و اضطراب در همه افراد بروز می‌کند، اما کودکان حساس‌ترین اعضای جامعه هستند و بیش از دیگران تحت تأثیر این احساسات ناخوشایند قرار می‌گیرند، در چنین شرایطی معمولا سؤال اصلی والدین این است که «چگونه با فرزندان خود در مورد این رویدادها صحبت کنند؟» و «چگونه کودک را از آسیب‌های روانی ناشی از شنیدن اخبار تلخ برحذر دارند؟»
کودکان همیشه احساس امنیت و آرامش را از بزرگسالان تمنا می‌کنند و در مواقع بحران نگاه کودکانه‌شان به واکنش و راهکارهای مدیریتی والدین معطوف می‌شود. سه روانشناس در مطلب پیش‌رو راهکارهایی ارائه کرده‌اند تا بتوان با کودک در خصوص اخبار نگران کننده وارد گفت‌وگو شد و با برخی اقدامات از درگیر شدن افراطی ذهن کودک درباره موضوع جنگ و وحشت ناشی از آن جلوگیری کرد.
علیرضا سهند، در قامت روانشناس کودک در‌این‌باره می‌گوید: «ممکن است کودک از ترس و یا نگرانی زیاد در‌خصوص خبر‌های تلخ با والدین خود صحبت نکند و یا آن‌قدر کوچک باشد که مفهوم خبر‌های تلخ برای او سخت باشد اما به هر حال اخبار ناگوار روی ذهن و روان کودک تأثير منفی خود را به‌جا می‌گذارد، بنابراین والدین و مراقبین کودک باید وارد عمل شده و در یک موقعیت و مکان مناسب سر صحبت را با او باز کنند. بهتر است زمانی را انتخاب کرد که کودک توجه کافی به صحبت‌های والدین داشته باشد و در ضمن مکانی باشد که در آن احساس امنیت حاکم باشد. قطعا انتخاب زمان شب و پیش از خواب، مناسب نیست و ممکن است تمام شب ذهن کودک را به خود مشغول سازد و یا ممکن است کودک دچار کابوس و یا شب ادراری شود. همچنین باید به سن کودک هم توجه کرد و متناسب با سن او صحبت را آغاز نمود. لازم است ابتدا والدین دریابند که اطلاعات کودک تا چه حد است، گاهی ممکن است اخبار تلخ آنقدر‌ها هم ذهن کودک را به خود معطوف نکرده باشد پس لزومی ندارد به او استرس وارد کرد. والدین بیش از هر کس دیگری فرزند خود را می‌شناسند و باتوجه به محیط‌هایی که او در طول روز در آن مکان‌ها حضور دارد، می‌توان ارزیابی کرد که اگر کودک ساعاتی از روز را با پدربزرگ و مادربزرگش سپری می‌کند و رادیو و یا تلویزیون خانه پدر بزرگ و مادربزرگ روشن است و دائم در حال پخش اخبار است قطعا کودک خواسته یا ناخواسته اخبار هولناک را می‌شنود، حتی اگر معنای بسیاری از کلمات و عبارت خبری را متوجه نشود. قضیه وقتی بغرنج‌تر می‌شود که کودک در معرض اخبار دیداری قرار می‌گیرد و صحنه‌های جنگ، چهره مضطرب افراد، خانه‌های تخریب‌شده و صحنه‌هایی ناگوار را مشاهده می‌کند و آن را در کنار کلمات و عبارات مجری خبر قرار می‌دهد و اینجاست که سطح اضطراب و نگرانی او دو‌چندان خواهد شد.»
این روانشناس اضافه می‌کند: «حتما باید بررسی کرد که کودک تا چه حدی در معرض اخبار قرار دارد. والدین می‌توانند از رفتار‌های کودک، سطح اضطراب و استرس او را بسنجند. به هر روی صحبت کردن، روشی مطلوب است و ممکن است کودک از ترس و نگرانی شدید در سکوت کامل با اخباری که شنیده سرو کله بزند و این برای سلامت روان کودک یک فاجعه بزرگ است. می‌توان با نقاشی یا داستان صحبت درباره خبر‌های تلخ را آغاز کرد. کودکان می‌توانند اخبار را از طرق مختلف کشف کنند، بنابراین مهم است که والدین آنچه را که کودک می‌بیند و می‌شنود بررسی کنند. ممکن است کودکان به‌صورت آنلاین و یا در شبکه‌های اجتماعی این اخبار را بدون هیچ سانسوری مشاهده کنند. احتمال دارد در مدرسه و در جمع دوستان و حتی از طریق رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون، ماهواره و یا رادیو اخبار را ببینند و بشنوند. لازم است ابتدا ارزیابی کرد که کودک چقدر در معرض اخبار قرار دارد و اطلاعات خود را از چه منابعی کسب کرده است. در گام نخست باید اطلاعات درست را به کودک منتقل و از کتمان حقیقت و دروغگویی در‌خصوص اخبار پرهیز کرد. در غیر این صورت کودک اعتمادش را به گفته‌های والدین از دست می‌دهد و سطح استرسش بیشتر خواهد شد، چرا که توجیه او از دروغگویی و یا کتمان واقعیت توسط پدر و مادر و یا اولیای مدرسه ممکن است وخامت اوضاع تلقی شود. یک جریان مداوم از تصاویر و عناوین ناراحت کننده می‌تواند این احساس را ایجاد کند که بحران در اطراف ما وجود دارد. کودکان کوچک‌تر بین تصاویر روی صفحه و واقعیت شخصی خود تمایز قائل نشده و ممکن است باور کنند که در معرض خطر فوری قرار دارند، حتی اگر درگیری دور‌تر اتفاق بیفتد. کودکان بزرگ‌تر ممکن است مسائل نگران‌کننده‌ای را در رسانه‌های اجتماعی دیده باشند و از چگونگی تشدید رویدادها بترسند.»
