برخی مراکز درمانی کشور از سطح ایمنی لازم برخوردار نیستند؛
بیمارستان‌ها نیازمند درمان
گروه اجتماعی
آتش‌سوزی بیمارستان گاندی، یادآور ماجرای فرسودگی و ناایمنی و چند حادثه در برخی مجموعه های درمانی و خدماتی است، حوادثی که هریک برای مدتی بر سر زبان‌ها افتادند و بعد هم خیلی زود به بوته فراموشی سپرده شدند. حالا باری دیگر، با وقوع حادثه در بیمارستان گاندی، فرسودگی و ناایمنی مراکز درمانی در کانون توجه قرار‌گرفته است؛ موضوعی که سوای قدمت برخی بیمارستان‌ها از نبود نظارت و دقت کافی در ساخت بیمارستان‌های جدید هم حکایت دارد.
آتش‌سوزی در تمام دنیا پدیده‌ای نسبتا عادی و روزمره است. حتی حریق‌های مرگبار هم در دنیا بی‌سابقه نیستند و ساختمان‌های بیمارستانی یکی از رایج‌ترین مکان‌ها برای وقوع آتش‌سوزی‌اند. طبق گزارش یورونیوز و اعلام انجمن آمریکایی حفاظت در برابر حریق، «آتش‌سوزی در بیمارستان‌ها نزدیک به ۹ درصد از کل آتش‌سوزی‌های سالانه در ایالات‌متحده را شامل می‌شوند.»
بعد از وقوع حوادث این‌چنینی، قاطبه کارشناسان مدیریت بحران، حساسیت مراکز درمانی را به نسبت سایر ساختمان‌ها و مراکز بیشتر دانسته و تأکید کردند، خطا‌های سهوی و یا عمدی ممکن است در همه ساختمان‌ها منجر به آتش‌سوزی شوند. اما نکته این‌جا است که خسارت آتش‌سوزی در یک ساختمان مسکونی که واجد شرایط ایمنی است، در‌نهایت به خسارت مالی منتهی می‌شود که قابل جبران است ولی شعله‌های آتش در یک ساختمان بیمارستانی فرسوده و غیرایمن به فاجعه منجر می‌شود که یک جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
از سوی دیگر ایران جزءپنج کشور زلزله‌خیز دنیاست و کارشناسان هشدار می‌دهند که وقوع بحران‌ها و بلایای طبیعی می‌توانند مراکز درمانی را به‌شدت در معرض خطر قرار داده و یا فجایعی بزرگ را پدیدآورند. بنابراین ایمن‌سازی بیمارستانی بحثی غیرواقعی نیست، آن‌هم در شرایطی که بخش بزرگی از پایتخت، آسیب‌پذیر، فرسوده و شکننده است و زلزله و فرونشست زمین و آتش‌سوزی این کلانشهر را به‌شدت تهدید می‌کند. طبیعتا بیمارستان‌ها باید در مواقع بحرانی مدد‌رسان مصدومان و مجروحان باشند، به‌طوری‌که در صورت بروز حادثه‌ای مثل زلزله، بیمارستان‌های فرسوده و قدیمی تهران نهتنها قادر نیستند به شهروندان خدماتی ارائه کنند، بلکه خود نیز به کانون بحران تبدیل خواهند شد. به این مورد باید خطر‌هایی مانند آتش‌سوزی در مراکز درمانی مانند اتفاق اخیر بیمارستان گاندی را نیز افزود. وقوع حادثه در این بیمارستان بازهم نشان داد، که اقدام مؤثری در جهت ایمن‌سازی صورت نپذیرفته و باید هرچه زودتر تصمیمی عاجل و جدی برای تغییر این شرایط اتخاذ کرد.
چه‌کاری برای جلوگیری از حوادث احتمالی انجام‌شده است؟
پس از رویداد ناگوار فروریختن ساختمان متروپل آبادان بود، که دادستانی تهران فهرستی از ۱۲۹ ساختمان ناایمن پایتخت را منتشر کرد. نام بیمارستان‌های امام خمینی، رسول اکرم، لولاگر، طرفه، سینا، بوعلی، شهدای یافت‌آباد، فیاض‌بخش و درمانگاه سلیم در این فهرست به چشم می‌خورد. اندکی پس از اعلام این فهرست، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران از چند بیمارستان پرخطر دیگر از‌جمله بیمارستان‌های اکبرآبادی، شفایحیائیان، کودکان شهید فهمیده و حضرت مهدی نیز نام برد. بااینحال، از مجموع سخنان مقام‌های وزارت بهداشت می‌توان این‌گونه استنباط کرد که این‌ها تنها مراکز درمانی غیر ایمن در تهران نبوده و نیستند.همان‌طور که نام بیمارستان گاندی به‌رغم دریافت اخطارهای آتش‌نشانی در فهرست مراکز درمانی ناایمن قرار نداشت. ساختمان‌های درمانی هم تنها ساختمان‌ها و تأسیسات عمومی پرخطر در تهران نیستند. بسیاری از ساختمان‌های عمومی و تأسیسات در این کلانشهر شرایط مشابه و چه‌بسا بحرانی‌تر دارند.
