گروه اجتماعی
آمار تلفات رانندگی، حرکت رو به بالا دارد و خیالی برای پایین آمدن ندارد و درحالی که سال‌های گذشته تعداد قربانیان تصادف‌های رانندگی به دلیل شیوع کرونا کاهش یافته بود، پس از آن، بار دیگر صعودی شد.
«سال ۱۴۰۲ پس از ۱۰ سال آمار کشته‌شدگان از ۲۰ هزار نفر تجاوز کرد.» تنها در تعطیلات نوروزی 1402 «بیش از ۱۲۰۰ نفر در سوانح رانندگی کشته شدند؛ این بیشترین آمار قربانیان سوانح رانندگی ایام نوروز در ۱۰ سال اخیر محسوب می‌شود.» این آمارها اخیرا از سوی رئیس سازمان پزشکی قانونی اعلام شده است. عباس مسجدی، انگشت اتهام را به سمت افزایش سفر‌ها و همچنین وجود راه‌ها و خودرو‌های نامناسب نشانه گرفته است. با این حال گوش شنوایی برای هشدارها وجود ندارد و همچنان نواقص جاده‌ها و نقاط حادثه‌خیز باعث بالا رفتن شدت تصادفات می‌شود. تخطی و قانون‌شکنی، عدم مهارت کافی یا عدم آمادگی جسمانی در زمان رانندگی از دیگر عواملی هستند که معمولا منجر به برخورد و سوانح جاده‌ای می‌شوند.
طبیعتا خودروهای ناایمن نیز که با کوچک‌ترین ضربه‌ای مچاله و باعث مصدوم یا کشته شدن افراد می‌شوند در تصادفات نقش مهمی دارند و تمامی مراجع ذی‌صلاح هم از این موضوع به‌عنوان عامل اصلی تلفات بالای تصادفات جاده‌ای نام برده‌‌اند.
بنابر اعلام پلیس، خودرو‌های خارجی در مقایسه با خودرو‌های تولید داخل در شرایط مشابه، توان چندبرابری در حفظ جان سرنشینان خود دارند و میزان تلفات جانی این خودرو‌ها به‌طور محسوسی پایین‌تر از خودرو‌های داخلی است. بنابراین هزاران کشته‌ سالانه در تصادفات کشور با نا‌ایمن بودن خودرو‌ها ارتباط مستقیم دارد و علیرغم ادعای خودروسازان مبنی بر «ارتقای کیفیت تولیدات داخلی»، رکورد مرگ‌ومیر ناشی از سوانح رانندگی و کیفیت عینی این تولیدات، خلاف این ادعا را نشان می‌دهد.
 ایمنی خودروها در حدی نیست که از سرنشینان محافظت کند
امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو در این باره می‌گوید: «ایمنی پایین خودروها، سبب می‌شود نسبت خسارات جانی در حوادث رانندگی کشور بسیار بالا باشد. در واقع ایمنی خودروها در حدی نیست که در صورت قصور راننده، بتواند از سرنشینان محافظت کند و متاسفانه بعضا اولین اشتباه رانندگان بسیاری از محصولات پرتیراژ داخلی، آخرین اشتباه آن‌ها می‌شود. سیاست‌های کورکورانه حمایت از تولید داخل و قدرت بی‌حد و حصر خودروسازان داخلی، سبب شده اکثر حوادث رانندگی در کشور منجر به جرح و فوت سرنشینان شود. در حالی که اگر خودروها نمونه‌های ایمن‌تری بودند، حداقل خسارات جانی کمتری به دنبال داشتند. همچنین قطعات ایمنی خودرو، خصوصا قطعات مصرفی مانند لنت‌های ترمز و لاستیک و کیفیت و استانداردهای آن‌ها، نقش انکارناپذیری دارند. کیفیت بسیار پایین یا قیمت بسیار بالای این تیپ قطعات، می‌تواند عامل مهمی در بروز حوادث دلخراش باشد.»
آمار‌های رسمی نشان می‌دهند که در ۴۵ درصد
حوادث رانندگی یکی از سه وسیله نقلیه پراید، پژو ۴۰۵ و موتور سیکلت نقش دارند. پیش‌تر، مهدی قمصریان، مدیرعامل صندوق تأمین خسارت‌های بدنی، آشکار کرده بود که در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، هفت هزار پرونده مربوط به تصادف خودرو پراید در بیمه تشکیل شده و این خودرو در صدر فهرست خسارت‌های بیمه‌ای قرار گرفته است.
