آیا حذف تعرفه‌ها در چارچوب توافقنامههای دوجانبه تجارت را تسهیل می‌کند؟
اثر کاهش موانع بر افزایش مبادلات
گروه اقتصادی
اقتصاد کشور در سال‌های اخیر با فشارهایی ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه غربی، محدودیت‌های بانکی و تجاری و دشواری‌های دسترسی به بازارهای جهانی مواجه بوده است. در چنین شرایطی، استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و ورود فعال به بلوک‌های اقتصادی، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست خارجی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. عضویت در سازمان همکاری شانگهای و به ویژه موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها در چارچوب این سازمان، یکی از این ابزارهاست که می‌تواند مسیر تازه‌ای را برای توسعه تجارت و رونق تولید داخلی باز کند. کاهش تعرفه‌ها در عمل به معنای ارزان‌تر شدن ورود کالاهای ایرانی به بازارهای بزرگی همچون چین، هند، روسیه و پاکستان است. از سوی دیگر، توافق‌های دوجانبه ایران با چین و روسیه در حوزه‌های مختلف از انرژی تا حمل‌ونقل، می‌تواند مکمل این روند باشد و شرایطی فراهم کند تا ایران نه تنها بازارهای همسایگان خود، بلکه بازارهای وسیع آسیایی را نیز بیش از پیش به دست آورد. این گزارش تلاش می‌کند تا به ابعاد اقتصادی این تحولات بپردازد و نشان دهد که حذف تعرفه‌ها چه اثراتی بر تجارت خارجی و تولید داخلی خواهد گذاشت. دراین خصوص مطلوب است تا در گام نخست عنوان بداریم که به‌تازگی روح‌الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت، با اشاره به سیاست نگاه به شرق ایران، اظهار داشت: همکاری با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای عامل مهمی در تاب‌آوری اقتصادی و توسعه کشور در شرایط تحریم‌ها است. وی تأکید کرد که این سیاست، فرصت تنفس و توسعه در حوزه‌های تولید، صادرات و تجارت خارجی را فراهم آورده است. لطیفی با اشاره به جایگاه ایران در شانگهای، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را که شامل کشورهای چین، روسیه، پاکستان و هند می‌شود را بسیار مهم توصیف کرد و افزود که این سازمان با فراهم آوردن تسهیلات و مزیت‌های تجاری و اقتصادی، به توسعه روابط کمک کرده و ایران نیز می‌تواند ظرفیت‌های خود را در اختیار سایر اعضا قرار دهد. سخنگوی کمیسیون خانه صمت به موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها در چارچوب شانگهای و همچنین توافقنامههای دوجانبه با چین و روسیه اشاره کرد و این موارد را تسهیل‌کننده تجارت دانست. وی با اشاره به جمعیت و سهم بالای اقتصادی چین و هند در این سازمان، این کشور‌ها را بازارهای بالقوه بزرگی برای ایران خواند گفت: موقعیت جغرافیایی ایران در کریدور شمال-جنوب، امکان اتصال کشورهای شانگهای به اروپا را فراهم کرده و می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیت کالا از ایران کمک کند. لطیفی همچنین بیان کرد: توجه به سازمان همکاری شانگهای و تقویت همکاری با این بلوک، می‌تواند سیاست‌های تک‌جانبه‌گرایانه نظام سلطه را بی‌اثر کرده و به تقویت چندجانبه‌گرایی و ایجاد عدالت در سطح بین‌المللی منجر شود. وی به ظرفیت‌های همکاری با پاکستان در زمینه‌های امنیت غذایی، صنعت، حمل‌ونقل و انرژی اشاره کرد و افزود: پتانسیل همکاری با هند در حوزه تکنولوژی و تجارت بسیار حائز اهمیت است. لطیفی درپایان اضافه کرد: آینده همکاری‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای روشن است و ایران با توجه به ظرفیت‌های فرهنگی و تمدنی و همچنین موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند نقش مهمی در این چشم‌انداز ایفا کند.