کامران عبدولی، معاون حفاظت و پیشگیری از حریق سازمان آتش‌نشانی، دی‌ماه ۱۴۰۰ در خبری اعلام کرد که بالغ‌بر۱۵۰ ساختمان درمانی در پایتخت در وضعیت «خطر بسیار زیاد» قرار دارند و بی‌وقفه و بدون فوت وقت باید برای ایمن‌سازی آن‌ها اقدام کرد.
داده‌های آماری وزارت بهداشت نیز روایتگر آن است که بیش از ۷۰ درصد بیمارستان‌های کشور ایمنی لازم را ندارند و قدمت حدود نیمی از بیمارستان‌های شهر تهران بیش از ۴۰ سال است که اغلب در مناطق جنوبی و مرکزی شهر واقع‌شده‌اند. مدتی قبل حسین قناعتی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران، به‌صراحت گفته بود: تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی پایتخت که اخطار آتش‌نشانی دارند آن‌قدر زیاد است که اگر همه آن‌ها تعطیل شوند، درمان در تهران مختل خواهد شد.
قناعتی درباره ناایمن بودن بیمارستان امام خمینی در گفت‌وگو با «ایسنا» اعلام کرده بود: «در بیمارستان امام خمینی (ره) سازه‌ای مربوط به ۹۰ سال قبل هم وجود دارد. درست است که این بیمارستان با استاندارد آلمانی‌ها ساخته‌شده، ولی استاندارد ۹۰ سال پیش با الان متفاوت است و ازنظر مشخصات فنی دچار ایراداتی است. بیمارستان امام خمینی (ره) به لحاظ پله‌های فرار و سازه‌ای دچار مشکل است و این درحالی است که روزانه ده‌ها هزار نفر در این بیمارستان تردد می‌کنند و نمی‌توان سرویس‌دهی را متوقف کرد. الان خیلی از مراکز خصوصی و دولتی بیمارستانی مشابه هم در تهران اخطار آتش‌نشانی دارند و این‌یک معضل است. درواقع می‌بایست بیمارستان‌های شهر را در حال ارائه خدمت اصلاح کرد و مجبوریم در برخی مراکز کار را ادامه دهیم. امکان بازسازی یا نوسازی سازه‌های بیمارستانی در تهران، باید ازنظر فنی مورد ارزیابی قرار گیرد. ازنظر تجهیزات ایمنی می‌بایست ساختمان‌ها را مجهز کنیم. در بسیاری از نقاط دنیا به بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های قدیمی فکر می‌شود، به‌عنوان‌مثال بیمارستان «سن بارت» در لندن ۸۰۰ سال قدمت دارد، اما همچنان با تقویت سازه سرپا است. این عادت غلط ما است که ساختمان‌های قدیمی را تخریب و ساختمان جدید به‌جای آن می‌سازیم.»
صاحب‌نظران حوزه سلامت، «بیمارستان را در دیدگاه نوین، شخصیتی چندوجهی و اجتماعی توصیف و تأکید می‌کنند که امروزه بیمارستان‌ها به‌عنوان یک موجود داینامیک زنده شبه بیولوژیک در نظر گرفته می‌شوند و با سایر سازه‌های صنعتی تفاوت چشمگیری دارند و در سازه‌های بیمارستانی علاوه بر ملاحظات مهندسی باید سازگاری اقلیمی و محیط‌زیستی، فضای فیزیکی و ارتباط و دسترسی مناسب مورد‌توجه باشد.» (١) این درحالی است که بیمارستان‌های ما هنوز با ناایمنی و فرسودگی دست‌به‌گریبان‌اند و نهتنها گام اثربخشی برای توسعه مراکز درمانی در پایتخت انجام‌نشده، بلکه مراکز قدیمی هم نوسازی و بهسازی و تجهیز نشده است. برخی از این مراکز به علت قدمت بسیار بالا «کاملا فرسوده‌اند» و امکان مقاوم‌سازی آن‌ها وجود ندارد، بنابراین باید تخریب و از نوساخته شوند.