بگذارید کودک احساساتش را ابراز کند
سهند در ادامه تأكيد می‌کند: «مهم است نگرانی‌های کودکان را نادیده نگیریم. اگر آن‌ها سؤالی می‌پرسند که ممکن است به نظر ما بحرانی و عجیب باشد، مانند «آیا همه ما قرار است بمیریم؟»، به آن‌ها اطمینان دهیم که این اتفاق نمی‌افتد. باید سعی کنیم با کودک صحبت کرده و درباره آنچه شنیده و دلیل نگرانی‌اش سؤالاتی بپرسیم، باید متوجه شویم که نگرانی‌های او از کجا می‌آید، و اطمینان دهیم که همواره در کنار او هستیم. حتما لازم است احساسات او را تصدیق کرده و بگوییم هر چه احساس می‌کند طبیعی است. باید به کودکان توجه کامل نشان داد و به آن‌ها گوش داد و یادآوری کرد که هر زمان که بخواهند می‌توانند با والدین یا بزرگسالان مورد اعتماد خود درباره نگرانی‌های‌شان صحبت کنند. کودکان حق دارند بدانند در دنیا چه می‌گذرد، اما بزرگسالان نیز مسئولیت دارند که آن‌ها را از ناراحتی در امان نگه دارند. والدین باید واکنش‌های کودک را ارزیابی و نسبت به سطح اضطراب او حساس باشند. اگر والدین نسبت به اتفاقی که در حال رخ دادن است، غمگین یا ناراحت باشند، طبیعی است. اما باید به‌خاطر داشت که کودکان نشانه‌های عاطفی خود را از بزرگسالان دریافت می‌کنند، بنابراین نباید هیچ ترسی را بیش‌از‌حد با کودک در میان گذاشت، حتما باید آرام صحبت کرد و مراقب زبان بدن خود مانند حالات چهره بود.»
این روانشناس تصریح می‌کند: «والدین باید بدانند که برخی از منابع آنلاین خبری دقیق نیستند و اهمیت یافتن منابع قابل‌اعتماد را باید برای کودک تشریح و مراقب کلام خود و کلماتی که استفاده می‌کنند باشند. آنچه که می‌گویند، لحن و انتخاب کلمات حتی حالت چهره می‌تواند تأثير مستقیمی بر کودک داشته باشد. همان‌طور که مکالمه خود را پایان می‌دهند، مهم است که مطمئن شوند که کودک را در حالت پریشانی رها نمی‌کنند. والدین باید سعی کنند سطح اضطراب کودک را با تماشای زبان بدن ارزیابی کنند و در نظر بگیرند که آیا کودک از لحن معمول خود استفاده می‌کند، ظاهر آرامی دارد، ریتم تنفسش متعادل است؟ همچنین باید به کودک یادآوری کرد که برای او اهمیت زیادی قائل هستند و هر زمان که احساس نگرانی می‌کند حاضرند به حرف‌ها و نگرانی‌های او گوش داده و او را حمایت کنند. لازم است به بررسی وضعیت فرزند ادامه داد تا مشخص شود وضعیت او چگونه است. چه احساسی دارد؟ آیا او سؤال یا ابهام جدیدی دارد که مایل است در مورد آن صحبت کند؟ اگر به نظر می‌رسد کودک نگران یا مضطرب است، باید مراقب هر‌گونه تغییر در نحوه رفتار یا احساس او بود، مانند معده درد، سردرد، کابوس‌ها یا مشکلات خواب. کودکان واکنش‌های متفاوتی نسبت به رویدادهای نامطلوب دارند و برخی از نشانه‌های پریشانی ممکن است چندان آشکار نباشند. کودکان کوچک‌تر ممکن است بیشتر از حد معمول به والدین نزدیک شده و وابستگی بیشتری از خود نشان بدهند، در‌حالی‌که نوجوانان ممکن است غم‌و‌اندوه یا عصبانیت شدیدی نشان دهند. بسیاری از این واکنش‌ها طبیعی فقط برای مدت کوتاهی دوام می‌آورند و اگر این واکنش‌ها برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، احتمالا کودک به حمایت متخصص و یا مشاوره با روانشناس نیاز دارد. والدین می‌توانند از طریق انجام فعالیت‌هایی مانند تنفس عمیق، سطح استرس کودک را کاهش دهند.»
