پیرامون لزوم توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک مطرح شد:
گامی در جهت تنوع‌بخشی به سبد انرژی
گروه اقتصادی
در سال‌های اخیر، تأمین پایدار برق به یکی از چالش‌های اساسی بخش انرژی تبدیل شده است. رشد تقاضای برق در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی از یک‌سو و محدودیت در ظرفیت نیروگاه‌های بزرگ از سوی دیگر، ضرورت بازنگری در مدل تولید برق را بیش‌ازپیش آشکار کرده است. در این میان، توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک (DG) به‌عنوان یکی از راهکارهای مؤثر در تنوع‌بخشی به سبد تولید برق و افزایش امنیت انرژی، موردتوجه کارشناسان و سیاست‌گذاران قرار گرفته است. نیروگاه‌های مقیاس کوچک، که به‌طورمعمول ظرفیتی کمتر از ۲۵ مگاوات دارند، قابلیت نصب در محل مصرف یا نزدیکی به آن رادارند و همین ویژگی، آن‌ها را به گزینه‌ای کارآمد برای مناطق صنعتی، شهرک‌های تولیدی و مناطق کم‌برخوردار تبدیل کرده است. وزارت نیرو طی سال‌های اخیر با ارائه مشوق‌های اقتصادی، تعرفه‌های خرید تضمینی و تسهیل فرآیند صدور مجوزها، توسعه این نیروگاه‌ها را به‌عنوان یکی از اولویت‌های کلیدی در سیاست‌های خود قرار داده است. بر اساس آمارهای رسمی، ظرفیت نیروگاه‌های مقیاس کوچک کشور در سال جاری برای نخستین‌بار از مرز ۱۶۰۰ مگاوات در روز عبور کرده است درحالی‌که طی سال گذشته حدود ۱۳۰۰ مگاوات بود. درحقیقت باید بگوییم که در نیمه نخست امسال، حدود ۹.۱۸۶ مگاوات ظرفیت جدید به شبکه برق کشور افزوده شده است که معادل ۴۵ درصد از هدف‌گذاری سالانه محسوب می‌شود. این رشد، نتیجه مستقیم سیاست‌های تشویقی دولت در حوزه سرمایه‌گذاری، به‌ویژه برای بخش خصوصی است. دولت با اصلاح قراردادهای خرید برق، افزایش مدت‌زمان بازگشت سرمایه و کاهش بوروکراسی‌های اداری، زمینه حضور فعال‌تر سرمایه‌گذاران را در حوزه تولید پراکنده فراهم کرده است. از سوی دیگر، شرایط اقلیمی کشور و محدودیت منابع آبی نیز باعث شده تمرکز بر نیروگاه‌های کوچک گازی یا CHP (تولید هم‌زمان برق و حرارت) به‌عنوان گزینه‌ای کم‌مصرف و با بهره‌وری بالا افزایش یابد.
مزایای فنی و اقتصادی نیروگاه‌های مقیاس کوچک
یکی از مزیت‌های مهم این نوع نیروگاه‌ها، نزدیکی به محل مصرف است. در سیستم‌های متمرکز برق، بخش قابل‌توجهی از انرژی در فرآیند انتقال و توزیع تلف می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که نیروگاه‌های مقیاس کوچک میتوانند تا ۱۲ درصد از تلفات انتقال را کاهش دهند. علاوه بر این، پراکندگی جغرافیایی نیروگاه‌ها، تاب‌آوری شبکه برق را در برابر چالش‌ها و حوادث غیرمترقبه افزایش می‌دهد. در شرایطی که وقوع زلزله یا سایر اتفاقات ناگهانی می‌تواند شبکه‌ها را با اختلال مواجه کند، نیروگاه‌های پراکنده میتوانند به‌سرعت برق مناطق محدود را تأمین کرده و به بازگرداندن پایداری شبکه کمک کنند. ازنظر اقتصادی نیز، این مدل تولید برق سرمایه‌گذاری کمتر و زمان ساخت کوتاه‌تری نسبت به نیروگاه‌های بزرگ دارد. درحالی‌که ساخت یک نیروگاه حرارتی ممکن است تا پنج سال به طول انجامد، نیروگاه‌های مقیاس کوچک در مدت کمتر از یک سال قابل‌نصب و بهره‌برداری هستند.