کمتر از یک ماه پیش نیز علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، در همایشی با عنوان «مدیریت خطر حوادث و بلایا در نظام سلامت» تضمین اشاره به تقسیم‌بندی چهارگانه میزان استحکام ساختمان‌ها گفت که «بیشتر ساختمان‌های بیمارستان‌های تهران حکم متروپل رادارند و باید درشان بسته شود.»
پای کمبود اعتبار در میان است
سوای این موضوع، برخی از مراکز درمانی درحالی افتتاح می‌شوند که هنوز تأيیدیه‌های ایمنی آتش‌نشانی را دریافت نکرده‌اند. بنابراین نبود نظارت و دقت کافی در ساخت بیمارستان‌های جدید هم مسئله‌ساز است و معمولا پای فقدان بودجه و اعتبار کافی به میان می‌آید. از سخنان مقامات وزارت بهداشت نیز چنین برمی‌آید که مشکل اصلی ایمن‌سازی بیمارستان‌ها تأمین اعتبار است و این موضوع به قیمت جان شهروندانی تمام می‌شود که برای درمان راهی بیمارستان‌ها شده‌اند و هرلحظه خطر وقوع حادثه این مراکز حساس را تهدید می‌کند.
وزارت بهداشت درباره بودجه‌ای که برای ایمن‌سازی بیمارستان‌های پرخطر نیاز است، اطلاعات روشنی ارائه نداده است، بااینحال در مردادماه سال‌جاری، سعید کریمی، معاون درمان این وزارتخانه، اعتبار مورد‌نیاز نوسازی بیمارستان‌ها را ۱۸ هزار میلیارد تومان اعلام کرد. ارقامی که به ادعای مقامات وزارت بهداشت سنگین است و بودجه‌های سنواتی پاسخگوی آن نیست. باتوجه به اینکه گفته می‌شود، مقاوم‌سازی بیش از ۹۰ درصد بیمارستان‌ها توجیه‌پذیر نیست و باید بازسازی و یا جایگزین شوند، تأمین اعتبار کافی برای تحقق این امر، مستلزم مساعدت سازمان برنامهوبودجه است.
جدا از سازه فیزیکی مراکز درمانی، بسیاری از تخت‌های بیمارستانی در سراسر کشور فرسوده هستند. ساکی دراین‌باره عنوان می‌کند: بر اساس آمار موجود حدود ۵۰ هزار تخت بیمارستانی در کشور فرسوده هستند و منابعی که برای توسعه بیمارستان‌ها و افزایش تعداد تخت‌های بیمارستانی تعریف‌شده جوابگوی این نیاز نیست. برای جایگزین کردن ۵۰ هزار تخت فرسوده فعلی بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان هزینه دارد و در سال حداقل باید ۳۰ هزار میلیارد تومان تأمین شود تا در یک برنامه پنج‌ساله بیمارستان‌ها جایگزین شوند. باید یادآور شد که سرانه تخت بیمارستانی ایران به ازای هر هزار نفر ۱/۶ است اما این عدد در ترکیه ۲/۸ است. این فاصله با کشورهای اروپایی بیشتر هم است. برای مثال در بیشتر کشورهای اروپایی سرانه تخت بیمارستانی ۴/۵ است. همچنین این عدد در کشوری همچون ژاپن به ۱۰-۱۲ تخت به ازای هر هزار نفر می‌رسد.
مدیرکل منابع فیزیکی وزارت بهداشت در مورد مجهز نبودن برخی بیمارستان‌ها به سیستم ایمنی حریق و مسائل اعتباری گفته است: در برخی از بیمارستان‌ها به‌دلیل ساختار قدیمی امکان تأمین ایمنی حریق با استانداردهای جدید مقدور نیست و از طرفی، تأمین ایمنی حریق مورد تأيید سازمان آتش‌نشانی در بیمارستان‌های دولتی مستلزم صرف بودجه است، اما باوجود مکاتبه‌های متعدد، سازمان برنامهوبودجه، ردیف بودجه اختصاصی برای این موضوع در نظر نگرفته است.
