در نیمه نخست امسال صادرات اقلام نساجی به ۳۲۸ میلیون دلار رسید:
فرش ایرانی، سرمایه‌ای ملی در بازارهای جهانی
گروه اقتصادی
به‌تازگی، شجاع‌الدین امامی رئوف گفت: افزایش واردات اقلام نساجی و دشوار بودن تخصیص ارز برای واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه، در حال حاضر مهم‌ترین چالش صنعت نساجی محسوب می‌شود. دبیر انجمن صنایع نساجی ایران بیان داشت: واردات ماشین‌آلات در6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۴، نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، رو به کاهش بوده است و از ۱۹۶ میلیون دلار در 6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، به ۱۱۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۴ رسیده است؛ یعنی ۸۶ میلیون دلار نسبت به مدت مشابه کاهش یافته است. امامی رئوف افزود: باوجود کاهش ورود ماشین‌آلات نساجی به مبادی کشور، صادرات فرش (فرش ماشینی و فرش دستباف) در چند سال اخیر روند افزایشی داشته است. در 6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲، درمجموع ۲۷۲ میلیون دلار اقلام نساجی از کشور صادر شده است که ۱۴۳ میلیون دلار از آن برای فرش و کفپوش بوده است. در 6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳ نیز ۳۳۷ میلیون دلار اقلام نساجی صادر شد که صادرات کفپوش، ۱۵۰ میلیون دلار از آن را تشکیل داده بود. درنهایت این عدد در بهار و تابستان سال جاری نیز رشد یافته و از ۳۲۸ میلیون دلار صادرات اقلام نساجی که صادرات کفپوش ۱۹۰ میلیون دلار را به خود اختصاص داده است. وی بیان داشت: بررسی و برآورد آمارها، حکایت از نقش پررنگ فرش ایرانی در صادرات اقلام نساجی دارد، به‌طوری‌که سالانه حدود ۵۰ درصد از صادرات اقلام نساجی، مربوط به صادرات انواع کفپوش است و این کالا به عنوان یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی غیرنفتی در سبد صادرات کشور حضور دارد. امامی رئوف گفت: مقاومت در برابر تحریم‌ها، پتانسیل رشد و توسعه بازارهای جدید، تأثیر مثبت بر زنجیره تأمین داخلی، تنوع‌بخشی به سبد صادراتی کشور، کاهش وابستگی به صادرات کالای خام و تقویت صادرات باارزش افزوده بالا از دیگر مزایای صادرات فرش ایرانی محسوب می‌شود. درنتیجه صادرات فرش تنها یک فعالیت تجاری نیست و باید صادرات آن را یک استراتژی ملی در نظر گرفت و تسهیل در فرآیند توسعه صادرات و رفع تعهد ارزی می‌تواند نقش مؤثری در توسعه بازارها و حفظ اشتغال و بهره‌وری بیشتر در این صنعت ایفا کند.