تنوع‌بخشی به سبد تولید؛ گامی در مسیر امنیت انرژی
در شرایط کنونی که وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی یکی از نقاط ضعف ساختار انرژی محسوب می‌شود، نیروگاه‌های مقیاس کوچک میتوانند نقش قابل‌توجهی در تنوع‌بخشی به سبد تولید برق ایفا کنند. بسیاری از این نیروگاه‌ها از سوخت‌های ترکیبی یا چه‌بسا منابع تجدیدپذیر مانند بیوگاز استفاده می‌کنند که علاوه بر صرفه اقتصادی، آثار زیست‌محیطی به‌مراتب کمتری دارند. کارشناسان معتقدند که با توسعه هدفمند نیروگاه‌های مقیاس کوچک، می‌توان ۵ تا ۱۰ درصد از کل برق را از طریق این نیروگاه‌ها تأمین کرد. تحقق چنین ظرفیتی، علاوه بر کاهش فشار بر شبکه سراسری، به افزایش امنیت انرژی و کاهش خاموشی‌های فصلی کمک خواهد کرد. از سوی دیگر، این نیروگاه‌ها به‌دلیل قابلیت نصب در مناطق دورافتاده و صنعتی، امکان تأمین برق پایدار برای شهرک‌های تولیدی و صنایع کوچک را فراهم می‌کنند؛ امری که می‌تواند در رونق تولید و اشتغال محلی نقش مؤثری داشته باشد.
نقش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در گسترش تولید پراکنده
توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی یکی از محورهای مهم برنامه وزارت نیرو است. این مناطق به‌دلیل مزیت‌های قانونی و زیرساختی، بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی محسوب می‌شوند. در بسیاری از شهرک‌های صنعتی واقع در مناطق آزاد، ساخت نیروگاه‌های مقیاس کوچک با سرمایه‌گذاری مشترک بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در حال انجام است. به‌عنوان‌مثال، در منطقه آزاد چابهار، احداث نیروگاه‌های گازسوز کوچک موجب شده است تا صنایع مستقر در منطقه بدون وابستگی به شبکه سراسری، برق موردنیاز خود را تأمین کنند. این الگو اکنون در سایر مناطق آزاد ازجمله قشم و انزلی نیز در حال گسترش است. این روند، علاوه برافزایش خوداتکایی مناطق صنعتی، به کاهش بار شبکه سراسری و افزایش بهره‌وری انرژی در سطح کلان منجر می‌شود.
نقش نیروگاه‌های خود تأمین در ثبات صنایع
یکی از چالش‌های همیشگی صنایع بزرگ، قطعی یا محدودیت مصرف برق در فصول پیک است. در این شرایط، توسعه نیروگاه‌های خود تأمین به‌عنوان بخشی از سیاست کلان تولید پراکنده، می‌تواند گره بسیاری از مشکلات صنایع را بگشاید. صنایعی مانند فولاد، سیمان، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها، با احداث نیروگاه‌های اختصاصی کوچک، قادر خواهند بود نیاز انرژی خود را بدون اتکا به شبکه سراسری تأمین کنند. این اقدام ضمن کاهش هزینه‌ها، ثبات تولید را افزایش می‌دهد و از توقف خطوط تولید جلوگیری می‌کند. بر اساس اعلام وزارت نیرو، توسعه نیروگاه‌های خود تأمین یکی از سیاست‌های کلیدی دولت در تأمین برق پایدار صنایع است. در این چارچوب، تسهیلات ویژه‌ای برای صنایع متقاضی ازجمله معافیت مالیاتی، اولویت در تخصیص سوخت و امکان فروش مازاد برق به شبکه سراسری در نظر گرفته شده است.
بومی‌سازی دانش فنی و فرصت‌های شغلی
یکی از دستاوردهای ارزشمند توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک، بومی‌سازی فناوری ساخت تجهیزات اصلی در داخل کشور است. طی سال‌های اخیر، شرکت‌های دانش‌بنیان و سازندگان داخلی توانسته‌اند بخش عمده‌ای از تجهیزات موردنیاز این نیروگاه‌ها، ازجمله ژنراتورها و توربین‌های گازی را طراحی و تولید کنند. این موضوع نه‌تنها باعث صرفه‌جویی ارزی شده، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی را برای مهندسان، متخصصان انرژی و شرکت‌های پیمانکار داخلی فراهم کرده است. به گفته کارشناسان، گسترش این نیروگاه‌ها می‌تواند سالانه بیش از ۱۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد کند.