او بر ضرورت جایگزینی بیمارستان‌های جدید و از رده خارج کردن بیمارستان‌های فرسوده تأکید و افزوده: «برای تحقق این برنامه، باید اعتبارات عمرانی حوزه سلامت حداقل سه برابر حالت فعلی شود.»
حریق گاندی و بی‌توجهی به اخطار آتش‌نشانی
آتش‌سوزی بیمارستان گاندی تهران به فاصله کمتر از سه سال پس از حادثه مرگبار در کلینیک سینا اطهر به‌وقوع پیوسته است. اگرچه این رخداد نفسگیر و هولناک، هیچ تلفات و مجروحی برجای نگذاشته، اما در این دو مرکز و سایر ساختمان‌هایی که طی سال‌های اخیر دچار حادثه شده‌اند، بی‌توجهی به مشکلات ایمنی و اخطار آتش‌نشانی محرز است. شامگاه پنج‌شنبه پس از مهار آتش‌سوزی این بیمارستان، مسئولان سازمان آتش‌نشانی، اعلام کردند که بیمارستان گاندی تاکنون پنج مرتبه اخطار آتش‌نشانی دریافت کرده که آخرین‌بار آبان ماه امسال بوده است. سؤالی که به ذهن افکار عمومی متبادر می‌شود این است که چرا این مرکز درمانی و سایر ساختمان‌های مشابه، به‌رغم دریافت اخطارهای آتش‌نشانی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند و چرا مجموعه‌های ذی‌ربط پس از ابلاغ پنج اخطار، برای توقف فعالیت این مرکز درمانی اقدامی نکرده‌اند.
طبق قانون، اگر در ساختمانی اصول ایمنی، فنی و بهداشتی رعایت نشود، باید به مالک اخطار دهند و مانع ادامه کار آن شوند؛ باوجوداین قانون سخت‌گیرانه، به علت سهل‌انگاری، فاجعه‌هایی مثل حادثه اخیر به‌راحتی رخ می‌دهد.
براساس گزارش رسانه‌های مکتوب؛ «در مبحث سوم «مقررات ملی ساختمان» که به حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق اختصاص دارد، دستکم چهار صفحه به ساختمان مراکز درمانی و بیمارستان‌ها اختصاص داده‌شده است. در این چهار صفحه، به‌تفصیل شرایط فیزیکی ساختمان‌ها، از طول و عرض راهروها گرفته تا تعداد خروجی‌های اضطراری شرح داده‌شده، همچنین مقررات ملی ساختمان در مبحث بیست و دوم شرایط بازرسی، صدور اخطاریه، تخلیه و حتی تخریب ساختمان‌ها و تجهیزات غیر ایمن را شرح داده و در بخش حفاظت در برابر حریقِ این مقررات گفته‌شده که مبنای تشخیص ایمنی یا عدم امنیت یک ساختمان، مبحث سوم و قوانین سازمان آتش‌نشانی است. با این حساب، باید ساختمان‌های ناایمن، ایمن‌سازی یا تعطیل شوند که معمولا هیچ‌کدام در دستور کار نیست.
علی خضریان، سخنگوی مجمع نمایندگان استان تهران بر این مهم تأکید کرده است که «همچنان در شهر تهران باوجود حوادث رخ‌داده، ساختمان‌های بزرگ اما پرخطر وجود دارند و فعالیت می‌کنند؛ سازمان مدیریت بحران باید بر اساس قانون و با تشکیل کارگروهی اقدام به شناسایی این‌گونه ساختمان‌ها کند و لازم است تا از فعالیت آن‌ها تا زمان رفع خطرات جلوگیری شود و باید برای ممانعت از تکرار حوادثی مشابه ساختمان پلاسکو و کلینیک سینا اطهر در شهر تهران، مراجع قضائی نیز پای‌کار بیایند و از ادامه فعالیت این ساختمان‌ها با پلمب آن‌ها جلوگیری کنند.»
اجرای دقیق و سخت‌گیرانه پروتکل‌های ایمنی برای کاهش خطر در مراکز درمانی بسیار مهم است. با مدیریت پیشگیرانه خطرات احتمالی و رعایت اقدامات ایمنی، بیمارستان‌ها می‌توانند از وقوع حریق جلوگیری کنند و در صورت آتش‌سوزی از واکنش سریع و ایمن اطمینان حاصل کرده و درنتیجه از جان بیماران محافظت کنند.