تسهیل تجارت و کاهش هزینه‌ها
یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش‌روی صادرات طی سال‌های گذشته، تعرفه‌های بالا و هزینه‌های گمرکی بوده است. در بسیاری از موارد، چه‌بسا زمانی که کیفیت کالاهای ایرانی بالاتر از محصولات رقیب بود، هزینه‌های ناشی از تعرفه و عوارض واردات، مانع از رقابت‌پذیری می‌شد. حال با اجرای موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها، این مانع اساسی تا حد زیادی از میان برداشته خواهد شد. حذف تعرفه‌ها علاوه بر کاهش هزینه واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز صنایع داخلی، باعث می‌شود تولیدکنندگان ایرانی بتوانند محصولات خود را با قیمت رقابتی‌تر به بازارهای عضو شانگهای صادر کنند. به بیان دیگر، این اقدام به معنای افزایش حاشیه سود تولیدکننده، تقویت توان صادراتی و در نهایت رونق اقتصاد داخلی خواهد بود.
گسترش بازارهای هدف صادراتی و تقویت اقتصاد داخلی
کشورهای عضو سازمان شانگهای به صورت تقریبی جمعیتی بیش از ۳ میلیارد نفر دارند و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار گرفته‌اند. چین به تنهایی بزرگ‌ترین بازار مصرفی جهان است و هند نیز با رشد اقتصادی سریع، یکی از مقصدهای جذاب برای صادرات محسوب می‌شود. از سوی دیگر، پاکستان و کشورهای آسیای میانه به عنوان همسایگان نزدیک ایران، بازارهایی هستند که دسترسی به آنها آسان‌تر و هزینه حمل‌ونقل پایین‌تر خواهد بود. بنابراین، عضویت در شانگهای و حذف تعرفه‌ها فرصتی است تا ایران بتواند بازارهای صادراتی خود را از حالت فعلی خارج کند و تنوع بیشتری به مقاصد صادراتی ببخشد. این موضوع در شرایطی که برخی بازارهای سنتی ایران با محدودیت مواجه‌اند، اهمیت دوچندانی دارد.
تقویت صنایع داخلی و ارزش افزوده
یکی از مهم‌ترین اثرات کاهش تعرفه‌ها، افزایش انگیزه تولیدکنندگان داخلی برای سرمایه‌گذاری و توسعه خطوط تولید است. مادامی که مسیر صادرات بازتر شود، صنایع داخلی نیز به سمت ارتقای کیفیت، بهبود بسته‌بندی و افزایش تولید حرکت خواهند کرد. از سوی دیگر، توافق‌های دوجانبه با چین و روسیه می‌تواند بستری برای انتقال فناوری، سرمایه‌گذاری مشترک و ایجاد صنایع تبدیلی در داخل کشور فراهم کند. به این ترتیب، به جای صادرات خام مواد اولیه، ایران قادر خواهد بود محصولات با ارزش افزوده بالاتر تولید کند؛ موضوعی که هم سودآوری بیشتری دارد و هم اشتغال‌زایی وسیع‌تری به همراه خواهد آورد. افزون براین مهم، شایان ذکر است تا بگوییم که ایران در مسیر کریدور شمال جنوب قرار دارد؛ مسیری که می‌تواند کشورهای عضو شانگهای را به اروپا و چه‌بسا آفریقا متصل کند. بنابراین توسعه روابط تجاری در چارچوب این سازمان، انگیزه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقلی را افزایش خواهد داد. از سوی دیگر تکمیل خطوط ریلی، توسعه بنادر و ارتقای جاده‌ها، کشور را به حلقه اصلی زنجیره ترانزیت منطقه‌ای بدل می‌کند. گفتنی است که افزایش ترانزیت کالا نه تنها درآمدهای پایدار ارزی به همراه خواهد داشت، بلکه جایگاه ژئوپلیتیک کشور را نیز به صورت هرچه‌تمام‌تر تقویت می‌کند.
پیامدهای مثبت برای مصرف‌کنندگان
حذف تعرفه‌ها تنها به نفع صادرکنندگان و تولیدکنندگان نیست؛ بلکه مصرف‌کنندگان داخلی نیز از این روند منتفع خواهند شد. کاهش تعرفه واردات مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای، هزینه تمام‌شده تولید را پایین می‌آورد و در نهایت می‌تواند موجب کاهش قیمت کالاهای نهایی در بازار داخلی شود. همچنین دسترسی به کالاهای متنوع‌تر و باکیفیت‌تر برای مصرف‌کنندگان ایرانی فراهم خواهد شد.