از ریشه‌های کهن تا افق‌های جدید تولید ملی
صنعت نساجی ازجمله صنایعی است که ریشه در فرهنگ، هنر و اقتصاد این سرزمین دارد. از دیرباز، نخ و پارچه ایرانی نماد اصالت، زیبایی و کیفیت بوده است و امروز نیز در شرایط پیچیده اقتصادی و تحریم‌ها، این صنعت همچنان در صف نخست تولید ملی و صادرات غیرنفتی کشور ایستاده است. باوجود چالش‌هایی همچون دشواری تأمین مواد اولیه و محدودیت‌های ارزی برای واردات ماشین‌آلات، اما صنعت نساجی نه‌تنها ایستادگی کرده، بلکه در مسیر رشد صادراتی گام‌های قابل‌توجهی برداشته است. به گفته کارشناسان، یکی از موانع اصلی در مسیر توسعه صنعت نساجی، مشکل تخصیص ارز برای واردات تجهیزات و ماشین‌آلات جدید است. همانطور که پیش‌تر نیز اشاره گشت؛ آمارها نشان می‌دهد که در 6ماهه نخست سال ۱۴۰۴ میزان واردات ماشین‌آلات نساجی نسبت به سال گذشته حدود ۴۴ درصد کاهش یافته و از ۱۹۶ میلیون دلار به ۱۱۰ میلیون دلار رسیده است. این افت قابل‌توجه، در شرایطی رخ داده که بسیاری از واحدهای تولیدی نیاز مبرم به نوسازی خطوط تولید دارند. در واقع، بخشی از توان رقابتی صنعت نساجی به میزان به‌روزرسانی تجهیزات و فناوری‌های آن وابسته است. اما درعین‌حال، این محدودیت‌ها باعث شده است تا رویکرد بومی‌سازی تجهیزات و اتکای بیشتر به توان شرکت‌های داخلی در دستور کار قرار گیرد. امروز شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه ساخت قطعات و تجهیزات نساجی توانسته‌اند بخش مهمی از نیاز تولیدکنندگان را در داخل کشور پاسخ دهند. اگر حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی هدفمند به این شرکت‌ها اختصاص یابد، می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک بخش عمده‌ای از وابستگی به واردات در صنعت نساجی کاهش یابد.
رشد صادرات، نشانه‌ای از تاب‌آوری صنعت
در کنار دشواری‌های واردات، بخش صادرات صنعت نساجی روندی مثبت را تجربه می‌کند. آمارهای رسمی مطابق اظهارات دبیر انجمن صنایع نساجی ایران نشان می‌دهد که در نیمه نخست سال جاری، بیش از ۳۲۸ میلیون دلار اقلام نساجی از کشور صادر شده است که از این میان، ۱۹۰ میلیون دلار آن مربوط به فرش و کفپوش ایرانی بوده است. این ارقام نشان می‌دهد که فرش ایرانی همچنان ستون فقرات صادرات غیرنفتی در بخش نساجی است و توانسته سهم خود را از بازارهای بین‌المللی حفظ و حتی افزایش دهد. مقایسه آمار سال‌های اخیر بیانگر آن است که صادرات فرش از ۱۴۳ میلیون دلار در نیمه نخست ۱۴۰۲ به ۱۵۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ و اکنون به ۱۹۰ میلیون دلار در ۱۴۰۴ رسیده است؛ روندی که حاکی از رشد مستمر و توان بالای رقابت در بازار جهانی است. این موفقیت در حالی رقم خورده که تحریم‌ها، هزینه‌های حمل‌ونقل و محدودیت‌های ارزی همچنان پابرجاست. در واقع، این رشد نه از مسیر آسانی بلکه از دل مقاومت و تلاش تولیدکنندگان ایرانی حاصل شده است. این موضوع نشان می‌دهد که صنعت نساجی کشور دارای ظرفیت درونی قدرتمندی است که با سیاست‌های حمایتی صحیح می‌تواند به موتور محرک صادرات غیرنفتی تبدیل شود.
فرش ایرانی، شاخصی از تاب‌آوری اقتصادی و کارآفرینی
فرش ایرانی نه تنها یک کالای تجاری بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اقتصادی ایران است. کارشناسان و آگاهان این حوزه بر این باورند که صادرات فرش باید به‌عنوان یک استراتژی ملی دیده شود چراکه این صنعت نه‌تنها برای کشور ارزآور است، بلکه نقش مهمی در حفظ اشتغال، حمایت از صنایع پایین‌دستی و جلوگیری از خام‌فروشی دارد. فرش و کفپوش‌های ایرانی با بهره‌گیری از طرح‌های اصیل و مواد اولیه مرغوب، توانسته‌اند در بازارهای منطقه‌ای و جهانی جایگاه خود را حفظ کنند. علاوه بر آن، افزایش تنوع محصولات، توجه به نیاز مصرف‌کنندگان بین‌المللی و توسعه بازارهای هدف جدید، باعث شده است تا صادرات این حوزه در سال‌های اخیر با رشد همراه شود. به‌بیان‌دیگر، فرش ایرانی امروز تنها نماد هنر و فرهنگ نیست، بلکه شاخصی از تاب‌آوری اقتصادی و کارآفرینی ایرانی است.