پی‌نوشت:
1- ضرورت توجه ویژه به ایمنی در صنعت بیمارستان‌سازی/ دکتر علیرضا زالی- رئیس کنگره بین‌المللی ساخت بیمارستان
آتش‌سوزی بیمارستان گاندی، یادآور ماجرای فرسودگی و ناایمنی و چند حادثه در برخی مجموعه های درمانی و خدماتی است، حوادثی که هریک برای مدتی بر سر زبان‌ها افتادند و بعد هم خیلی زود به بوته فراموشی سپرده شدند. حالا باری دیگر، با وقوع حادثه در بیمارستان گاندی، فرسودگی و ناایمنی مراکز درمانی در کانون توجه قرار‌گرفته است؛ موضوعی که سوای قدمت برخی بیمارستان‌ها از نبود نظارت و دقت کافی در ساخت بیمارستان‌های جدید هم حکایت دارد.
آتش‌سوزی در تمام دنیا پدیده‌ای نسبتا عادی و روزمره است. حتی حریق‌های مرگبار هم در دنیا بی‌سابقه نیستند و ساختمان‌های بیمارستانی یکی از رایج‌ترین مکان‌ها برای وقوع آتش‌سوزی‌اند. طبق گزارش یورونیوز و اعلام انجمن آمریکایی حفاظت در برابر حریق، «آتش‌سوزی در بیمارستان‌ها نزدیک به ۹ درصد از کل آتش‌سوزی‌های سالانه در ایالات‌متحده را شامل می‌شوند.»
بعد از وقوع حوادث این‌چنینی، قاطبه کارشناسان مدیریت بحران، حساسیت مراکز درمانی را به نسبت سایر ساختمان‌ها و مراکز بیشتر دانسته و تأکید کردند، خطا‌های سهوی و یا عمدی ممکن است در همه ساختمان‌ها منجر به آتش‌سوزی شوند. اما نکته این‌جا است که خسارت آتش‌سوزی در یک ساختمان مسکونی که واجد شرایط ایمنی است، در‌نهایت به خسارت مالی منتهی می‌شود که قابل جبران است ولی شعله‌های آتش در یک ساختمان بیمارستانی فرسوده و غیرایمن به فاجعه منجر می‌شود که یک جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
از سوی دیگر ایران جزءپنج کشور زلزله‌خیز دنیاست و کارشناسان هشدار می‌دهند که وقوع بحران‌ها و بلایای طبیعی می‌توانند مراکز درمانی را به‌شدت در معرض خطر قرار داده و یا فجایعی بزرگ را پدیدآورند. بنابراین ایمن‌سازی بیمارستانی بحثی غیرواقعی نیست، آن‌هم در شرایطی که بخش بزرگی از پایتخت، آسیب‌پذیر، فرسوده و شکننده است و زلزله و فرونشست زمین و آتش‌سوزی این کلانشهر را به‌شدت تهدید می‌کند. طبیعتا بیمارستان‌ها باید در مواقع بحرانی مدد‌رسان مصدومان و مجروحان باشند، به‌طوری‌که در صورت بروز حادثه‌ای مثل زلزله، بیمارستان‌های فرسوده و قدیمی تهران نهتنها قادر نیستند به شهروندان خدماتی ارائه کنند، بلکه خود نیز به کانون بحران تبدیل خواهند شد. به این مورد باید خطر‌هایی مانند آتش‌سوزی در مراکز درمانی مانند اتفاق اخیر بیمارستان گاندی را نیز افزود. وقوع حادثه در این بیمارستان بازهم نشان داد، که اقدام مؤثری در جهت ایمن‌سازی صورت نپذیرفته و باید هرچه زودتر تصمیمی عاجل و جدی برای تغییر این شرایط اتخاذ کرد.
چه‌کاری برای جلوگیری از حوادث احتمالی انجام‌شده است؟
پس از رویداد ناگوار فروریختن ساختمان متروپل آبادان بود، که دادستانی تهران فهرستی از ۱۲۹ ساختمان ناایمن پایتخت را منتشر کرد. نام بیمارستان‌های امام خمینی، رسول اکرم، لولاگر، طرفه، سینا، بوعلی، شهدای یافت‌آباد، فیاض‌بخش و درمانگاه سلیم در این فهرست به چشم می‌خورد. اندکی پس از اعلام این فهرست، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران از چند بیمارستان پرخطر دیگر از‌جمله بیمارستان‌های اکبرآبادی، شفایحیائیان، کودکان شهید فهمیده و حضرت مهدی نیز نام برد. بااینحال، از مجموع سخنان مقام‌های وزارت بهداشت می‌توان این‌گونه استنباط کرد که این‌ها تنها مراکز درمانی غیر ایمن در تهران نبوده و نیستند.همان‌طور که نام بیمارستان گاندی به‌رغم دریافت اخطارهای آتش‌نشانی در فهرست مراکز درمانی ناایمن قرار نداشت. ساختمان‌های درمانی هم تنها ساختمان‌ها و تأسیسات عمومی پرخطر در تهران نیستند. بسیاری از ساختمان‌های عمومی و تأسیسات در این کلانشهر شرایط مشابه و چه‌بسا بحرانی‌تر دارند.
