«رسالت» بررسی کرد
خطر گسترش گروههای ضد واکسن!
«این روزها جنبشهای فراگیر ضدواکسن در شبکههای اجتماعی اسباب نگرانی شهروندان شده، فضای مجازی با تبلیغات سوء و اطلاعات غلط، سلامت مردم را به بازی میگیرد. برای خنثی کردن این تبلیغات و اطلاعات نادرستی که فضای جامعه را مسموم کرده است، رسانههای رسمی ازجمله نشریات کثیرالانتشار باید اطلاعات درست را در اختیار مردم قرار دهند، واقعیتها را برای مردم بازگو کنند و بارها و بارها یادآور شوند که تزریق و دریافت واکسن برای سلامتی یک «باید» است.» این را مینو محرز، متخصص بیماریهای عفونی میگوید و در گفتوگو با «رسانهها» نسبت به اشاعه باورهای غلط درباره واکسن ابراز نگرانی میکند.
این متخصص و عضو هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هشدار میدهد که «انتخاب بین تزریق واکسن و عدم تزریق آن، انتخاب بین مرگ و زندگی است و بدون تردید واکسن ضروری است.» او توضیح میدهد: «واکسنها هیچگاه مشکلاتی ایجاد نمیکنند و باید حتما تزریق شوند. ازنظر ما، واکسنها باید توسط پزشکان تجویز شوند، اما گروههای ضد واکسنی که در اروپا و آمریکا توسعه یافتند، اکنون در ایران گسترش پیدا کردهاند و این اتفاق بسیار خطرناک است. چون کشورهای همسایه پر از بیماریهای عفونی هستند و ورود این بیماریها به ایران میتواند مشکلات جدی به وجود آورد. همچنین فضای مجازی نیز بهنوعی باعث گسترش ایدههای ضد واکسن شده است. درصورتیکه واکسن یک ضرورت است و اظهاراتی که گروههای ضد واکسن در مخالفت با این موضوع بیان میکنند پایه و اساس علمی ندارد.»
واکسیناسیون در ایران سابقهای طولانی دارد و همواره تولید واکسن در مؤسسات داخلی مانند مؤسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی و انستیتو پاستور موردحمایت بوده است. به روایت سیدمحسن زهرایی، رئیس اداره بیماریهای قابلپیشگیری با واکسن وزارت بهداشت «واکسیناسیون چون اولین سطح پیشگیری است و مانع بیمار شدن افراد میشود، بسیار ارزانتر و سادهتر از درمان کردن افراد بیمار است. فرآیند تولید و نگهداری و مصرف واکسن در مراحل متعدد تحت کنترل و نظارت شدید و دقیق دستگاههای نظارتی بوده تا مؤثرترین و سالمترین واکسنها در برنامه واکسیناسیون استفاده شوند و در کشورمان نیز سازمان غذا و دارو بر همه این فرآیند نظارت دارد و تمام واکسنهای مصرفی در شبکه بهداشتی کشور مجوز مصرف مجزا دریافت میکنند اما متأسفانه برخی افراد ناآگاه و یا در برخی موارد با مقاصد خاص، سعی در مخدوش کردن اعتماد مردم به برنامه واکسیناسیون دارند. استفاده از منابع بیاعتبار و غیرعلمی و یا استفاده عامدانه از بخشی از یک خبر، روش معمول برای زیر سؤال بردن این دستاورد ارزشمند جامعه پزشکی در دنیا و تحت تأثیر قرار دادن مردم بوده است.»
سالهاست بهویژه پس از شیوع کرونا، گروهی که مخالف تزریق واکسن هستند، در فضای مجازی دستبهکار شده و نسبت به پیامدهای آن هشدار میدهند، این در حالی است که واکسنها بسیار کمخطرند و سالانه جان دو تا سه میلیون نفر را در جهان نجات میدهند.
اگر واژه واکسن را در گوگل جستوجو کنید، با این تعریف تخصصی مواجه خواهید شد: «واکسنها به شیوهای امن بدن ما را برای مبارزه با عفونت آموزش میدهند. شیوه کار آنها وارد کردن مقدار کمی از یکشکل بیخطر از بیماری به بدن است. ولی تنها وارد کردن بیماری به بدن کافی نیست. واکسنها به سیستم دفاعی- سیستم ایمنی بدن - کمک میکنند که ویروس را بهعنوان یک مهاجم شناسایی کرده و نحوه مبارزه با آن را بیاموزد. هنگامیکه سیستم ایمنی بداند چطور باید با یک بیماری مقابله کند، اگر بافرم واقعی بیماری هم روبهرو شود میتواند از پس آن بربیاید.»
واقعیت این است که بیشتر واکسنهایی که امروزه از آنها استفاده میکنیم، برای دهههاست که مورداستفاده هستند اما گروهی همواره نسبت به این مقوله تردید دارند و یا به شکل علنی مخالفت خود را ابراز میکنند.
واکسنهای مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت پیش از آنکه بهصورت گسترده برای استفاده همگانی ارائه شوند، روندی پیچیده را پشت سر میگذارند تا معلوم شود که ایمن هستند. همچنین پزشکان و کارکنان مراکز بهداشتی آموزش میبینند تا درصورتیکه واکسن برای افرادی با مشکلات خاص مناسب نیست، از پیش، از ریسکهای موجود آگاه شوند.
