چرا بومیسازی تجهیزات صنعتی به یک ضرورت راهبردی تبدیل شده است؟
بومیسازی، موتور محرک مقاومسازی اقتصاد
گروه اقتصادی
در سالهای اخیر که اقتصاد کشور تحتفشار تحریمها، نوسانات ارزی و محدودیتهای بینالمللی قرار گرفت، یکی از مهمترین پرسشها این بوده است که چگونه میتوان بدون اتکا به واردات پرهزینه، مسیر توسعه صنعتی را باثبات طی کرد. پاسخ روشن است؛ بومیسازی تجهیزات صنعتی، توسعه ظرفیتهای شرکتهای داخلی و حرکت هوشمندانه در مسیر کاهش ارزبری و مقاومسازی اقتصاد. امروز بهویژه در صنایع مادر مانند نفت و گاز، پتروشیمی، فولاد، حملونقل، انرژی و چهبسا صنایع نوظهور، نیاز به تجهیزات گرانقیمت وارداتی همچنان بالاست. این در حالی است که شرکتهای دانشبنیان، پژوهشگران داخلی و سازندگان صنعتی کشور توانستهاند بخش قابلتوجهی از این تجهیزات را طراحی، مهندسی و تولید کنند. باوجوداین توان قابلاتکا، هنوز بسیاری از پروژههای صنعتی کشور به سمت واردات سوق داده میشوند؛ موضوعی که هم به ارزبری سنگین منجر میشود و همتوان داخلی را به حاشیه میبرد. گفتنی است که در شرایط اقتصادی کنونی، بومیسازی یک شعار یا توصیه جانبی نیست؛ بلکه ضرورت منطقی و علمی اقتصاد است. سالانه میلیاردها دلار ارز برای واردات تجهیزاتی هزینه میشود که بخش قابلتوجهی از آنها در داخل کشور قابلتولید است. این موضوع دستکم در سه حوزه اثر مستقیم دارد که ادامه بررسی خواهیم کرد. نخست سبب فشار ارزی بر بودجه و بازار ارز خواهد شد؛ درحقیقت هنگامیکه صنایع بزرگ برای پروژههای خود به خرید تجهیزات خارجی روی میآورند، فشار مضاعفی بر ذخایر ارزی کشور وارد میشود. تجهیزات صنعتی در ردههای نفتی، پالایشی، حملونقل ریلی، برق و فولاد جزو کالاهای بسیار گرانقیمتی هستند که واردات آنها گاهی تا چند صد میلیون دلار هزینه دارد. از دیگر اثرات توقف پروژهها ست. بدین معنا که وابستگی به تأمینکنندگان خارجی باعث میشود بسیاری از پروژهها با سکون مواجه شوند چراکه قطعات و تجهیزات کلیدی یا بهموقع نمیرسند یا با چند برابر قیمت عرضه میشوند. این در حالی است که شرکتهای دانشبنیان و سازندگان بزرگ داخلی، اعلام آمادگی کامل برای تولید انواع تجهیزات کردهاند اما عدم اعتماد کافی، نبود حمایت پایدار و ترجیح برخی مجریان پروژهها به خریدهای خارجی، مانع شکوفایی ظرفیتشان شده است. بنابراین بومیسازی امروز یک گزینه اقتصادی انتخابی نیست بلکه تنها مسیر منطقی برای عبور از فشارهای خارجی و دستیابی به توسعه پایدار است.