چالش‌های پیش‌رو چیست؟
باید توجه داشت که هر توافق اقتصادی علاوه بر فرصت، چالش‌هایی نیز به همراه دارد. حذف تعرفه‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت برخی صنایع ضعیف داخلی را در معرض رقابت شدید قرار دهد. بنابراین دولت باید با سیاست‌گذاری هوشمندانه، از یک‌سو به حمایت هدفمند از صنایع نوپا بپردازد و از سوی دیگر، زمینه ارتقای رقابت‌پذیری آنها را فراهم آورد. همچنین برای بهره‌برداری کامل از این فرصت، لازم است زیرساخت‌های بانکی و مالی متناسب با همکاری‌های بین‌المللی توسعه یابد. بدون رفع موانع تبادلات بانکی و ایجاد مسیرهای مالی امن، امکان استفاده حداکثری از مزایای کاهش تعرفه‌ها وجود نخواهد داشت.
سخن پایانی
موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها در چارچوب شانگهای و توافق‌های دوجانبه ایران با چین و روسیه را می‌توان نقطه عطفی در مسیر توسعه تجارت خارجی کشور دانست. این توافق‌ها به معنای کاهش هزینه‌ها، افزایش صادرات، گسترش بازارهای هدف و تقویت صنایع داخلی است. از سوی دیگر، موقعیت ژئو‌اکونومیک ایران در مسیرهای ترانزیتی منطقه، فرصتی بی‌بدیل برای بهره‌گیری از این روند فراهم کرده است. اکنون وظیفه سیاست‌گذاران است که با برنامه‌ریزی دقیق، حمایت از تولید ملی و رفع موانع داخلی، اجازه ندهند این فرصت کم‌نظیر از دست برود. درحقیقت اگر زیرساخت‌های لازم فراهم شود و نگاه جامع به این توافق‌ها وجود داشته باشد، ایران می‌تواند سهمی بزرگ‌تر از اقتصاد منطقه‌ای و جهانی را به دست آورد و گامی بلند در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی بردارد.
اقتصاد کشور در سال‌های اخیر با فشارهایی ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه غربی، محدودیت‌های بانکی و تجاری و دشواری‌های دسترسی به بازارهای جهانی مواجه بوده است. در چنین شرایطی، استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و ورود فعال به بلوک‌های اقتصادی، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست خارجی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. عضویت در سازمان همکاری شانگهای و به ویژه موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها در چارچوب این سازمان، یکی از این ابزارهاست که می‌تواند مسیر تازه‌ای را برای توسعه تجارت و رونق تولید داخلی باز کند. کاهش تعرفه‌ها در عمل به معنای ارزان‌تر شدن ورود کالاهای ایرانی به بازارهای بزرگی همچون چین، هند، روسیه و پاکستان است. از سوی دیگر، توافق‌های دوجانبه ایران با چین و روسیه در حوزه‌های مختلف از انرژی تا حمل‌ونقل، می‌تواند مکمل این روند باشد و شرایطی فراهم کند تا ایران نه تنها بازارهای همسایگان خود، بلکه بازارهای وسیع آسیایی را نیز بیش از پیش به دست آورد. این گزارش تلاش می‌کند تا به ابعاد اقتصادی این تحولات بپردازد و نشان دهد که حذف تعرفه‌ها چه اثراتی بر تجارت خارجی و تولید داخلی خواهد گذاشت. دراین خصوص مطلوب است تا در گام نخست عنوان بداریم که به‌تازگی روح‌الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت، با اشاره به سیاست نگاه به شرق ایران، اظهار داشت: همکاری با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای عامل مهمی در تاب‌آوری اقتصادی و توسعه کشور در شرایط تحریم‌ها است. وی تأکید کرد که این سیاست، فرصت تنفس و توسعه در حوزه‌های تولید، صادرات و تجارت خارجی را فراهم آورده است. لطیفی با اشاره به