کامران عبدولی، معاون حفاظت و پیشگیری از حریق سازمان آتش‌نشانی، دی‌ماه ۱۴۰۰ در خبری اعلام کرد که بالغ‌بر۱۵۰ ساختمان درمانی در پایتخت در وضعیت «خطر بسیار زیاد» قرار دارند و بی‌وقفه و بدون فوت وقت باید برای ایمن‌سازی آن‌ها اقدام کرد.
داده‌های آماری وزارت بهداشت نیز روایتگر آن است که بیش از ۷۰ درصد بیمارستان‌های کشور ایمنی لازم را ندارند و قدمت حدود نیمی از بیمارستان‌های شهر تهران بیش از ۴۰ سال است که اغلب در مناطق جنوبی و مرکزی شهر واقع‌شده‌اند. مدتی قبل حسین قناعتی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران، به‌صراحت گفته بود: تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی پایتخت که اخطار آتش‌نشانی دارند آن‌قدر زیاد است که اگر همه آن‌ها تعطیل شوند، درمان در تهران مختل خواهد شد.
قناعتی درباره ناایمن بودن بیمارستان امام خمینی در گفت‌وگو با «ایسنا» اعلام کرده بود: «در بیمارستان امام خمینی (ره) سازه‌ای مربوط به ۹۰ سال قبل هم وجود دارد. درست است که این بیمارستان با استاندارد آلمانی‌ها ساخته‌شده، ولی استاندارد ۹۰ سال پیش با الان متفاوت است و ازنظر مشخصات فنی دچار ایراداتی است. بیمارستان امام خمینی (ره) به لحاظ پله‌های فرار و سازه‌ای دچار مشکل است و این درحالی است که روزانه ده‌ها هزار نفر در این بیمارستان تردد می‌کنند و نمی‌توان سرویس‌دهی را متوقف کرد. الان خیلی از مراکز خصوصی و دولتی بیمارستانی مشابه هم در تهران اخطار آتش‌نشانی دارند و این‌یک معضل است. درواقع می‌بایست بیمارستان‌های شهر را در حال ارائه خدمت اصلاح کرد و مجبوریم در برخی مراکز کار را ادامه دهیم. امکان بازسازی یا نوسازی سازه‌های بیمارستانی در تهران، باید ازنظر فنی مورد ارزیابی قرار گیرد. ازنظر تجهیزات ایمنی می‌بایست ساختمان‌ها را مجهز کنیم. در بسیاری از نقاط دنیا به بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های قدیمی فکر می‌شود، به‌عنوان‌مثال بیمارستان «سن بارت» در لندن ۸۰۰ سال قدمت دارد، اما همچنان با تقویت سازه سرپا است. این عادت غلط ما است که ساختمان‌های قدیمی را تخریب و ساختمان جدید به‌جای آن می‌سازیم.»
صاحب‌نظران حوزه سلامت، «بیمارستان را در دیدگاه نوین، شخصیتی چندوجهی و اجتماعی توصیف و تأکید می‌کنند که امروزه بیمارستان‌ها به‌عنوان یک موجود داینامیک زنده شبه بیولوژیک در نظر گرفته می‌شوند و با سایر سازه‌های صنعتی تفاوت چشمگیری دارند و در سازه‌های بیمارستانی علاوه بر ملاحظات مهندسی باید سازگاری اقلیمی و محیط‌زیستی، فضای فیزیکی و ارتباط و دسترسی مناسب مورد‌توجه باشد.» (١) این درحالی است که بیمارستان‌های ما هنوز با ناایمنی و فرسودگی دست‌به‌گریبان‌اند و نهتنها گام اثربخشی برای توسعه مراکز درمانی در پایتخت انجام‌نشده، بلکه مراکز قدیمی هم نوسازی و بهسازی و تجهیز نشده است. برخی از این مراکز به علت قدمت بسیار بالا «کاملا فرسوده‌اند» و امکان مقاوم‌سازی آن‌ها وجود ندارد، بنابراین باید تخریب و از نوساخته شوند.