واکسیناسیون کودکان، سالانه از مرگ حدود چهار میلیون نفر در جهان جلوگیری میکند
بااینحال نتایج تحقیقات نشان میدهد، در سرتاسر جهان اعتماد عمومی به همه انواع واکسنها کاهش چشمگیری داشته است. «در ۵۲ کشور از ۵۵ کشور مورد نظرسنجی، اعتماد به واکسنها از سال ۲۰۱۹ تاکنون کاهش یافته است. بنابراین بزرگسالان بهطور فزایندهای بر این باورند که واکسنها عوارض جانبی مضری دارند که به اطلاع عموم نمیرسد. درصد افرادی که میگویند این ادعا «احتمالا» یا «قطعا» درست است، از ۱۹ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۳۰ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.»(1)
به همین علت است که گزارشها نشان میدهد، نرخ واکسیناسیون کودکان طی پنج سال گذشته از سطح توصیهشده پایینتر آمده و این روند کاهشی همچنان ادامه دارد. اکنون بسیاری از افراد به خودشان اجازه میدهند تا فرزندان خود را از دریافت واکسنهای مؤثر محروم کنند، غافل از آنکه سلامتی فرزندانشان را به خطر میاندازند، آنهم در شرایطی که واکسنها همیشه بهترین دفاع در برابر بیماریهای عفونی و مسری بودهاند و حتی چند درصد کاهش در میزان واکسیناسیون کودکان میتواند سلامت جامعه را تهدید کند.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، «واکسنها در پنجاه سال گذشته دستکم جان ۱۵۴ میلیون نفر و عمدتا نوزادان را نجات دادهاند. همچنین برآورد مرکز کنترل و پیشگیری بیماریهای سیدیسی نشان میدهد که واکسیناسیون کودکان سالانه از مرگ حدود چهار میلیون نفر در سراسر جهان جلوگیری میکند اما در سالیان اخیر وضعیت متفاوت شده و گروههای ضدواکسن توانستهاند اعتماد مردم را به تزریق واکسن کاهش دهند.»(2)
اصغر بهداری، دانشآموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران در این زمینه به «ما» میگوید: «واکسنها به افراد در ایجاد ایمنی برای مقابله با بیماریهای خاص کمک میکنند. آنها معمولا حاوی قسمتهای ضعیف یا غیرفعال شده یک میکروب (باکتری یا ویروس) هستند که باعث بیماری میشود. هنگامیکه یک کودک واکسن دریافت میکند، سیستم ایمنی بدن او با تولید آنتی بادیهایی پاسخ میدهد و در صورت مواجهه با میکروب خاص در آینده با آن مقابله میکند. واکسنها برای محافظت از کودکان در برابر بیماریهای خطرناکی مانند سرخک، فلج اطفال و سیاهسرفه طراحی شدهاند؛ بیماریهایی که زمانی گسترده بودند اما به دلیل برنامههای واکسیناسیون بسیار کمتر رایج شدهاند. همچنین بیماریهایی مانند فلج اطفال، دیفتری و کزاز میتوانند پیامدهای تغییردهنده زندگی، ازجمله فلج و نارسایی اندامها را ایجاد کنند و واکسیناسیون احتمال ابتلای کودک به این بیماریها را به میزان قابلتوجهی کاهش میدهد. از طرفی باید در نظر داشت که با واکسینه کردن کودکان، میتوان از رسیدن انواع عفونتها به گروههای آسیبپذیر مانند سالمندان، زنان باردار و افراد با سیستم ایمنی ضعیف جلوگیری کرد. این امر تعداد کلی عفونتها را در جامعه کاهش میدهد.»
واکسنها جهان را به مکان بسیار امنتری تبدیل کردهاند
این دانشآموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران تأکید میکند: «احتمال شیوع بیماری هنگامیکه نرخ واکسیناسیون بالا باشد، بهطور چشمگیری کاهش مییابد. در مناطقی با نرخ واکسیناسیون پایین، بیماریها میتوانند بهسرعت گسترش پیدا کرده و همه را در معرض خطر قرار دهد، بهویژه کودکانی که واکسینه نشدهاند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند. پوشش واکسیناسیون بالا از بروز این بیماریها جلوگیری کرده و جمعیت سالمتری را تضمین میکند. علاوه بر این، واکسن یکی از مقرونبهصرفهترین راههای پیشگیری از بیماری است. پیشگیری از بیماری از طریق واکسیناسیون هزینه بسیار کمتری نسبت به درمان آن دارد. بستری شدن در بیمارستان، درمانهای پزشکی و ازدستدادن ساعات کاری به دلیل بیماری میتواند پرهزینه باشد. با واکسیناسیون میتوان از این هزینهها جلوگیری کرد و بار مالی خانوادهها و سیستمهای بهداشتی را کاهش داد. به لطف واکسنها، کودکان امروزه کمتر از بیماریهای جدی دوران کودکی رنج میبرند. بیماریهایی که زمانی میلیونها کودک را میکشت، به دلیل وجود واکسیناسیون، عملا در بسیاری از نقاط جهان از بین رفتهاند. با ادامه برنامه واکسیناسیون، امید به زندگی و کیفیت زندگی نسلهای آینده بهتر خواهد شد.»