جایگاه ایران در شانگهای، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را که شامل کشورهای چین، روسیه، پاکستان و هند می‌شود را بسیار مهم توصیف کرد و افزود که این سازمان با فراهم آوردن تسهیلات و مزیت‌های تجاری و اقتصادی، به توسعه روابط کمک کرده و ایران نیز می‌تواند ظرفیت‌های خود را در اختیار سایر اعضا قرار دهد. سخنگوی کمیسیون خانه صمت به موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها در چارچوب شانگهای و همچنین توافقنامههای دوجانبه با چین و روسیه اشاره کرد و این موارد را تسهیل‌کننده تجارت دانست. وی با اشاره به جمعیت و سهم بالای اقتصادی چین و هند در این سازمان، این کشور‌ها را بازارهای بالقوه بزرگی برای ایران خواند گفت: موقعیت جغرافیایی ایران در کریدور شمال-جنوب، امکان اتصال کشورهای شانگهای به اروپا را فراهم کرده و می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیت کالا از ایران کمک کند. لطیفی همچنین بیان کرد: توجه به سازمان همکاری شانگهای و تقویت همکاری با این بلوک، می‌تواند سیاست‌های تک‌جانبه‌گرایانه نظام سلطه را بی‌اثر کرده و به تقویت چندجانبه‌گرایی و ایجاد عدالت در سطح بین‌المللی منجر شود. وی به ظرفیت‌های همکاری با پاکستان در زمینه‌های امنیت غذایی، صنعت، حمل‌ونقل و انرژی اشاره کرد و افزود: پتانسیل همکاری با هند در حوزه تکنولوژی و تجارت بسیار حائز اهمیت است. لطیفی درپایان اضافه کرد: آینده همکاری‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای روشن است و ایران با توجه به ظرفیت‌های فرهنگی و تمدنی و همچنین موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند نقش مهمی در این چشم‌انداز ایفا کند.
تسهیل تجارت و کاهش هزینه‌ها
یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش‌روی صادرات طی سال‌های گذشته، تعرفه‌های بالا و هزینه‌های گمرکی بوده است. در بسیاری از موارد، چه‌بسا زمانی که کیفیت کالاهای ایرانی بالاتر از محصولات رقیب بود، هزینه‌های ناشی از تعرفه و عوارض واردات، مانع از رقابت‌پذیری می‌شد. حال با اجرای موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها، این مانع اساسی تا حد زیادی از میان برداشته خواهد شد. حذف تعرفه‌ها علاوه بر کاهش هزینه واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز صنایع داخلی، باعث می‌شود تولیدکنندگان ایرانی بتوانند محصولات خود را با قیمت رقابتی‌تر به بازارهای عضو شانگهای صادر کنند. به بیان دیگر، این اقدام به معنای افزایش حاشیه سود تولیدکننده، تقویت توان صادراتی و در نهایت رونق اقتصاد داخلی خواهد بود.
گسترش بازارهای هدف صادراتی و تقویت اقتصاد داخلی
کشورهای عضو سازمان شانگهای به صورت تقریبی جمعیتی بیش از ۳ میلیارد نفر دارند و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار گرفته‌اند. چین به تنهایی بزرگ‌ترین بازار مصرفی جهان است و هند نیز با رشد اقتصادی سریع، یکی از مقصدهای جذاب برای صادرات محسوب می‌شود. از سوی دیگر، پاکستان و کشورهای آسیای میانه به عنوان همسایگان نزدیک ایران، بازارهایی هستند که دسترسی به آنها آسان‌تر و هزینه حمل‌ونقل پایین‌تر خواهد بود. بنابراین، عضویت در شانگهای و حذف تعرفه‌ها فرصتی است تا ایران بتواند بازارهای صادراتی خود را از حالت فعلی خارج کند و تنوع بیشتری به مقاصد صادراتی ببخشد. این موضوع در شرایطی که برخی بازارهای سنتی ایران با محدودیت مواجه‌اند، اهمیت دوچندانی دارد.
