آیا اقتصاد دیجیتال میتواند بازار محصولات کشاورزی را متعادل کند؟
پیوند فناوری و کشاورزی
گروه اقتصادی
کشاورزی در کشورمان نه تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه بخشی جداییناپذیر از هویت ملی و ضامن امنیت غذایی کشور است. بیش از یکچهارم جمعیت کشور بهطور مستقیم یا غیرمستقیم از این حوزه ارتزاق میکنند و هرگونه تغییر در آن، بر معیشت میلیونها خانواده ایرانی اثر میگذارد. بااینحال، این بخش حیاتی سالهاست با چالشهای تکراری و فرساینده روبهروست؛ از وابستگی به واسطهها و دلالان گرفته تا نبود شبکه توزیع منسجم، نوسان شدید قیمتها و کمبود زیرساختهای نگهداری و حملونقل. درنتیجه، نه کشاورز سهم واقعی خود را از تولید دریافت میکند و نه مصرفکننده به محصولی باقیمت عادلانه دسترسی دارد.
امروز، ورود فناوریهای نوین و شکلگیری اقتصاد دیجیتال، امید تازهای برای عبور از این بنبست ایجاد کرده است. سامانههای آنلاین عرضه محصولات کشاورزی، فرصتی فراهم آوردهاند تا محصول از مزرعه بهصورت مستقیم به دست مصرفکننده برسد؛ فرصتی که میتواند همسود بیشتری برای تولیدکننده به همراه داشته باشد و هم هزینه کمتری بر دوش مصرفکننده بگذارد.
این تحول، علاوه بر کاهش هزینههای مبادله و حذف واسطههای پرشمار، زمینهساز شفافیت بیشتر در بازار، مدیریت بهتر عرضه و تقاضا و چهبسا توسعه صادرات غیرنفتی است.
تجربه جهانی نشان میدهد که اقتصاد دیجیتال در کشاورزی میتواند ضریب بهرهوری را بالا ببرد، هدر رفت منابع را کاهش دهد و عدالت اقتصادی را محقق سازد. کشورمان نیز با داشتن ظرفیتهای عظیم کشاورزی و نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده، میتواند از این فرصت به بهترین شکل بهرهمند شود.
دولت چهاردهم نیز با تأکید بر لزوم حمایت از استارتآپهای کشاورزی و دیجیتالیسازی شبکه توزیع، این مسیر را در اولویت برنامههای خود قرار داده است. بنابراین، اکنون زمان آن فرا رسیده است که کشاورزی از قالب سنتی خارجشده و با اتکا به فناوریهای نوین، آیندهای پایدار و پرثمر را رقم بزند.
امروز دیگر سخن گفتن از دیجیتالیسازی کشاورزی یک انتخاب لوکس یا آیندهگرایانه نیست، بلکه ضرورتی انکارناپذیر است. با رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای مواد غذایی، تولید سنتی به تنهایی پاسخگوی نیاز کشور نیست.
از سوی دیگر، هزینههای بالای نهادههای دامی، کود و بذر و نوسان قیمت سوخت و حملونقل، کشاورزان را در تنگنا قرار داده است. در چنین شرایطی، اقتصاد دیجیتال میتواند همان حلقه مفقودهای باشد که هم هزینههای تولید و توزیع را کاهش دهد و هم ارزشافزوده بیشتری نصیب تولیدکننده کند. سامانههای آنلاین عرضه محصولات، این امکان را فراهم میآورند که کشاورز بدون نیاز به واسطههای متعدد، محصول خود را مستقیم به دست مصرفکننده یا فروشگاههای خرد و عمده برساند.
این فرآیند نهتنها از هدررفت سود کشاورز جلوگیری میکند، بلکه برای خانوارهای شهری نیز به معنای کاهش قیمتها و دسترسی آسانتر به محصولات تازه و باکیفیت است
تجربه جهانی در پیوند فناوری و کشاورزی
کشورهایی مانند هند و چین طی سالهای اخیر با سرمایهگذاری گسترده در حوزه کشاورزی دیجیتال توانستهاند هم به امنیت غذایی دست یابند و هم صادرات خود را توسعه دهند. در هند، سامانههای آنلاین خریدوفروش محصولات کشاورزی توانستهاند میلیونها کشاورز خرد را به شبکه توزیع سراسری متصل کنند. در چین نیز پلتفرمهای تجارت الکترونیک مانند علیبابا بخش ویژهای برای محصولات کشاورزی در نظر گرفتهاند و عملاً نقش واسطههای سنتی کاهش یافته است.این تجربهها نشان میدهد که کشورمان نیز میتواند با بومیسازی این مدلها، از ظرفیت بالای نیروی انسانی متخصص و زیرساختهای ارتباطی خود برای ایجاد تحولی مشابه استفاده کند. البته لازمه این مسیر، سرمایهگذاری در آموزش کشاورزان، حمایت دولت از استارتآپهای کشاورزی و ایجاد چارچوبهای حقوقی شفاف برای تجارت آنلاین است.