کودکان نیاز دارند جهان را جایی امن و قابل پیش‌بینی ببینند
صدرا حسین زاده، از دیگر روانشناسان حوزه کودک نیز در‌این‌باره عنوان می‌کند: «کودکان در تمایز میان خیال و واقعیت دقیق نیستند و برخی از آن‌ها ممکن است فکر کنند یک واقعه ترسناک هر بار که آن‌ها شاهد پخش مجددش از تلویزیون هستند، دوباره در حال تکرار شدن است. خود ما هم شاید این‌گونه نباشیم ولی اثر بارها شنیدن و دیدن یک خبر بد برایمان کمتر از این هم نیست! دیدن اخبار می‌تواند کودکان را بترساند و گیج کند، زیرا آن‌ها نیاز دارند که جهان را به‌عنوان جایی امن و قابل پیش‌بینی ببینند، به‌خصوص در مکان‌هایی مانند مهدکودک، پیشدبستانی یا دبستان که آن‌ها به طور مرتب در آن وقت می‌گذرانند. سن کودک نیز در میزان آگاهی آن‌ها از واقعه تأثير خواهد داشت. یک کودک خردسال ممکن است در معرض اخبار ترسناک قرار نگیرد یا آن‌قدر از آن نفهمد که بترسد. یک کودک دبستانی که ممکن است بیشتر در معرض تولیدات رسانه‌ای قرار داشته باشد و صحبت‌های بیشتری را در زمین بازی بشنود، احتمال بیشتری دارد که اتفاقات جدی را متوجه شود. اگر کودک کلا بی‌خبر است و هیچ نشانه‌ای از اضطراب نشان نمی‌دهد، پس نیازی به صحبت کردن با او درباره یک واقعه خشونت‌بار نیست. اما اگر او از آن آگاه است، باید دید چقد از موضوع مطلع است تا بعد بتوان هر‌گونه تصور غلطی را از بین برد.»
واکنش والدین نسبت به اخبار خشونت‌بار چه تأثیری روی کودک دارد
این روانشناس عنوان می‌کند: «کودکان در هر سنی که باشند، حتی زیر یک سال، متوجه جو عاطفی و حال‌و‌هوای حاکم بر خانه خواهند شد و آن را منعکس می‌کنند. بنابراین، حتی اگر کودک آنچه را که اتفاق افتاده است دقیقا نفهمد، تحت‌تأثير واکنش والدین و سایر بزرگسالان قرار خواهد گرفت. اگر والدین آرام باشند، ممکن است کودک به‌سرعت رویداد پیش‌آمده را فراموش کند. اما اگر ناراحت باشند، احتمالا احساس ناراحتی خواهد کرد، حتی اگر دلیل آن را نداند. چنانچه بزرگسالان به شکلی متفاوت رفتار کنند، مهم است که برای اطمینان خاطر دادن به او و ارائه توضیحاتی متناسب با سن کودک آمادگی داشت. کودکان خردسال در تشخیص خیال از واقعیت زیاد دقیق نیستند. برخی از کودکان فکر می‌کنند یک واقعه، هر بار که آن را از تلویزیون می‌بینند، دوباره و همان زمان در حال اتفاق‌افتادن است. همچنین ممکن است این واقعیت را درک نکرده و متوجه نشوند اتفاق بدی که افتاده، در مدرسه‌ای خیلی دور از مدرسه یا پیشدبستانی خودش است و در پیشدبستانی یا مهدکودک او نیست. بهترین راهکار این است که از قرار گرفتن کودک در معرض محتوا‌های خشونت‌آمیز از طریق اخبار، برنامه‌های تلویزیونی یا فیلم‌ها، تا حد ممکن جلوگیری کرد. حتی اگر کودک در جایی از خانه است که صدای اخبار را می‌شنود، والدین نباید اخبار نگاه کرده یا در مورد یک رویداد خشونت‌بار با بزرگسالان دیگر بحث کنند. روزنامه‌ها یا مجلات حاوی تصاویر پرجزئیات را باید دور از دسترس نگه داشت و وقتی کودک در همان نزدیکی است، اخبار را روی هیچ ابزار و رسانه‌ای تماشا نکرد.»