توان واقعی شرکتهای داخلی برای ساخت تجهیزات صنعتی
نگاهی به دستاوردهای صنعتی در دو دهه اخیر نشان میدهد که کشور نهتنها از توان تولید بسیاری از تجهیزات برخوردار است، بلکه در برخی حوزهها به سطح رقابت با شرکتهای خارجی نیز رسیده است. ایران اکنون توان طراحی و ساخت بخش زیادی از تجهیزات کلیدی چاههای نفت، کمپرسورها، توربینها، پمپهای فشارقوی و سامانههای اندازهگیری را دارد. شرکتهای داخلی چهبسا در حوزههای حساسی مانند کاتالیستها، که زمانی بهصورت کامل وارداتی بود، امروز در قامت تولیدکننده اصلی ظاهر شدهاند. همچنین تولید تجهیزات فشارقوی، ترانسفورماتورها، توربینهای نیروگاهی و تجهیزات کنترل صنعتی طی سالهای اخیر جهش قابلتوجهی داشته است و برخی شرکتهای ایرانی صادرات این تجهیزات را نیز آغاز کردهاند.
در حوزه تجهیزات ریختهگری، ماشینآلات سنگین، قطعکنها، سامانههای الکتریکی و تجهیزات کنترلی نیز شرکتهای ایرانی به خودکفایی رسیدهاند و نیاز صنایع بزرگ فولاد را به شکل گسترده تأمین میکنند. اکنون قطعات حساس لکوموتیو، واگنسازی، سیستمهای سیگنالینگ و تجهیزات الکترونیکی پیشرفته در کشور تولید میشود و ظرفیت توسعه آن نیز بالاست. شرکتهای فناور و دانشبنیان نیز توانستهاند تجهیزاتی را تولید کنند که سالها تصور میشد تنها کشورهای پیشرفته قادر به ساخت آن هستند؛ ازجمله سنسورها، تجهیزات هوشمند، نرمافزارهای صنعتی، تجهیزات آزمایشگاهی و سیستمهای اتوماسیون. بررسی این ظرفیتها نشان میدهد که ایران نه در نقطه آغاز، بلکه در مرحله تثبیت توان داخلی قرار دارد و تنها نیازمند حمایت راهبردی و سیاستگذاری هدفمند است تا بومیسازی به یک جریان پایدار تبدیل شود.
چرا برخی پروژهها همچنان واردات را ترجیح میدهند؟
اگرچه ظرفیتهای داخلی چشمگیر است، اما برخی موانع باعث میشود پروژهها به سمت واردات سوق پیدا کنند. برخی مدیران پروژهها تصور میکنند تجهیزات خارجی بهطور پیشفرض بهتر است؛ درحالیکه تجربه نشان داده بسیاری از تجهیزات وارداتی از همان سازندگان چینی و آسیایی خریداری میشود که مشابه آنها در ایران وجود دارد. گفتنی است اگرچه امروز قانون حمایت از ساخت داخل وجود دارد، اما ضمانت اجرایی آن در برخی دستگاهها کافی نیست و موجب بیتوجهی به ظرفیت داخلی میشود. از سوی دیگر شرکتهای داخلی برای توسعه خط تولید یا گسترش ظرفیت به سرمایه در گردش نیاز دارند اما حمایت بانکی کافی در اختیارشان قرار نمیگیرد. بنابراین رفع این موانع میتواند مسیر بومیسازی را هموارتر کند و از هدررفت منابع ارزی جلوگیری نماید.
بومیسازی چگونه باعث کاهش ارزبری میشود؟
تجربه شرکتهای صنعتی نشان داده که بومیسازی به شکل مستقیم و غیرمستقیم، صرفهجویی عظیم ارزی ایجاد میکند. این صرفهجویی از چند مسیر رقم میخورد که در ادامه بررسی خواهیم کرد.
حذف واردات گرانقیمت: قیمت تجهیزات خارجی اغلب با نرخ ارز بالا محاسبه میشود. تولید داخلی همان تجهیزات، هزینهها را تا ۳۰ تا ۷۰ درصد کاهش میدهد.
جلوگیری از خروج ارز پنهان: در بسیاری از قراردادهای خارجی، هزینههای پشتیبانی، آموزش و خدمات پس از فروش نیز ارزی محاسبه میشود. تولید داخلی این هزینهها را کاهش میدهد.
