چگونه تسهیل‌گری دولت می‌تواند سهم انرژی خورشیدی را در سبد برق افزایش دهد؟
خورشید، منبع بومی انرژی
گروه اقتصادی
در دنیای امروز، انرژی به‌عنوان زیربنای توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی کشورها شناخته می‌شود. بنابراین هر کشوری که بتواند در تولید و مدیریت منابع انرژی خودکفا شود، گامی بلند در مسیر استقلال اقتصادی برداشته است و شایان‌ذکر است تا بگوییم که در این مسیر، انرژی‌های تجدیدپذیر و به‌ویژه انرژی خورشیدی، به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، به یکی از محورهای اصلی راهبردهای کلان انرژی کشورها تبدیل شده‌اند. جمهوری اسلامی ایران نیز با ظرفیت بالای تابش خورشید و پتانسیل فراوان در تولید برق پاک، می‌تواند با بهره‌گیری از این منبع خدادادی، گامی بزرگ در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی بردارد. گفتنی است که کشورمان با میانگین بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و متوسط تابش روزانه بین ۴ تا ۶ کیلووات ساعت بر متر مربع، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان ازنظر انرژی خورشیدی به‌شمار می‌رود. این مزیت طبیعی، امکان تولید مستمر و پایدار انرژی را در اغلب مناطق کشور فراهم کرده است. حتی در فصول سرد سال نیز بسیاری از نقاط کشور از تابش کافی برای بهره‌برداری از سامانه‌های خورشیدی برخوردارند و این ظرفیت عظیم، فرصتی کم‌نظیر برای تولید برق پاک و جایگزین کردن آن با بخشی از مصرف سوخت‌های فسیلی است. کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، به کاهش آلودگی هوا، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حفاظت از محیط‌زیست نیز منجر می‌شود. از سوی دیگر توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس خانگی و کوچک، نه‌تنها به کاهش بار شبکه برق کشور کمک می‌کند، بلکه مزایای اقتصادی و اجتماعی متعددی به همراه دارد که در ادامه به برخی‌شان اشاره خواهیم کرد. درآمد پایدار برای خانوارها: با نصب پنل‌های خورشیدی، خانوارها می‌توانند برق تولیدی مازاد خود را به شبکه بفروشند و منبع درآمدی ثابت ایجاد کنند.کاهش وابستگی به شبکه: استفاده از انرژی خورشیدی، وابستگی خانوار به شبکه برق سراسری را کاهش داده و تاب‌آوری آن‌ها را در برابر قطعی‌ها و نوسانات برق افزایش می‌دهد.ایجاد اشتغال محلی: نصب، نگهداری و تعمیر پنل‌های خورشیدی نیازمند نیروهای آموزش‌دیده است و این امر به ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار در مناطق مختلف کشور کمک می‌کند. همچنین با کاهش مصرف برق تولیدی از نیروگاه‌های فسیلی، میزان مصرف گاز کاهش یافته و این منبع ارزشمند برای صادرات یا استفاده‌های راهبردی ذخیره می‌شود.
نقش انرژی خورشیدی در تحقق اهداف رونق اقتصادی
در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بر درون‌زایی و کاهش وابستگی به منابع خارجی تأکید ویژه شده است و بی‌شک توسعه انرژی خورشیدی مصداق بارز این اصول است. با اتکا به توان داخلی در طراحی، تولید و نصب تجهیزات خورشیدی، می‌توان بخش قابل‌توجهی از نیاز انرژی کشور را بدون وابستگی به فناوری‌های خارجی تأمین کرد. همچنین، صادرات دانش فنی و تجهیزات به کشورهای منطقه، می‌تواند کشور را به قطب انرژی‌های تجدیدپذیر در غرب آسیا تبدیل کند که این مهم نیز فرصتی کم‌نظیر و چشم‌گیر است.
ضرورت تسهیل‌گری برای توسعه نیروگاه‌های خانگی
اگرچه ظرفیت فنی و طبیعی کشور برای بهره‌گیری از انرژی خورشیدی بسیار بالاست، اما سرعت توسعه این فناوری به میزان حمایت و تسهیل‌گری دستگاه‌های ذیربط بستگی دارد. اقدامات کلیدی که می‌تواند این روند را شتاب دهد، عبارت از ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت و وام‌های کم‌بهره برای خرید و نصب پنل‌های خورشیدی، تضمین خرید بلندمدت برق تولیدی توسط وزارت نیرو باقیمت عادلانه و رقابتی، کاهش بوروکراسی و ساده‌سازی مراحل اخذ مجوز برای نصب نیروگاه‌های خانگی، آموزش‌های تخصصی برای نصاب‌ها و صاحبان نیروگاه‌های کوچک به‌منظور بهبود بهره‌وری و نگهداری صحیح از تجهیزات و حمایت از تولید داخلی تجهیزات خورشیدی و جلوگیری از واردات بی‌رویه است که به تولیدکنندگان داخلی آسیب می‌زند.