چطور در مورد وقایع خشونت‌باری که کودک در اخبار شنیده است با او حرف زد
نسرین حاتمی از دیگر روانشناسان حوزه کودک می‌گوید: «کودکان نباید اخبار بد و ترسناک را بشنوند و ببینند» بله، این را همه ما می‌دانیم، اما اگر کودکان اتفاقی اخبار بد و خشونت‌بار را شنیده یا دیده‌اند، باید به کودک اطمینان داد که او در امان است. مهم‌ترین کار این است که به او یادآوری کرد که افراد زیادی برای حفظ امنیت کودکان تلاش می‌کنند.
باید خاطرنشان کرد که غریبه‌ها به مدرسه یا مهدکودک او راه داده نمی‌شوند و به او اطمینان داد دیگرانی که برای او مهمند نیز در امان هستند. اگر او بپرسد: «مامان‌بزرگ حالش خوبه؟» بگویید: «بله، مامان‌بزرگ حالش خوبه و از جایی که اون اتفاقات بد‌افتاده هم خیلی دوره. دوست داری بهش زنگ بزنی و باهاش صحبت کنی؟» بگذارید فرزندتان بداند که داشتن احساساتی متفاوت، مانند ترس هم طبیعی است. او را تشویق کنید که به شما بگوید چه احساسی دارد. می‌توانید با گفتن این‌که شما از آنچه اتفاق افتاده است احساس ناراحتی می‌کنید به او یک الگو بدهید. استفاده از کار‌های هنری، مثل کاردستی یا نقش بازی کردن می‌تواند برای بچه‌ها راهی مناسب برای بیان احساساتی باشد که بیان آن‌ها به شکل کلمات برایشان دشوار است.»
سیل اخبار را محدود کنید
این روانشناس توضیح می‌دهد: «به هنگام شنیدن خبر بد باید از کودک بخواهید دستش را روی دیافراگرام بالای شکمش قرار دهد. حالا از کودک بخواهید یک نفس عمیق بکشد و ۵ ثانیه نفس خود را حبس کند. کودک باید با فشار، هوای حبس شده در قفسه سینه‌اش را بیرون بدهد. لازم است او عمل دم را از راه بینی و عمل بازدم را از راه دهان انجام دهد. چند دقیقه این تمرین را با کودک خود انجام دهید. تفریحات شاد و سالمی را فراهم کنید. مثلا یک انیمیشن شاد پخش کنید و یا یک بعدازظهر با فرزندتان به پارک بروید و با او بازی کنید. اگر استرس و نگرانی خود را مطرح کرد، آماده‌باشید که با او صحبت کنید معمولا این اتفاق درست قبل از خواب پیش می‌آید، سعی کنید با کار‌های مثبتی مانند خواندن یک داستان مورد علاقه، نوازش کودک، و یا خواندن لالایی او را آرام کنید و تا زمانی که کودک به خواب عمیق فرو نرفته است در کنار او بمانید. متوجه باشید که فرزندتان تا چه اندازه در معرض اخبار قرار دارد. اخبار جنگ مملو از عناوین هشدار‌دهنده و تصاویر ناراحت کننده است و باید تا حد امکان سعی کرد ذهن کودک را از موضوع و اخبار جنگ دور نگه داشت.»
والدین به عنوان مراقبین کودک، باید مراقب خود باشند
این روانشناس تأكيد می‌کند: «معمولا استرس و نگرانی والدین به کودک و سایر اعضای خانواده منتقل می‌شود. کودکان واکنش والدین به اخبار را مشاهده می‌کنند، بنابراین باید به آن‌ها این حس را منتقل کرد که آرام هستند و روی شرایط کنترل دارند. اگر والدین احساس اضطراب یا ناراحتی می‌کنند، باید برای خود وقت بگذارند و با سایر خانواده، دوستان و افراد مورد اعتماد تماس گرفته و صحبت کنند. آن‌ها باید مراقب هجوم اخبار بوده و سعی کنند به‌جای آنلاین بودن مداوم، زمان‌های کلیدی در طول روز را برای بررسی آنچه اتفاق می‌افتد تعیین کنند. در عین حال مواجهه با اخبار و رویدادهای تلخ می‌تواند اثرات نامطلوب روانی بر کودکان داشته باشد. آن‌ها نمی‌توانند احساسات عمیق خود را بیان کرده و درباره آنچه که باعث نگرانی‌شان می‌شود به طور مستقیم صحبت کنند و این، مسئله را وخیم‌تر می‌کند. شنیدن و دیدن اخبار تلخ در بروز احساساتی نظیر خشم، نفرت، اضطراب، جدایی، استرس، غم‌و‌اندوه مؤثر است و کودک در واکنش به این احساسات دچار بی‌قراری، رفتار‌های خشونت‌آمیز، قلدری، شب ادراری، اختلال خوردن، کاهش تمرکز و کمبود توجه، اختلال در خوابیدن، افسردگی و عملکرد ضعیف در فعالیت‌های روزمره و مدرسه خواهد شد. ممکن است کودک دچار این احساس شود که والدین خود را از دست بدهد و بدون حامی بماند. ترس از‌دست‌دادن و مرگ والدین، اثرات عمیقی بر روح و روان کودک خواهد گذاشت.»