جلوگیری از خواب سرمایه در انتظار واردات: وقتی پروژهها ماهها منتظر تأمین یک قطعه خارجی میمانند، تأخیرهای چندصد میلیاردی به اقتصاد تحمیل میشود.
ایجاد زنجیره ارزش داخلی: بومیسازی موجب تقویت صنایع بالادستی، اشتغال، فناوری و توسعه شرکتهای تأمینکننده میشود و این امر آثار اقتصادی چندبرابری ایجاد میکند.
آثار بومیسازی بر مقاومسازی اقتصاد
اقتصاد مقاومتی که در سیاستهای کلان مورد تأکید قرار گرفته، هدفش ایجاد اقتصادی است که در برابر فشارهای خارجی آسیبناپذیر باشد. بومیسازی تجهیزات صنعتی سه نقش کلیدی در این الگو ایفا میکند. نخست بیاثر کردن تحریمها است؛ وقتی تجهیزات راهبردی داخل کشور ساخته شود، تحریم نهتنها مانع توسعه نمیشود، بلکه خود به تقویت توان داخلی تبدیل میشود. از دیگر اثرات افزایش امنیت صنعتی است؛ پروژههای نفتی، نیروگاهی، فولادی و عمرانی بدون توقف ناشی از محدودیتهای خارجی ادامه مییابد. یکی دیگر از مزایای این روند افزایش اشتغال تخصصی است. درحقیقت بومیسازی به شکل مستقیم موجب اشتغال متخصصان فنی، مهندسان و نیروهای کارآزموده میشود و از مهاجرت نخبگان جلوگیری میکند.
نسخه عملیاتی برای حمایت از بومیسازی
برای اینکه بومیسازی به یک سیاست پایدار تبدیل شود، اجرای چند راهبرد ضروری است که در دستورکار قرارگیرد. پروژهها باید موظف باشند تا زمانی که محصول داخلی استاندارد وجود دارد، حق واردات نداشته باشند. حمایت مالی هدفمند از تولیدکنندگان نیز میتواند خط تولید داخلی را تقویت کند و دراین مسیر افزایش نقش شرکتهای دانشبنیان در پروژههای ملی ضروری است. بنابراین اکنون زمان آن رسیده که پروژههای بزرگ صنعتی کشور بهجای نگاه به خارج، از توان علمی شرکتهای دانشبنیان استفاده کنند. از سوی دیگر ایجاد بانک اطلاعات تجهیزات صنعتی داخلی نیز اهمیت ویژهای دارد. وجود یک سامانه جامع که توانمندیهای داخلی را به صنایع معرفی کند، نقش بسزایی در کاهش واردات غیرضروری دارد. افزون براین موارد حمایت رسانهای از طرحهای بومیسازی ضروری است و رسانهها باید موفقیتهای بومیسازی را برجسته کنند تا اعتماد عمومی و صنعتی به تولید داخل افزایش یابد.
سخن پایانی
بومیسازی تجهیزات صنعتی یک انتخاب یا شعار نیست بلکه مسیر علمی، اقتصادی و واقعی برای توسعه کشور و کاهش وابستگی به خارج است. ظرفیت شرکتهای داخلی طی سالهای گذشته ثابت کرده است که ایران از توان بالایی برای تولید تجهیزات پیشرفته برخوردار است و تنها نیازمند حمایت هدفمند و پایدار در سه سطح قانونگذاری، تأمین مالی و فرهنگسازی است. اگر این مسیر با جدیت دنبال شود، چند دستاورد روشن چون کاهش چشمگیر ارزبری، افزایش امنیت صنعتی، رونق تولید، اشتغال تخصصی، بیاثر شدن کامل تحریمها و تقویت بنیه اقتصادی حاصل میشود. بنابراین امروز زمان آن رسیده است که صنعت داخلی، نه بهعنوان مصرفکننده تجهیزات خارجی بلکه بهعنوان تولیدکننده تجهیزات صنعتی در منطقه بیشازپیش بدرخشد و ستونهای اقتصاد مقاوم را مستحکمتر از همیشه بنا کند.