تجربه جهانی و الگوی بومی
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی باسیاست‌های حمایتی دولت همراه بوده است. کشورهایی همچون آلمان، چین و هند با اجرای طرح‌های تضمین خرید برق و پرداخت یارانه به خریداران تجهیزات، توانسته‌اند ظرفیت قابل‌توجهی از برق مصرفی خود را از این منابع پاک تأمین کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری هوشمندانه از این تجارب و تطبیق آن با شرایط بومی، به موفقیت مشابه و چه‌بسا چشم‌گیر‌‌تر دست یابد. دراین خصوص همچنین مطلوب است تا عنوان بداریم که به‌تازگی به نقل از سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران (ساتبا)، هلیاسادات حسینی شکرابی با اشاره به اهمیت نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران گفت: با توجه به محدودیت فضای فیزیکی برای احداث نیروگاه‌های بزرگ، توسعه سامانه‌های خانگی نقش بسزایی در تأمین برق پایدار و افزایش تاب‌آوری شبکه دارد. وی خاطرنشان کرد: این نوع نیروگاه‌ها نه‌تنها ازنظر اقتصادی و زیست‌محیطی به‌صرفه هستند، بلکه از منظر پدافند غیرعامل نیز اهمیت راهبردی دارند. مجری پروژه‌های نوآوری از برگزاری نخستین دوره آموزشی نصب نیروگاه‌های خورشیدی خانگی خبر داد و گفت: هدف ما این است که متقاضیان بتوانند صفر تا صد فرآیند احداث یک نیروگاه خورشیدی خانگی، از خرید تجهیزات تا نصب و راه‌اندازی، را از طریق یک بستر دیجیتال انجام دهند.
تأمین تجهیزات از طریق پلتفرم‌ها و پرداخت تسهیلات بانکی
حسینی‌شکرابی با اشاره به فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای تأمین تجهیزات افزود: تجهیزات مورد نیاز برای نصب نیروگاه‌های خانگی از طریق پلتفرم‌هایی ارائه می‌شود که با ساتبا قرارداد دارند؛ درنتیجه اطمینان حاصل می‌شود که تجهیزات صرفاً برای احداث نیروگاه خانگی استفاده می‌شود. وی ادامه داد: در حال حاضر، مذاکراتی با بانک‌ها برای ارائه تسهیلات ویژه به متقاضیان این طرح در حال انجام است که به‌زودی نهایی خواهد شد. مجری پروژه‌های نوآوری ساتبا خاطرنشان کرد: این دوره‌ها به‌صورت دو هفته یکبار برنامه ریزی شده است و موارد آموزشی در نظرگرفته شده منطبق با استانداردهای جهانی تدوین شده است. حسینی شکرابی گفت: براساس پیش ثبت‌نام صورت گرفته تاکنون ۵۰۰ نفر برای آموزش ثبت‌نام کرده‌اند. وی با اشاره به همکاری با پلتفرم‌های تخصصی نصب خاطرنشان کرد: در این طرح، متقاضیان می‌توانند علاوه بر خرید تجهیزات، درخواست نصب و راه‌اندازی نیروگاه خانگی خود را نیز از طریق همان پلتفرم ثبت کنند. پلتفرم آچار به‌عنوان یکی از این سامانه‌ها، در ارائه خدمات جامع نصب مشارکت دارد.
تقاضا برای نیروگاه‌های خانگی درگرو تربیت نصاب‌های متخصص
این مقام مسئول با بیان اینکه رشد قابل‌توجه تقاضا برای احداث نیروگاه‌های خانگی نیاز به افزایش تعداد نیروهای متخصص نصب را دوچندان کرده، افزود: در حال حاضر، شرکت‌های مورد تأیید ساتبا با ظرفیت کامل در حال فعالیت هستند و نیاز به تقویت این بخش به‌شدت احساس می‌شود. به گفته حسینی‌شکرابی، در همین راستا برای نخستین‌بار دوره آموزشی ویژه‌ای با استانداردهای مورد تأیید ساتبا، با همکاری مؤسسه صنعت آب و برق و پلتفرم آچار در حال برگزاری است. این دوره باهدف ارتقای دانش فنی و کارآفرینی در حوزه نصب و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی طراحی شده است.