کودکان همیشه احساس امنیت و آرامش را از بزرگسالان تمنا می‌کنند و در مواقع بحران نگاه کودکانه‌شان به واکنش و راهکارهای مدیریتی والدین معطوف می‌شود. سه روانشناس در مطلب پیش‌رو راهکارهایی ارائه کرده‌اند تا بتوان با کودک در خصوص اخبار نگران کننده وارد گفت‌وگو شد و با برخی اقدامات از درگیر شدن افراطی ذهن کودک درباره موضوع جنگ و وحشت ناشی از آن جلوگیری کرد.
علیرضا سهند، در قامت روانشناس کودک در‌این‌باره می‌گوید: «ممکن است کودک از ترس و یا نگرانی زیاد در‌خصوص خبر‌های تلخ با والدین خود صحبت نکند و یا آن‌قدر کوچک باشد که مفهوم خبر‌های تلخ برای او سخت باشد اما به هر حال اخبار ناگوار روی ذهن و روان کودک تأثير منفی خود را به‌جا می‌گذارد، بنابراین والدین و مراقبین کودک باید وارد عمل شده و در یک موقعیت و مکان مناسب سر صحبت را با او باز کنند. بهتر است زمانی را انتخاب کرد که کودک توجه کافی به صحبت‌های والدین داشته باشد و در ضمن مکانی باشد که در آن احساس امنیت حاکم باشد. قطعا انتخاب زمان شب و پیش از خواب، مناسب نیست و ممکن است تمام شب ذهن کودک را به خود مشغول سازد و یا ممکن است کودک دچار کابوس و یا شب ادراری شود. همچنین باید به سن کودک هم توجه کرد و متناسب با سن او صحبت را آغاز نمود. لازم است ابتدا والدین دریابند که اطلاعات کودک تا چه حد است، گاهی ممکن است اخبار تلخ آنقدر‌ها هم ذهن کودک را به خود معطوف نکرده باشد پس لزومی ندارد به او استرس وارد کرد. والدین بیش از هر کس دیگری فرزند خود را می‌شناسند و باتوجه به محیط‌هایی که او در طول روز در آن مکان‌ها حضور دارد، می‌توان ارزیابی کرد که اگر کودک ساعاتی از روز را با پدربزرگ و مادربزرگش سپری می‌کند و رادیو و یا تلویزیون خانه پدر بزرگ و مادربزرگ روشن است و دائم در حال پخش اخبار است قطعا کودک خواسته یا ناخواسته اخبار هولناک را می‌شنود، حتی اگر معنای بسیاری از کلمات و عبارت خبری را متوجه نشود. قضیه وقتی بغرنج‌تر می‌شود که کودک در معرض اخبار دیداری قرار می‌گیرد و صحنه‌های جنگ، چهره مضطرب افراد، خانه‌های تخریب‌شده و صحنه‌هایی ناگوار را مشاهده می‌کند و آن را در کنار کلمات و عبارات مجری خبر قرار می‌دهد و اینجاست که سطح اضطراب و نگرانی او دو‌چندان خواهد شد.»
این روانشناس اضافه می‌کند: «حتما باید بررسی کرد که کودک تا چه حدی در معرض اخبار قرار دارد. والدین می‌توانند از رفتار‌های کودک، سطح اضطراب و استرس او را بسنجند. به هر روی صحبت کردن، روشی مطلوب است و ممکن است کودک از ترس و نگرانی شدید در سکوت کامل با اخباری که شنیده سرو کله بزند و این برای سلامت روان کودک یک فاجعه بزرگ است. می‌توان با نقاشی یا داستان صحبت درباره خبر‌های تلخ را آغاز کرد. کودکان می‌توانند اخبار را از طرق مختلف کشف کنند، بنابراین مهم است که والدین آنچه را که کودک می‌بیند و می‌شنود بررسی کنند. ممکن است کودکان به‌صورت آنلاین و یا در شبکه‌های اجتماعی این اخبار را بدون هیچ سانسوری مشاهده کنند. احتمال دارد در مدرسه و در جمع دوستان و حتی از طریق رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون، ماهواره و یا رادیو اخبار را ببینند و بشنوند. لازم است ابتدا ارزیابی کرد که کودک چقدر در معرض اخبار قرار دارد و اطلاعات خود را از چه منابعی کسب کرده است. در گام نخست باید اطلاعات درست را به کودک منتقل و از کتمان حقیقت و دروغگویی در‌خصوص اخبار پرهیز کرد. در غیر این صورت کودک اعتمادش را به گفته‌های والدین از دست می‌دهد و سطح استرسش بیشتر خواهد شد، چرا که توجیه او از دروغگویی و یا کتمان واقعیت توسط پدر و مادر و یا اولیای مدرسه ممکن است وخامت اوضاع تلقی شود. یک جریان مداوم از تصاویر و عناوین ناراحت کننده می‌تواند این احساس را ایجاد کند که بحران در اطراف ما وجود دارد. کودکان کوچک‌تر بین تصاویر روی صفحه و واقعیت شخصی خود تمایز قائل نشده و ممکن است باور کنند که در معرض خطر فوری قرار دارند، حتی اگر درگیری دور‌تر اتفاق بیفتد. کودکان بزرگ‌تر ممکن است مسائل نگران‌کننده‌ای را در رسانه‌های اجتماعی دیده باشند و از چگونگی تشدید رویدادها بترسند.»