بهداری خاطرنشان میکند: «علیرغم شواهد فراوانی که از ایمنی و اثربخشی واکسنها حمایت میکند، برخی از والدین ممکن است در مورد واکسیناسیون فرزندان خود نگرانیهایی داشته باشند. این نگرانیها اغلب از اطلاعات نادرست، ترس از عوارض جانبی یا عدم درک ناشی میشوند. برای بهدست آوردن اطلاعات دقیق در مورد واکسنها و ایمنی آنها، مشورت با یک ارائهدهنده مراقبتهای بهداشتی قابلاعتماد بسیار مهم است. در حقیقت، واکسنها قبل از تأیید بهطور گسترده ازنظر ایمنی آزمایش میشوند و هرگونه عوارض جانبی معمولا خفیف و موقتی است، مانند تورم در محل تزریق یا تب خفیف. عوارض جانبی جدی بسیار نادر است و مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات آن است. واقعیت این است که واکسنها جهان را به مکان بسیار امنتری تبدیل کردهاند، و ادامه حمایت از تلاشهای واکسیناسیون به حفظ امنیت نسلهای آینده کمک میکند و نباید ادعاهای دروغین گروههای ضدواکسن را باور کرد.»
گروههای سنی جوانتر بیشتر در معرض اطلاعات نادرست قرار دارند
برخی تصور میکنند شیوع کرونا دیوار بیاعتمادی به واکسن را که از قبل وجود داشت، بلندتر کرد و برای گروهی از افراد، شک و تردیدها را افزایش داد. سرعتی که واکسنهای جدید کووید باید با آن ساخته میشدند، ریشه نگرانیها و بیاعتمادیها به واکسن را شکل داد. به عبارت بهتر فاصله زمانی بین آغاز یک همهگیری و لحظهای که علم بتواند توضیح روشنی برای آن بیان کند، برای عموم مردم که به دنبال پاسخی فوری بودند خلئی اطلاعاتی به وجود آورد. این خلأ باعث شد تا افراد به روایتهای آشنای همهگیریهای پیشین مراجعه کنند و همچنین فرصتی در اختیار گروههای ضدواکسن و مروج نظریههای توطئه قرار داد که فعالانه به دنبال ترویج روایتهای خود باشند. دراین میان باید تأکید کرد که از زمان ظهور شبکههای اجتماعی نیز، نگرانیها درباره انتشار شایعات و اطلاعات نادرست در حوزه سلامت افزایش یافته و نتایج برخی پژوهشها نشان میدهد؛ گروهی از والدینی که مورد نظرسنجی قرار گرفتهاند، اعلام کردهاند با اطلاعاتی در فضای مجازی مواجه شدهاند که آنها را درباره واکسنها نگران کرده است. طبیعتا با متحول شدن شبکههای اجتماعی، خطر انتشار اطلاعات نادرست نیز افزایش یافته و امروزه یک نفر در گوشهای از جهان میتواند چیزی را منتشر کند و ناگهان میلیونها نفر در نقطه دیگری از جهان ظرف چند ثانیه آن را ببینند. این نه تنها سرعت، بلکه گستره انتشار اطلاعات نادرست است که ما را وارد چرخهای از نگرانیهای بیمورد کرده است.
پرواضح است که جوانان، بیش از سایر گروههای سنی از شبکههای اجتماعی برای تصمیمگیریهای مربوط بهسلامت شخصی خود استفاده میکنند و بیشتر در معرض اطلاعات نادرست قرار دارند. دادهها نشان میدهد که جوانان بیشترین کاهش اعتماد به واکسنها را طی چهار سال گذشته تجربه کردهاند. براین اساس کارشناسان نظام سلامت معتقدند که این گروه سنی باید در اولویت باشند، زیرا این افراد والدین بالقوه آینده هستند و اگر اهمیت واکسنها را زیر سؤال ببرند، سلامت جامعه در معرض خطر قرار میگیرد.
اطلاعات ضدواکسن، مشکلی بزرگ برای سلامت جوامع به شمار میرود
مهدی اسفندیاری، از کارشناسان نظام سلامت در این زمینه میگوید: «اطلاعات غلط ضدواکسن و انتشار آنها مشکل بزرگی برای سلامت جوامع به شمار میرود. اگر مردم از دریافت واکسنها خودداری کنند، نهتنها سلامت خودشان بلکه سلامتی دیگر اعضای جامعه را هم به خطر میاندازند. متأسفانه در سالیان اخیر نگرانی مردم در خصوص واکسنها افزایش داشته، چراکه اغلب افراد اطلاعات غلط و گمراهکننده ضدواکسن را در فضای مجازی میخوانند و این اتفاق ممکن است باعث امتناع آنان از واکسینه کردن خود یا فرزندانشان شود. این مسئله باعث افزایش نرخ بیماریهایی مانند سرخک در برخی از کشورهای جهان شده است، بیماریهایی که پیشتر کاملا ریشهکن شده بودند ولی حالا مجددا افزایش پیدا کردهاند و میتوانند سلامت کودکان را در طول زندگی پیش رویشان تحت تأثیر قرار بدهد.»
اسفندیاری درخصوص بیخطر بودن واکسنها و اهمیت آنها میگوید: «بعد از دریافت واکسن، بدن فرد در برابر بیماری به خصوصی ایمن (مقاوم) میشود. این ایمنی، نهتنها خود فرد را در مقابل بیمار شدن محافظت میکند بلکه درعینحال به محافظت از بقیه افراد هم کمک میکند. اگر اکثر جمعیت جامعه علیه بیماریهای جدی واکسینه شوند، حتی کسانی که واکسن را دریافت نکردهاند هم احتمال کمتری از تماس با ویروس را خواهند داشت. واکسینه شدن مسئله مهمی است چون واکسنها ما و اطرافیانمان را در برابر بیماریها محافظت میکنند. آنها به ایجاد ایمنی کمک میکنند که درواقع همان شیوه طبیعی بدن برای پیشگیری از بیماری است. شما بعضی واکسنها مثل واکسن سرخک را در کودکی دریافت میکنید که بسیار مهم است چون بدن کودکان نسبت به برخی بیماریها آسیبپذیرتر است. چنانچه کودکی واکسنهای لازم را در سنین لازم دریافت نکند و به بیماری مبتلا شود، اثرات بیماری میتواند در طول زندگیاش سلامت او را تحت تأثیر قرار دهد. اساسا تردیدی وجود ندارد که سطح بالای واکسیناسیون در مورد برخی ویروسها بسیار حیاتی است؛ زیرا انتقال ویروس را متوقف میکند و نه تنها از کسانی که واکسن زدهاند، بلکه از افرادی که نمیتوانند واکسن بزنند مانند نوزادان یا کودکانی با سیستم ایمنی ضعیف محافظت میکند.»