ظرفیت‌های ایران در زنجیره نساجی
ایران با برخورداری از منابع انسانی متخصص، انرژی ارزان، موقعیت جغرافیایی ممتاز و بازار بزرگ داخلی، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توسعه صنعت نساجی دارد. وجود صنایع بالادستی همچون پتروشیمی (برای تولید الیاف مصنوعی) و صنایع پایین‌دستی مانند پوشاک، منسوجات خانگی و فرش، فرصت ارزشمندی برای تکمیل زنجیره تولید تا مصرف فراهم کرده است. به‌ویژه در استان‌هایی نظیر یزد، اصفهان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و قزوین، خوشه‌های صنعتی قدرتمندی در حوزه نساجی شکل گرفته‌اند که اگر باسیاست‌های حمایتی دولت همراه شوند، می‌توانند سهم کشور در بازار جهانی نساجی را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. علاوه بر این، ظرفیت توسعه صادرات منطقه‌ای از طریق بازارهای همسایه مانند عراق، آسیای میانه و روسیه نیز بستر مناسبی برای رشد صنایع نساجی کشور فراهم کرده است.
صادرات به این کشورها نه‌تنها نیازمند تبلیغات و بازاریابی گسترده است، بلکه به تسهیل نقل‌وانتقالات مالی و حمایت‌های دیپلماتیک نیز نیاز دارد.
نقش دولت در تسهیل توسعه صنعت
کارشناسان بر این باورند که در مسیر توسعه صنعت نساجی، دولت باید نقش تسهیل‌گر و پشتیبان را ایفا کند. حمایت از تولیدکنندگان داخلی از طریق تأمین ارز ترجیحی برای مواد اولیه، ارائه تسهیلات بانکی با نرخ مناسب، کاهش تعرفه واردات ماشین‌آلات تولید داخل و تسریع در صدور مجوزهای صادراتی می‌تواند به جهش تولید در این صنعت کمک کند. همچنین رفع موانع اداری، اصلاح نظام مالیاتی در حوزه تولید و تسهیل فرآیند رفع تعهد ارزی صادرکنندگان از دیگر اقداماتی است که می‌تواند انگیزه تولید و صادرات را افزایش دهد. به‌موازات این سیاست‌ها، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه تجهیزات نساجی و مواد پیشرفته نیز باید در اولویت قرار گیرد تا صنعت نساجی ایران بتواند به سمت فناوری‌های نوین و تولید هوشمند حرکت کند. آینده صنعت نساجی بدون ورود به حوزه دیجیتالی شدن و نوآوری قابل‌تصور نیست و هرچه زودتر در این مسیر گام برداشته شود، مزیت رقابتی کشور در بازارهای جهانی پایدارتر خواهد بود.
سخن پایانی
باوجود تمام چالش‌های ارزی، مالی و تحریمی، صنعت نساجی کشور در مسیر رشد قرار گرفته است. این صنعت با تکیه بر دانش، تجربه و پشتکار فعالان خود توانسته هم صادرات را افزایش دهد و هم سهم قابل‌توجهی در حفظ اشتغال ایفا کند. توسعه بازارهای صادراتی، نوسازی خطوط تولید، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و نگاه استراتژیک به صادرات فرش و کفپوش، می‌تواند در سال‌های آینده نساجی کشور را به یکی از ارکان اقتصاد غیرنفتی کشور بدل سازد. بنابراین اکنون زمان آن رسیده است که سیاست‌گذاری‌ها از نگاه کوتاه‌مدت عبور کرده و به سمت حمایت پایدار از صنایع مولد، به‌ویژه صنعت نساجی، حرکت کند. همان‌گونه که تجربه سال‌های اخیر نشان داده، هر جا که تولید ملی با تکیه بر توان داخلی و همراهی دولت و بخش خصوصی پیش رفته، نتیجه‌ای جز رشد، اشتغال و اقتدار اقتصادی بیش‌از‌پیش را در پی نداشته است.