بگذارید کودک احساساتش را ابراز کند
سهند در ادامه تأكيد می‌کند: «مهم است نگرانی‌های کودکان را نادیده نگیریم. اگر آن‌ها سؤالی می‌پرسند که ممکن است به نظر ما بحرانی و عجیب باشد، مانند «آیا همه ما قرار است بمیریم؟»، به آن‌ها اطمینان دهیم که این اتفاق نمی‌افتد. باید سعی کنیم با کودک صحبت کرده و درباره آنچه شنیده و دلیل نگرانی‌اش سؤالاتی بپرسیم، باید متوجه شویم که نگرانی‌های او از کجا می‌آید، و اطمینان دهیم که همواره در کنار او هستیم. حتما لازم است احساسات او را تصدیق کرده و بگوییم هر چه احساس می‌کند طبیعی است. باید به کودکان توجه کامل نشان داد و به آن‌ها گوش داد و یادآوری کرد که هر زمان که بخواهند می‌توانند با والدین یا بزرگسالان مورد اعتماد خود درباره نگرانی‌های‌شان صحبت کنند. کودکان حق دارند بدانند در دنیا چه می‌گذرد، اما بزرگسالان نیز مسئولیت دارند که آن‌ها را از ناراحتی در امان نگه دارند. والدین باید واکنش‌های کودک را ارزیابی و نسبت به سطح اضطراب او حساس باشند. اگر والدین نسبت به اتفاقی که در حال رخ دادن است، غمگین یا ناراحت باشند، طبیعی است. اما باید به‌خاطر داشت که کودکان نشانه‌های عاطفی خود را از بزرگسالان دریافت می‌کنند، بنابراین نباید هیچ ترسی را بیش‌از‌حد با کودک در میان گذاشت، حتما باید آرام صحبت کرد و مراقب زبان بدن خود مانند حالات چهره بود.»
این روانشناس تصریح می‌کند: «والدین باید بدانند که برخی از منابع آنلاین خبری دقیق نیستند و اهمیت یافتن منابع قابل‌اعتماد را باید برای کودک تشریح و مراقب کلام خود و کلماتی که استفاده می‌کنند باشند. آنچه که می‌گویند، لحن و انتخاب کلمات حتی حالت چهره می‌تواند تأثير مستقیمی بر کودک داشته باشد. همان‌طور که مکالمه خود را پایان می‌دهند، مهم است که مطمئن شوند که کودک را در حالت پریشانی رها نمی‌کنند. والدین باید سعی کنند سطح اضطراب کودک را با تماشای زبان بدن ارزیابی کنند و در نظر بگیرند که آیا کودک از لحن معمول خود استفاده می‌کند، ظاهر آرامی دارد، ریتم تنفسش متعادل است؟ همچنین باید به کودک یادآوری کرد که برای او اهمیت زیادی قائل هستند و هر زمان که احساس نگرانی می‌کند حاضرند به حرف‌ها و نگرانی‌های او گوش داده و او را حمایت کنند. لازم است به بررسی وضعیت فرزند ادامه داد تا مشخص شود وضعیت او چگونه است. چه احساسی دارد؟ آیا او سؤال یا ابهام جدیدی دارد که مایل است در مورد آن صحبت کند؟ اگر به نظر می‌رسد کودک نگران یا مضطرب است، باید مراقب هر‌گونه تغییر در نحوه رفتار یا احساس او بود، مانند معده درد، سردرد، کابوس‌ها یا مشکلات خواب. کودکان واکنش‌های متفاوتی نسبت به رویدادهای نامطلوب دارند و برخی از نشانه‌های پریشانی ممکن است چندان آشکار نباشند. کودکان کوچک‌تر ممکن است بیشتر از حد معمول به والدین نزدیک شده و وابستگی بیشتری از خود نشان بدهند، در‌حالی‌که نوجوانان ممکن است غم‌و‌اندوه یا عصبانیت شدیدی نشان دهند. بسیاری از این واکنش‌ها طبیعی فقط برای مدت کوتاهی دوام می‌آورند و اگر این واکنش‌ها برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، احتمالا کودک به حمایت متخصص و یا مشاوره با روانشناس نیاز دارد. والدین می‌توانند از طریق انجام فعالیت‌هایی مانند تنفس عمیق، سطح استرس کودک را کاهش دهند.»