وضعیت کنونی سامانههای کشاورزی در ایران
در سالهای اخیر، چندین سامانه دیجیتال برای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی در کشور راهاندازی شده است. برخی از این سامانهها بهصورت اپلیکیشنهای موبایلی فعالیت میکنند و برخی دیگر در قالب وبسایت یا شبکههای اجتماعی فعالاند. این سامانهها به کشاورزان امکان میدهند تا محصول خود را قیمتگذاری کنند، به مصرفکننده معرفی نمایند و از خدمات حملونقل و انبارداری هوشمند بهرهمند شوند. هرچند هنوز سهم این سامانهها از کل بازار بسیار ناچیز است، اما روند رو به رشد آنها نشاندهنده ظرفیت بالای تقاضای بازار برای خرید مستقیم و بدون واسطه است. بهویژه نسل جوان و خانوادههای شهری تمایل بیشتری دارند تا محصولات تازه و باکیفیت را از طریق این سامانهها خریداری کنند.
فرصتهای پیشروی کشاورزی دیجیتال
کاهش نقش واسطهها و دلالها: یکی از بزرگترین معضلات کشاورزی کشور، حضور پررنگ واسطههاست. این واسطهها بخش زیادی از سود را به خود اختصاص میدهند. با توسعه سامانههای آنلاین، سود واقعی به جیب کشاورز بازمیگردد.
شفافیت در قیمتگذاری: سامانههای دیجیتال میتوانند قیمت لحظهای محصولات را نمایش دهند و مانع از سوءاستفاده برخی واسطهها شوند.
کاهش هدررفت محصولات: به دلیل نبود شبکه توزیع منسجم، سالانه بخش قابلتوجهی از محصولات کشاورزی در مسیر حملونقل یا انبارداری فاسد میشوند. سامانههای دیجیتال با مدیریت دقیق عرضه و تقاضا، میتوانند این هدررفت را به حداقل برسانند.
ایجاد فرصت صادراتی: بسیاری از محصولات کشاورزی قابلیت صادرات دارند، اما به دلیل نبود شبکههای بازاریابی شفاف، این ظرفیتها مغفول ماندهاند. سامانههای آنلاین میتوانند پلی میان تولیدکنندگان ایرانی و بازارهای جهانی باشند.
افزایش بهرهوری کشاورزان: دسترسی کشاورزان به دادههای بازار، قیمتهای بهروز و آموزشهای آنلاین، موجب ارتقای دانش و افزایش بهرهوری خواهد شد
چالشهای موجود چیست؟
البته مسیر کشاورزی دیجیتال در ایران بدون مانع نیست. برخی از مهمترین چالشها را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
کمبود زیرساختهای اینترنتی در مناطق روستایی: بسیاری از روستاهای کشور هنوز به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند که این موضوع مانعی جدی برای توسعه سامانههای آنلاین است.
کمبود اعتماد کشاورزان سنتی به سامانههای دیجیتال: بخشی از کشاورزان به دلیل سالها فعالیت در ساختار سنتی، اعتماد کافی به سازوکارهای آنلاین ندارند.
نیاز به حمایتهای مالی و قانونی: بدون حمایت دولت، استارتآپهای کشاورزی توان رقابت با شبکههای سنتی دلالی را نخواهند داشت.
مشکلات لجستیکی و حملونقل: برای موفقیت این سامانهها، نیاز به شبکه حملونقل سردخانهای و انبارداری استاندارد وجود دارد.