به‌تازگی، شجاع‌الدین امامی رئوف گفت: افزایش واردات اقلام نساجی و دشوار بودن تخصیص ارز برای واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه، در حال حاضر مهم‌ترین چالش صنعت نساجی محسوب می‌شود. دبیر انجمن صنایع نساجی ایران بیان داشت: واردات ماشین‌آلات در6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۴، نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، رو به کاهش بوده است و از ۱۹۶ میلیون دلار در 6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، به ۱۱۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۴ رسیده است؛ یعنی ۸۶ میلیون دلار نسبت به مدت مشابه کاهش یافته است. امامی رئوف افزود: باوجود کاهش ورود ماشین‌آلات نساجی به مبادی کشور، صادرات فرش (فرش ماشینی و فرش دستباف) در چند سال اخیر روند افزایشی داشته است. در 6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲، درمجموع ۲۷۲ میلیون دلار اقلام نساجی از کشور صادر شده است که ۱۴۳ میلیون دلار از آن برای فرش و کفپوش بوده است. در 6 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳ نیز ۳۳۷ میلیون دلار اقلام نساجی صادر شد که صادرات کفپوش، ۱۵۰ میلیون دلار از آن را تشکیل داده بود. درنهایت این عدد در بهار و تابستان سال جاری نیز رشد یافته و از ۳۲۸ میلیون دلار صادرات اقلام نساجی که صادرات کفپوش ۱۹۰ میلیون دلار را به خود اختصاص داده است. وی بیان داشت: بررسی و برآورد آمارها، حکایت از نقش پررنگ فرش ایرانی در صادرات اقلام نساجی دارد، به‌طوری‌که سالانه حدود ۵۰ درصد از صادرات اقلام نساجی، مربوط به صادرات انواع کفپوش است و این کالا به عنوان یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی غیرنفتی در سبد صادرات کشور حضور دارد. امامی رئوف گفت: مقاومت در برابر تحریم‌ها، پتانسیل رشد و توسعه بازارهای جدید، تأثیر مثبت بر زنجیره تأمین داخلی، تنوع‌بخشی به سبد صادراتی کشور، کاهش وابستگی به صادرات کالای خام و تقویت صادرات باارزش افزوده بالا از دیگر مزایای صادرات فرش ایرانی محسوب می‌شود. درنتیجه صادرات فرش تنها یک فعالیت تجاری نیست و باید صادرات آن را یک استراتژی ملی در نظر گرفت و تسهیل در فرآیند توسعه صادرات و رفع تعهد ارزی می‌تواند نقش مؤثری در توسعه بازارها و حفظ اشتغال و بهره‌وری بیشتر در این صنعت ایفا کند.
از ریشه‌های کهن تا افق‌های جدید تولید ملی
صنعت نساجی ازجمله صنایعی است که ریشه در فرهنگ، هنر و اقتصاد این سرزمین دارد. از دیرباز، نخ و پارچه ایرانی نماد اصالت، زیبایی و کیفیت بوده است و امروز نیز در شرایط پیچیده اقتصادی و تحریم‌ها، این صنعت همچنان در صف نخست تولید ملی و صادرات غیرنفتی کشور ایستاده است. باوجود چالش‌هایی همچون دشواری تأمین مواد اولیه و محدودیت‌های ارزی برای واردات ماشین‌آلات، اما صنعت نساجی نه‌تنها ایستادگی کرده، بلکه در مسیر رشد صادراتی گام‌های قابل‌توجهی برداشته است. به گفته کارشناسان، یکی از موانع اصلی در مسیر توسعه صنعت نساجی، مشکل تخصیص ارز برای واردات تجهیزات و ماشین‌آلات جدید است. همانطور که پیش‌تر نیز اشاره گشت؛ آمارها نشان می‌دهد که در 6ماهه نخست سال ۱۴۰۴ میزان واردات ماشین‌آلات نساجی نسبت به سال گذشته حدود ۴۴ درصد کاهش یافته و از ۱۹۶ میلیون دلار به ۱۱۰ میلیون دلار رسیده است. این افت قابل‌توجه، در شرایطی رخ داده که بسیاری از واحدهای تولیدی نیاز مبرم به نوسازی خطوط تولید دارند. در واقع، بخشی از توان رقابتی صنعت نساجی به میزان به‌روزرسانی تجهیزات و فناوری‌های آن وابسته است. اما درعین‌حال، این محدودیت‌ها باعث شده است تا رویکرد بومی‌سازی تجهیزات و اتکای بیشتر به توان شرکت‌های داخلی در دستور کار قرار گیرد. امروز شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه ساخت قطعات و تجهیزات نساجی توانسته‌اند بخش مهمی از نیاز تولیدکنندگان را در داخل کشور پاسخ دهند. اگر حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی هدفمند به این شرکت‌ها اختصاص یابد، می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک بخش عمده‌ای از وابستگی به واردات در صنعت نساجی کاهش یابد.