در سالهای اخیر که اقتصاد کشور تحتفشار تحریمها، نوسانات ارزی و محدودیتهای بینالمللی قرار گرفت، یکی از مهمترین پرسشها این بوده است که چگونه میتوان بدون اتکا به واردات پرهزینه، مسیر توسعه صنعتی را باثبات طی کرد. پاسخ روشن است؛ بومیسازی تجهیزات صنعتی، توسعه ظرفیتهای شرکتهای داخلی و حرکت هوشمندانه در مسیر کاهش ارزبری و مقاومسازی اقتصاد. امروز بهویژه در صنایع مادر مانند نفت و گاز، پتروشیمی، فولاد، حملونقل، انرژی و چهبسا صنایع نوظهور، نیاز به تجهیزات گرانقیمت وارداتی همچنان بالاست. این در حالی است که شرکتهای دانشبنیان، پژوهشگران داخلی و سازندگان صنعتی کشور توانستهاند بخش قابلتوجهی از این تجهیزات را طراحی، مهندسی و تولید کنند. باوجوداین توان قابلاتکا، هنوز بسیاری از پروژههای صنعتی کشور به سمت واردات سوق داده میشوند؛ موضوعی که هم به ارزبری سنگین منجر میشود و همتوان داخلی را به حاشیه میبرد. گفتنی است که در شرایط اقتصادی کنونی، بومیسازی یک شعار یا توصیه جانبی نیست؛ بلکه ضرورت منطقی و علمی اقتصاد است. سالانه میلیاردها دلار ارز برای واردات تجهیزاتی هزینه میشود که بخش قابلتوجهی از آنها در داخل کشور قابلتولید است. این موضوع دستکم در سه حوزه اثر مستقیم دارد که ادامه بررسی خواهیم کرد. نخست سبب فشار ارزی بر بودجه و بازار ارز خواهد شد؛ درحقیقت هنگامیکه صنایع بزرگ برای پروژههای خود به خرید تجهیزات خارجی روی میآورند، فشار مضاعفی بر ذخایر ارزی کشور وارد میشود. تجهیزات صنعتی در ردههای نفتی، پالایشی، حملونقل ریلی، برق و فولاد جزو کالاهای بسیار گرانقیمتی هستند که واردات آنها گاهی تا چند صد میلیون دلار هزینه دارد. از دیگر اثرات توقف پروژهها ست. بدین معنا که وابستگی به تأمینکنندگان خارجی باعث میشود بسیاری از پروژهها با سکون مواجه شوند چراکه قطعات و تجهیزات کلیدی یا بهموقع نمیرسند یا با چند برابر قیمت عرضه میشوند. این در حالی است که شرکتهای دانشبنیان و سازندگان بزرگ داخلی، اعلام آمادگی کامل برای تولید انواع تجهیزات کردهاند اما عدم اعتماد کافی، نبود حمایت پایدار و ترجیح برخی مجریان پروژهها به خریدهای خارجی، مانع شکوفایی ظرفیتشان شده است. بنابراین بومیسازی امروز یک گزینه اقتصادی انتخابی نیست بلکه تنها مسیر منطقی برای عبور از فشارهای خارجی و دستیابی به توسعه پایدار است.
توان واقعی شرکتهای داخلی برای ساخت تجهیزات صنعتی
نگاهی به دستاوردهای صنعتی در دو دهه اخیر نشان میدهد که کشور نهتنها از توان تولید بسیاری از تجهیزات برخوردار است، بلکه در برخی حوزهها به سطح رقابت با شرکتهای خارجی نیز رسیده است. ایران اکنون توان طراحی و ساخت بخش زیادی از تجهیزات کلیدی چاههای نفت، کمپرسورها، توربینها، پمپهای فشارقوی و سامانههای اندازهگیری را دارد. شرکتهای داخلی چهبسا در حوزههای حساسی مانند کاتالیستها، که زمانی بهصورت کامل وارداتی بود، امروز در قامت تولیدکننده اصلی ظاهر شدهاند. همچنین تولید تجهیزات فشارقوی، ترانسفورماتورها، توربینهای نیروگاهی و تجهیزات کنترل صنعتی طی سالهای اخیر جهش قابلتوجهی داشته است و برخی شرکتهای ایرانی صادرات این تجهیزات را نیز آغاز کردهاند.