کودکان نیاز دارند جهان را جایی امن و قابل پیش‌بینی ببینند
صدرا حسین زاده، از دیگر روانشناسان حوزه کودک نیز در‌این‌باره عنوان می‌کند: «کودکان در تمایز میان خیال و واقعیت دقیق نیستند و برخی از آن‌ها ممکن است فکر کنند یک واقعه ترسناک هر بار که آن‌ها شاهد پخش مجددش از تلویزیون هستند، دوباره در حال تکرار شدن است. خود ما هم شاید این‌گونه نباشیم ولی اثر بارها شنیدن و دیدن یک خبر بد برایمان کمتر از این هم نیست! دیدن اخبار می‌تواند کودکان را بترساند و گیج کند، زیرا آن‌ها نیاز دارند که جهان را به‌عنوان جایی امن و قابل پیش‌بینی ببینند، به‌خصوص در مکان‌هایی مانند مهدکودک، پیشدبستانی یا دبستان که آن‌ها به طور مرتب در آن وقت می‌گذرانند. سن کودک نیز در میزان آگاهی آن‌ها از واقعه تأثير خواهد داشت. یک کودک خردسال ممکن است در معرض اخبار ترسناک قرار نگیرد یا آن‌قدر از آن نفهمد که بترسد. یک کودک دبستانی که ممکن است بیشتر در معرض تولیدات رسانه‌ای قرار داشته باشد و صحبت‌های بیشتری را در زمین بازی بشنود، احتمال بیشتری دارد که اتفاقات جدی را متوجه شود. اگر کودک کلا بی‌خبر است و هیچ نشانه‌ای از اضطراب نشان نمی‌دهد، پس نیازی به صحبت کردن با او درباره یک واقعه خشونت‌بار نیست. اما اگر او از آن آگاه است، باید دید چقد از موضوع مطلع است تا بعد بتوان هر‌گونه تصور غلطی را از بین برد.»
واکنش والدین نسبت به اخبار خشونت‌بار چه تأثیری روی کودک دارد
این روانشناس عنوان می‌کند: «کودکان در هر سنی که باشند، حتی زیر یک سال، متوجه جو عاطفی و حال‌و‌هوای حاکم بر خانه خواهند شد و آن را منعکس می‌کنند. بنابراین، حتی اگر کودک آنچه را که اتفاق افتاده است دقیقا نفهمد، تحت‌تأثير واکنش والدین و سایر بزرگسالان قرار خواهد گرفت. اگر والدین آرام باشند، ممکن است کودک به‌سرعت رویداد پیش‌آمده را فراموش کند. اما اگر ناراحت باشند، احتمالا احساس ناراحتی خواهد کرد، حتی اگر دلیل آن را نداند. چنانچه بزرگسالان به شکلی متفاوت رفتار کنند، مهم است که برای اطمینان خاطر دادن به او و ارائه توضیحاتی متناسب با سن کودک آمادگی داشت. کودکان خردسال در تشخیص خیال از واقعیت زیاد دقیق نیستند. برخی از کودکان فکر می‌کنند یک واقعه، هر بار که آن را از تلویزیون می‌بینند، دوباره و همان زمان در حال اتفاق‌افتادن است. همچنین ممکن است این واقعیت را درک نکرده و متوجه نشوند اتفاق بدی که افتاده، در مدرسه‌ای خیلی دور از مدرسه یا پیشدبستانی خودش است و در پیشدبستانی یا مهدکودک او نیست. بهترین راهکار این است که از قرار گرفتن کودک در معرض محتوا‌های خشونت‌آمیز از طریق اخبار، برنامه‌های تلویزیونی یا فیلم‌ها، تا حد ممکن جلوگیری کرد. حتی اگر کودک در جایی از خانه است که صدای اخبار را می‌شنود، والدین نباید اخبار نگاه کرده یا در مورد یک رویداد خشونت‌بار با بزرگسالان دیگر بحث کنند. روزنامه‌ها یا مجلات حاوی تصاویر پرجزئیات را باید دور از دسترس نگه داشت و وقتی کودک در همان نزدیکی است، اخبار را روی هیچ ابزار و رسانه‌ای تماشا نکرد.»
چطور در مورد وقایع خشونت‌باری که کودک در اخبار شنیده است با او حرف زد
نسرین حاتمی از دیگر روانشناسان حوزه کودک می‌گوید: «کودکان نباید اخبار بد و ترسناک را بشنوند و ببینند» بله، این را همه ما می‌دانیم، اما اگر کودکان اتفاقی اخبار بد و خشونت‌بار را شنیده یا دیده‌اند، باید به کودک اطمینان داد که او در امان است. مهم‌ترین کار این است که به او یادآوری کرد که افراد زیادی برای حفظ امنیت کودکان تلاش می‌کنند.