کمتر از یک ماه پیش نیز علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، در همایشی با عنوان «مدیریت خطر حوادث و بلایا در نظام سلامت» تضمین اشاره به تقسیم‌بندی چهارگانه میزان استحکام ساختمان‌ها گفت که «بیشتر ساختمان‌های بیمارستان‌های تهران حکم متروپل رادارند و باید درشان بسته شود.»
پای کمبود اعتبار در میان است
سوای این موضوع، برخی از مراکز درمانی درحالی افتتاح می‌شوند که هنوز تأيیدیه‌های ایمنی آتش‌نشانی را دریافت نکرده‌اند. بنابراین نبود نظارت و دقت کافی در ساخت بیمارستان‌های جدید هم مسئله‌ساز است و معمولا پای فقدان بودجه و اعتبار کافی به میان می‌آید. از سخنان مقامات وزارت بهداشت نیز چنین برمی‌آید که مشکل اصلی ایمن‌سازی بیمارستان‌ها تأمین اعتبار است و این موضوع به قیمت جان شهروندانی تمام می‌شود که برای درمان راهی بیمارستان‌ها شده‌اند و هرلحظه خطر وقوع حادثه این مراکز حساس را تهدید می‌کند.
وزارت بهداشت درباره بودجه‌ای که برای ایمن‌سازی بیمارستان‌های پرخطر نیاز است، اطلاعات روشنی ارائه نداده است، بااینحال در مردادماه سال‌جاری، سعید کریمی، معاون درمان این وزارتخانه، اعتبار مورد‌نیاز نوسازی بیمارستان‌ها را ۱۸ هزار میلیارد تومان اعلام کرد. ارقامی که به ادعای مقامات وزارت بهداشت سنگین است و بودجه‌های سنواتی پاسخگوی آن نیست. باتوجه به اینکه گفته می‌شود، مقاوم‌سازی بیش از ۹۰ درصد بیمارستان‌ها توجیه‌پذیر نیست و باید بازسازی و یا جایگزین شوند، تأمین اعتبار کافی برای تحقق این امر، مستلزم مساعدت سازمان برنامهوبودجه است.
جدا از سازه فیزیکی مراکز درمانی، بسیاری از تخت‌های بیمارستانی در سراسر کشور فرسوده هستند. ساکی دراین‌باره عنوان می‌کند: بر اساس آمار موجود حدود ۵۰ هزار تخت بیمارستانی در کشور فرسوده هستند و منابعی که برای توسعه بیمارستان‌ها و افزایش تعداد تخت‌های بیمارستانی تعریف‌شده جوابگوی این نیاز نیست. برای جایگزین کردن ۵۰ هزار تخت فرسوده فعلی بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان هزینه دارد و در سال حداقل باید ۳۰ هزار میلیارد تومان تأمین شود تا در یک برنامه پنج‌ساله بیمارستان‌ها جایگزین شوند. باید یادآور شد که سرانه تخت بیمارستانی ایران به ازای هر هزار نفر ۱/۶ است اما این عدد در ترکیه ۲/۸ است. این فاصله با کشورهای اروپایی بیشتر هم است. برای مثال در بیشتر کشورهای اروپایی سرانه تخت بیمارستانی ۴/۵ است. همچنین این عدد در کشوری همچون ژاپن به ۱۰-۱۲ تخت به ازای هر هزار نفر می‌رسد.
مدیرکل منابع فیزیکی وزارت بهداشت در مورد مجهز نبودن برخی بیمارستان‌ها به سیستم ایمنی حریق و مسائل اعتباری گفته است: در برخی از بیمارستان‌ها به‌دلیل ساختار قدیمی امکان تأمین ایمنی حریق با استانداردهای جدید مقدور نیست و از طرفی، تأمین ایمنی حریق مورد تأيید سازمان آتش‌نشانی در بیمارستان‌های دولتی مستلزم صرف بودجه است، اما باوجود مکاتبه‌های متعدد، سازمان برنامهوبودجه، ردیف بودجه اختصاصی برای این موضوع در نظر نگرفته است.
او بر ضرورت جایگزینی بیمارستان‌های جدید و از رده خارج کردن بیمارستان‌های فرسوده تأکید و افزوده: «برای تحقق این برنامه، باید اعتبارات عمرانی حوزه سلامت حداقل سه برابر حالت فعلی شود.»