ادعاهای نادرست در شکلگیری واکسن هراسی مؤثر است
او معتقد است که «مقامات بهداشتی باید خطرات برخی بیماریهای عفونی را بهوضوح بیشتری برای عموم توضیح دهند. این در حالی است که اطلاعات نادرست آنلاین اغلب خطرات کوچک واکسنها را بزرگ جلوه میدهد. ما باید درباره خطرات احتمالی واکسن نزدن بسیار قاطعتر عمل کنیم. در این میان آموزش مردم برای انتظار و شناسایی اطلاعات نادرست آنلاین پیش از آنکه در زندگی واقعی با آن روبهرو شوند بسیار حائز اهمیت است. اکنون زمان مناسبی برای هدف قرار دادن و تعامل بهتر باکسانی است که بیشترین خطر رد واکسنها را دارند بهویژه گروههای جوانتر که دادهها نشان میدهد بیشتر تحت تأثیر قرار گرفتهاند. اگر ما فقط بر مقابله با اطلاعات نادرست تمرکز کنیم و از ایجاد درک و قدردانی از نحوه عملکرد واکسنها و مزایای آنها غافل شویم، مسیر را اشتباه رفتهایم.»
این کارشناس نظام سلامت درباره تأثیر شبکههای اجتماعی بر تغییر افکار عمومی در مورد اثرات واکسن توضیح میدهد: «ممکن است برخی از کسانی که درباره تأثیرات واکسن شک دارند یا نگرانند، با شنیدن نظرات بقیه مردم و یا خواندن مطالبی در فضای مجازی از دریافت واکسن خودداری کنند. ممکن است این افراد در خصوص بیخطر بودن یا عوارض جانبی واکسن سؤالات یا دغدغههایی داشته باشند و یا به شرکتها و کشورهای سازنده واکسن بیاعتماد باشند. از طرفی اطلاعات غلط یا اخبار جعلی معمولا توسط افرادی در فضای مجازی منتشر میشوند که احتمالا خودشان هم از غلط بودن آنچه میخوانند و به اشتراک میگذارند بیخبر هستند. معمولا افرادی که ادعاهای ضد واکسیناسیون را منتشر میکنند سوابق علمی و پزشکی ندارند، و خود ادعاهای مطرح شده هم گاهی دور از ذهن به نظر میرسند. اکثر این ادعاها درصدد القای بیخطر نبودن واکسنها و متقاعد کردن دیگران در به وجود نظریه توطئه هستند. این که چه تعداد از افرادی که دچار واکسن هراسی هستند، متأثر از روایتهای مختلف مانند ادعاهای نادرست یا نظریههای توطئه است مشخص نیست اما قطعا این روایتها در شکلگیری واکسن هراسی تأثیرگذار است.»
اسفندیاری با اشاره به اینکه زدن واکسن یک امر بهداشتی بسیار مفید است، تأکید میکند: «تصورات غلط درباره مراقبتهای بهداشتی و درمانی به شکل حیرتانگیزی رایج است. براساس نتایج تحقیقات کسانی که به تزریق واکسن اعتقادی نداشته و یا تحت تأثیر گروههای ضدواکسن هستند، بیشتر احتمال دارد که به «درمانهای جایگزینِ» بیفایده یا کمفایده روی بیاورند؛ و اگر بیمار از درمان پزشکیِ متعارف دوری گزیند آسیب خواهد دید.این گروه به جای مراجعه به پزشکان و متخصصان تندرستی، به توصیه کسانی عمل میکنند که به آنها اعتماد دارند؛ معمولا اعضای خانواده و دوستان یا آشنایانی که در این حوزه هیچ تخصص یا صلاحیتی ندارند. حال اینکه ۲۴ سال است که در کشور ما هیچ موردی از بیماری فلج اطفال رخ نداده، بیماری کزاز نوزادی حذف شده، موارد بیماری دیفتری به صفر نزدیک شده و بیماریهای سرخک و سرخجه نیز به مرحله حذف رسیده و میزان شیوع هپاتیت ب در کشور به یکسوم کاهش یافته و اینها دستاورد واکسن است.»
اسفندیاری در جمعبندی اظهاراتش و در پاسخ به اینکه واکسنها چه کمکی به ما میکنند، میگوید: «واکسن باعث ایجاد بیماری در فرد دریافت کننده واکسن نمیشود، اما سیستم ایمنی بدن او را وادار میکند تا نسبت به آن ایمنی ایجاد کند. برخی از بیماریها نیاز به تزریق دوزهای بیشتری از واکسن را دارند که به فاصله هفتهها یا ماهها تجویز میشوند. اینروش برای تولید آنتی بادیهای ماندگارتر و توسعه سلولهای خاطره سیستم ایمنی موردنیاز است. بهاینترتیب، بدن برای مبارزه با ارگانیسم خاص بیماریزا آموزش داده میشود و حافظه خود را تقویت میکند تا در صورت مواجهه با آن در آینده، بهسرعت با آن مبارزه کند. بنابراین همه این توضیحات نشان میدهد که القائات گروههای ضدواکسن غیرعلمی و مردود است.»
