گروه اقتصادی
انتظار تجارت آزاد با اوراسیا به سرآمده و حال فصل تازه‌ای از جهانی‌شدن برای تجار ایرانی رقم خورده است. موافقت‌نامه تجارت آزاد  با اوراسیا که روز دوشنبه ۴ دی‌ماه ۱۴۰۲ به امضا رسیده، صفحه‌ای نو است که می‌تواند بی‌اثرسازی تحریم‌ها با میلیاردها دلار تجارت را رقم بزند.به  بیان دیگر گردش تجاری کشور‌های عضو اوراسیا با ایران پس از امضای توافقنامه تجارت آزاد می‌تواند طی پنج‌تا هفت سال آینده به ۲۰ میلیارد دلار در سال برسد و برای خنثی‌سازی تحریم‌ها مؤثر واقع شود. اتحادیه اوراسیا یک بلوک اقتصادی متشکل از ۵ کشور ارمنستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس است که با ۱۸۳ میلیون جمعیت فعال و تولید ناخالص داخلی هزار و ۹۰۰ میلیارد دلار، دارای رتبه اول در تولید نفت، رتبه دوم در تولید گاز و رتبه چهارم در تولید برق است. این بلوک اقتصادی یکی از پررونق‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در جهان می‌باشد که از ژانویه ۲۰۱۵ فعالیت خود را آغاز کرده است.دی‌ماه ۱۳۹۴، آغاز مذاکرات اولیه میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اوراسیا برای انعقاد موافقت‌نامه تجاری شکل گرفت. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ موافقت‌نامه موقت یا تجارت ترجیحی از سوی اعضای اتحادیه اوراسیا با جمهوری اسلامی ایران به امضا رسید. این موافقت‌نامه از تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۸ اجرایی شد؛ به‌عبارت‌دیگر ایران برای گسترش تجارت با سایر ملل و خلاصی از تنگناهای تحریم، ایران توانست قرارداد تجارت ترجیحی را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۹ اجرایی کند. به‌موجب اجرای این قرارداد، بر ۸۶۲ نوع کالا تعرفه‌های کمتری اعمال می‌شد که از این میزان ۵۰۲ قلم آن شامل صادرات ایران به اوراسیا و ۳۶۰ عنوان شامل واردات ایران از اوراسیا بود. شایان‌ذکر است تا بگوییم که قرارداد تجارت ترجیح در بازه زمانی اکتبر ۲۰۱۹ تا اکتبر ۲۰۲۰، حجم تجارت را بیش از ۸۴ درصد افزایش بخشید. با شیوع ویروس کرونا که منجر به بسته شدن مرزها و ایجاد محدودیت‌هایی در صادرات شد، حجم مبادلات تجاری برای مدتی کاهش یافت و با پایان همه‌گیری‌ ویروس کرونا بار دیگر روند افزایشی را طی کرد. بدین ترتیب حجم مبادلات تجاری به‌تدریج افزایش یافت.
 آغاز مذاکرات برای تبدیل موافقت‌نامه موقت به تجارت آزاد
مورخ ۵ آبان ماه ۱۳۹۹ آغاز مذاکرات برای تبدیل موافقت‌نامه موقت به تجارت آزاد شکل گرفت و در تاریخ ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۱ توافق مربوط به اتمام مذاکرات رسمی توافقنامه به امضا رسید و فرآیند آماده‌سازی متن و فهرست کالاهای نهایی آغاز شد. با پیگیری‌های دولت  سیزدهم، این توافق امروز به توافق دائم تجارت آزاد تبدیل‌شده که گامی مثبت و روبه‌جلو تلقی می‌گردد. براین اساس توافق تجارت آزاد ایران و اوراسیا شامل کشور روسیه، بلاروس، ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان منعقد و اجرایی خواهد شد. شایان‌ذکر است تا بگوییم در مدت برقراری تجارت ترجیحی، که به مدت بیش از ۴ سال اجراشده و اثرات مثبتی به بار آورد، یک مورد نارضایتی صنعت داخلی در خلال ۴ سال دوره اجرای موافقت‌نامه قبلی شکل‌ نگرفت و مطابق با موافقت‌نامه پیشین  افزایش صادرات ایران به این اتحادیه رقم خورد و ترکیب کالاهای صادراتی  از کالاهای کشاورزی به سمت کالاهای صنعتی تغییر پیدا کرد. به‌موجب کارکرد مثبت این توافق‌ها در حوزه تولید و تجارت جهانی، تعداد موافقت‌نامه‌های تجاری در خلال ۳۰ سال اخیر در جهان تا 10 برابر افزایش یافت. اکنون نیز به‌موجب این موافقت‌نامه دسترسی تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور  به بازار بزرگ اوراسیا بهبود خواهد یافت و موجب رشد تجارت آن‌ها با این اتحادیه خواهد شد.