 میزان تصادف‌های جاده‌ای در ایران۲۰ درصد بیشتر از استاندارد‌ جهانی
ایران یکی از بالاترین آمارهای مرگ‌ و میر جاده‌ای در جهان را به نام خود ثبت کرده و پیش‌تر محمد بخارایی، رئیس هیئت‌مدیره جمعیت طرفداران ایمنی راه‌های کشور، گفته بود که میزان تصادف‌های جاده‌ای در ایران ۲۰ درصد بیشتر از استاندارد‌ جهانی است. آنطور که سعید منتظرالمهدی، سخنگوی پلیس، ابتدای فروردین امسال اعلام کرده است: «مرگ‌ و میر سالانه ناشی از حوادث رانندگی ایران برابر با کل تلفات رانندگی ۲۷ کشور اروپایی است.»
مسئولان ذیربط به این پرسش که چرا در تصادفات سایر کشورها تعداد کشته‌ها و مجروحان به اندازه آنچه در ایران رخ می‌دهد، نیست؟ به صراحت پاسخ می‌دهند: «آمار جان باختگان ناشی از کیفیت خودروها در گزارش‌های تخصصیِ پلیس کماکان قابل ملاحظه است. خودروی ایمن، خودرویی است که بتواند خطای انسانی و خرابی جاده را جبران کند. خودروهای تولید داخل متأسفانه این قابلیت را ندارند و در عین حال رانندگان داخلی هم چندان به رعایت قوانین پایبند نیستند!»
 عامل انسانی نقش پررنگی در تصادفات دارد
با این حال جواد هدایتی، کارشناس ایمنی و ترافیک قصور اصلی در وقوع تصادفات جاده ای را متوجه عامل انسانی می داند و در این باره توضیح می دهد: «درست است که می‌گویند ایمنی در رانندگی از سه بخش انسان، جاده و خودرو تشکیل شده است، ولی معمولا نقش و تأثیر آن ها در بروز و پیشگیری از تصادفات، یک نقش کاملا ترکیبی است. بر اساس آمار، اطلاعات و تحقیقاتی که نه‌تنها در ایران و بلکه در نقاط دیگر دنیا صورت گرفته است، عامل انسانی نقش پررنگ و محوری را در شکل‌گیری تصادفات جاده‌ای ایفا می‌کند و اساسا بین خودرو، انسان و جاده، هوشمندترین عامل که دارای قوه تصمیم‌گیری در مورد چگونگی به‌کارگیری دو عامل دیگر است، انسان بوده و این بشر است که با توجه به شرایط جاده و وضعیت خودرو، می‌تواند تصمیم بگیرد با چه سرعتی براند، کمربند ایمنی خود را ببندد یا اینکه بدون بستن کمربند، در جاده حرکت کند. اوست که تشخیص می‌دهد چراغ ترمز خودرو به درستی کار می‌کند و در نهایت آیا خودرو او، در شرایط ایده‌آلی برای رانندگی قرار دارد یا خیر. اوست که فاصله معنادار خودرو خود با خودرو دیگران را رعایت می‌کند و بنابراین می‌توان گفت دو عامل دیگر نیز، در ید اختیار و مدیریت عامل انسانی است و عامل انسان یا راننده‌ای که به نحوی برای رانندگی آموزش ‌دیده است، می‌تواند در بروز یا عدم شکل‌گیری یک سانحه تأثیرگذار باشد. نکته حائز اهمیت آن است که هنوز رانندگی، به عنوان یک مهارت زندگی در جامعه ایران تلقی نمی‌شود و به‌رغم گستره‌ای که زندگی افراد را ماشینی کرده و روز به روز هم در حال گسترش است، چندان مورد توجه واقع نمی‌شود. به عبارت دیگر رانندگی، تصادفات و حمل و نقل جاده‌ای، هر چه هست، هنوز به عنوان یک مهارت زندگی، لحاظ نمی‌شود. البته همه مشکل به مردم بر‌نمی‌گردد؛ بلکه باید آموزش‌های لازم در این مسیر به افراد جامعه داده شود تا رانندگی را به عنوان یکی از مهارت‌های زندگی خود بدانند و به عنوان یک سیستم، برای اینکه زندگی سالمی داشته باشند، به کیفیت آن توجه کنند. در کنار این، افرادی که سیاستگذار هستند و مباحث آموزشی را دنبال می‌کنند، خیلی نسبت به این موضوع حساس نیستند و به همین دلیل هم، راننده یا هر فردی که پشت فرمان خودرو می‌نشیند، نمی‌داند آنچه حمل می‌کند، از ارزش بسیار بالایی برخوردار است و در واقع، او جانش را در جاده‌ها در طبق می‌گذارد و به این طرف و آن طرف می‌برد. چیزی که هیچ وقت قابل برگشت نیست و داستان سوانحش، بسیار فراتر از یک آسیب مادی و مالی است و حتی ممکن است کوچک‌ترین اشتباهی، منجر به از دست رفتن جان و بخشی از سلامتی او شود. پس نه‌تنها در ایران بلکه در تمام دنیا، معمولا عامل انسانی نقش پررنگی در تصادفات دارد.»