پینوشتها:
1- به نقل از یورونیوز
2- به نقل از یورونیوز
این متخصص و عضو هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هشدار میدهد که «انتخاب بین تزریق واکسن و عدم تزریق آن، انتخاب بین مرگ و زندگی است و بدون تردید واکسن ضروری است.» او توضیح میدهد: «واکسنها هیچگاه مشکلاتی ایجاد نمیکنند و باید حتما تزریق شوند. ازنظر ما، واکسنها باید توسط پزشکان تجویز شوند، اما گروههای ضد واکسنی که در اروپا و آمریکا توسعه یافتند، اکنون در ایران گسترش پیدا کردهاند و این اتفاق بسیار خطرناک است. چون کشورهای همسایه پر از بیماریهای عفونی هستند و ورود این بیماریها به ایران میتواند مشکلات جدی به وجود آورد. همچنین فضای مجازی نیز بهنوعی باعث گسترش ایدههای ضد واکسن شده است. درصورتیکه واکسن یک ضرورت است و اظهاراتی که گروههای ضد واکسن در مخالفت با این موضوع بیان میکنند پایه و اساس علمی ندارد.»
واکسیناسیون در ایران سابقهای طولانی دارد و همواره تولید واکسن در مؤسسات داخلی مانند مؤسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی و انستیتو پاستور موردحمایت بوده است. به روایت سیدمحسن زهرایی، رئیس اداره بیماریهای قابلپیشگیری با واکسن وزارت بهداشت «واکسیناسیون چون اولین سطح پیشگیری است و مانع بیمار شدن افراد میشود، بسیار ارزانتر و سادهتر از درمان کردن افراد بیمار است. فرآیند تولید و نگهداری و مصرف واکسن در مراحل متعدد تحت کنترل و نظارت شدید و دقیق دستگاههای نظارتی بوده تا مؤثرترین و سالمترین واکسنها در برنامه واکسیناسیون استفاده شوند و در کشورمان نیز سازمان غذا و دارو بر همه این فرآیند نظارت دارد و تمام واکسنهای مصرفی در شبکه بهداشتی کشور مجوز مصرف مجزا دریافت میکنند اما متأسفانه برخی افراد ناآگاه و یا در برخی موارد با مقاصد خاص، سعی در مخدوش کردن اعتماد مردم به برنامه واکسیناسیون دارند. استفاده از منابع بیاعتبار و غیرعلمی و یا استفاده عامدانه از بخشی از یک خبر، روش معمول برای زیر سؤال بردن این دستاورد ارزشمند جامعه پزشکی در دنیا و تحت تأثیر قرار دادن مردم بوده است.»
سالهاست بهویژه پس از شیوع کرونا، گروهی که مخالف تزریق واکسن هستند، در فضای مجازی دستبهکار شده و نسبت به پیامدهای آن هشدار میدهند، این در حالی است که واکسنها بسیار کمخطرند و سالانه جان دو تا سه میلیون نفر را در جهان نجات میدهند.
اگر واژه واکسن را در گوگل جستوجو کنید، با این تعریف تخصصی مواجه خواهید شد: «واکسنها به شیوهای امن بدن ما را برای مبارزه با عفونت آموزش میدهند. شیوه کار آنها وارد کردن مقدار کمی از یکشکل بیخطر از بیماری به بدن است. ولی تنها وارد کردن بیماری به بدن کافی نیست. واکسنها به سیستم دفاعی- سیستم ایمنی بدن - کمک میکنند که ویروس را بهعنوان یک مهاجم شناسایی کرده و نحوه مبارزه با آن را بیاموزد. هنگامیکه سیستم ایمنی بداند چطور باید با یک بیماری مقابله کند، اگر بافرم واقعی بیماری هم روبهرو شود میتواند از پس آن بربیاید.»
واقعیت این است که بیشتر واکسنهایی که امروزه از آنها استفاده میکنیم، برای دهههاست که مورداستفاده هستند اما گروهی همواره نسبت به این مقوله تردید دارند و یا به شکل علنی مخالفت خود را ابراز میکنند.
واکسنهای مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت پیش از آنکه بهصورت گسترده برای استفاده همگانی ارائه شوند، روندی پیچیده را پشت سر میگذارند تا معلوم شود که ایمن هستند. همچنین پزشکان و کارکنان مراکز بهداشتی آموزش میبینند تا درصورتیکه واکسن برای افرادی با مشکلات خاص مناسب نیست، از پیش، از ریسکهای موجود آگاه شوند.