اثرات اقتصادی توسعه سامانههای کشاورزی دیجیتال
توسعه این سامانهها میتواند اثرات اقتصادی متعددی داشته باشد که برخی از مهمترین آنها عبارتاند از کاهش قیمت برای مصرفکننده و افزایش درآمد کشاورزان. درحقیقت حذف واسطهها و دلالها موجب میشود محصولات باقیمت مناسبتری به دست مصرفکننده برسد و بدین ترتیب سهم بیشتری از ارزش نهایی محصول به کشاورز اختصاص خواهد یافت. همچنین توسعه سامانههای دیجیتال نیازمند نیروهای متخصص در حوزه فناوری، بازاریابی و لجستیک است که به ایجاد فرصتهای شغلی جدید منجر میشود. گفتنی است که با کاهش نوسانهای قیمتی و ایجاد شفافیت، تورم در بخش مواد غذایی کنترل خواهد شد.
نگاه دولت چهاردهم به کشاورزی دیجیتال
دولت چهاردهم بارها بر ضرورت تحول در بخش کشاورزی تأکید کرده و استفاده از فناوریهای نوین را یکی از اولویتهای خود دانسته است. در این راستا، وزارت جهاد کشاورزی برنامههایی برای حمایت از استارتآپهای کشاورزی، آموزش کشاورزان در زمینه استفاده از سامانههای دیجیتال و ایجاد زیرساختهای اینترنتی در روستاها تدوین کرده است. این نگاه نشان میدهد که دولت بهخوبی متوجه ظرفیت عظیم کشاورزی دیجیتال در تحقق عدالت اقتصادی، کاهش وابستگی به واردات و افزایش تابآوری اقتصادی کشور است.
سخن پایانی
اقتصاد دیجیتال در کشاورزی نه یک شعار و نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی برای آینده کشور است. توسعه سامانههای آنلاین عرضه محصولات میتواند به معنای بازگشت قدرت به دست کشاورزان، کاهش هزینهها برای خانوارها و افزایش شفافیت در بازار باشد. باوجود چالشها، چشمانداز این مسیر روشن است؛ بهویژه اگر دولت و بخش خصوصی باهم همکاری کنند و زیرساختهای لازم فراهم شود. درنهایت، کشاورزی دیجیتال میتواند بسترساز توسعه اقتصادی هرچهتمامتر باشد؛ بستری که بر پایه عدالت اقتصادی، شفافیت و بهرهوری بنا شده است و استمرار خواهد یافت.
کشاورزی در کشورمان نه تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه بخشی جداییناپذیر از هویت ملی و ضامن امنیت غذایی کشور است. بیش از یکچهارم جمعیت کشور بهطور مستقیم یا غیرمستقیم از این حوزه ارتزاق میکنند و هرگونه تغییر در آن، بر معیشت میلیونها خانواده ایرانی اثر میگذارد. بااینحال، این بخش حیاتی سالهاست با چالشهای تکراری و فرساینده روبهروست؛ از وابستگی به واسطهها و دلالان گرفته تا نبود شبکه توزیع منسجم، نوسان شدید قیمتها و کمبود زیرساختهای نگهداری و حملونقل. درنتیجه، نه کشاورز سهم واقعی خود را از تولید دریافت میکند و نه مصرفکننده به محصولی باقیمت عادلانه دسترسی دارد.
امروز، ورود فناوریهای نوین و شکلگیری اقتصاد دیجیتال، امید تازهای برای عبور از این بنبست ایجاد کرده است. سامانههای آنلاین عرضه محصولات کشاورزی، فرصتی فراهم آوردهاند تا محصول از مزرعه بهصورت مستقیم به دست مصرفکننده برسد؛ فرصتی که میتواند همسود بیشتری برای تولیدکننده به همراه داشته باشد و هم هزینه کمتری بر دوش مصرفکننده بگذارد.
این تحول، علاوه بر کاهش هزینههای مبادله و حذف واسطههای پرشمار، زمینهساز شفافیت بیشتر در بازار، مدیریت بهتر عرضه و تقاضا و چهبسا توسعه صادرات غیرنفتی است.
تجربه جهانی نشان میدهد که اقتصاد دیجیتال در کشاورزی میتواند ضریب بهرهوری را بالا ببرد، هدر رفت منابع را کاهش دهد و عدالت اقتصادی را محقق سازد. کشورمان نیز با داشتن ظرفیتهای عظیم کشاورزی و نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده، میتواند از این فرصت به بهترین شکل بهرهمند شود.