رشد صادرات، نشانه‌ای از تاب‌آوری صنعت
در کنار دشواری‌های واردات، بخش صادرات صنعت نساجی روندی مثبت را تجربه می‌کند. آمارهای رسمی مطابق اظهارات دبیر انجمن صنایع نساجی ایران نشان می‌دهد که در نیمه نخست سال جاری، بیش از ۳۲۸ میلیون دلار اقلام نساجی از کشور صادر شده است که از این میان، ۱۹۰ میلیون دلار آن مربوط به فرش و کفپوش ایرانی بوده است. این ارقام نشان می‌دهد که فرش ایرانی همچنان ستون فقرات صادرات غیرنفتی در بخش نساجی است و توانسته سهم خود را از بازارهای بین‌المللی حفظ و حتی افزایش دهد. مقایسه آمار سال‌های اخیر بیانگر آن است که صادرات فرش از ۱۴۳ میلیون دلار در نیمه نخست ۱۴۰۲ به ۱۵۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ و اکنون به ۱۹۰ میلیون دلار در ۱۴۰۴ رسیده است؛ روندی که حاکی از رشد مستمر و توان بالای رقابت در بازار جهانی است. این موفقیت در حالی رقم خورده که تحریم‌ها، هزینه‌های حمل‌ونقل و محدودیت‌های ارزی همچنان پابرجاست. در واقع، این رشد نه از مسیر آسانی بلکه از دل مقاومت و تلاش تولیدکنندگان ایرانی حاصل شده است. این موضوع نشان می‌دهد که صنعت نساجی کشور دارای ظرفیت درونی قدرتمندی است که با سیاست‌های حمایتی صحیح می‌تواند به موتور محرک صادرات غیرنفتی تبدیل شود.
فرش ایرانی، شاخصی از تاب‌آوری اقتصادی و کارآفرینی
فرش ایرانی نه تنها یک کالای تجاری بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اقتصادی ایران است. کارشناسان و آگاهان این حوزه بر این باورند که صادرات فرش باید به‌عنوان یک استراتژی ملی دیده شود چراکه این صنعت نه‌تنها برای کشور ارزآور است، بلکه نقش مهمی در حفظ اشتغال، حمایت از صنایع پایین‌دستی و جلوگیری از خام‌فروشی دارد. فرش و کفپوش‌های ایرانی با بهره‌گیری از طرح‌های اصیل و مواد اولیه مرغوب، توانسته‌اند در بازارهای منطقه‌ای و جهانی جایگاه خود را حفظ کنند. علاوه بر آن، افزایش تنوع محصولات، توجه به نیاز مصرف‌کنندگان بین‌المللی و توسعه بازارهای هدف جدید، باعث شده است تا صادرات این حوزه در سال‌های اخیر با رشد همراه شود. به‌بیان‌دیگر، فرش ایرانی امروز تنها نماد هنر و فرهنگ نیست، بلکه شاخصی از تاب‌آوری اقتصادی و کارآفرینی ایرانی است.