 تقویت درهم تنیدگی اقتصادی با استفا‌ده از فرصت‌های همکاری صلح‌آمیز در منطقه
مطابق با اظهارات مقامات مسئول، جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا از فرصت‌های همکاری صلح‌آمیز در منطقه در جهت تقویت درهم تنیدگی اقتصادی کشورهای منطقه استفاده کند و زمینه را برای همکاری‌های هرچه‌تمام‌تر با همسایگان خود فراهم آورد چراکه یکی از مهم‌ترین استراژی‌های دولت سیزدهم، تقویت روابط با کشورهای همسایه و منطقه می‌باشد و بی‌شک به‌موجب این موافقت‌نامه این فرصت بیش‌ازپیش رقم خواهد خورد. یکی از‌مهم‌ترین مزیت‌های موافقت‌نامه  اوراسیا، نزدیکی جغرافیایی، اشتراکات فرهنگی و تمدنی و روابط سیاسی مطلوب با کشورهای عضو است. باور فعالان و کارشناسان اقتصادی این است که اگر قرار بود ایران پنج کشوری را درجهان انتخاب کند که بتواند با آن‌ها موافقت‌نامه تجارت آزاد منعقد نماید، بهتر از این پنج کشور انتخابی نمی‌توانست داشته باشد اگرچه هر فرصتی در درون خود چالش‌هایی را نیز ایجاد خواهد کرد؛ به عقیده فعالان عرصه اقتصادی، موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا  شرکت‌های تولیدی و صادراتی کشور را در معرض آزمون جدیدی قرارداد می‌دهد و آن‌ها را وادار به تلاش‌های خود برای غلبه بر چالش‌های ناشی از این موافقت‌نامه و ارتقای توان رقابتی خود در حد بازار اوراسیا خواهد کرد. اکنون نیز چالش‌هایی مطرح می‌گردد اما چالش رقابتی این موافقت‌نامه برای شرکت‌های ایرانی قابل‌هضم و قابل مدیریت است چراکه توان تولیدی و فناوری شرکت‌های ایرانی و ظرفیت آن‌ها در مقایسه با کشورهای طرف توافق ما در این موافقت‌نامه از وضعیت مطلوبی برخوردار است. از طرفی دیگر تولیدات داخلی ما، مادامی‌که در معرض چالش‌های ناشی از رقابت با کالاهای خارجی قرار نگیرند رشد و ارتقای لازم را پیدا نمی‌کنند.
 انتقال فناوری‌های روز و تضمین امنیت غذایی
بخش عمده‌ای از نیازهای وارداتی محصولات غذایی ما نظیر گندم، جو، دانه‌های روغنی و محصولات خوراک دام از این کشورها قابل تأمین است و این موافقت‌نامه می‌تواند تأثیر مثبتی بر تضمین امنیت غذایی کشورمان داشته باشد. هم‌اکنون هم سهم عمده واردات ما از اتحادیه اقتصادی اوراسیا را این اقلام تشکیل می‌دهند. تجربه نشان داده است که به‌واسطه عقد چنین موافقت‌نامه‌هایی و در سایه مغناطیس تأثیرگذاری آن، سرمایه‌گذاری‌های مشترک، انتقال فناوری و تکنولوژی هم ایجاد می‌شود و اثرات مثبت این‌گونه توافق‌ها را افزایش می‌دهد. گفتنی است که جمهوری اسلامی ایران قریب به ۲۷ سال است که درخواست الحاق خود را به سازمان جهانی تجارت ارائه نموده است اما قدرت‌های بزرگ به سبب آنکه نمی‌توانستند حضور مؤثر ایران را در حوزه‌های اقتصادی تحمل کنند، مانع الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت می‌شدند. به‌موجب این‌گونه موافقت‌نامه‌ها درواقع امکان تعامل سهل جمهوری اسلامی ایران با تعدادی از شرکای تجاری بزرگ فراهم می‌شود و جایگزین مناسبی برای بستر‌های بین‌المللی مشابه ایجاد می‌گردد.
