اثرات شوم رقابت ماهواره‌ای بر مدار زمین

سرمایه‌داری به فضا هم رحم نمی‌کند

اثرات شوم رقابت ماهواره‌ای بر مدار زمین

ایلان ماسک، میلیاردر بزرگ آمریکایی که صاحب یکی از تأثیرگذارترین پلتفرم‌های اجتماعی جهان بوده و بیش از نیمی از بازار خودروهای الکتریکی ایالات متحده را در اختیار دارد، در سال ۲۰۰۲ و در راستای تلاش برای تسلط بر فضا شرکت اسپیس ایکس را تأسیس کرد. شرکتی که در پنج سال گذشته بیش‌از چهار هزار و ۵۰۰ ماهواره استارلینک را پرتاب کرده است؛ این میزان بیش‌از نیمی از کل ماهواره‌های فعال در مدار زمین را تشکیل می‌دهد. وبگاه Guardian؛ اخیراً طی گزارشی تحلیلی به شرایط حاکم بر فضا و رقابت تنگاتنگ بازیگران بر سر تسخیر این عرصه نوظهور پرداخته است.
به گزارش زاویه؛ به عقیده کارشناسان، این ماهواره‌ها از آن رو که می‌توانند، دسترسی به اینترنت را در هر نقطه از جهان فراهم کنند، توانایی این را نیز دارند که ماسک را بر ارتباطات جهانی مسلط سازند و به او توانایی مداخله در طیف گسترده‌ای از تحولات جهانی، مانند درگیری‌های نظامی، را بدهند. مثال بارز چنین امکانی سال گذشته رخ داد که او عملاً حمله پهپادی اوکراین به نیروهای روسیه را متوقف و خنثی کرد.
البته دانستن این موضوع نیز خالی از لطف نیست که ایلان ماسک با وجود نفوذ بی‌سابقه در عرصه ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای، در شرف پیدا کردن رقیبی قدرتمند است. جف بزوس، بنیان‌گذار آمازون و سومین مرد ثروتمند جهان نیز تلاش خود را برای حضور در مسابقه فضایی برای تسخیر مدار زمین آغاز کرده است. اکنون این خطر وجود دارد که فضای نزدیک زمین تحت سلطه دو تن از ثروتمندترین مردان جهان قرار گیرد. ویکتوریا سامسون، مدیر دفتر واشنگتن بنیاد جهان امن (Secure World Foundation)، مؤسسه‌ای غیرانتفاعی که بر پایداری فضا متمرکز است، درباره این رقابت فناورانه گفت: «هر زمان که شما قدرت زیادی را به یک تصمیم‌گیرنده اعطا کنید، باید عواقب آن را هم در نظر بگیرید.»
به عقیده کارشناسان، جنگ در اوکراین نمونه خوبی از جنبه‌های منفی تسلط یک بازیگر خصوصی مانند ایلان ماسک بر فضا است. نیروهای اوکراینی در سپتامبر ۲۰۲۲، قصد داشتند حمله‌ای غافلگیرکننده به وسیله هواپیماهای بدون سرنشین را علیه کشتی‌های روسی مستقر در کریمه سازماندهی کنند. مقامات اوکراینی در مناطقی که سرویس‌های مخابراتی مرسوم از بین رفته یا مختل شده بود، به خدمات اینترنتی اسپیس ایکس روی آورده و درخواست اضطراری برای فعال کردن سرویس ماهواره‌های استارلینک به ماسک ارسال کردند. ماسک در آن مقطع زمانی این درخواست را نپذیرفت و اعلام کرد که نگران است روسیه در پاسخ، دست به حمله اتمی بزند و بدین ترتیب حمله اوکراین خنثی شد.
اکنون این که شخصی قدرت اجازه دادن یا ندادن انجام حملات نظامی به یک کشور مستقل را داشته باشد، به مسئله‌ای مهم و چالشی پیچیده تبدیل شده است و نفوذ روزافزون ماسک و پرتاب ماهواره‌های جدید اسپیس ایکس به فضا بر این نگرانی‌ها افزوده است. این شرکت که بیش‌از ۱/۵میلیون کاربر در سراسر جهان دارد، خواهان دریافت مجوز برای ارسال مجموعأ ۴۲هزار ماهواره به مدار زمین است. بزوس نیز قصد دارد، تا سال ۲۰۲۹ تعداد ۳۲۳۶ ماهواره را به فضا پرتاب کند و به همین ترتیب، به‌زودی مسابقه توسعه منظومه‌های ماهواره‌‌ای آغاز می‌شود.