ظرفیت‌های ایران در زنجیره نساجی
ایران با برخورداری از منابع انسانی متخصص، انرژی ارزان، موقعیت جغرافیایی ممتاز و بازار بزرگ داخلی، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توسعه صنعت نساجی دارد. وجود صنایع بالادستی همچون پتروشیمی (برای تولید الیاف مصنوعی) و صنایع پایین‌دستی مانند پوشاک، منسوجات خانگی و فرش، فرصت ارزشمندی برای تکمیل زنجیره تولید تا مصرف فراهم کرده است. به‌ویژه در استان‌هایی نظیر یزد، اصفهان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و قزوین، خوشه‌های صنعتی قدرتمندی در حوزه نساجی شکل گرفته‌اند که اگر باسیاست‌های حمایتی دولت همراه شوند، می‌توانند سهم کشور در بازار جهانی نساجی را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. علاوه بر این، ظرفیت توسعه صادرات منطقه‌ای از طریق بازارهای همسایه مانند عراق، آسیای میانه و روسیه نیز بستر مناسبی برای رشد صنایع نساجی کشور فراهم کرده است.
صادرات به این کشورها نه‌تنها نیازمند تبلیغات و بازاریابی گسترده است، بلکه به تسهیل نقل‌وانتقالات مالی و حمایت‌های دیپلماتیک نیز نیاز دارد.
نقش دولت در تسهیل توسعه صنعت
کارشناسان بر این باورند که در مسیر توسعه صنعت نساجی، دولت باید نقش تسهیل‌گر و پشتیبان را ایفا کند. حمایت از تولیدکنندگان داخلی از طریق تأمین ارز ترجیحی برای مواد اولیه، ارائه تسهیلات بانکی با نرخ مناسب، کاهش تعرفه واردات ماشین‌آلات تولید داخل و تسریع در صدور مجوزهای صادراتی می‌تواند به جهش تولید در این صنعت کمک کند. همچنین رفع موانع اداری، اصلاح نظام مالیاتی در حوزه تولید و تسهیل فرآیند رفع تعهد ارزی صادرکنندگان از دیگر اقداماتی است که می‌تواند انگیزه تولید و صادرات را افزایش دهد. به‌موازات این سیاست‌ها، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه تجهیزات نساجی و مواد پیشرفته نیز باید در اولویت قرار گیرد تا صنعت نساجی ایران بتواند به سمت فناوری‌های نوین و تولید هوشمند حرکت کند. آینده صنعت نساجی بدون ورود به حوزه دیجیتالی شدن و نوآوری قابل‌تصور نیست و هرچه زودتر در این مسیر گام برداشته شود، مزیت رقابتی کشور در بازارهای جهانی پایدارتر خواهد بود.
سخن پایانی
باوجود تمام چالش‌های ارزی، مالی و تحریمی، صنعت نساجی کشور در مسیر رشد قرار گرفته است. این صنعت با تکیه بر دانش، تجربه و پشتکار فعالان خود توانسته هم صادرات را افزایش دهد و هم سهم قابل‌توجهی در حفظ اشتغال ایفا کند. توسعه بازارهای صادراتی، نوسازی خطوط تولید، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و نگاه استراتژیک به صادرات فرش و کفپوش، می‌تواند در سال‌های آینده نساجی کشور را به یکی از ارکان اقتصاد غیرنفتی کشور بدل سازد. بنابراین اکنون زمان آن رسیده است که سیاست‌گذاری‌ها از نگاه کوتاه‌مدت عبور کرده و به سمت حمایت پایدار از صنایع مولد، به‌ویژه صنعت نساجی، حرکت کند. همان‌گونه که تجربه سال‌های اخیر نشان داده، هر جا که تولید ملی با تکیه بر توان داخلی و همراهی دولت و بخش خصوصی پیش رفته، نتیجه‌ای جز رشد، اشتغال و اقتدار اقتصادی بیش‌از‌پیش را در پی نداشته است.