طبق استانداردهای جهانی و در کشورهای پیشرفته که قوانین مدونی در حوزه رانندگی دارند و رفتار عمومی اشخاص در این حوزه، حرفه‌ای‌تر از کشورهای در حال توسعه است، آمارهای بین‌المللی برای خطای انسانی، چه سهمی را نشان می‌دهد؟ هدایتی در پاسخ به این پرسش عنوان می‌کند: «مطالعاتی به صورت فراگیر در سطح بین‌المللی انجام نشده است و هر کشوری برای خود، آمارهای مربوط به تصادفات و علل و عوامل آن را منتشر می‌کند؛ اما آنچه به عنوان سهم انسان در وقوع تصادفات مطرح می‌شود، آماری بین 65 تا 90 درصد را شامل می‌شود. بنابراین این سهم، چیزی نیست که بتوان در مورد آن به صراحت قضاوت کرد و عامل انسانی را جداگانه در نظر گرفت و گفت این عامل به تنهایی، منجر به تصادفات و تلفات شده است. شاید علت تصادف، کوتاهی راننده باشد که فرض کنید در شرایط خواب‌آلودگی بوده و داروی خواب‌آور هم مصرف کرده و مشغول رانندگی شده است، اما اگر خودرو ایمن بوده و موارد ایمنی را رعایت کرده باشد، شدت سانحه را کم می‌کند؛ پس درصد خطای انسانی را به تنهایی نمی‌توان در نظر گرفت. یعنی اگر در اثر خستگی و خواب‌آلودگی راننده خودرو از جاده منحرف شود، ایمنی خودرو باید شدت تصادف را کاهش دهد تا منجر به فوت راننده نشود؛ در غیر این صورت، انسان آموزش ندیده‌، در کنار این خودرویی که به لحاظ ایمنی، استانداردهای لازم را نداشته باشد و نتواند جلوی صدمه شدید را بگیرد، به علاوه نواقص جاده‌ها و دست‌انداز و مسائل مشابه، باعث بالا رفتن شدت تصادف می‌شود. بنابراین تمام این عوامل در کنار هم، سبب یک تصادف منجر به جرح می‌شود. این ها را نمی‌توان از هم جدا کرد.»
 متهم اصلی؛ عدم رانندگی صحیح است
مطابق نقطه نظر علی شهابی، کارشناس ایمنی «در تصادفات رانندگی، علاوه بر اینکه سامانه‌های کمکی رانندگی در خودروها و همچنین شرایط جاده‌ای نقش مؤثری دارند ولی متهم اصلی عدم رانندگی صحیح است.» او می‌گوید: «برای کاهش میزان حوادث رانندگی، به‌شدت باید در افزایش کیفیت رانندگی، تغییر سیستم آموزش و صدور مجوز و گواهینامه رانندگی فعالیت و در عین حال، به آموزش نیروی نظارتی پلیس هم به‌شدت همت گمارد تا اجرای قوانین به صورت همگن صورت گیرد. بسیاری از گزارش‌های تهیه‌شده نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل تصادفات در کشور، عامل انسانی است. عدم رعایت قوانین و تخطی و قانون‌شکنی، عدم مهارت کافی یا عدم آمادگی جسمانی در زمان رانندگی عواملی هستند که معمولا منجر به برخورد و تصادفات جاده‌ای می‌شوند. در واقع وضعیت و کیفیت رانندگی در ایران اصلا خوب نیست و اصول اولیه رانندگی مانند رانندگی بین خطوط و حفظ فاصله با خودرو جلویی اصلا رعایت نمی‌شود. در عین حال متأسفانه بسیاری از هموطنان در زمان رانندگی صبر و حوصله کافی ندارند و تلاش می‌کنند از هر جهتی که بتوانند از خودرو جلویی عبور کنند. عدم رعایت سرعت مجاز یکی از بزرگ‌ترین معضلات کشور است و درصد بسیار زیادی از رانندگان از قابلیت‌های دینامیکی خودرو خود اطلاعی ندارند. اما مشکل اینجاست که عمده رانندگان در زمان آموزش و آزمون، اصولا با این مسائل آشنا نشده‌اند. عبور از هر میدانی در کشور، نشان می‌دهد که رانندگان عمدتا با قوانین رانندگی هیچ آشنایی ندارند. تجربه روزانه رانندگی در شهرهایی مانند تهران و قانون‌شکنی راکبان موتورسیکلت که درصد زیادی از مجروحان و متوفیان تصادفات را تشکیل