تسهیل صدور مجوز برای شرکت‌های متقاضی
وی خاطرنشان کرد: برای پاسخ‌گویی به افزایش تقاضا، فرآیند اخذ مجوز برای شرکت‌های متقاضی فعالیت در حوزه نصب نیروگاه‌های خورشیدی را نیز تسهیل و تسریع کرده‌ایم. هدف ما ایجاد ظرفیت‌های جدید در چارچوب ضوابط ساتبا و با حفظ کیفیت خدمات است. به طورکل نیز می‌توان عنوان داشت که توسعه انرژی خورشیدی علاوه بر مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی، پیامدهای مهمی در حوزه امنیت ملی دارد. با تولید گسترده برق از منابع تجدیدپذیر، کشور در برابر فشارهای خارجی و تحریم‌های مرتبط باانرژی مقاوم‌تر می‌شود. همچنین، در شرایط بحران یا حوادث غیرمترقبه، نیروگاه‌های خورشیدی خانگی می‌توانند به تأمین برق پایدار برای خانوارها و مراکز حساس کمک کنند.
گامی به‌سوی آینده‌ای پایدار
امروز، حرکت به سمت انرژی‌های پاک دیگر یک انتخاب محیط‌زیستی نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای پیشرفت کشورهاست. ایران اسلامی با تکیه بر ظرفیت عظیم خورشیدی خود، می‌تواند نه تنها نیاز داخلی را به شکلی پایدار تأمین کند، بلکه با صادرات برق پاک به کشورهای همسایه، به یکی از بازیگران اصلی بازار انرژی منطقه تبدیل شود چراکه توسعه انرژی خورشیدی و به‌ویژه نیروگاه‌های خانگی، گامی استراتژیک در مسیر خودکفایی انرژی و تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود. این رویکرد، ضمن کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حفاظت از محیط‌زیست، فرصت‌های اقتصادی و شغلی تازه‌ای را برای مردم فراهم می‌آورد. تنها ضروری است که دستگاه‌های مسئول، با سیاست‌گذاری هوشمندانه، تسهیل فرآیندها و حمایت مالی هدفمند، مسیر گسترش این فناوری را هموار کنند.
در دنیای امروز، انرژی به‌عنوان زیربنای توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی کشورها شناخته می‌شود. بنابراین هر کشوری که بتواند در تولید و مدیریت منابع انرژی خودکفا شود، گامی بلند در مسیر استقلال اقتصادی برداشته است و شایان‌ذکر است تا بگوییم که در این مسیر، انرژی‌های تجدیدپذیر و به‌ویژه انرژی خورشیدی، به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، به یکی از محورهای اصلی راهبردهای کلان انرژی کشورها تبدیل شده‌اند. جمهوری اسلامی ایران نیز با ظرفیت بالای تابش خورشید و پتانسیل فراوان در تولید برق پاک، می‌تواند با بهره‌گیری از این منبع خدادادی، گامی بزرگ در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی بردارد. گفتنی است که کشورمان با میانگین بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و متوسط تابش روزانه بین ۴ تا ۶ کیلووات ساعت بر متر مربع، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان ازنظر انرژی خورشیدی به‌شمار می‌رود. این مزیت طبیعی، امکان تولید مستمر و پایدار انرژی را در اغلب مناطق کشور فراهم کرده است. حتی در فصول سرد سال نیز بسیاری از نقاط کشور از تابش کافی برای بهره‌برداری از سامانه‌های خورشیدی برخوردارند و این ظرفیت عظیم، فرصتی کم‌نظیر برای تولید برق پاک و جایگزین کردن آن با بخشی از مصرف سوخت‌های فسیلی است. کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، به کاهش آلودگی هوا، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حفاظت از محیط‌زیست نیز منجر می‌شود. از سوی دیگر توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس خانگی و کوچک، نه‌تنها به کاهش بار شبکه برق کشور کمک می‌کند، بلکه مزایای اقتصادی و اجتماعی متعددی به همراه دارد که در ادامه به برخی‌شان اشاره خواهیم کرد. درآمد پایدار برای خانوارها: با نصب پنل‌های خورشیدی، خانوارها می‌توانند برق تولیدی مازاد خود را به شبکه بفروشند و منبع درآمدی ثابت ایجاد کنند.کاهش وابستگی به شبکه: استفاده از انرژی خورشیدی، وابستگی خانوار به شبکه برق سراسری را کاهش داده و تاب‌آوری آن‌ها را در برابر قطعی‌ها و نوسانات برق افزایش می‌دهد.ایجاد اشتغال محلی: نصب، نگهداری و تعمیر پنل‌های خورشیدی نیازمند نیروهای آموزش‌دیده است و این امر به ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار در مناطق مختلف کشور کمک می‌کند. همچنین با کاهش مصرف برق تولیدی از نیروگاه‌های فسیلی، میزان مصرف گاز کاهش یافته و این منبع ارزشمند برای صادرات یا استفاده‌های راهبردی ذخیره می‌شود.