تقویت صنایع داخلی و ارزش افزوده
یکی از مهم‌ترین اثرات کاهش تعرفه‌ها، افزایش انگیزه تولیدکنندگان داخلی برای سرمایه‌گذاری و توسعه خطوط تولید است. مادامی که مسیر صادرات بازتر شود، صنایع داخلی نیز به سمت ارتقای کیفیت، بهبود بسته‌بندی و افزایش تولید حرکت خواهند کرد. از سوی دیگر، توافق‌های دوجانبه با چین و روسیه می‌تواند بستری برای انتقال فناوری، سرمایه‌گذاری مشترک و ایجاد صنایع تبدیلی در داخل کشور فراهم کند. به این ترتیب، به جای صادرات خام مواد اولیه، ایران قادر خواهد بود محصولات با ارزش افزوده بالاتر تولید کند؛ موضوعی که هم سودآوری بیشتری دارد و هم اشتغال‌زایی وسیع‌تری به همراه خواهد آورد. افزون براین مهم، شایان ذکر است تا بگوییم که ایران در مسیر کریدور شمال جنوب قرار دارد؛ مسیری که می‌تواند کشورهای عضو شانگهای را به اروپا و چه‌بسا آفریقا متصل کند. بنابراین توسعه روابط تجاری در چارچوب این سازمان، انگیزه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقلی را افزایش خواهد داد. از سوی دیگر تکمیل خطوط ریلی، توسعه بنادر و ارتقای جاده‌ها، کشور را به حلقه اصلی زنجیره ترانزیت منطقه‌ای بدل می‌کند. گفتنی است که افزایش ترانزیت کالا نه تنها درآمدهای پایدار ارزی به همراه خواهد داشت، بلکه جایگاه ژئوپلیتیک کشور را نیز به صورت هرچه‌تمام‌تر تقویت می‌کند.
پیامدهای مثبت برای مصرف‌کنندگان
حذف تعرفه‌ها تنها به نفع صادرکنندگان و تولیدکنندگان نیست؛ بلکه مصرف‌کنندگان داخلی نیز از این روند منتفع خواهند شد. کاهش تعرفه واردات مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای، هزینه تمام‌شده تولید را پایین می‌آورد و در نهایت می‌تواند موجب کاهش قیمت کالاهای نهایی در بازار داخلی شود. همچنین دسترسی به کالاهای متنوع‌تر و باکیفیت‌تر برای مصرف‌کنندگان ایرانی فراهم خواهد شد.
چالش‌های پیش‌رو چیست؟
باید توجه داشت که هر توافق اقتصادی علاوه بر فرصت، چالش‌هایی نیز به همراه دارد. حذف تعرفه‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت برخی صنایع ضعیف داخلی را در معرض رقابت شدید قرار دهد. بنابراین دولت باید با سیاست‌گذاری هوشمندانه، از یک‌سو به حمایت هدفمند از صنایع نوپا بپردازد و از سوی دیگر، زمینه ارتقای رقابت‌پذیری آنها را فراهم آورد. همچنین برای بهره‌برداری کامل از این فرصت، لازم است زیرساخت‌های بانکی و مالی متناسب با همکاری‌های بین‌المللی توسعه یابد. بدون رفع موانع تبادلات بانکی و ایجاد مسیرهای مالی امن، امکان استفاده حداکثری از مزایای کاهش تعرفه‌ها وجود نخواهد داشت.
سخن پایانی
موافقت‌نامه حذف ۸۷ درصدی تعرفه‌ها در چارچوب شانگهای و توافق‌های دوجانبه ایران با چین و روسیه را می‌توان نقطه عطفی در مسیر توسعه تجارت خارجی کشور دانست. این توافق‌ها به معنای کاهش هزینه‌ها، افزایش صادرات، گسترش بازارهای هدف و تقویت صنایع داخلی است. از سوی دیگر، موقعیت ژئو‌اکونومیک ایران در مسیرهای ترانزیتی منطقه، فرصتی بی‌بدیل برای بهره‌گیری از این روند فراهم کرده است. اکنون وظیفه سیاست‌گذاران است که با برنامه‌ریزی دقیق، حمایت از تولید ملی و رفع موانع داخلی، اجازه ندهند این فرصت کم‌نظیر از دست برود. درحقیقت اگر زیرساخت‌های لازم فراهم شود و نگاه جامع به این توافق‌ها وجود داشته باشد، ایران می‌تواند سهمی بزرگ‌تر از اقتصاد منطقه‌ای و جهانی را به دست آورد و گامی بلند در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی بردارد.