باید خاطرنشان کرد که غریبه‌ها به مدرسه یا مهدکودک او راه داده نمی‌شوند و به او اطمینان داد دیگرانی که برای او مهمند نیز در امان هستند. اگر او بپرسد: «مامان‌بزرگ حالش خوبه؟» بگویید: «بله، مامان‌بزرگ حالش خوبه و از جایی که اون اتفاقات بد‌افتاده هم خیلی دوره. دوست داری بهش زنگ بزنی و باهاش صحبت کنی؟» بگذارید فرزندتان بداند که داشتن احساساتی متفاوت، مانند ترس هم طبیعی است. او را تشویق کنید که به شما بگوید چه احساسی دارد. می‌توانید با گفتن این‌که شما از آنچه اتفاق افتاده است احساس ناراحتی می‌کنید به او یک الگو بدهید. استفاده از کار‌های هنری، مثل کاردستی یا نقش بازی کردن می‌تواند برای بچه‌ها راهی مناسب برای بیان احساساتی باشد که بیان آن‌ها به شکل کلمات برایشان دشوار است.»
سیل اخبار را محدود کنید
این روانشناس توضیح می‌دهد: «به هنگام شنیدن خبر بد باید از کودک بخواهید دستش را روی دیافراگرام بالای شکمش قرار دهد. حالا از کودک بخواهید یک نفس عمیق بکشد و ۵ ثانیه نفس خود را حبس کند. کودک باید با فشار، هوای حبس شده در قفسه سینه‌اش را بیرون بدهد. لازم است او عمل دم را از راه بینی و عمل بازدم را از راه دهان انجام دهد. چند دقیقه این تمرین را با کودک خود انجام دهید. تفریحات شاد و سالمی را فراهم کنید. مثلا یک انیمیشن شاد پخش کنید و یا یک بعدازظهر با فرزندتان به پارک بروید و با او بازی کنید. اگر استرس و نگرانی خود را مطرح کرد، آماده‌باشید که با او صحبت کنید معمولا این اتفاق درست قبل از خواب پیش می‌آید، سعی کنید با کار‌های مثبتی مانند خواندن یک داستان مورد علاقه، نوازش کودک، و یا خواندن لالایی او را آرام کنید و تا زمانی که کودک به خواب عمیق فرو نرفته است در کنار او بمانید. متوجه باشید که فرزندتان تا چه اندازه در معرض اخبار قرار دارد. اخبار جنگ مملو از عناوین هشدار‌دهنده و تصاویر ناراحت کننده است و باید تا حد امکان سعی کرد ذهن کودک را از موضوع و اخبار جنگ دور نگه داشت.»
والدین به عنوان مراقبین کودک، باید مراقب خود باشند
این روانشناس تأكيد می‌کند: «معمولا استرس و نگرانی والدین به کودک و سایر اعضای خانواده منتقل می‌شود. کودکان واکنش والدین به اخبار را مشاهده می‌کنند، بنابراین باید به آن‌ها این حس را منتقل کرد که آرام هستند و روی شرایط کنترل دارند. اگر والدین احساس اضطراب یا ناراحتی می‌کنند، باید برای خود وقت بگذارند و با سایر خانواده، دوستان و افراد مورد اعتماد تماس گرفته و صحبت کنند. آن‌ها باید مراقب هجوم اخبار بوده و سعی کنند به‌جای آنلاین بودن مداوم، زمان‌های کلیدی در طول روز را برای بررسی آنچه اتفاق می‌افتد تعیین کنند. در عین حال مواجهه با اخبار و رویدادهای تلخ می‌تواند اثرات نامطلوب روانی بر کودکان داشته باشد. آن‌ها نمی‌توانند احساسات عمیق خود را بیان کرده و درباره آنچه که باعث نگرانی‌شان می‌شود به طور مستقیم صحبت کنند و این، مسئله را وخیم‌تر می‌کند. شنیدن و دیدن اخبار تلخ در بروز احساساتی نظیر خشم، نفرت، اضطراب، جدایی، استرس، غم‌و‌اندوه مؤثر است و کودک در واکنش به این احساسات دچار بی‌قراری، رفتار‌های خشونت‌آمیز، قلدری، شب ادراری، اختلال خوردن، کاهش تمرکز و کمبود توجه، اختلال در خوابیدن، افسردگی و عملکرد ضعیف در فعالیت‌های روزمره و مدرسه خواهد شد. ممکن است کودک دچار این احساس شود که والدین خود را از دست بدهد و بدون حامی بماند. ترس از‌دست‌دادن و مرگ والدین، اثرات عمیقی بر روح و روان کودک خواهد گذاشت.»