نقش انرژی خورشیدی در تحقق اهداف رونق اقتصادی
در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بر درون‌زایی و کاهش وابستگی به منابع خارجی تأکید ویژه شده است و بی‌شک توسعه انرژی خورشیدی مصداق بارز این اصول است. با اتکا به توان داخلی در طراحی، تولید و نصب تجهیزات خورشیدی، می‌توان بخش قابل‌توجهی از نیاز انرژی کشور را بدون وابستگی به فناوری‌های خارجی تأمین کرد. همچنین، صادرات دانش فنی و تجهیزات به کشورهای منطقه، می‌تواند کشور را به قطب انرژی‌های تجدیدپذیر در غرب آسیا تبدیل کند که این مهم نیز فرصتی کم‌نظیر و چشم‌گیر است.
ضرورت تسهیل‌گری برای توسعه نیروگاه‌های خانگی
اگرچه ظرفیت فنی و طبیعی کشور برای بهره‌گیری از انرژی خورشیدی بسیار بالاست، اما سرعت توسعه این فناوری به میزان حمایت و تسهیل‌گری دستگاه‌های ذیربط بستگی دارد. اقدامات کلیدی که می‌تواند این روند را شتاب دهد، عبارت از ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت و وام‌های کم‌بهره برای خرید و نصب پنل‌های خورشیدی، تضمین خرید بلندمدت برق تولیدی توسط وزارت نیرو باقیمت عادلانه و رقابتی، کاهش بوروکراسی و ساده‌سازی مراحل اخذ مجوز برای نصب نیروگاه‌های خانگی، آموزش‌های تخصصی برای نصاب‌ها و صاحبان نیروگاه‌های کوچک به‌منظور بهبود بهره‌وری و نگهداری صحیح از تجهیزات و حمایت از تولید داخلی تجهیزات خورشیدی و جلوگیری از واردات بی‌رویه است که به تولیدکنندگان داخلی آسیب می‌زند.
تجربه جهانی و الگوی بومی
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی باسیاست‌های حمایتی دولت همراه بوده است. کشورهایی همچون آلمان، چین و هند با اجرای طرح‌های تضمین خرید برق و پرداخت یارانه به خریداران تجهیزات، توانسته‌اند ظرفیت قابل‌توجهی از برق مصرفی خود را از این منابع پاک تأمین کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری هوشمندانه از این تجارب و تطبیق آن با شرایط بومی، به موفقیت مشابه و چه‌بسا چشم‌گیر‌‌تر دست یابد. دراین خصوص همچنین مطلوب است تا عنوان بداریم که به‌تازگی به نقل از سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران (ساتبا)، هلیاسادات حسینی شکرابی با اشاره به اهمیت نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران گفت: با توجه به محدودیت فضای فیزیکی برای احداث نیروگاه‌های بزرگ، توسعه سامانه‌های خانگی نقش بسزایی در تأمین برق پایدار و افزایش تاب‌آوری شبکه دارد. وی خاطرنشان کرد: این نوع نیروگاه‌ها نه‌تنها ازنظر اقتصادی و زیست‌محیطی به‌صرفه هستند، بلکه از منظر پدافند غیرعامل نیز اهمیت راهبردی دارند. مجری پروژه‌های نوآوری از برگزاری نخستین دوره آموزشی نصب نیروگاه‌های خورشیدی خانگی خبر داد و گفت: هدف ما این است که متقاضیان بتوانند صفر تا صد فرآیند احداث یک نیروگاه خورشیدی خانگی، از خرید تجهیزات تا نصب و راه‌اندازی، را از طریق یک بستر دیجیتال انجام دهند.