در حوزه تجهیزات ریختهگری، ماشینآلات سنگین، قطعکنها، سامانههای الکتریکی و تجهیزات کنترلی نیز شرکتهای ایرانی به خودکفایی رسیدهاند و نیاز صنایع بزرگ فولاد را به شکل گسترده تأمین میکنند. اکنون قطعات حساس لکوموتیو، واگنسازی، سیستمهای سیگنالینگ و تجهیزات الکترونیکی پیشرفته در کشور تولید میشود و ظرفیت توسعه آن نیز بالاست. شرکتهای فناور و دانشبنیان نیز توانستهاند تجهیزاتی را تولید کنند که سالها تصور میشد تنها کشورهای پیشرفته قادر به ساخت آن هستند؛ ازجمله سنسورها، تجهیزات هوشمند، نرمافزارهای صنعتی، تجهیزات آزمایشگاهی و سیستمهای اتوماسیون. بررسی این ظرفیتها نشان میدهد که ایران نه در نقطه آغاز، بلکه در مرحله تثبیت توان داخلی قرار دارد و تنها نیازمند حمایت راهبردی و سیاستگذاری هدفمند است تا بومیسازی به یک جریان پایدار تبدیل شود.
چرا برخی پروژهها همچنان واردات را ترجیح میدهند؟
اگرچه ظرفیتهای داخلی چشمگیر است، اما برخی موانع باعث میشود پروژهها به سمت واردات سوق پیدا کنند. برخی مدیران پروژهها تصور میکنند تجهیزات خارجی بهطور پیشفرض بهتر است؛ درحالیکه تجربه نشان داده بسیاری از تجهیزات وارداتی از همان سازندگان چینی و آسیایی خریداری میشود که مشابه آنها در ایران وجود دارد. گفتنی است اگرچه امروز قانون حمایت از ساخت داخل وجود دارد، اما ضمانت اجرایی آن در برخی دستگاهها کافی نیست و موجب بیتوجهی به ظرفیت داخلی میشود. از سوی دیگر شرکتهای داخلی برای توسعه خط تولید یا گسترش ظرفیت به سرمایه در گردش نیاز دارند اما حمایت بانکی کافی در اختیارشان قرار نمیگیرد. بنابراین رفع این موانع میتواند مسیر بومیسازی را هموارتر کند و از هدررفت منابع ارزی جلوگیری نماید.
بومیسازی چگونه باعث کاهش ارزبری میشود؟
تجربه شرکتهای صنعتی نشان داده که بومیسازی به شکل مستقیم و غیرمستقیم، صرفهجویی عظیم ارزی ایجاد میکند. این صرفهجویی از چند مسیر رقم میخورد که در ادامه بررسی خواهیم کرد.
حذف واردات گرانقیمت: قیمت تجهیزات خارجی اغلب با نرخ ارز بالا محاسبه میشود. تولید داخلی همان تجهیزات، هزینهها را تا ۳۰ تا ۷۰ درصد کاهش میدهد.
جلوگیری از خروج ارز پنهان: در بسیاری از قراردادهای خارجی، هزینههای پشتیبانی، آموزش و خدمات پس از فروش نیز ارزی محاسبه میشود. تولید داخلی این هزینهها را کاهش میدهد.
جلوگیری از خواب سرمایه در انتظار واردات: وقتی پروژهها ماهها منتظر تأمین یک قطعه خارجی میمانند، تأخیرهای چندصد میلیاردی به اقتصاد تحمیل میشود.