اتحادیه اروپا در اوایل سال جاری، اعلام کرد که قصد دارد، ۱۷۰ ماهواره را بین سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷ به مدار زمین پرتاب کند. تیری برتون، کمیسر اروپا طی بیانیه‌ای در آن زمان گفت: «جنگ روسیه و اوکراین اهمیت خدمات ارتباطی مستقل و امن فضایی، در صورت درگیری، را نشان داد.»
به گفته سامسون برای کنترل تأثیر اسپیس ایکس و سایر شرکت‌ها یا افراد خصوصی بر این حوزه برخی مقررات وجود دارد. برای مثال، امضای یک معاهده موسوم به «فضای ماورای جو» (Outer Space Treaty)، از سوی همه قدرت‌های فضایی جهان در سال ۱۹۶۷ و در سازمان ملل متحد، چارچوبی قانونی برای این قبیل فعالیت‌ها ایجاد کرد. وی در ادامه سخنان خود مدعی شد که براساس این معاهده کشورها مسئول ماهواره‌ها و فضاپیماهای پرتاب شده توسط شرکت‌ها در داخل مرزهای خود شناخته می‌شوند.
علاوه‌بر موضوع نفوذ وب یا تسلط بر مدار زمین، نگرانی دیگری که مطرح می‌شود، ظرفیت فضا است. اخیراً هند مجبور شد، مأموریت فرود روی ماه، موسم به چاندرایان ۳ (Chandrayaan-۳ moon-landing mission) را از بیم برخورد با ماهواره‌های دیگر به تأخیر اندازد. پوسته‌های مداری (orbital shells) مختلف مانند جاده‌ها ظرفیت محدودی برای تردد دارند. موریبا جاه،
دانشیار مهندسی هوافضا و مکانیک مهندسی در دانشگاه تگزاس و هم‌بنیان‌گذار و دانشمند ارشد شرکت اطلاعات فضایی «Privateer»، باور دارد که ظرفیت برخی شاهراه‌های مداری تکمیل شده است.
جاه می‌گوید، مسابقه‌ای به راه افتاده است که در آن کشورها هر کاری که می‌توانند، برای اشغال فضای مداری زمین انجام می‌دهند، تا بتوانند بر این فضا ادعای مالکیت کنند. وی همچنین استدلال کرد، با توجه به اینکه سازمان‌هایی مانند اسپیس ایکس نیاز به مجوز دولتی برای پرتاب ماهواره‌ها دارند، نباید این شرکت را به خاطر تسلط و انحصارش در این زمینه سرزنش کرد. به گفته جاه، اگر چراغ سبز و حمایت‌های دولت ایالات متحده آمریکا نبود، امکان نداشت، ۵۳درصد از تمام ماهواره‌های موجود در فضا متعلق به شرکت ایلان ماسک باشد و او بتواند، مدار را تا این اندازه تصرف کند.
بسیاری از کارشناسان، اشغال فضا را نوعی رفتار استعمارگرانه می‌دانند و معتقد هستند که صرف قانونی بودن چیزی به معنای درست بودن آن نیست. این در حالی است که مشکل فقط ماهواره‌های فعال در مدار زمین نیست. بنا بر اعلام آژانس فضایی اروپا، بیش از ۳۰ هزار قطعه زباله فضایی بزرگتر از ۱۰ سانتی‌متر در حال چرخیدن به دور زمین هستند که بیش از نیمی از آن‌ها در مدار پایینی، جایی که شرکت‌ها و دولت‌ها برای اشغال آن رقابت می‌کنند، قرار دارند. ناسا پیش‌تر گزارش داده بود که انجام برخی آزمایش‌های علمی به دلیل حجم بالای زباله‌های فضایی دشوار است.جاه که خود را یک محیط‌بان فضایی توصیف می‌کند، این روند را خطری جدی برای امنیت زمین تلقی کرده و توصیه می‌کند که اقدامات بیشتری برای ردیابی و دفع زباله‌های در حال چرخش به دور زمین، صورت گیرد. وی در ادامه مدعی می‌شود که در بحبوحه تلاش روزافزون ماسک، جف بزوس و سایر رقبای وی برای پر کردن ظرفیت فضا، نیازی مبرم به استفاده از الگوی برخی جوامع بومی آمریکای شمالی در خصوص نحوه تعامل با محیط به عنوان خط مشی آینده وجود دارد.
او در این خصوص گفت که بسیاری از مردم بومی آمریکای شمالی، از طریق تعامل سازنده با محیط زیست، موفق به حفظ حیات خود شده‌اند. آن‌ها همواره معتقدند که در یک بحران وجودی هستند و باید خود را با منابع محدود منطبق ساخته و ضمن استفاده از آن‌ها، به پایداری و آینده نسل‌های بعدی فکر کنند.»