تأمین تجهیزات از طریق پلتفرم‌ها و پرداخت تسهیلات بانکی
حسینی‌شکرابی با اشاره به فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای تأمین تجهیزات افزود: تجهیزات مورد نیاز برای نصب نیروگاه‌های خانگی از طریق پلتفرم‌هایی ارائه می‌شود که با ساتبا قرارداد دارند؛ درنتیجه اطمینان حاصل می‌شود که تجهیزات صرفاً برای احداث نیروگاه خانگی استفاده می‌شود. وی ادامه داد: در حال حاضر، مذاکراتی با بانک‌ها برای ارائه تسهیلات ویژه به متقاضیان این طرح در حال انجام است که به‌زودی نهایی خواهد شد. مجری پروژه‌های نوآوری ساتبا خاطرنشان کرد: این دوره‌ها به‌صورت دو هفته یکبار برنامه ریزی شده است و موارد آموزشی در نظرگرفته شده منطبق با استانداردهای جهانی تدوین شده است. حسینی شکرابی گفت: براساس پیش ثبت‌نام صورت گرفته تاکنون ۵۰۰ نفر برای آموزش ثبت‌نام کرده‌اند. وی با اشاره به همکاری با پلتفرم‌های تخصصی نصب خاطرنشان کرد: در این طرح، متقاضیان می‌توانند علاوه بر خرید تجهیزات، درخواست نصب و راه‌اندازی نیروگاه خانگی خود را نیز از طریق همان پلتفرم ثبت کنند. پلتفرم آچار به‌عنوان یکی از این سامانه‌ها، در ارائه خدمات جامع نصب مشارکت دارد.
تقاضا برای نیروگاه‌های خانگی درگرو تربیت نصاب‌های متخصص
این مقام مسئول با بیان اینکه رشد قابل‌توجه تقاضا برای احداث نیروگاه‌های خانگی نیاز به افزایش تعداد نیروهای متخصص نصب را دوچندان کرده، افزود: در حال حاضر، شرکت‌های مورد تأیید ساتبا با ظرفیت کامل در حال فعالیت هستند و نیاز به تقویت این بخش به‌شدت احساس می‌شود. به گفته حسینی‌شکرابی، در همین راستا برای نخستین‌بار دوره آموزشی ویژه‌ای با استانداردهای مورد تأیید ساتبا، با همکاری مؤسسه صنعت آب و برق و پلتفرم آچار در حال برگزاری است. این دوره باهدف ارتقای دانش فنی و کارآفرینی در حوزه نصب و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی طراحی شده است.
تسهیل صدور مجوز برای شرکت‌های متقاضی
وی خاطرنشان کرد: برای پاسخ‌گویی به افزایش تقاضا، فرآیند اخذ مجوز برای شرکت‌های متقاضی فعالیت در حوزه نصب نیروگاه‌های خورشیدی را نیز تسهیل و تسریع کرده‌ایم. هدف ما ایجاد ظرفیت‌های جدید در چارچوب ضوابط ساتبا و با حفظ کیفیت خدمات است. به طورکل نیز می‌توان عنوان داشت که توسعه انرژی خورشیدی علاوه بر مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی، پیامدهای مهمی در حوزه امنیت ملی دارد. با تولید گسترده برق از منابع تجدیدپذیر، کشور در برابر فشارهای خارجی و تحریم‌های مرتبط باانرژی مقاوم‌تر می‌شود. همچنین، در شرایط بحران یا حوادث غیرمترقبه، نیروگاه‌های خورشیدی خانگی می‌توانند به تأمین برق پایدار برای خانوارها و مراکز حساس کمک کنند.
گامی به‌سوی آینده‌ای پایدار
امروز، حرکت به سمت انرژی‌های پاک دیگر یک انتخاب محیط‌زیستی نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای پیشرفت کشورهاست. ایران اسلامی با تکیه بر ظرفیت عظیم خورشیدی خود، می‌تواند نه تنها نیاز داخلی را به شکلی پایدار تأمین کند، بلکه با صادرات برق پاک به کشورهای همسایه، به یکی از بازیگران اصلی بازار انرژی منطقه تبدیل شود چراکه توسعه انرژی خورشیدی و به‌ویژه نیروگاه‌های خانگی، گامی استراتژیک در مسیر خودکفایی انرژی و تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود. این رویکرد، ضمن کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حفاظت از محیط‌زیست، فرصت‌های اقتصادی و شغلی تازه‌ای را برای مردم فراهم می‌آورد. تنها ضروری است که دستگاه‌های مسئول، با سیاست‌گذاری هوشمندانه، تسهیل فرآیندها و حمایت مالی هدفمند، مسیر گسترش این فناوری را هموار کنند.