 حضور و نقش بخش خصوصی در دامنه تعاملات اقتصادی و تجاری
در جریان مذاکرات ۶ ساله مربوط به عقد موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا همواره نماینده بخش خصوصی یعنی اتاق ایران به مذاکرات دعوت‌شده و طرف مشورت دولت برای تنظیم جزئیات این توافق بوده است. علاوه بر این از نظرات فعالین اقتصادی هم در جریان این مذاکرات بهره لازم برده شده  است. اکنون عزم کشورهای اوراسیا و ایران براین قرارگرفته که زمینه تعامل‌های اقتصادی و تجاری بین دو طرف را ایجاد و  در عالی‌ترین سطوح موانع آن را برطرف نمایند.
 موارد تحت پوشش موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا
به‌موجب این موافقت‌نامه موانع تعرفه‌ای رفع خواهد شد. تعرفه گمرکی نیز برای۸۷ درصد خطوط تعرفه‌ای میان طرفین حذف خواهد شد. همچنین قانونمندی اقدامات تجاری شکل خواهد گرفت و شفافیت در اطلاع‌رسانی و اقدامات غیرتعرفه‌ای رقم خواهد  خورد. متن موافقت‌نامه مشتمل بر ۱۱ فصل شامل مقدمه،تجارت کالا،چاره کارهای تجاری، اقداماتفنی،اقدامات بهداشتی، قواعد مبدأ، همکاری گمرکی، حل‌وفصل اختلافات، خرید دولتی، همکاری‌ها‌ی بخش حوزه‌های حمل‌ونقل، MSME، انرژی، صنایع خودرو، مناطق آزاد  تجاری و مقررات پایانی می‌باشد. در پیوست این موافقت‌نامه نیز دو فهرست کالایی مربوط به ایران و اوراسیا نیز مطرح است هریک حدود ۷۰۰ کد تعرفه 6‌رقمی می‌باشند و مشمول حذف تعرفه گمرکی فهرست‌های منفی نمی‌شوند.  به‌بیان‌دیگر برای ۸۷ درصد اقلام کالایی در مبادلات تجاری خود به‌صورت کامل حذف خواهند کرد. در این میان، هر یک از طرفین، یک لیست منفی تهیه‌ می‌کنند که شامل کالاهایی می‌شود که برای یکی از طرفین،‌ کالای حساس تلقی شود و امکان حذف تعرفه وجود ندارد.۱۳ درصد باقیمانده، موارد مربوط به لیست موسوم به منفی است. به‌عنوان‌مثال، شامل کالاهایی است که اگر در خصوص آن‌ها تخفیف قائل شویم، صنعت یا کشاورزی در داخل ایران در آن حوزه آسیب می‌بیند، ازاین‌رو، باهدف حمایت از این بخش‌های صنعت و کشاورزی داخلی، این بخش‌ها شامل تخفیف نمی‌شوند. متقابلا مقررشده تا کشورهای اتحادیه اوراسیا هم لیست کالاهای حساس خود را ارائه دهند.