*چالش‌ها و الزامات توسعه پایدار
البته توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک بدون چالش نیست. یکی از موانع اصلی، تأمین پایدار سوخت گاز طبیعی برای این نیروگاه‌هاست. در فصول سرد سال که مصرف گاز خانگی افزایش می‌یابد، بسیاری از نیروگاه‌ها با کاهش سهمیه سوخت مواجه می‌شوند. ازاین‌رو، نیاز به تنوع سوختی و افزایش سهم نیروگاه‌های مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از گذشته احساس می‌شود. علاوه بر این، برخی از سرمایه‌گذاران از نوسان در تعرفه خرید تضمینی برق گلایه دارند که می‌تواند بر بازگشت سرمایه تأثیر بگذارد. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند وزارت نیرو با تثبیت قراردادهای بلندمدت و تضمین خرید برق باقیمت عادلانه، اعتماد سرمایه‌گذاران را تقویت کند.
سخن پایانی
توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک، نه‌تنها پاسخی هوشمندانه به چالش‌های تأمین برق است، بلکه اقدامی مهم در راستای توسعه انرژی، کاهش تلفات شبکه و تنوع‌بخشی به سبد تولید برق محسوب می‌شود. با توجه به تجربیات موفق کشورهای پیشرفته، آینده صنعت برق درگرو حرکت به سمت تولید پراکنده و غیرمتمرکز است. خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران نیز با برخورداری از ظرفیت‌های گسترده فنی، نیروی انسانی متخصص و زیرساخت‌های موجود، می‌تواند به قطب تولید برق مقیاس کوچک در منطقه تبدیل شود. درنهایت، تحقق این هدف نیازمند پایداری سیاست‌ها، حمایت مستمر دولت و مشارکت فعال بخش خصوصی است. اگر این مسیر با برنامه‌ریزی دقیق و نگاه بلندمدت ادامه یابد، نیروگاه‌های مقیاس کوچک میتوانند علاوه بر تنوع‌بخشی به سبد انرژی به رشد اقتصادی نیز کمک کنند.
در سال‌های اخیر، تأمین پایدار برق به یکی از چالش‌های اساسی بخش انرژی تبدیل شده است. رشد تقاضای برق در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی از یک‌سو و محدودیت در ظرفیت نیروگاه‌های بزرگ از سوی دیگر، ضرورت بازنگری در مدل تولید برق را بیش‌ازپیش آشکار کرده است. در این میان، توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک (DG) به‌عنوان یکی از راهکارهای مؤثر در تنوع‌بخشی به سبد تولید برق و افزایش امنیت انرژی، موردتوجه کارشناسان و سیاست‌گذاران قرار گرفته است. نیروگاه‌های مقیاس کوچک، که به‌طورمعمول ظرفیتی کمتر از ۲۵ مگاوات دارند، قابلیت نصب در محل مصرف یا نزدیکی به آن رادارند و همین ویژگی، آن‌ها را به گزینه‌ای کارآمد برای مناطق صنعتی، شهرک‌های تولیدی و مناطق کم‌برخوردار تبدیل کرده است. وزارت نیرو طی سال‌های اخیر با ارائه مشوق‌های اقتصادی، تعرفه‌های خرید تضمینی و تسهیل فرآیند صدور مجوزها، توسعه این نیروگاه‌ها را به‌عنوان یکی از اولویت‌های کلیدی در سیاست‌های خود قرار داده است. بر اساس آمارهای رسمی، ظرفیت نیروگاه‌های مقیاس کوچک کشور در سال جاری برای نخستین‌بار از مرز ۱۶۰۰ مگاوات در روز عبور کرده است درحالی‌که طی سال گذشته حدود ۱۳۰۰ مگاوات بود. درحقیقت باید بگوییم که در نیمه نخست امسال، حدود ۹.۱۸۶ مگاوات ظرفیت جدید به شبکه برق کشور افزوده شده است که معادل ۴۵ درصد از هدف‌گذاری سالانه محسوب می‌شود. این رشد، نتیجه مستقیم سیاست‌های تشویقی دولت در حوزه سرمایه‌گذاری، به‌ویژه برای بخش خصوصی است. دولت با اصلاح قراردادهای خرید برق، افزایش مدت‌زمان بازگشت سرمایه و کاهش بوروکراسی‌های اداری، زمینه حضور فعال‌تر سرمایه‌گذاران را در حوزه تولید پراکنده فراهم کرده است. از سوی دیگر، شرایط اقلیمی کشور و محدودیت منابع آبی نیز باعث شده تمرکز بر نیروگاه‌های کوچک گازی یا CHP (تولید هم‌زمان برق و حرارت) به‌عنوان گزینه‌ای کم‌مصرف و با بهره‌وری بالا افزایش یابد.