دولت چهاردهم نیز با تأکید بر لزوم حمایت از استارتآپهای کشاورزی و دیجیتالیسازی شبکه توزیع، این مسیر را در اولویت برنامههای خود قرار داده است. بنابراین، اکنون زمان آن فرا رسیده است که کشاورزی از قالب سنتی خارجشده و با اتکا به فناوریهای نوین، آیندهای پایدار و پرثمر را رقم بزند.
امروز دیگر سخن گفتن از دیجیتالیسازی کشاورزی یک انتخاب لوکس یا آیندهگرایانه نیست، بلکه ضرورتی انکارناپذیر است. با رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای مواد غذایی، تولید سنتی به تنهایی پاسخگوی نیاز کشور نیست.
از سوی دیگر، هزینههای بالای نهادههای دامی، کود و بذر و نوسان قیمت سوخت و حملونقل، کشاورزان را در تنگنا قرار داده است. در چنین شرایطی، اقتصاد دیجیتال میتواند همان حلقه مفقودهای باشد که هم هزینههای تولید و توزیع را کاهش دهد و هم ارزشافزوده بیشتری نصیب تولیدکننده کند. سامانههای آنلاین عرضه محصولات، این امکان را فراهم میآورند که کشاورز بدون نیاز به واسطههای متعدد، محصول خود را مستقیم به دست مصرفکننده یا فروشگاههای خرد و عمده برساند.
این فرآیند نهتنها از هدررفت سود کشاورز جلوگیری میکند، بلکه برای خانوارهای شهری نیز به معنای کاهش قیمتها و دسترسی آسانتر به محصولات تازه و باکیفیت است
تجربه جهانی در پیوند فناوری و کشاورزی
کشورهایی مانند هند و چین طی سالهای اخیر با سرمایهگذاری گسترده در حوزه کشاورزی دیجیتال توانستهاند هم به امنیت غذایی دست یابند و هم صادرات خود را توسعه دهند. در هند، سامانههای آنلاین خریدوفروش محصولات کشاورزی توانستهاند میلیونها کشاورز خرد را به شبکه توزیع سراسری متصل کنند. در چین نیز پلتفرمهای تجارت الکترونیک مانند علیبابا بخش ویژهای برای محصولات کشاورزی در نظر گرفتهاند و عملاً نقش واسطههای سنتی کاهش یافته است.این تجربهها نشان میدهد که کشورمان نیز میتواند با بومیسازی این مدلها، از ظرفیت بالای نیروی انسانی متخصص و زیرساختهای ارتباطی خود برای ایجاد تحولی مشابه استفاده کند. البته لازمه این مسیر، سرمایهگذاری در آموزش کشاورزان، حمایت دولت از استارتآپهای کشاورزی و ایجاد چارچوبهای حقوقی شفاف برای تجارت آنلاین است.
وضعیت کنونی سامانههای کشاورزی در ایران
در سالهای اخیر، چندین سامانه دیجیتال برای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی در کشور راهاندازی شده است. برخی از این سامانهها بهصورت اپلیکیشنهای موبایلی فعالیت میکنند و برخی دیگر در قالب وبسایت یا شبکههای اجتماعی فعالاند. این سامانهها به کشاورزان امکان میدهند تا محصول خود را قیمتگذاری کنند، به مصرفکننده معرفی نمایند و از خدمات حملونقل و انبارداری هوشمند بهرهمند شوند. هرچند هنوز سهم این سامانهها از کل بازار بسیار ناچیز است، اما روند رو به رشد آنها نشاندهنده ظرفیت بالای تقاضای بازار برای خرید مستقیم و بدون واسطه است. بهویژه نسل جوان و خانوادههای شهری تمایل بیشتری دارند تا محصولات تازه و باکیفیت را از طریق این سامانهها خریداری کنند.
فرصتهای پیشروی کشاورزی دیجیتال
کاهش نقش واسطهها و دلالها: یکی از بزرگترین معضلات کشاورزی کشور، حضور پررنگ واسطههاست. این واسطهها بخش زیادی از سود را به خود اختصاص میدهند. با توسعه سامانههای آنلاین، سود واقعی به جیب کشاورز بازمیگردد.
شفافیت در قیمتگذاری: سامانههای دیجیتال میتوانند قیمت لحظهای محصولات را نمایش دهند و مانع از سوءاستفاده برخی واسطهها شوند.