واکسیناسیون کودکان، سالانه از مرگ حدود چهار میلیون نفر در جهان جلوگیری میکند
بااینحال نتایج تحقیقات نشان میدهد، در سرتاسر جهان اعتماد عمومی به همه انواع واکسنها کاهش چشمگیری داشته است. «در ۵۲ کشور از ۵۵ کشور مورد نظرسنجی، اعتماد به واکسنها از سال ۲۰۱۹ تاکنون کاهش یافته است. بنابراین بزرگسالان بهطور فزایندهای بر این باورند که واکسنها عوارض جانبی مضری دارند که به اطلاع عموم نمیرسد. درصد افرادی که میگویند این ادعا «احتمالا» یا «قطعا» درست است، از ۱۹ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۳۰ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.»(1)
به همین علت است که گزارشها نشان میدهد، نرخ واکسیناسیون کودکان طی پنج سال گذشته از سطح توصیهشده پایینتر آمده و این روند کاهشی همچنان ادامه دارد. اکنون بسیاری از افراد به خودشان اجازه میدهند تا فرزندان خود را از دریافت واکسنهای مؤثر محروم کنند، غافل از آنکه سلامتی فرزندانشان را به خطر میاندازند، آنهم در شرایطی که واکسنها همیشه بهترین دفاع در برابر بیماریهای عفونی و مسری بودهاند و حتی چند درصد کاهش در میزان واکسیناسیون کودکان میتواند سلامت جامعه را تهدید کند.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، «واکسنها در پنجاه سال گذشته دستکم جان ۱۵۴ میلیون نفر و عمدتا نوزادان را نجات دادهاند. همچنین برآورد مرکز کنترل و پیشگیری بیماریهای سیدیسی نشان میدهد که واکسیناسیون کودکان سالانه از مرگ حدود چهار میلیون نفر در سراسر جهان جلوگیری میکند اما در سالیان اخیر وضعیت متفاوت شده و گروههای ضدواکسن توانستهاند اعتماد مردم را به تزریق واکسن کاهش دهند.»(2)
اصغر بهداری، دانشآموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران در این زمینه به «ما» میگوید: «واکسنها به افراد در ایجاد ایمنی برای مقابله با بیماریهای خاص کمک میکنند. آنها معمولا حاوی قسمتهای ضعیف یا غیرفعال شده یک میکروب (باکتری یا ویروس) هستند که باعث بیماری میشود. هنگامیکه یک کودک واکسن دریافت میکند، سیستم ایمنی بدن او با تولید آنتی بادیهایی پاسخ میدهد و در صورت مواجهه با میکروب خاص در آینده با آن مقابله میکند. واکسنها برای محافظت از کودکان در برابر بیماریهای خطرناکی مانند سرخک، فلج اطفال و سیاهسرفه طراحی شدهاند؛ بیماریهایی که زمانی گسترده بودند اما به دلیل برنامههای واکسیناسیون بسیار کمتر رایج شدهاند. همچنین بیماریهایی مانند فلج اطفال، دیفتری و کزاز میتوانند پیامدهای تغییردهنده زندگی، ازجمله فلج و نارسایی اندامها را ایجاد کنند و واکسیناسیون احتمال ابتلای کودک به این بیماریها را به میزان قابلتوجهی کاهش میدهد. از طرفی باید در نظر داشت که با واکسینه کردن کودکان، میتوان از رسیدن انواع عفونتها به گروههای آسیبپذیر مانند سالمندان، زنان باردار و افراد با سیستم ایمنی ضعیف جلوگیری کرد. این امر تعداد کلی عفونتها را در جامعه کاهش میدهد.»
واکسنها جهان را به مکان بسیار امنتری تبدیل کردهاند
این دانشآموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران تأکید میکند: «احتمال شیوع بیماری هنگامیکه نرخ واکسیناسیون بالا باشد، بهطور چشمگیری کاهش مییابد. در مناطقی با نرخ واکسیناسیون پایین، بیماریها میتوانند بهسرعت گسترش پیدا کرده و همه را در معرض خطر قرار دهد، بهویژه کودکانی که واکسینه نشدهاند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند. پوشش واکسیناسیون بالا از بروز این بیماریها جلوگیری کرده و جمعیت سالمتری را تضمین میکند. علاوه بر این، واکسن یکی از مقرونبهصرفهترین راههای پیشگیری از بیماری است. پیشگیری از بیماری از طریق واکسیناسیون هزینه بسیار کمتری نسبت به درمان آن دارد. بستری شدن در بیمارستان، درمانهای پزشکی و ازدستدادن ساعات کاری به دلیل بیماری میتواند پرهزینه باشد. با واکسیناسیون میتوان از این هزینهها جلوگیری کرد و بار مالی خانوادهها و سیستمهای بهداشتی را کاهش داد. به لطف واکسنها، کودکان امروزه کمتر از بیماریهای جدی دوران کودکی رنج میبرند. بیماریهایی که زمانی میلیونها کودک را میکشت، به دلیل وجود واکسیناسیون، عملا در بسیاری از نقاط جهان از بین رفتهاند. با ادامه برنامه واکسیناسیون، امید به زندگی و کیفیت زندگی نسلهای آینده بهتر خواهد شد.»
بهداری خاطرنشان میکند: «علیرغم شواهد فراوانی که از ایمنی و اثربخشی واکسنها حمایت میکند، برخی از والدین ممکن است در مورد واکسیناسیون فرزندان خود نگرانیهایی داشته باشند. این نگرانیها اغلب از اطلاعات نادرست، ترس از عوارض جانبی یا عدم درک ناشی میشوند. برای بهدست آوردن اطلاعات دقیق در مورد واکسنها و ایمنی آنها، مشورت با یک ارائهدهنده مراقبتهای بهداشتی قابلاعتماد بسیار مهم است. در حقیقت، واکسنها قبل از تأیید بهطور گسترده ازنظر ایمنی آزمایش میشوند و هرگونه عوارض جانبی معمولا خفیف و موقتی است، مانند تورم در محل تزریق یا تب خفیف. عوارض جانبی جدی بسیار نادر است و مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات آن است. واقعیت این است که واکسنها جهان را به مکان بسیار امنتری تبدیل کردهاند، و ادامه حمایت از تلاشهای واکسیناسیون به حفظ امنیت نسلهای آینده کمک میکند و نباید ادعاهای دروغین گروههای ضدواکسن را باور کرد.»