ایجاد زنجیره ارزش داخلی: بومیسازی موجب تقویت صنایع بالادستی، اشتغال، فناوری و توسعه شرکتهای تأمینکننده میشود و این امر آثار اقتصادی چندبرابری ایجاد میکند.
آثار بومیسازی بر مقاومسازی اقتصاد
اقتصاد مقاومتی که در سیاستهای کلان مورد تأکید قرار گرفته، هدفش ایجاد اقتصادی است که در برابر فشارهای خارجی آسیبناپذیر باشد. بومیسازی تجهیزات صنعتی سه نقش کلیدی در این الگو ایفا میکند. نخست بیاثر کردن تحریمها است؛ وقتی تجهیزات راهبردی داخل کشور ساخته شود، تحریم نهتنها مانع توسعه نمیشود، بلکه خود به تقویت توان داخلی تبدیل میشود. از دیگر اثرات افزایش امنیت صنعتی است؛ پروژههای نفتی، نیروگاهی، فولادی و عمرانی بدون توقف ناشی از محدودیتهای خارجی ادامه مییابد. یکی دیگر از مزایای این روند افزایش اشتغال تخصصی است. درحقیقت بومیسازی به شکل مستقیم موجب اشتغال متخصصان فنی، مهندسان و نیروهای کارآزموده میشود و از مهاجرت نخبگان جلوگیری میکند.
نسخه عملیاتی برای حمایت از بومیسازی
برای اینکه بومیسازی به یک سیاست پایدار تبدیل شود، اجرای چند راهبرد ضروری است که در دستورکار قرارگیرد. پروژهها باید موظف باشند تا زمانی که محصول داخلی استاندارد وجود دارد، حق واردات نداشته باشند. حمایت مالی هدفمند از تولیدکنندگان نیز میتواند خط تولید داخلی را تقویت کند و دراین مسیر افزایش نقش شرکتهای دانشبنیان در پروژههای ملی ضروری است. بنابراین اکنون زمان آن رسیده که پروژههای بزرگ صنعتی کشور بهجای نگاه به خارج، از توان علمی شرکتهای دانشبنیان استفاده کنند. از سوی دیگر ایجاد بانک اطلاعات تجهیزات صنعتی داخلی نیز اهمیت ویژهای دارد. وجود یک سامانه جامع که توانمندیهای داخلی را به صنایع معرفی کند، نقش بسزایی در کاهش واردات غیرضروری دارد. افزون براین موارد حمایت رسانهای از طرحهای بومیسازی ضروری است و رسانهها باید موفقیتهای بومیسازی را برجسته کنند تا اعتماد عمومی و صنعتی به تولید داخل افزایش یابد.
سخن پایانی
بومیسازی تجهیزات صنعتی یک انتخاب یا شعار نیست بلکه مسیر علمی، اقتصادی و واقعی برای توسعه کشور و کاهش وابستگی به خارج است. ظرفیت شرکتهای داخلی طی سالهای گذشته ثابت کرده است که ایران از توان بالایی برای تولید تجهیزات پیشرفته برخوردار است و تنها نیازمند حمایت هدفمند و پایدار در سه سطح قانونگذاری، تأمین مالی و فرهنگسازی است. اگر این مسیر با جدیت دنبال شود، چند دستاورد روشن چون کاهش چشمگیر ارزبری، افزایش امنیت صنعتی، رونق تولید، اشتغال تخصصی، بیاثر شدن کامل تحریمها و تقویت بنیه اقتصادی حاصل میشود. بنابراین امروز زمان آن رسیده است که صنعت داخلی، نه بهعنوان مصرفکننده تجهیزات خارجی بلکه بهعنوان تولیدکننده تجهیزات صنعتی در منطقه بیشازپیش بدرخشد و ستونهای اقتصاد مقاوم را مستحکمتر از همیشه بنا کند.
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