مزایای فنی و اقتصادی نیروگاه‌های مقیاس کوچک
یکی از مزیت‌های مهم این نوع نیروگاه‌ها، نزدیکی به محل مصرف است. در سیستم‌های متمرکز برق، بخش قابل‌توجهی از انرژی در فرآیند انتقال و توزیع تلف می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که نیروگاه‌های مقیاس کوچک میتوانند تا ۱۲ درصد از تلفات انتقال را کاهش دهند. علاوه بر این، پراکندگی جغرافیایی نیروگاه‌ها، تاب‌آوری شبکه برق را در برابر چالش‌ها و حوادث غیرمترقبه افزایش می‌دهد. در شرایطی که وقوع زلزله یا سایر اتفاقات ناگهانی می‌تواند شبکه‌ها را با اختلال مواجه کند، نیروگاه‌های پراکنده میتوانند به‌سرعت برق مناطق محدود را تأمین کرده و به بازگرداندن پایداری شبکه کمک کنند. ازنظر اقتصادی نیز، این مدل تولید برق سرمایه‌گذاری کمتر و زمان ساخت کوتاه‌تری نسبت به نیروگاه‌های بزرگ دارد. درحالی‌که ساخت یک نیروگاه حرارتی ممکن است تا پنج سال به طول انجامد، نیروگاه‌های مقیاس کوچک در مدت کمتر از یک سال قابل‌نصب و بهره‌برداری هستند.
تنوع‌بخشی به سبد تولید؛ گامی در مسیر امنیت انرژی
در شرایط کنونی که وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی یکی از نقاط ضعف ساختار انرژی محسوب می‌شود، نیروگاه‌های مقیاس کوچک میتوانند نقش قابل‌توجهی در تنوع‌بخشی به سبد تولید برق ایفا کنند. بسیاری از این نیروگاه‌ها از سوخت‌های ترکیبی یا چه‌بسا منابع تجدیدپذیر مانند بیوگاز استفاده می‌کنند که علاوه بر صرفه اقتصادی، آثار زیست‌محیطی به‌مراتب کمتری دارند. کارشناسان معتقدند که با توسعه هدفمند نیروگاه‌های مقیاس کوچک، می‌توان ۵ تا ۱۰ درصد از کل برق را از طریق این نیروگاه‌ها تأمین کرد. تحقق چنین ظرفیتی، علاوه بر کاهش فشار بر شبکه سراسری، به افزایش امنیت انرژی و کاهش خاموشی‌های فصلی کمک خواهد کرد. از سوی دیگر، این نیروگاه‌ها به‌دلیل قابلیت نصب در مناطق دورافتاده و صنعتی، امکان تأمین برق پایدار برای شهرک‌های تولیدی و صنایع کوچک را فراهم می‌کنند؛ امری که می‌تواند در رونق تولید و اشتغال محلی نقش مؤثری داشته باشد.
نقش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در گسترش تولید پراکنده
توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی یکی از محورهای مهم برنامه وزارت نیرو است. این مناطق به‌دلیل مزیت‌های قانونی و زیرساختی، بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی محسوب می‌شوند. در بسیاری از شهرک‌های صنعتی واقع در مناطق آزاد، ساخت نیروگاه‌های مقیاس کوچک با سرمایه‌گذاری مشترک بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در حال انجام است. به‌عنوان‌مثال، در منطقه آزاد چابهار، احداث نیروگاه‌های گازسوز کوچک موجب شده است تا صنایع مستقر در منطقه بدون وابستگی به شبکه سراسری، برق موردنیاز خود را تأمین کنند. این الگو اکنون در سایر مناطق آزاد ازجمله قشم و انزلی نیز در حال گسترش است. این روند، علاوه برافزایش خوداتکایی مناطق صنعتی، به کاهش بار شبکه سراسری و افزایش بهره‌وری انرژی در سطح کلان منجر می‌شود.