می‌دهند مانند عبور از ورودممنوع یا پیاده‌روها، اعجاب‌آور است.» شهابی با اشاره به تأثیر فرهنگ عمومی در کاهش تلفات جاده‌ای توضیح می‌دهد: «بهبود و اصلاح فرهنگ یا رفتار رانندگی مردم از دو موضوع نشئت می‌گیرد که مهم‌ترین آن، آموزش است و تمامی کشورها آن را به عنوان یک مهارت زندگی به فرزندان خود در مدارس آموزش می‌دهند. زمانی که فرد گواهینامه رانندگی می‌گیرد و به عنوان کسی که مدرک معتبر از دولت دارد، روانه جاده‌ها می‌شود؛ یعنی او صلاحیت لازم را برای این دارد که پشت فرمان بنشیند. آموزش‌هایی بر آن مترتب است که او باید این آموزش را ببیند که صلاحیت لازم را کسب کند. علت تصادفات در بخشی از این آموزش‌هاست که در آن ضعف‌های بسیاری وجود دارد و عملا به افرادی اجازه داده می‌شود پشت فرمان بنشینند که حداقل مهارت‌های لازم برای کنترل خودرو و رانندگی را ندارند. بخش دیگر نیز، کنترل افراد یا رفتارهایی است که به نوعی دچار ناهنجاری هستند و رفتارهای نابهنجار از خود بروز می‌دهند. در اینجا عمدتا بحث اعمال مقررات به میان می‌آید. همان‌طور که بسیاری از ضررها را مردم به خوبی می‌دانند و می‌شناسند، اما به هر حال باز هم افرادی هستند که خود را به این ضرر و زیان‌ها مبتلا می‌کنند. بنابراین لازم است آموزش بدهیم و در ابعاد مختلف از جمله مدرسه، نهادهای آموزشی و تربیتی، ارائه آموزش‌های تخصصی را نیز از یاد نبریم.»
 سهم جاده‌های ناایمن در وقوع تصادفات
بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد که علاوه بر عوامل انسانی و خودروهای بی‌کیفیت، جاده‌های ناایمن هم در وقوع تصادفات بین شهری تأثیرگذارند. در تصادف‌های شهری نیز بزرگراه‌های فاقد استانداردهای شهرسازی و ترافیکی از عوامل مؤثر در سوانح به شمار می‌روند.
هادی هاشمی، فرمانده پیشین پلیس راهنمایی و رانندگی استان تهران، با اذعان بر اینکه ساخت جاده و بزرگراه در ایران ۹۰ سال  پیش بهتر از حالا بود، به خبرآنلاین می گوید: «بزرگراه‌های ما مختصات بزرگراهی ندارند، چون اغلب آن‌ها در ابتدا راه فرعی بوده‌اند و بعد به راه اصلی تبدیل شده‌اند. سپس کنارشان یک باند ساختند تا به بزرگراه تبدیل شوند و در این بزرگراه‌ها سرعت و شرایط حرکت را بالا و پایین کرده‌اند. به همین علت رانندگان در شرایط بدی قرار می‌گیرند، تحملشان به سر می‌رسد و مرتکب تخلف می‌شوند.» در همین حال مرتضی راهرور از صاحب نظران در حوزه ایمنی جاده ها نیز این نکته را متذکر می شود که «ایرادات مهندسی، عدم تعمیر به موقع و کیفیت پایین سطوح جاده‌ای اعم از نشست جاده یا چاله‌ها، عامل مؤثر در تصادفات جاده‌ای است. البته غیر از مواردی مانند خرابی‌های سطوح راه یا عدم تطبیق جاده با علائم، معمولا جاده با ترکیب بی‌توجهی ساختار طراحی و قوانین و علائم رانندگی، خصوصا سرعت مجاز می‌تواند حادثه‌ساز شود. در عین حال راه‌های دوطرفه هرچند از لحاظ مهندسی ایراد محسوب نمی‌شوند ولی مقدمه‌ای برای تصادفات به شمار می‌روند و گریز از جاده‌های دوطرفه و ساخت بزرگراه یا آزادراه به‌شدت در میزان حوادث مؤثر است. در سال‌های اخیر با توسعه شبکه بزرگراهی، تصادفات رودررو یا به اصطلاح شاخ به شاخ، به‌شدت کاهش یافته است ولی همچنان شرایط غیراستاندارد جاده در بسیاری از نقاط، مانند عدم نصب روشنایی در مسیر، عدم تعمیر به موقع جاده و عدم تصحیح خط‌کشی‌ها در برخی موارد باعث تصادفات جاده‌ای می‌شوند.»