کاهش هدررفت محصولات: به دلیل نبود شبکه توزیع منسجم، سالانه بخش قابلتوجهی از محصولات کشاورزی در مسیر حملونقل یا انبارداری فاسد میشوند. سامانههای دیجیتال با مدیریت دقیق عرضه و تقاضا، میتوانند این هدررفت را به حداقل برسانند.
ایجاد فرصت صادراتی: بسیاری از محصولات کشاورزی قابلیت صادرات دارند، اما به دلیل نبود شبکههای بازاریابی شفاف، این ظرفیتها مغفول ماندهاند. سامانههای آنلاین میتوانند پلی میان تولیدکنندگان ایرانی و بازارهای جهانی باشند.
افزایش بهرهوری کشاورزان: دسترسی کشاورزان به دادههای بازار، قیمتهای بهروز و آموزشهای آنلاین، موجب ارتقای دانش و افزایش بهرهوری خواهد شد
چالشهای موجود چیست؟
البته مسیر کشاورزی دیجیتال در ایران بدون مانع نیست. برخی از مهمترین چالشها را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
کمبود زیرساختهای اینترنتی در مناطق روستایی: بسیاری از روستاهای کشور هنوز به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند که این موضوع مانعی جدی برای توسعه سامانههای آنلاین است.
کمبود اعتماد کشاورزان سنتی به سامانههای دیجیتال: بخشی از کشاورزان به دلیل سالها فعالیت در ساختار سنتی، اعتماد کافی به سازوکارهای آنلاین ندارند.
نیاز به حمایتهای مالی و قانونی: بدون حمایت دولت، استارتآپهای کشاورزی توان رقابت با شبکههای سنتی دلالی را نخواهند داشت.
مشکلات لجستیکی و حملونقل: برای موفقیت این سامانهها، نیاز به شبکه حملونقل سردخانهای و انبارداری استاندارد وجود دارد.
اثرات اقتصادی توسعه سامانههای کشاورزی دیجیتال
توسعه این سامانهها میتواند اثرات اقتصادی متعددی داشته باشد که برخی از مهمترین آنها عبارتاند از کاهش قیمت برای مصرفکننده و افزایش درآمد کشاورزان. درحقیقت حذف واسطهها و دلالها موجب میشود محصولات باقیمت مناسبتری به دست مصرفکننده برسد و بدین ترتیب سهم بیشتری از ارزش نهایی محصول به کشاورز اختصاص خواهد یافت. همچنین توسعه سامانههای دیجیتال نیازمند نیروهای متخصص در حوزه فناوری، بازاریابی و لجستیک است که به ایجاد فرصتهای شغلی جدید منجر میشود. گفتنی است که با کاهش نوسانهای قیمتی و ایجاد شفافیت، تورم در بخش مواد غذایی کنترل خواهد شد.
نگاه دولت چهاردهم به کشاورزی دیجیتال
دولت چهاردهم بارها بر ضرورت تحول در بخش کشاورزی تأکید کرده و استفاده از فناوریهای نوین را یکی از اولویتهای خود دانسته است. در این راستا، وزارت جهاد کشاورزی برنامههایی برای حمایت از استارتآپهای کشاورزی، آموزش کشاورزان در زمینه استفاده از سامانههای دیجیتال و ایجاد زیرساختهای اینترنتی در روستاها تدوین کرده است. این نگاه نشان میدهد که دولت بهخوبی متوجه ظرفیت عظیم کشاورزی دیجیتال در تحقق عدالت اقتصادی، کاهش وابستگی به واردات و افزایش تابآوری اقتصادی کشور است.
سخن پایانی
اقتصاد دیجیتال در کشاورزی نه یک شعار و نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی برای آینده کشور است. توسعه سامانههای آنلاین عرضه محصولات میتواند به معنای بازگشت قدرت به دست کشاورزان، کاهش هزینهها برای خانوارها و افزایش شفافیت در بازار باشد. باوجود چالشها، چشمانداز این مسیر روشن است؛ بهویژه اگر دولت و بخش خصوصی باهم همکاری کنند و زیرساختهای لازم فراهم شود. درنهایت، کشاورزی دیجیتال میتواند بسترساز توسعه اقتصادی هرچهتمامتر باشد؛ بستری که بر پایه عدالت اقتصادی، شفافیت و بهرهوری بنا شده است و استمرار خواهد یافت.