 جزئیات تجارت با اوراسیا
آخرین آمارها نیز حکایت از آن دارد که از ابتدای سال جاری تا پایان آبان ماه پنج میلیون و ۱۶۸ هزار تن کالا به ارزش دو میلیارد و ۳۴۴ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار بین ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبادل شده که نسبت به مدت مشابه پارسال با رشد ۳۳/۵ درصدی در وزن و ۱۴ درصدی در ارزش همراه بوده است. از این میزان دو میلیون و ۷۷۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۷۴ میلیون دلار از ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا کالا صادرشده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۴۵ درصد در وزن و ۲۰ درصد در ارزش افزایش داشته است. دو میلیون و ۳۹۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار نیز از این میزان تجارت مربوط به واردات ایران از کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که نسبت به هشت ماه نخست سال گذشته با رشد
 ۲۲ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بوده است. به‌طورکلی نیز ایران در مورد چهار کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا یعنی ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان بیشتر در نقش صادرکننده به میدان می‌آید اما وضعیت در مورد روسیه متفاوت است و در اینجا ایران بیشتر نقش واردکننده را دارد. همچنین بیش از ۸۴ درصد وزن و ۷۱ درصد ارزش واردات ایران از اوراسیا و ۲۰ درصد وزن و ۳۹ درصد ارزش صادرات ایران به این اتحادیه، مربوط به محصولات کشاورزی، غذایی و دامی بود. در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ صادرات ایران به کشورهای اوراسیا رشد ۲۸ درصدی داشته به‌طوری‌که از صادرات یک میلیارد و ۱۶۵ میلیون دلاری سال ۱۴۰۰ به صادرات یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلاری در سال ۱۴۰۱ رسیدیم.
 عملیاتی شدن موافقت‌نامه تجارت آزاد با اوراسیا
عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران روز‌ دوشنبه، مورخ ۴ دی‌ماه ۱۴۰۲ این موافقت‌نامه را که حاصل بیش از دو سال مذاکره و کار کارشناسی است، امضا کرد. از طرف اتحادیه اوراسیا نیز معاونان نخست وزیران کشورهای عضو این اتحادیه اقتصادی، این موافقت‌نامه را امضا کردند. در این آیین مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، آندری اسلپنف، وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه و جمعی دیگر از مقامات اتحادیه اوراسیا حضور داشتند. پیش‌ازاین، آخرین مذاکرات مرتبط با متن نهایی این موافقت‌نامه روز یک شنبه سوم دی‌ماه با حضور مسئولانی از ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا صورت گرفته بود. این موافقت‌نامه پس از امضا نیازمند تصویب در مجالس ۶ کشور (مجلس شورای اسلامی و مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا) است تا به قانون تبدیل و عملیاتی شود.
 چشم‌انداز تجارت
وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا پنج شنبه ۳۰ آذرماه ۱۴۰۲ دراین‌باره گفت: پس از امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و این اتحادیه میزان تجارت دو طرف در گام نخست و در یک بازه زمانی پنج‌تا هفت‌ساله به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.
آندری اسلپنف افزود: ما با توافقنامه موقت موفق شدیم مبادلات دوجانبه با ایران را در طول سه سال دوبرابر افزایش دهیم و اکنون با امضای موافقت‌نامه دائم به‌طور منطقی می‌توانیم در کوتاه‌مدت در انتظار افزایش میزان تجارت دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار در سال باشیم. قنادزاده، معاون ارتقای کسب‌وکارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت دراین‌باره عنوان داشته است: اجرایی شدن این توافقنامه تعرفه ۸۷ درصد کالا‌های تجاری بین ایران و کشور‌های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا صفر خواهد شد.این توافقنامه نخستین توافقنامه چندجانبه تجارت آزاد ایران بوده که پیش‌بینی می‌شود با اجرایی شدن آن تجارت کشورمان با کشور‌های عضو این اتحادیه تا پنج سال آینده می‌تواند به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار برسد. وی همچنین اظهارکرده است: پیش از امضای توافقنامه تجارت آزاد، از سال ۹۸ توافقنامه تجارت ترجیحی بین ایران و کشور‌های اوراسیا در حال اجرا بوده است. در دو تا سه سال اخیر با اجرایی شدن توافقنامه تجارت ترجیحی حجم تجارتمان با کشور‌های عضو اتحادیه اوراسیا ۲ برابر شده است.