نقش نیروگاه‌های خود تأمین در ثبات صنایع
یکی از چالش‌های همیشگی صنایع بزرگ، قطعی یا محدودیت مصرف برق در فصول پیک است. در این شرایط، توسعه نیروگاه‌های خود تأمین به‌عنوان بخشی از سیاست کلان تولید پراکنده، می‌تواند گره بسیاری از مشکلات صنایع را بگشاید. صنایعی مانند فولاد، سیمان، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها، با احداث نیروگاه‌های اختصاصی کوچک، قادر خواهند بود نیاز انرژی خود را بدون اتکا به شبکه سراسری تأمین کنند. این اقدام ضمن کاهش هزینه‌ها، ثبات تولید را افزایش می‌دهد و از توقف خطوط تولید جلوگیری می‌کند. بر اساس اعلام وزارت نیرو، توسعه نیروگاه‌های خود تأمین یکی از سیاست‌های کلیدی دولت در تأمین برق پایدار صنایع است. در این چارچوب، تسهیلات ویژه‌ای برای صنایع متقاضی ازجمله معافیت مالیاتی، اولویت در تخصیص سوخت و امکان فروش مازاد برق به شبکه سراسری در نظر گرفته شده است.
بومی‌سازی دانش فنی و فرصت‌های شغلی
یکی از دستاوردهای ارزشمند توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک، بومی‌سازی فناوری ساخت تجهیزات اصلی در داخل کشور است. طی سال‌های اخیر، شرکت‌های دانش‌بنیان و سازندگان داخلی توانسته‌اند بخش عمده‌ای از تجهیزات موردنیاز این نیروگاه‌ها، ازجمله ژنراتورها و توربین‌های گازی را طراحی و تولید کنند. این موضوع نه‌تنها باعث صرفه‌جویی ارزی شده، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی را برای مهندسان، متخصصان انرژی و شرکت‌های پیمانکار داخلی فراهم کرده است. به گفته کارشناسان، گسترش این نیروگاه‌ها می‌تواند سالانه بیش از ۱۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد کند.
*چالش‌ها و الزامات توسعه پایدار
البته توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک بدون چالش نیست. یکی از موانع اصلی، تأمین پایدار سوخت گاز طبیعی برای این نیروگاه‌هاست. در فصول سرد سال که مصرف گاز خانگی افزایش می‌یابد، بسیاری از نیروگاه‌ها با کاهش سهمیه سوخت مواجه می‌شوند. ازاین‌رو، نیاز به تنوع سوختی و افزایش سهم نیروگاه‌های مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از گذشته احساس می‌شود. علاوه بر این، برخی از سرمایه‌گذاران از نوسان در تعرفه خرید تضمینی برق گلایه دارند که می‌تواند بر بازگشت سرمایه تأثیر بگذارد. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند وزارت نیرو با تثبیت قراردادهای بلندمدت و تضمین خرید برق باقیمت عادلانه، اعتماد سرمایه‌گذاران را تقویت کند.
سخن پایانی
توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک، نه‌تنها پاسخی هوشمندانه به چالش‌های تأمین برق است، بلکه اقدامی مهم در راستای توسعه انرژی، کاهش تلفات شبکه و تنوع‌بخشی به سبد تولید برق محسوب می‌شود. با توجه به تجربیات موفق کشورهای پیشرفته، آینده صنعت برق درگرو حرکت به سمت تولید پراکنده و غیرمتمرکز است. خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران نیز با برخورداری از ظرفیت‌های گسترده فنی، نیروی انسانی متخصص و زیرساخت‌های موجود، می‌تواند به قطب تولید برق مقیاس کوچک در منطقه تبدیل شود. درنهایت، تحقق این هدف نیازمند پایداری سیاست‌ها، حمایت مستمر دولت و مشارکت فعال بخش خصوصی است. اگر این مسیر با برنامه‌ریزی دقیق و نگاه بلندمدت ادامه یابد، نیروگاه‌های مقیاس کوچک میتوانند علاوه بر تنوع‌بخشی به سبد انرژی به رشد اقتصادی نیز کمک کنند.
تیتر خبرها
تیترهای روزنامه