گروههای سنی جوانتر بیشتر در معرض اطلاعات نادرست قرار دارند
برخی تصور میکنند شیوع کرونا دیوار بیاعتمادی به واکسن را که از قبل وجود داشت، بلندتر کرد و برای گروهی از افراد، شک و تردیدها را افزایش داد. سرعتی که واکسنهای جدید کووید باید با آن ساخته میشدند، ریشه نگرانیها و بیاعتمادیها به واکسن را شکل داد. به عبارت بهتر فاصله زمانی بین آغاز یک همهگیری و لحظهای که علم بتواند توضیح روشنی برای آن بیان کند، برای عموم مردم که به دنبال پاسخی فوری بودند خلئی اطلاعاتی به وجود آورد. این خلأ باعث شد تا افراد به روایتهای آشنای همهگیریهای پیشین مراجعه کنند و همچنین فرصتی در اختیار گروههای ضدواکسن و مروج نظریههای توطئه قرار داد که فعالانه به دنبال ترویج روایتهای خود باشند. دراین میان باید تأکید کرد که از زمان ظهور شبکههای اجتماعی نیز، نگرانیها درباره انتشار شایعات و اطلاعات نادرست در حوزه سلامت افزایش یافته و نتایج برخی پژوهشها نشان میدهد؛ گروهی از والدینی که مورد نظرسنجی قرار گرفتهاند، اعلام کردهاند با اطلاعاتی در فضای مجازی مواجه شدهاند که آنها را درباره واکسنها نگران کرده است. طبیعتا با متحول شدن شبکههای اجتماعی، خطر انتشار اطلاعات نادرست نیز افزایش یافته و امروزه یک نفر در گوشهای از جهان میتواند چیزی را منتشر کند و ناگهان میلیونها نفر در نقطه دیگری از جهان ظرف چند ثانیه آن را ببینند. این نه تنها سرعت، بلکه گستره انتشار اطلاعات نادرست است که ما را وارد چرخهای از نگرانیهای بیمورد کرده است.
پرواضح است که جوانان، بیش از سایر گروههای سنی از شبکههای اجتماعی برای تصمیمگیریهای مربوط بهسلامت شخصی خود استفاده میکنند و بیشتر در معرض اطلاعات نادرست قرار دارند. دادهها نشان میدهد که جوانان بیشترین کاهش اعتماد به واکسنها را طی چهار سال گذشته تجربه کردهاند. براین اساس کارشناسان نظام سلامت معتقدند که این گروه سنی باید در اولویت باشند، زیرا این افراد والدین بالقوه آینده هستند و اگر اهمیت واکسنها را زیر سؤال ببرند، سلامت جامعه در معرض خطر قرار میگیرد.
اطلاعات ضدواکسن، مشکلی بزرگ برای سلامت جوامع به شمار میرود
مهدی اسفندیاری، از کارشناسان نظام سلامت در این زمینه میگوید: «اطلاعات غلط ضدواکسن و انتشار آنها مشکل بزرگی برای سلامت جوامع به شمار میرود. اگر مردم از دریافت واکسنها خودداری کنند، نهتنها سلامت خودشان بلکه سلامتی دیگر اعضای جامعه را هم به خطر میاندازند. متأسفانه در سالیان اخیر نگرانی مردم در خصوص واکسنها افزایش داشته، چراکه اغلب افراد اطلاعات غلط و گمراهکننده ضدواکسن را در فضای مجازی میخوانند و این اتفاق ممکن است باعث امتناع آنان از واکسینه کردن خود یا فرزندانشان شود. این مسئله باعث افزایش نرخ بیماریهایی مانند سرخک در برخی از کشورهای جهان شده است، بیماریهایی که پیشتر کاملا ریشهکن شده بودند ولی حالا مجددا افزایش پیدا کردهاند و میتوانند سلامت کودکان را در طول زندگی پیش رویشان تحت تأثیر قرار بدهد.»
اسفندیاری درخصوص بیخطر بودن واکسنها و اهمیت آنها میگوید: «بعد از دریافت واکسن، بدن فرد در برابر بیماری به خصوصی ایمن (مقاوم) میشود. این ایمنی، نهتنها خود فرد را در مقابل بیمار شدن محافظت میکند بلکه درعینحال به محافظت از بقیه افراد هم کمک میکند. اگر اکثر جمعیت جامعه علیه بیماریهای جدی واکسینه شوند، حتی کسانی که واکسن را دریافت نکردهاند هم احتمال کمتری از تماس با ویروس را خواهند داشت. واکسینه شدن مسئله مهمی است چون واکسنها ما و اطرافیانمان را در برابر بیماریها محافظت میکنند. آنها به ایجاد ایمنی کمک میکنند که درواقع همان شیوه طبیعی بدن برای پیشگیری از بیماری است. شما بعضی واکسنها مثل واکسن سرخک را در کودکی دریافت میکنید که بسیار مهم است چون بدن کودکان نسبت به برخی بیماریها آسیبپذیرتر است. چنانچه کودکی واکسنهای لازم را در سنین لازم دریافت نکند و به بیماری مبتلا شود، اثرات بیماری میتواند در طول زندگیاش سلامت او را تحت تأثیر قرار دهد. اساسا تردیدی وجود ندارد که سطح بالای واکسیناسیون در مورد برخی ویروسها بسیار حیاتی است؛ زیرا انتقال ویروس را متوقف میکند و نه تنها از کسانی که واکسن زدهاند، بلکه از افرادی که نمیتوانند واکسن بزنند مانند نوزادان یا کودکانی با سیستم ایمنی ضعیف محافظت میکند.»