حریق گاندی و بی‌توجهی به اخطار آتش‌نشانی
آتش‌سوزی بیمارستان گاندی تهران به فاصله کمتر از سه سال پس از حادثه مرگبار در کلینیک سینا اطهر به‌وقوع پیوسته است. اگرچه این رخداد نفسگیر و هولناک، هیچ تلفات و مجروحی برجای نگذاشته، اما در این دو مرکز و سایر ساختمان‌هایی که طی سال‌های اخیر دچار حادثه شده‌اند، بی‌توجهی به مشکلات ایمنی و اخطار آتش‌نشانی محرز است. شامگاه پنج‌شنبه پس از مهار آتش‌سوزی این بیمارستان، مسئولان سازمان آتش‌نشانی، اعلام کردند که بیمارستان گاندی تاکنون پنج مرتبه اخطار آتش‌نشانی دریافت کرده که آخرین‌بار آبان ماه امسال بوده است. سؤالی که به ذهن افکار عمومی متبادر می‌شود این است که چرا این مرکز درمانی و سایر ساختمان‌های مشابه، به‌رغم دریافت اخطارهای آتش‌نشانی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند و چرا مجموعه‌های ذی‌ربط پس از ابلاغ پنج اخطار، برای توقف فعالیت این مرکز درمانی اقدامی نکرده‌اند.
طبق قانون، اگر در ساختمانی اصول ایمنی، فنی و بهداشتی رعایت نشود، باید به مالک اخطار دهند و مانع ادامه کار آن شوند؛ باوجوداین قانون سخت‌گیرانه، به علت سهل‌انگاری، فاجعه‌هایی مثل حادثه اخیر به‌راحتی رخ می‌دهد.
براساس گزارش رسانه‌های مکتوب؛ «در مبحث سوم «مقررات ملی ساختمان» که به حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق اختصاص دارد، دستکم چهار صفحه به ساختمان مراکز درمانی و بیمارستان‌ها اختصاص داده‌شده است. در این چهار صفحه، به‌تفصیل شرایط فیزیکی ساختمان‌ها، از طول و عرض راهروها گرفته تا تعداد خروجی‌های اضطراری شرح داده‌شده، همچنین مقررات ملی ساختمان در مبحث بیست و دوم شرایط بازرسی، صدور اخطاریه، تخلیه و حتی تخریب ساختمان‌ها و تجهیزات غیر ایمن را شرح داده و در بخش حفاظت در برابر حریقِ این مقررات گفته‌شده که مبنای تشخیص ایمنی یا عدم امنیت یک ساختمان، مبحث سوم و قوانین سازمان آتش‌نشانی است. با این حساب، باید ساختمان‌های ناایمن، ایمن‌سازی یا تعطیل شوند که معمولا هیچ‌کدام در دستور کار نیست.
علی خضریان، سخنگوی مجمع نمایندگان استان تهران بر این مهم تأکید کرده است که «همچنان در شهر تهران باوجود حوادث رخ‌داده، ساختمان‌های بزرگ اما پرخطر وجود دارند و فعالیت می‌کنند؛ سازمان مدیریت بحران باید بر اساس قانون و با تشکیل کارگروهی اقدام به شناسایی این‌گونه ساختمان‌ها کند و لازم است تا از فعالیت آن‌ها تا زمان رفع خطرات جلوگیری شود و باید برای ممانعت از تکرار حوادثی مشابه ساختمان پلاسکو و کلینیک سینا اطهر در شهر تهران، مراجع قضائی نیز پای‌کار بیایند و از ادامه فعالیت این ساختمان‌ها با پلمب آن‌ها جلوگیری کنند.»
اجرای دقیق و سخت‌گیرانه پروتکل‌های ایمنی برای کاهش خطر در مراکز درمانی بسیار مهم است. با مدیریت پیشگیرانه خطرات احتمالی و رعایت اقدامات ایمنی، بیمارستان‌ها می‌توانند از وقوع حریق جلوگیری کنند و در صورت آتش‌سوزی از واکنش سریع و ایمن اطمینان حاصل کرده و درنتیجه از جان بیماران محافظت کنند.
پی‌نوشت:
1- ضرورت توجه ویژه به ایمنی در صنعت بیمارستان‌سازی/ دکتر علیرضا زالی- رئیس کنگره بین‌المللی ساخت بیمارستان