ادعاهای نادرست در شکلگیری واکسن هراسی مؤثر است
او معتقد است که «مقامات بهداشتی باید خطرات برخی بیماریهای عفونی را بهوضوح بیشتری برای عموم توضیح دهند. این در حالی است که اطلاعات نادرست آنلاین اغلب خطرات کوچک واکسنها را بزرگ جلوه میدهد. ما باید درباره خطرات احتمالی واکسن نزدن بسیار قاطعتر عمل کنیم. در این میان آموزش مردم برای انتظار و شناسایی اطلاعات نادرست آنلاین پیش از آنکه در زندگی واقعی با آن روبهرو شوند بسیار حائز اهمیت است. اکنون زمان مناسبی برای هدف قرار دادن و تعامل بهتر باکسانی است که بیشترین خطر رد واکسنها را دارند بهویژه گروههای جوانتر که دادهها نشان میدهد بیشتر تحت تأثیر قرار گرفتهاند. اگر ما فقط بر مقابله با اطلاعات نادرست تمرکز کنیم و از ایجاد درک و قدردانی از نحوه عملکرد واکسنها و مزایای آنها غافل شویم، مسیر را اشتباه رفتهایم.»
این کارشناس نظام سلامت درباره تأثیر شبکههای اجتماعی بر تغییر افکار عمومی در مورد اثرات واکسن توضیح میدهد: «ممکن است برخی از کسانی که درباره تأثیرات واکسن شک دارند یا نگرانند، با شنیدن نظرات بقیه مردم و یا خواندن مطالبی در فضای مجازی از دریافت واکسن خودداری کنند. ممکن است این افراد در خصوص بیخطر بودن یا عوارض جانبی واکسن سؤالات یا دغدغههایی داشته باشند و یا به شرکتها و کشورهای سازنده واکسن بیاعتماد باشند. از طرفی اطلاعات غلط یا اخبار جعلی معمولا توسط افرادی در فضای مجازی منتشر میشوند که احتمالا خودشان هم از غلط بودن آنچه میخوانند و به اشتراک میگذارند بیخبر هستند. معمولا افرادی که ادعاهای ضد واکسیناسیون را منتشر میکنند سوابق علمی و پزشکی ندارند، و خود ادعاهای مطرح شده هم گاهی دور از ذهن به نظر میرسند. اکثر این ادعاها درصدد القای بیخطر نبودن واکسنها و متقاعد کردن دیگران در به وجود نظریه توطئه هستند. این که چه تعداد از افرادی که دچار واکسن هراسی هستند، متأثر از روایتهای مختلف مانند ادعاهای نادرست یا نظریههای توطئه است مشخص نیست اما قطعا این روایتها در شکلگیری واکسن هراسی تأثیرگذار است.»
اسفندیاری با اشاره به اینکه زدن واکسن یک امر بهداشتی بسیار مفید است، تأکید میکند: «تصورات غلط درباره مراقبتهای بهداشتی و درمانی به شکل حیرتانگیزی رایج است. براساس نتایج تحقیقات کسانی که به تزریق واکسن اعتقادی نداشته و یا تحت تأثیر گروههای ضدواکسن هستند، بیشتر احتمال دارد که به «درمانهای جایگزینِ» بیفایده یا کمفایده روی بیاورند؛ و اگر بیمار از درمان پزشکیِ متعارف دوری گزیند آسیب خواهد دید.این گروه به جای مراجعه به پزشکان و متخصصان تندرستی، به توصیه کسانی عمل میکنند که به آنها اعتماد دارند؛ معمولا اعضای خانواده و دوستان یا آشنایانی که در این حوزه هیچ تخصص یا صلاحیتی ندارند. حال اینکه ۲۴ سال است که در کشور ما هیچ موردی از بیماری فلج اطفال رخ نداده، بیماری کزاز نوزادی حذف شده، موارد بیماری دیفتری به صفر نزدیک شده و بیماریهای سرخک و سرخجه نیز به مرحله حذف رسیده و میزان شیوع هپاتیت ب در کشور به یکسوم کاهش یافته و اینها دستاورد واکسن است.»
اسفندیاری در جمعبندی اظهاراتش و در پاسخ به اینکه واکسنها چه کمکی به ما میکنند، میگوید: «واکسن باعث ایجاد بیماری در فرد دریافت کننده واکسن نمیشود، اما سیستم ایمنی بدن او را وادار میکند تا نسبت به آن ایمنی ایجاد کند. برخی از بیماریها نیاز به تزریق دوزهای بیشتری از واکسن را دارند که به فاصله هفتهها یا ماهها تجویز میشوند. اینروش برای تولید آنتی بادیهای ماندگارتر و توسعه سلولهای خاطره سیستم ایمنی موردنیاز است. بهاینترتیب، بدن برای مبارزه با ارگانیسم خاص بیماریزا آموزش داده میشود و حافظه خود را تقویت میکند تا در صورت مواجهه با آن در آینده، بهسرعت با آن مبارزه کند. بنابراین همه این توضیحات نشان میدهد که القائات گروههای ضدواکسن غیرعلمی و مردود است.»
پینوشتها:
1- به نقل از یورونیوز
2- به نقل از یورونیوز
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
